장음표시 사용
91쪽
ubi unam tantummodo ordinariam concedit. Verum quando ad operas sit accedendu sonitus magni tintinabuli, campanam barbari uocant, operari jssisnifica quo reddito uicatim hinc & hinc concurrunt ad sodinas.Similiter idem tintinabuli senitus praesidi significat operam iam esse per et meo igitur audito putei tabulata pulsat signumc33 euolandi dat operanis. Ita prosximi audientes senitum malleis pulsant laxa, peruenit* sonus usep ad extremos. Quin etiam lucernae, si sevum sere co nahusitsi eas desecerit indicio sunt operam esse persectam. Sed operam die Saturni non laborant: uetam merucantur ea,quae ad ussis uitae sunt necessaria: nec die selis aut festis diebus an, niversariis laborare consueuerui sed tum sacris operam danti Attamen opes rarit no cessant & nihil agunt,si necessitas flagitauerit: nam alias aquae mesatitudo eos compellit ad labores alias ruina,quae impende alias aliud atque tum seriis laborare, ne religioni quidem contrarium habetur. Porro totum hoc genus operariorum durum est& ad labores natum.Sunt uero inprimisias res,ingestores, uectarq, uectores, discretores, latores, excoctores: de quorum muneribus in sequentib. libris suo loco dicam: nunc satis est unum hoc adiicere operarios si a praeside negligentiae fuerint notati, magister mestallicorum uel etiam ipse praeses una cum praesecto die Saturni orbat munes ribus aut parie mercedis mulctat: sin fraudis in carcerem mittiti Domini inomen ossicinarum, in quibus metalla conflantur, & magister excochorum in suos animaduertunt. Sed de repub.S ossi cris metallicorum satis nunc dixi. reliqua in opere De iure & legibus metallicis inscripto,aperiam.
Libri quarti De re metallica finis.
μ GEORGII AGRICOLAE DE RE METALLICA
N P Roxino superiori libro exposui rationem uenae cuiusq; dimetie ndae 8c ossicia metallicorum, in hoc exponam praecepta uenae simit iter cuiusque isdiendae,& artem mensorum. Sed ea quae ad priorem partem pertinent, quia res & ordo hoc pota it L Prius persequar. It aque primo diaeturus sum detassionibus uenae pro tandae, de puteis, de cunicu lis, de iasiis latentibus: deinde de signis bonitatis, . ,- ς': i qu*dant canales quae, materiae sessiles,quae saxa et aemue quo modo oc qinb. serrametis uenae Sc saxa cauatur,uel excindum qua ras
92쪽
qua ratione uenarum duritiam uis ignium frangit quibus machinis aqua eκ puteis hauritur, quibus aura altissimis puteis & longissimis cuniculis in iis ratur,nam alterius amuentia, alterius desectione impediuntur fossiones:deis inde de duobus puteorum generibus & de eorum atque cuniculi strue iura:
tum ad extremum quomodo uena dilatata fodienda sit, quo cumulata quo fibrae. Metallicus certe postquam uenam prosundam aperuit, inchoat putes fossionem atm super eum statuit machinam tractoriam, item p putealem cassam: ne imbres in puteum decidant, neue homines qui uersant machina seis pore obrigeant, aut ex pluuns trahant molestiam: quin etiam uersantes maschinam in ea ponunt cista : fossores ferrameta alia in recondunt. Iuxta casati putealem aedificatur altera, quam habitat praeses sodinae, alii in mercenarime& in quam materia metallica, & caeterae res fossiles congeruntur. Quamuis
autem nonnulli unam tantummodo casam faciant, quia tamen interdu puesri, interdum reliquae animates incidunt in puteos maxima metalli com pars
cosulto seorsum unam ab altera colloca aut eas saltem pariete disiungit. Uerum puteus est fossa pleruno longa duos passus, lata duas tertias partus partes,alta tredecim pastus: attamen cuniculi gratia,qui prior ad us fuit in montem puteus in altitudinem pastuum modo octo tantum, nunc uero plus misnusue quatuordecim deprimitur. Reetiis autem uel obliquus fieri solet prout uena, quam metallici fodiendo persequutur, reeta fuerit uel obliqua. Sed cuniculus est sos a subterranea in logum acta, duplo sere altior quam latior, ut operarii & caeteri per eum permeare & tra sire possint onera efferre. Alatus uero solet esse pastum unum & quartam eius partem. Latus igitur circio ter pedes tres Sc dodrantem: eum ferme duo sessores consueuerunt agere: quorum alter altiorem partem effodit, alter humiliorem: ato ille praecedit, hic subsequitur: uter sedet in asserculis ex fundamento arctius pertinentiψhus ad techim: aut si uena mollis fuerit,interdum in palis, superius latis inserius cuneatis, & in ipsam uenam infixis. Metallici autem plures puteos tam obliquos cst re 'os sediunt. at utrorun atri non pertingunt ad cuniculurpartim ad eum usim pertinent: ad quosdam cuniculus,cum iam in eam altitudinem,in qua illo lusiadiunt montem,depressi sint, nondum est actus.
