Introductio in dialecticam Aristotelis. Libri quinque. Francisci Toleti S.R.E. cardinalis. Ab auctore multis locis castigata & tabulis aucta

51쪽

ctus,a quo alius denominaruriri humanitas, qua homo,albedo, at qua album dicitur. Com notatiuus,qui significae aliquid per triodum adiacetitis. Absolutus,qui significat per modia per se stantis . Disserunt autem haec quatuor . Adiacere, Per se stare. Significare. Connota rer duo priora competant rebus significatis ;duo posteriora terminis ipsis significantibus . Illa res adiacere dicitur large vocabulo sumpto, quae alteri inest, εc in alio sustentatur. Sicut vestes adiacent homini,& accidentia su stantiae, & partes tori, licet illud propriὶ dici. tur adiacere,quod alteri inest, &'non est pars, nec de natura eius, sicut vestis, & accidentiai propriε adiacent. Illud vero per se stat, quod alteri non adiacet, quamuis alia, sint in ip ut homo, animal terminus igitur non dicitur Absolutus ex eo, quod significet rem, quae per

se stat, sed quia illam significat,ac si per se sta

ret, ut albedo, iustitia, nec terminus dicitur, Connotativus, quia significat rem, quae alter, adiacet, sed quia significat per modum adiacentis,sive adiaceat,sue non. Vnde duplex Conotativus,Extrinsecus,& Intrinsecus. Intri

secus qui significat per modum adiacentis re,

quae non adiacet,ut corporeus, animatus. Extrinsecus, qui significat per modum adiacentistem, quae proprie adiacet, & hic denominatiuus dicitur,ut album, vestitum.Significare au

52쪽

tem est aliquid ex impositione manisestare,vehomo hominem significat. Connotare, est id manifestare, quod ex impositione sequitur, ut album significat albedinem, ut adiacet alteri. Et quia adiacet corpori, dicitur connotare corpus. Alij,quod nos dicimus Connotare,vocant significare de materiali: quod nos vero significare,dicund significare de sermali: utrunque tamen Connotativo inest,nec est idem Coctetus & Connotativus: homo enim Concretus est, non Connotativus, licet omnes Con notatiui Concreti sint, nec idem abstractus , quod absolutus.Coi pus enim abistutus est,notamen abstractus, quavis omnes abstracti a

seluti sint. His subdiuisionibus explicatis iterum Terminus a principio diuiditiir in Temminum Primae intentionis, & Terminum Secundar intentionis. Primae intentionis ille est, qui ad res ipsas significandas est impositus, ut

homo,album. Secundae intentionis est, qui adfignificandos terminos & voces, quatenus res significant, est impositus: ut nomen, Verbum,. oratio,definitio: propterea enim Primae intentionis dicuntur . id est, primae impositionis, quia prius termini ad significandas res impositi fuerunt. posterius autem sunt etiam impositi alij termini ad ipsos priores terminos significandos, ideo secundar intentionis, id est, impositionis diculur,ut sicut priores termini res

53쪽

significant, ita etiam posteriores ipsos tern Mnos significent,seu voces rerum significatiuas. Dico autem,rerum significativas,quia termi ni significantes istas voces: secundum se sunt primae intentionis, ut hi, vox isnus, gemitus, luspirium m lcap. XIIII.

HVcusque terminum unumquemq. peris

diuisimus.at si unum alteri coparemus se Complures existent terminoria, species. ali3 enim sunt Pertinentes,alij Impertinentes.Ι- pertinentes sunt qui ad inuicem sic se habent, ut nec repugnent inter se, nec se in bona con bsequentia inserant, ut album iustur haec enim non repugnant,quia possunt uni inesser aliquis enim potest esse albus,& iustiis:nec se inferunt Non enim est bona consequentia,hoc est alba ergo iustum:nec e cimverse, quia alterum sine altero esse potest.Pertinentes sunt,quom alter alteri repugnat,ut album, & nigrum, homo Scequus,non enim ista duo uni inesse possimi,vel, similiter,quorum unus alteru inferi,ut homo,

visibile. isti dicuntur pertinentes sequela, illi

pertinentes repugnantia . Pertinentium s

quela,alij se habent ut superior,& inferior, ut homo A: animal. Inferior est qui alteru inferede non insertur ex illo, ut homo. Superior

