Georgii Agricolae De re metallica libri XII quibus officia, instrumenta, machinae, ac omnia denique ad metallicam spectantia non modò luculentissimè describuntur, sed et per effigies ... ita ob oculos ponuntur ... ; eiusdem De animantibus subterranei

451쪽

Quarto die magister primo extrahat spinas q in uris subsederuntiha: πυ)is diuites sunt argenti, cp quae confediae sunt, cum s annuab aere sece L.E tenim panes torrefacti stillant aere pauco sed reliquo stano fere toto. ex

nuo spinae c5stant: certe quide cum arris torresecti centupondio argenti tantummodo semuncia remanere debeat interdngrachmae tres remanen . inde torrefaetor de laterib.metalla,q ad eos adhaerent, malleo decutiat,dire loquantur. Alia uer6 lateres sub pila subiee os contundant &lnet. N plumbusic etiam collecta recoquantur:magister,cum has res auecta , locis reposuerit, opus diurnu perfecit. At ministri panes torrefactoβ,pmo die ex lacu exemptos, truncis quernis impositos, primo malleis percutiant, ut s s cinereu de ipsis decidat deinde eorundem parita lamin in quibus idem aes inest malleis cuspidatis excavet. Mallei teret ''. BPsmos tres & digitur quorum altera pars sit teres & lata ac crassa duotos: altera quae acuta sit lata digitos duos 8c dimidiu. Mallei uero pCum eandem habeant longitudine, quam teretes altera parte sint culp)-- altera acuti. Sed cuspis ex quadragula superiore parte paulatim nat te

Hsc autem est natura aeris ut cum torretur, colorem cinereu contradὸ, querd tale aes in se continet argentum recoquatur in primis somaobu' Lacus A. e siler B. Forceps c. Panes torrefacti ex lacu extrata P Truncus A. Mallein terra F. Malleus custis ι G. DE RE AE ET ALMe R

452쪽

De ratione qua panes aerei fathiscen tes torrentur, satis dixi: nunc diea de modo, quo ex iisdem torrefactis rursus aes conficitur. Hi autem, ut aeris spelaciem quodamodo amissam recuperent,coquantur in fornacibus,quaru quatuor sint ad secundum murum longum in ea domicilη parte quae est inter secundum & tertium murum transuersum: cuius spacium longum est pedestres 8c sexaginta, at palmos duos. Cum uero quaeq; serna cum occupet pedes tredecim utruncν spacium,quorum alterum est ad dextrum latus primae

fornacis,alterum ad iinistru quartae, latum fit pedes & palmos tres mediuinspacium quod est inter secundam & tertiam sornacem, longum erit pedes sex. In cuius horam trium spacioru medio sit ostium Iatum sesquipedendi.'altum pedes sex: quorum medium commune sit utrius. fornacis magistro: quaeque sornax proprium inminum habeat:qui inter duos camini longi suis pra descripti, parietes assurgens innitatur duobus fornicibus & muro comis muni. Is sit in medio duarum fornacum longus pedes quin , altus decem, crassus duos. Ante hunc murum sit pila communis duobus duarum fornaaeum prioribus fornicibus, crassa pedes duos M totidem palmos, Iata pedestres & dimidium. Ita fornicum prior ex hac pila comuni pertineat ad alteis

ram pilam ei coimunem cum altero esusde sornacis fornice: is uero ex secunis

domuro longo dextrorsum ad eandem pilam pertineat: q in serius cras a Sciata sit pedes duos,& totidem palmos. Sed prioris fornicis spacium uacuum

453쪽

42s DE RE METALLI e Asit his gum pedes nouem & palmu:altiore eius parie altum pedes octo .Eius uero qui a latere dextro est, spacium sit longum pedes quin & palmum illitudo alteri aequalis: utero autem sornix aeque altus existat ac murus communis. His certe sornicibushmuro communi, muri camini innixi obliqv assurgentes sic cotrahuntur ut suprema parte, qua sumus eluctatur, jacium fiat longum pedes octo,iatum pedem & Palmos tres. Quartus uero camini paries ei rectus ille super secundu murum longum statutus. Ut autem mu, rus medius communis est duabus somacibus, ita murus superstractus duo,