93쪽
DE RE NETALLIcΑTres patet rem: quorum Primus noniam pertingit ad oenic-Α. Secumtis pertinet 4ὸ cuniculκm B. Ad tertium cuniculus non m est actus c. cuniculus D
94쪽
Puteus quidem si ad cuniculum usq; pertinet bene seres habet, fosso rescrita reliqui operam laborem susceptum facilius sustinent: sin tam altus leto es Lalterum uel utrunq; eius latus sedere & cauare conuenit: ex quibus sositos nidus item dominus aut praeses sodinae cognoscit uenas & fibras, quae uel in principali uena profunda, de qua nunc mihi sermo est institutus, tun guntur, uel eam transiuerse secant,uel eam oblique dissindunt: tum m/Νime
95쪽
ί materia metallica ex qua uena costatiEiusmodi ured ista latentes&oo,
euitae Graeco nomine etiam ιξυμ appellantur : in more cuniculi longius orocedentes intus in terra occultentur: verutamen hoc genus sesiarumdi, seri a cuniculo,quod illud ipsum per se sit caecum,hic os habeat subdisti
Puteus A. Fos utens B c. Alter saeus D. Canicidas E. Osciolicidi T.
96쪽
Dixi de puteis de cuniculis de sossis la tentibus nune dicam de lignis qus
dant canale materia fossiles saxa ato ea signa,ut etiam multa alia qus explicabo, magna ex parte uenis dilatatis & cumulatis cum profundis comuni sunLCdm fibra uenae primariae socia extat & emine qua parte se cum ea iungit fodiendus est puteus Cum autem transuersa uel oblique eam dissin dena nobis apparet,si recta descenderit in profundum terrae, ea pari qua secat uenam profundam, secundus puteus sodiendus est : sin obliqua, duos tres uepost passus,ut altior earum conexus perfodi possit: in quo maxima spes estinueniendae materiat, cuius gratia terram scrutamur. At si illa iam ante inuenta fuerit multd copiosior eo loco solet inueniri. Quὀd si plures fibrae descenderint in terram metallicus ut iterum connexum perfodere possit,in medio earum loco puteum fodere debet, aut praestantioris fibrae rationem habere. Quoniam uero uena devexa no raro prope rectam teditur, eo loco puteurri fodere oportet quo fibra uel uena transuersa utranq3 secat: aut uena uel fibra
dilatata se reasscit:nam ibi plerun latent metalla. Similiter nobis bona spes essediendi metalli ostenditur ea parte, qua uena devexa iungetur cum recta: quocirca metallici tectum aut fundamentum uenae primariae perfodiunt, Min eis quaerunt uenam, quae infra aliquot passus cum principali iungetur. Quinetiam si dem metallici si uenam primariam nulla fibra uel uena transuer. sa diuiserit, quam fodiendo sequi possint, solida etiam tecti aut fundamenti
saxa perfodiunt: quae fossae latentes item ισπῖρω nominantur, siue a cunisculo, siue ab alterius generis scissa latente perfossionis inchoandae capiatur exordium. Sunt etiam metallici in aliqua spe, cum uena trasuersa primariam tantum odo secat. Si praeterea uena, quae principalem oblique diiundisinusiquam ultra eam apparuerit,id uenae principalis latus, in quod ipsa vergit,sioue dextrum siue sinistrum sit, cauare oportet, ut certum scire possimus an iulam rapuerit. Quod si post sex passus non extiterit, alterum eiusdem uenae prineipalis latus fodere covenit, ut plane cognoscamus an illam in priorem partem transtulerit: nam domini uenae principalis saepe non minus utiliter fossionem instituere possunt ea parte qua uena principalem diffindens rurssus apparet,quam qua primo eam secati Domini uero uens diiundetis ea rurius inuenta iuςsuum quodammodo amissiim recuperant. Vulgus autem metallicorum fibras probasi quae ex septentrionibus procedentes,se cum uena principali iungunt: contra improbant eas, quae prodeunt ex meridie,dio cit que has multum nocere uenae principali illas prodesse: sed equidem neutras praetermitti a metallicis & negligi debere censeo : atque ut libro tertio ostendi experimentum non consentire his, qui sic de uenis censent, ita nune etiam supponerem exempla uniuscuiusq; fibrae a uulgo reiectae, quibus eius