54쪽

ῖqui ab altero tantum infertur. ut animal r spectu hominis.Inferior excessus, superior ex

cedens dicitur. Alij conuertibiles, qui se inuicem inferunt, ut homo, risibile . alij Synony-

mi, qui significant eandem rem , cum diuersae sint voces,ut vestis, induimentum. In his autem Pertinentibus sequela sunt aliquot modi argumentandi obseruandi .yram us circa stiperiorem &'inferiorem. Ex parte alicuius subie cti si de aliquo assirmatur inserior, assirmabitur superior, ut homo est animal, ergo e st vivens, non autem conera; si de aliquo affirmatur superior assirmabitur inserior, non enim valet, hoc est vivens, ergo hoc est animari quia vivensis superius animali. Negatiue austein valet, contra a superiori ad inseriorem ut hoe non est animai, ergo non est homo, a autem hoc, non est homo, ergo non est aisi mal . Secundus modus ex purte praedicati. tunc valet assirmative & negatiue, ex parte utriusque stilicet. quidquid assirmatur; veynegatur de inseriori, assirmabitur, vel negatabitur de superiori, particulariter tamen sum pto, Vt homo currit, ergo aliquod animaIcurrit, homo non est irrationalis, ergo ali . quod animal non est irrationale. Similiter,' quicquid affirmatur , vel negatur de supe

55쪽

ri, aut omne animal est sensibile ,-hqm est sensibilis. Item nullum animal. est inc ruptibile, ergo homo non est incorruptibilis. . Tertius modus argumentandi est nuertibialibus & synonymis, in quibus sunt ijdemm di, qui erant in definito & definitione,nempe, de quocumque affrmatur vel negatur, unu*assirmatur vel negatur ,& alter,& quidquid ifirmatur vel negatur de uno,amrmatur vel n*gatur de alterinvisia perius diximus. Pertinentium repugnantia ath Disparati, alii Contrari rh,alij Priuatiui,ali; Contradictorij, alii Rela tiui. Disparati, qui significantes res diuersas 't homo equus. Conti ari3, qui significent res , quae ab eodem subiecto mutuo se expellunt,ut calidum stigidum. Priuatiui quorum unus fiagnificat carentiam alterius cum aptitudine, ut videns,coecum: di pitur enim Mecum, quod non videtierat tamen aptu Vt videret.Contrari dictori; quorum unus exprimit negationem alterius, non currens, & tales termini neg es

infiniti dici sistent. Relativi sunt quorum unus significat ordinem ad alium,ut pater ad filiu ,& filius ad patrem. His omnibus unus est communis argumentandi modus, nempe ab assim: matione unius ad negationςm alterius,ut hoc, est album, ergo non est nigrum. homo est rationalis,ergo non irrationalis.Non autem valet a negati e unius ad assirmationem alte-

56쪽

rius non enim diciHr bςne,hoc non est album ergo nigrum , potest ςnim aliquid esse nec al, bum,nec nigrum,quale est coelum. Si qua ali' cima haec supersunt L libi dicenda sunt, atque

hae diuisiones sussiciant terminorum,quae prae et cipue necessariae viis sunt. De Tomine ,VUerbo. cap. XV.ENunciatio simplex ex nominς verba

tanquam ex duabus partibus nomine, Vt materi verbo,ut mrma constat. Nomen a

vox sigruficativa ad placitum sine tenapyre, cuius nulla pars separata emignificati,ua finita di recta. 'runt fignificare tempus; importare tempus, ., significare cum tempore . Id tempus, signincat, quod impositum est ad explicandum vel isti pus totum, vel aliquRipsius partem,ut hi termini,dies, hora tepusis Id conpotat, vel importat tempus quod significat aliquid, quod tempore determinato fit , Ut coena,prandium. Id cum tempore significae, quod significat vel esse aliquam actiqnςm, vel passionem qu* fiunt in tempore, & ea significat pxout fiunt in tempore, ut currit , v incit . Primum ,& secundum nomini conueniunt. . Tertium Verbo,& participio, non Nomini . Propterea ad separandum Nomen a Verbo,&Participio in ipsius definitione ponitur illa pars , sine tempore. Adiungitur praeterea squod nulla pars nominis separata significet, Da ad

57쪽

d disserentiam orationis, quae nomen est: cu ipsius: partes per se significetivi dicemus.Nomen enim incomplexus terminus est: quod si compositae figurae nomina ex partibus significatiuis constare videntur, tales tamen' pamtes, cum in compositione sunt, iam non sim ficant: cuius signum est quod aliquando tiam pristinum characterem amittant,quod si aliqnete retineant, id per accidens est, nec necessarium Dicitur praeterea,finita, ad excludendas negatas voces, ut non homo, hon t eo,

quae cum nihil certi aut determinati sioifi .eent, simpliciter nomina dicendae non sutit ad ditur vltimo, recta promi r obliquos castis ζqui cum per se partes propbsitionis non sint nisi rectis adiuncti sint, nomina non sunt, sea

nominum casus. Verbum est vox significatiuae ad placitum cum tempore , cuius nulla pars separata es significativa finita, & recta,& est eorum quae de altero dicuntur nota In qua definitione aliquae particulae cum nominis definitione communes videntur quamuis no ea dem ratione hic,& illic costituatur. Hic enim dicitur,quod nulla pars verbi sit significativa per se, ad excludendas orationes ex pluribus verbis, ut currere est moueri, legit, & studet, sicut indefinitione nominis excludebantur orationes ex pluribus nominibus, ut homo tu, stus.Praeterea dicitus, finita, ad excludendum