bus caminis:at hoc sane modo se habeant ath camini. Ac primo quaeq; sornax longa sit pedes sex, 8c palmos duos,lata pedes tres & palmos duos stacubitum. Cuiusq; etiam pars posterior, ad secudum murum longum': prior, uacua. Primae latus dextrum item uacuum & decliue, ut recrementa detrahi possint: sinistrum ad murum communem, ubi inurum,ex lateribus luto conglutinatis faetium, habeat, qui murum comunem ab iniuria ignis tueatur at, que defendat: contra secundae fornacis latus sinistrii uacuum sit, dextrum ad murum comunem ubi etiam ipsi suus murus,qui igni tutamentum sit. Deinde cuius fornacis pars prior extruatur saxis quadragulis, media terris compleatur: tum quae macum ad secundum murum longum, qua in eiusAι ramine & fornice qui a tergo est, collocatur fistula aerea, foueam habeat ros tundam, latam pedes duos 8c totidem palmos, quae a muro communi absipedes tres. Postremo sub cuius* sornacis fouea ad altitudinem cubiti sillatens humoris receptaculu, ali js assinite: cuius canalis structilis penetrans in secundum murum longum declinet ad latus, dextrum quidem prima: Amacis sinistrum uero secundae. Magister autem primo catinum, si aes proximis diebus in eo fuit consectu, excindat spatha lata digitos tres, longa totide pamos: cui manubrium ferreum sit longum pedes duos, crassiim sesquidigitu: ligneum uero,in eo inclusum, tcres, longum pedes quin , crassum addi gitos duos.Deinde altera spatha excisoria eundem catinum aequevipsa si lata palmum,longa palmos duos. Eius manubrium, partim ferreum,parum ligneum, omnino simile priori. Tum puluerem terrenum Sc carbonu in eum inhciat aquam affundat,scopis,quibus pertica est infixa,verrat. Mox in eundem catinum coni j ciat puluerem compositum : qui habeat pulueris carbo num cribrati cisia duo pulueris terreni item cribrati totidem cisia,arenae fit uiatilis, quam cribrum angustissimum transmisi t. alueos sex. Is puluis aeqvς ac ille, quo excoctores utuntur, aqua conspersus, priusquam conqcianir is

catinum, madefiat, ut manibus nivis instar in pilae figuram so ari polii iniectum primo magister pugnis aequet atque tundat: deinde duobu p stillis ligneis: quorum utrunque longum sit cubitum : utrunque habe- trinque caput teres,sed alterum latum palmum alterum tres digitos :ux V que in medio sit angustius ut manu teneri possit.Tum item in catinum c0 ηciat Pulverem madefaetium: iterum eum pugnis aequet, ac thsec . p stillis tundat: quin etiam ascendens Zc digitis insistens marginem catini p/-'tiS aequet. Postea catino aequato, siccum puluerem carbonum inspcrg- iterum eundem pistillis tundat: sed prius angustioribus eoru capiubu ,pq sterius latioribus. Deinde catinum percutiat marculo ligneo, long0 p ρ

454쪽

duos: euius utrunm eaput teres sit & latum digitos tres:manubriu ligneum logum palmos duos erassum sesquidigitu. Poloemo in catinum inriciat tantum cinerem purum 8c cribratu, quantus utra manu comprehendi potestiae in eum infundat aquam: & sumpto panno lineo trito, eundem cinere madido oblinat Catinus autem rotundus ti decliuis fiat: atcp si aes ex optimis panibus torrefaetis conficitur, latus pedes duos, atriis unum: sin ex atris, Iastus cubitu, altus palmos duos. Magister praeterea habeat laminam ferreamurrin recuruatam, longam palmos duos, latam totidem digitos: ea marginem eatini,si fuerit altior quam par sit,amputet. At fistulae aeneae,quae declis uis posita ex muro eminet extat palmos tres,superiori parti & utri eius la

geri ne aduratur, lutum crassum illinat: inferiori, tenue: nam eam margo Gistini fere attingit: aes, cism catinus ipso liquefacto fuerit plenus, tangit: quin muro qui est 1upra fistulam ne uitium facia*lutum illinat. Item alteri parti laminae senesti longae pedem & palmos tres, altae Pedem z quam prope cati num ad Iatus iaci decliue supra lapillos statuat, ut recrementa sub ipsa est uere possinιλη Iaminae non supponunt lapillos, sed ex ea inserius excindunt particulam togam digitos tres, altam totidem. Uerum laminam ne decida bacillum serreum muro, sursiim uersiis ad palmos duos & totidem digitos,

infixum teneat: id extet ex muro palmos tres.