bonitatem probare, nisi scirem ea posteritati parum aut nihil prodesse posise. Verum si nullae fibrae uel uenae so ribus apparuerint in te isto uel in funήdamento uenae principalis, nee alioqui multa materia praestans reliquae cos agmentata fuerit,ope precium non est alterius putei fodiendi laborem suo scipere : nec ibi puteus fodiendus est ubi uena diuiditur in partes duas uel
tres nisi satis signi sit eas partes paulo post inter se coniungi et cosociari posese: quin etiam malum signum est uenam metallo diuitem huc & illuc se toro
97쪽
s DE RE METALLIc Aouere&gei re: nam nisi rursus, ut primo ccepit, rectaues devexa desim. Tntinam, amplius metallum non landita at tametsi tuias ita descena inpenumero iniscuda manet. Fibrae quo subdiales gravidae in liΑpersaepis fossores fallunti etenim insea eas nihil metalli inueniunt T etiam e5missiurae saxorum inueris in malis numerantur signis. Sollidas autem uenas omnes,si dederint clara bonitatis indicia metallici ex me
inlliter cauernosis,praesertim cum aut uenae priusti cauernae In eoru conspes metalloru fuerint foecudae:aut cauemae fuerint paucae &parsuae Atuacuas uenas, per quas aquae manant, si non detulerint uel eructaues rint metallorsi ramenta, non fodiunt:raro uero etiam uacua q carent aqui in olerunta solu puriten omnis metalli expertem, aut subtilem materiam
eam zminem quae lanugini similis eRin se contineant. Sed fibras metalla iuites sodiunt, uel eius expertes interdu uenarum, q prope uen ' PT p l, te m aut fundamen 'sunt inquirendam gratia. At
mm haec sere ratio es inunc uideamus materia metallicam. q rePmmrinnalibus uenae profundae dilatatae cumulatae: & in his omnib.ueI cohaerens& continuata et dispersa 8c per eas fusa, uel uentris figura etiam in uenis aut fibris a uena principali ortis, quasi in uenae M fibrs sunt breuissimae: nam post paruu spacium nuss p clusamarent. Materia autem metallica si pauca nobis occumt, moi Wς Enon indiciti sed ipsum cuius gratia scrutamur terram. Verii cum tollo quena aperuiti mox se ostenderit metallu purum aliaue materia diues, uel pauperis magna ubertas & copia extiterit,
cunctatione ibidem fodiet putem Quod si in alterutro laxere ine M. c materia copiosior aut melior, ad id decim bini issi QRς i.-sa
teri non multu a plumbo candido puro, quod e ei S COH- ψ.b optimus lapis plumbarius, ex quo plumbu nigrum confim , P metallo differt Deinde si auri materia nobis censenda fuerit, post qui Trum inprimis rude siue in luteo uiride sit, siue luteum, siue purpure imminum, siue foris rubru intus aurei coloris, in diuitis numero ponendu eu, aurum pondere superet lapidem uel terra tum omnis uena auri,culus c tum librae in se plus cli tres uncias auri cotinenti quan enm Pau* auo P. tio inest in terris uel lapidibus, tamen precio exsquat reliqua metauamam p5deris.Caeterae uero uenae auri omnes in loco pauperis materiae .hent, terra uel Iapis nimiu praeponderet auro: sed quae uena compdit argenti portione maiorem ep auri ea raro diues esse solet. 1 erra Ruue sicca fuerit, siue uda no raro abundat auro:sed in sicca plerurs P m i auri si aliqua habuerit speciem excoctae in sornacibus aut bracteolis Π γtidi similibus non caruerit: hi quo succi concreti auru in se cotinere caeruleum chrysocolla auripigmentu sandaracarquin idem aurum pum umde modo multu modo paucum silicis lapidis fusilis marmoris glMmihaeret: at etiam lapidis, qui facile igni liquescit maxime se di generi qa nonnunqua ira cauernosus est, ut exesus esse uideaturi in pyritis deni mς Diuitigod by Coo
98쪽