58쪽

ustum infinitum, 't nyn currit, non vincit , quod cum nullam abionem determinarum sir gnificet,verbum non est. Circa quod aduerte, Verbum tria habere. Primum enim significat aliquam operationem, Ut curro cursum is,

disputo disputationem, in quo cum inomine conueni ac propterea dicitur, vox significa- tilia ad placitum, sicut & nomen. Secundo,iulam significat', ut fit in tempore, in quo a n .mine disserti sed cum participio communicae propterea dicitur, cum tempore, ad differentiam nominis. Tertio illam unit pum aliquo nomine subiecto, ut homo currit, & hoc pro se prium est verbo,ac propterea dicitur, est nota eorum,quae de altero praedicantur. quando autem audis, verbum infinitari, hoc intellige, quando negatio eius significationem destruit: ut idem fit, non disputat,ac est,non disputans. Dicitur tandem, recta. ut enim in nomine s Ius rectus nomen dicitur , reliqui obliqui casas, ita verbum praesentis indicativi, verbum est praeteritum & futurum, casus verbi. hoc autem fit, quia propositio simplex non conflatur ex alijs modis praeter indicativum. in quo

praeteritum, & futurum ad praesentis normam expenduntur, nam praeteritum nihil aliud est,.

quam quod suit praesens, futurum quod erit

praesens, ideo praecipua ratio verbi in praesenti consistit,quamuis non sit negandu praeteritu

59쪽

ec fumifin verba esse, cum ei ess prelligitio nes fiant . ne Oratione , o Enunclauoiue bcap. XV t.

O Ratio est vox significativa ad placitum,

cuius partes separatae sunt significatius ut dictiones. Id aute significativi dictio,quod terminus est,ut sit sensus. Oratio est vox significatiua ex pluribus simplicibus terminis composita, nec obitat orationem aliquam ex pro . positionibus aliquando esse constata, ut Deustest verax,& homo est mendax; tales enim orationes etiam ex dictionibus simplicibus co ponuntur, propterea orationes sent. Oratio quaedam imperfecta,quaedam perfecta. Impersecta est,quae non constituit quietum audientis intellectum, sed suspensum dimittit,ut si venires ad me.Sunt autem illae omnes orationes impersectae in quibus non est verbum,& in quibus est relatiuum cum unico verbo, Ac in quiabus sunt dictiones, quae virtutem habent suspendendi, & non est nisi unicum verbum, ut ubicunque, quandocunque. oratio perfecta est, quae perfectum generat sensum, & intelligentiam, ut homo studet. Harum quaedam Enunciativa, quaedam non Enunciativa. Enim ciativa est, quae cum Persectum generet sen-

60쪽

P. R i

tum, vere ves falso significat , ut Deus est iustus. Non Enunciatiua illa est,quae cum perfocta at , nihil veri, nihil falsi jgnificat, qualis

est oratio interrogatiua,imperativa, optativa di similes,quas Dialecticiis in uniuersum non curat, qui selum verum, vel falsum indagat. Est igitur Enunciatio , quae communiter propositio dicitur, oratio persecta, quae vere, vel

falsis smificativi leo non est animal, homo disputat,est autem quaedam simplex,quam Categoricam,quaedam composita, quam hypotheticam alij vocant. Simplex est si nunciatio coia

stans ex iubiecto, copula, , praedicato tanqua partibus praecipuis. Subiectum, idest,de quo aliquid dicitur,ut homo in hac propositione.

homo est Dialemciis, quod aliquando una dictio est,aliquando una integra propositio,quoties est cum relativo,qui,& quoties materialiter accipitur, ut fit iii hac. homo qui est iustus spernit mundum, ubi totum id, homo, qui est iustus:locum habet unius subiecti: similiter in hac: homo est animal, est propositio, illud t tum,homo est animal,sibiectum est, quia materialiter sumitur , & in his utriusque illud verbum, quod in tali propositione, quae se hiectis est; inest,dicitur minus principale. CO- pula est ipsum verbum. Praedicatum est id , quod de alio dicitur, sicut Dialecticus, in illa propositione, homo est Dialecticiis. EuenieD alis