Fomae ein A. Caminin B. Pila communis C. e et raeorumna D. M rus commvnum itim communem est,mmideri nonpotesse Fornices E . Murus qui communem murum ab iniuria ignium tuetur F. Fouea G. Secundin murus L

455쪽

Tum batillo ferreo, cui manubriu ligneum longius lex pectibus prunas lacatin utrissciat,uel carbones,quos paucis prunis, ad eos adiectias,accendatae prunis superponat panes torrefactos, qui, si ex aere fuerint, cuI prima b0R tas, centupondia tria, uel tria & dimidiu pendant: si ex aere, cui secunda b nitas duo & dimidiu: s ex eo,cui tertia tantum duo. Qui uero aeris,cui cipua bonitas, centumpondia sex imponunt, hi catinsi latiorem α alnorem

ficiunt. Sed infimus panis torrefactus a fistula distet duobus palmiS, cxi longius. Etenim quum inseriores liquati fuerint, superiores delapii propi. ad nitiatam accedunt. Quod si non delabuntur batillo uel altera spatna mueri debent. Batillum autem longum sit pedem, latum palmos tres ἄψ p tos duos. Eius manubrej pars serrea, longa palmos duos, lignea pre hq

u .Circum panes torrefactos carbones longi & magni locandi sunt. Mstula mediocres. His omnibus ordine dispo sitis ignis acrior natu Muium citetur. Quum uero aere iam liquescente carbones flammant, tunc mὸ contum laneum in medios infigat, ut ipsi flatum concipere, flamm Livri possit: qui contus cuspidatus longus sit pedes duos sc dimidium m manubriu ligneum, quatuor. Panibus partim liquefactis magister gius ostio per fitrulam aeneam inspectet catinum: si aduerierit recremes mis ad os fistulae adhaerere flatum follium impedire,contum t iis, cinatum in fistulam inter nares solliu immittat & eum circum os fisivi K v43

456쪽

uens recrementa ab ipso remoueat qui uncus fit altus duos digitos.Eius manubri j pars ferrea longa pedes tres,lignea totidem palmos. Atque tunc tempus est contum sub lamina infigere, ut recrementa effluere possint. Cum ue ro panes omnes liquefacti in catinum influxerint, tunc ex aere rapiat experiamentum,tertio conto terete S prorsus ferreo, longo pedes tres crasso digi tum,habente cuspidem chalybea tum,ne hiscens ars in se recipiat. Hune conatum altero solle compresso per fistulam inter utrius narem quam potest celerrime immittat in catinu. Rapiat uero experimentu his, te quater ue, imo

usq; dum intelligat ars perfecte coistum esse. Si aes bonu fuerit facile ad conis tum adhaeret, tunc duobus tantummodo experimentis ipsi opus est: si bonum non fuerit pluribus.Etenim necesse habet id tandiu in catino coquere; us dum ipsi ad contum adhaerenti orichalceus color insidere uideatur. Atisque si eius bracteolae aerear pars tam superior quam inferior facile tangitur, ars persevite coctu esse significat. Conti autem cuspidem in parua incude ser rea locet,& de ea braciteolam malleo decutiat. Contus militatin A. Fracteola aerea B. Acin c. Mal in D. Quinetiam si ars non fuerit bonum, magister recrementa detrahat, bis, ter que,si res hoc postulauerit: primo,quum aliqui panes fuerint Iiquefaeti: secundo

457쪽

secundo cum omnes:tertid, cum aes aliquandiu fuerit coctum. At si ae, semibonum recrementa anteaquam Opus Perficiatur, detrahere necesse non est:

sed detrachmis recrementa utriusq; sollis tigillum deprimat, & super utrumque statuat lignum longum cubitum, latum Palmum, superiore parte dimi. dia excisum,ut sub serreum clauum posteriori ligno perserato infixum subire possit.Idem agat,cum aes persecte coctum fuerit. Tunc uero minister laminam remoueat larcipe longo pedes quatuor,& palmos tres:cuius chesae circiter pedem Iongae lint: etenim earum pars recta palmos duos & tres distutos curuata palmum & digitum.Idem minister batillo serreo maiores carbones coniiciat in soci partem, quae est ad murum qui alterum murum ab initis ria ignis tuetur, & eos coaceruet, ae aquis assii sis partim restinguat. Venim magister aes bacillo colurno etiam in catinum immisso bis agitet: postea reι crementa detrahat rutro : quod constat exspatha ferrea lata & acuta ec ales