LIBER QUIN TU aurum: etsi raro multu. At cum post argentu pum de caeteris eius metalli ueauis decernitur in diuitis materiae numero habetur ea, cuius centu librae plus Q tres argenti libras in se cotinent: qualis est quae constat ex argento rudi sisue ei plubi color fuerit, siue ruber iue albus, siue niger, siue cinereus, siue purpureus,sive luteus, siue iccoris, siue deni in alterius rei:talis etiam interdu est uena filicis, lapidis fissilis, marmoris, si multu argentum purum uel rude ad eam adhaeserit: sed in pauperis materiae numero reponitur uena in cuius centum libris summu tres argenti librae insunt: quae plerun* copiosior esse MIehu, ei natura loco bonitatis copiam largiatur. Talis autem uena cum ex ovmnibus terris lapidibus missis costahexceptis argenti rudis generibus: tum maxime e pyrite, cadmiae metallica fossili, lapide jubario stibio alusq;. Votam in reliquis metalloru generibus etsi diues quaedam materia reperitur,tamen nisi ipsoru uens fuerim copiosae eas fodere perraro opersprectu. est. At Indi aliae nonnullae gentes gemmaru causa reconditas terrae uenas seminari solent: sed eas saepius perspicuitas uel potius nitor ipsis, cum fodiunt meo talia,prodit. Marmorum uero uenas,cum se sua sponte ostenderin . diedo persequimuriidem facimus cum saxa uel crmenta nobis occurrerint. Qui autem proprie uocantur lapides, tametsi suas interdum uenas habeam, tamen plerun reperiuntur in metallis aut lapicidinis: ut magnes in ferrarhs: smiari in argetariis lapis Iudaicus, trochi tes 8c assimiles in Iapicidinis: quos sos seres dominoru iussu ex saxorum comissuris selent colligere. Nec terram insignium sessionem negligit metallicus,seu inuentae fuerint in auranis,seu inargentariis seu in aera s alijs : nec reliqui forares si uel repertae suerint in lapicidinis uel in proprijs uenis. Earum uero bonitatis significatione sapor dare selet. Nec denique metallicus omittit curare Qccos, concretos in uenistam metallicis V proprijs inuentos: sed eos colligit & comportatui ei im de his plura non dicam, . omnem materiam metallica &fossilem in libris, De natura fossilium inscriptis uberius explicaui: sed redeo ad signa. Si terra luaton nobis occurrerit,in qua sunt rameta metalli alicuius puri uel rudis optiomum perea metallicis dat uena signum. Metallicam enim materiam,a qua ramenta abrepta sunt,adesse necesse est sin eadem occursaverit omnis metalliacae materiae prorsus expers, sed pinguis & coloris candidi uiridis caerulei et similiu a suscepto labore non est dilcedendu. fossores modo caetera signa habeant ex uenis & fibris de quibus iam dixi:& ex saxis,de quibus paulo post dicturus sum. At si qiqua terra sicca sodienti obuia fuerit, quae metallum P rum uel rude in se cdtinet bonu signu est: si lutea uel rubra uel nigra, uel alia quaedam insignis, quae caret metallo, non malum, & chrysocolla, aut caeruoleum,aut aerugo,aut auripigmentu, aut sandaraca inuenta in bonis signis habetur. Quin ubi scaturiso subterranea eructat metallu, institutas fossiones persequi debemusmam significat id a reliquis massis tanquam particula alia quam a corpore, suisse abrepta. Similiter tenuissimae alicuius metalli bractes ad lapidem uel ad saxum adhaerescentes in bonis numerantur signis. potis quae in constant partim ex silice, partim ex terris lutosis uel siccis, si cum fibris permixtaciuna cum eis in terrae profundum descenderint, bonη
spes est metallu inuentum iri. Quod si fibrae postea non apparuerint, & ues
99쪽
oauea materia metallica occurreri sinon est a fossione desistendu donee nihil eius relinuum fuerit. Sed silex fuscus,aut niger, ut comu,uel tecoris colore,
olerunoe bonum indiciu estinandidus alias honum,alias nultu. At marmo.ris glaro in uenae profundo apparentes, si non multum infra evanuerin*sio mum bonum non sunt: nam uenae non fuerunt propriae,sed alicuius fib .
duae uero genera lapidsi facile igni liquescunt, etiamsi traslucent, in medqs frenis numerandi sunt:etenim si alia signa bona affierint,ex bonis 1 tisi noassuerint, nullam bonitatis significatione dant. Simili modo de gemmis ius dicare debemus. Quinetia uenae, quae ad tectum & -damentu habent illiseem cornu coloris uel marmor, in medio autem eom terram lutosam, in alis
oua spe sunt: similiter quae ad tectum & fundamentu habent terram serrugianeam, in medio autem eorum terras pingues & tenaces: pari modo quae ad tectum & fundamentu habent eam, quam vocamus armatura, m medio uesro eorum terram nigram uel ambustae similem. Sed auri singulare indiciu est
auripigmentit, argenti Gumsinereumiihium, aeris, ago, melantes ria,sor chalcitis,misy atramentu sutorium: plumbi candidi,imo puroru&magnorum lapillom nigrorum, ex quibus id ipsum toficitur,res s sitis spmae argemi similis: serriferrugo: at auri & aeris comune indicium est chro tolla&caeruleum:argenti S plumbi nigri, plumbago sessilis QPncltem plumbum cinereum metallici tectum argenti recte nomInat,& atramenti sutorii ac melateriae et scp cognatorii communis parens sit pyriteSaeroius, tamen haec interdu propria habent metalla ut etiam auripigmen uVr autem quaedam uenarum materiae metallis honum dant signum, ita Ioquoque Per quae uenarum canales uagantur, etenim arenarium maOQSmtallicis repertu in bonis signis habetummaxime si ex tenuioribus Pamo. stiterit: similiter saxum fissile coloris subcaerulei & subnigra. at etiam carium, qui cun tandem color ei insederitised uens argentLbonum indicium est alterius generis saxum, cui minutissimi lapilli nigra, ex quibus P um candidu conflatur,immisti sunt: praesertim cum tota interuenia ex tali l- facta sint. Plerun in prosecto saxum nobile eum fibra preciosia coniunctu,ca nateSuenae, metalli foecundae complexu suo continet. Quo dii rectam Profundum terrae descenderit, illa bonitas ei sodinae est, in qua ip'umantim ui deturi sin oblique,etia ali js proximis, quomodo metallicus, geometriae non ignarus dereliquaru fodinarum altitudine, in qua canalis uenae metaniquitis Per saxum illud vagetur ratiocinari potest. Haec hactenusmunc uento a laborandi rationem quae uaria & multiplex est: siquidem aliter uena pumsfoditur,aliter dura, aliter durior, aliter durissima. Simili modo aliter laXum tecti molle & fragile aliter durum aliter durius aut durissimum.Venam au
tem Putrem eam uoco quae constat ex terris,atin etiam succis cocretis mom huS:duram,quae ex metallica materia & lapidibus mediocriter duris,quZie
Plemn surruqui facile igni liquescunt primi 8c secudi generis, plumbariu εc similes: duriorem, quae ex iam dictis, sed coniunctis cum filicum generib uel lapidibus qui facile igni liquescunt, teress generis: uel pyrite, uel cadmi uel marmoribus praeduris:durissimam qus ex his duris lapidibus & mixi , si tota aliqua uenae ipsius parte fusae fuerint. Sed tectum Zc fundamentum/ς
100쪽
οῦ LIBER QUINTVS. Is ae durum est quod habet saxa,quibus rarae fibrae uel commissurae sunt: duis - eius, quibus rariores:durissimu: quibus rarissim s aut nullae: cum enim hae deficiunt, saxa fere carent aquis, quae molliunt ipsa. Attamen durissimum tedii