ligno: spatha sit lata sesquidigitum longa pedes tres: manubrium ligneum, in eius parte caua inclusum longum totidem pedes. At alni lignum in quod spatha est infixa, speciem quandam gerat rhombi, longum uero fit palmos tres & dsgitum latum palmum Sc digitos duos crassum palmum. Mox scos

pis sumptis cum puluere carbonum, & carbunculis catinum totum conum rat,ne aes, priusquarn ci conducat refrigereturi tum tertia spatha resecet recrementa,quae ad marginem catini ad faelerunt: ea longa sit palmos duos, laci

palmum 5 dsgitum .Eius manubrej pars ferrea, toga pedem & palmos ire ,

lignea sex pedes. Deinde iterum recrementa detrahat de catino: quae minis ster nunquam aqua astitia restinguat, ut alia recrementa restingui solent sed

eis Paucam aquam inspergat, & sinat refrigerari: si aes bullauerit, bullas spattha deprimat tum aquam muro & fistulae affundat, ut tepida defluatincat,num. Etenim aes, si frigida in ipsum calidum statim fuerit infusa, dissipatur, Certe si tunc lapillus, uel lutum uel lignum, uel carbo madidus in id incide

rit,catinus aes omne, magno cum nitu, qualis est tonitru euomit, & qui

quid tetigerit laedit,& incendit. Post haec asserculum excindendo curuatum ad priorem catini partem apponat. Is longus sit pedes duos, latus palmum digitos duos, crassus digitum. Mox aes, quod inest in catino, cuneu ser reo iri partes secare debet: is longus sit pedes tres, latus digitos duo prior Parte ad digitos duos chalyseatus: cuius manubrium ligneum item pedς tres sit longum. 1 Iunc autern cuneum asserculo curuato imponat, & in K Ninfixum agitando deprimat: quo modo in uacuum aeris spatium aqua M fluit,& panem a reliquo eius corpore separat. Si aes satis perseete coeli ληψfuerit, panes sunt nimis crassi,&non facile ex catino eximi possunti qum que uero panem mox minister forcipe prehensum & sublatum in qvὸ qu m contineat labrum immergat: & hunc primum seorsim reponλt,ux M'gister eum statim recoquat: nam, quia aliquid recrementi ad eum adh*ΠΑ m Persectus no est,quam qui ipsum subsequitur. Quin si aes non fuerit by Dum,du. S priores panes reponat: tum iterum aquam muro,& fistulae Φημdens secundum panem excindat: quem minister item in aqua immrisum 'ossicinK solo reponat, eicν reliquos omnes, eodem modo excise sepol Ponat. Qiu si aes fuerit bonu, erunt tredecim aut plures: si non sueris, inh*

mula:

458쪽

multi: at etiam si aes fuerit bonu,unam operae partem,nam in quatuor partes distributa est duab .horis magister perficit: si mediocre, duabus & dimidia: si uile tribus. Alternis autem in uno catino, alternis in altero panes torrefactos recoquat : sed minister quam primum panes omnes, ex altero catino excisos aqua restinxerit laminam ferream, quae est in priore fornace forcipe reponat in suo loco,ia carbones batillo in catinum reiiciat: dum hoc suu munus exequitur magister, interea remoueat ligna a tigillis folliu, ut in altis pa, nibus recoquendis tertiam opers partem consumat. Hoc praetereundu non est si particula alicuius instrumenti serrei casu in catinum inciderit,aut ab homine malevolo iniecita fuerit ss antea quam serrum consumatur,confici non potest: quo modo duplicatus labor in id insumitur. Ad extremum minister carbones candentes omnes extinguat:& malleo lutum siccatu ex ore fistulae aeneae decutiat. Is altera parte cuspidatus sit,altera teres. Manubrium habeat

ligneum quin pedes longum. Quoniam uero periculum est,ne aes,si pompnolyx & spodos, quae adhaeserunt ad murum & parietem ei suppositu, deiscidant in catinum,dissipetur,eas interdu absterga sed singulis hebdomadis florem aeris ex labro aquis estu sis eximat: in id enim de panibus, cum restinis guunturidecidit. Porro folles,quibus tr agister ille utitur ab aliis disserui magnitudine: nam eorum tabulata sunt longa pedes septem Sc semissem,postoriore parte lata pedes tres,prior qua caput attingunt,pede & palmos duos ac totidem digitos. Caput uero longum est cubitu & digitu, posteriore pariste latum cubitum & palmum, deincie paulatim angustius: sollium nares constringuntur catena ferrea: quam coercet batillum crassum, cuius alterum casPut penetrat in terram ad secundi muri Iongi tergum: alterum sub tignum. quod prioribus tignis perforatis est impositu subit. Eaedem nares sic collos cantur in fistula aenea ut ad palmum unum absint ab ore:quod latum esse debet digitos tres,ut flatus eo uehementius per angustias eluetetur.