uel fundameti saxum raro tam durum est quam uena durior. Uenam autem putrem fossores solo ligone excavat. Sed cum metallu nondum apparuerit, uenam a saxo tedii non discernunt cum uero iam sucrit inuentum, prouidentissime laborant. Saxum enim tedii prius separatini a uena excindunt, postes
rius uena putrem quide ligone de fundamento deliciunt in alueos supposiistos ne aliquid metalli in sotu decidat: duram uero primis ferramentis, i prosprio nomine sic appellatur,malleo percussis a fundamento avellunt: iisdem durum tectit saxum excindunt.Nam eius saxum s pius excinditur rarius fundamenti: et tunc quidem cum id fuerit patiens ferri sexu uero tedii serro non poterit perfindi, nec idem igni frangere licitum fuerit: at duriorem uenam tractabilem serro item* ieeti sexum durius 8c durissimi ualidioribus serra
mentis, nempe quartis eorum, quae proprio uocabulo sic nominatur, solent aggredi quod si haec eis in promptuno fuerint duobus tribus ueserramenis iis primis utuntur propius coniuncitis. Durissimam uero uenam metalli fodiscundam sed quodamodo impatientem ferri, si licentiam ipsis Iargiti fuerint domini proximarum sed inarum, igni fiangunt: sin eam non dederint, saxis
tecti uel fundamenti si minus dura tuerint, excisis primu paulo supra uenam trabes in sormas tedii uel sundamenti inclusas, ponun t: deinde a fronte Sc superiori parte ubi uena paruulis rimis fatiscere uidetur,altero eor quae prooprie ferrameta dicuntur fissuras adigunt: tum in singulas fisuras imponunt quaternas laminas,& retrorsus ut illae contineantur aristius, si necesse fuerit, totidem bracsteas. Postea singulos cuneos binis laminis interponunt, eo ScymaIleis per uices impingui & infligut:quo sine modo uena acuto sonitu tinnit: sed tum iam tecti uel fundamenti saxis abrumpi coepit fiagor auditu Iscpprimum crebrescit repente avolant fossores: uerum ingens stagor auditur cum uena perrupta 8c Dacia decidit. At hac ratione dericiunt uens partem centumpondia plus minus ue centum pendente. Quod si fostares aliter exociderint uenam durissimam metalli diuitem, remanet quasi turbines quida, qui uix unquam postea excindi possunt. At qdem nodum uenae durissmae, quae caret metallis,si ad eum admouere ignem non licuerit, ambiunt fleetendo sessionem ad dextram uel ad sinistram: nam cuneis ferreis sine magna impense perfindi non potest. Interea uero dum operari j susceptum laborandi munuS Perficiunt,uiscera temP plerunm personant dulci cantu quo durissismum & periculis plenissimu solantur laborem. Itam saxorum duricia ignis,ur iam dixi, rumpit, cuius rei non simplex est ratio. Etenim si uena, in his inscivia, per se propter eandem duritiam uel angustiam excindi no potest, at
fossa latens aut cuniculus fuerit humilis una lignora aridorum strues appossita incenditur, sin altus, duae: quarum altera super alteram ponitur, utra ardet usq; duila cana totam ignis cosumpserit: cuius uis hoc modo plerun noisagna uenae partem resoluit, sed tantumodo quasdam crustas. Cum autem sexti tecti uel hundamenti ferro tractari potest uena tam dura est,ut eode tra
clari no possit, illud cauatur. Haec siue ante siue supra, siue infra fossam lateng 4 tem,uel