Catiniss A. inserculus R. Cuneis c. Panes ex are,c

460쪽

ex aere et plumbo conflatis, dum stannu ab aere secem eretur ortae sunt:&ad totidem centum pondii partes spinarum, quae de panibus, ex semel recoctis spinis eo flatis eodem modo ortae sunt addatur plumbi depauperati centum

pondium, molybdenae dimidiu: sin officina abundat spuma argenti, ea in Iocum plumbi depauperati supponatur. Vel ad idem podus primarum spina, rum.& ad centum pondita dimidium spinarum, quae de panibus, ex bis recoetis spinis conflatis, simili modo ortae sunt: SI ad quartam centupondii parotem spinam, quae, dum panes fathiscentes torrerentur, natae sunt, adflciatur sesqui centum pondiu spumae argenti & molybdens: utro P modo ex tribus centumpondηs fit panis unus. Eiusmodi uero panes,excoetor, singulis die, bus plus minus quindecim conficiat: qui dili'enter curet ut res metallicr ex quisus antecedens panis conflatur, prius re Re atque ordine effluant in catiis num quam aliae ex quibus insequens conficitur. Quino autem panes simul in sernaee,in qua stannu separatur ab gre, collocentur: qui centumpondia sere quatuordecim pendunt: nam recrementa,inde conflata, pleruri P centum

pondium. In tot uero panib. argenti libra & unciae se e duae insunt: at stannum, quo hi panes stillant,centumpondia septem & dimidium pendit quo rum quodq; argenti sescunciam in se cotinet: sed spinae tria centum pondia. in quom singulis argenti seia uncia inest: panes sathiscentes centum pondia duo & quarta partem: quae omnia argenti ferme sescunciam in se continent.

Attamen haec pro spinarum uarietate multum uariant:etenim in spinis, quae de panibus, ex aete& plumbo conflatis, dum stannum ab aeresecemeretur, ortae sunt & quae de panibus sathiscentibus dum torrerentur argenti unciae fere duae insunt in caeteris uncia no integra. Sunt aliae praeterea spinae de quihus paulo post dicam. Sed qui ex aere residuo, quod in fornace simili surno.

cum superior aeris pars ab inferiore fuerit diuisa, remanet, in Carpatho monte panes conficiunt,hi spinas, quae de panibus, cum stannum pauper uel meis

diocre ab aere secemeretur, ortae sunt: item eas, quae de panibus ex recoetis spinis, aut spuma argenti recoeta conflatis, uno in loco coaceruant: sed eas, quae de panibus ex molybdaena conflatis in loco,a primo separato, locant: similiter ex panibus fathiscentibus, dum torrerentur, natas separatim Iocant. Ex his autem spinis si e conficiunt panes. De primo aceruo sumunt quartam centum pondii partem, de altero tantundem de tertio centumpondium: ad

quas spinas addunt spumae argenti sesquicentupondium & molybdenae dimidium centumpondium,atcp ex eis in prima sornace coctis panem conflao re solent. Tales uero panes ex coetores singuli singulis diebus conficiunt uiis ginti. Haec quoq; hactenus, redeo ad nostra. As cinereum, quod e panibus torrefaetis,ut dixi, decutitur,abhinc aliquot annis inspersum fuit spinis, quae de panibus, ex aere & plumbo conflatis, ortae fuerunt, quod in ipso aeque ac in illis argenti unciae dus infinti nunc uero ramento,ex cadmhs,ali j so rebus locis collecto inspergitur. At incolae Carpathi montis aes istiusmodi coquutin sernacibus, in quibus recrementa, quae, dum aes rursus conficeretur, sunt conflata recoquuntur. Quia uero id cito liquescit, & ex Arnacibus defluit, ad ipsum coquendu opus est duobus excoctaribus: quorum alter coquat: alter panem crassum mox ex catino eximat: hi panes tantummodo torrens