De orationibus et epistulis Taciti operibus intextis; dissertatio inaugralis quam ..

51쪽

Servavit quam argumentum, quod verbiS Claudianis est submissum, ita tamen ut civitate promota exemplo rerum Saepe novatarum usus sit. Quae res RodenWaldtium sugit, qui ea quae Tacitus de civitate magis magisque usque ad Alpes prolata dicit, cum iis verbis quae Claudius de rebus omnino Semper in re publica R0 mana

res et civitatem pr0motam tam accurate nec eSSe distinctas neu posse segregari; quod equidem non nego. At Claudius ipse discrevit: ,sed illη potius cog itetis, quam multa in hac civitate novata Sint, et quidem statim ab origine urbi S no Strae in qu0d formas Statusque res p. nostra diducta Sit Sed i l l oc potius revertar. Civitatem . . . Qua Voce princepS de civitate pr0gressa et de ratione Senatus supplendi a maioribus adhibita loqui coepit. Venio ad alteram tabulae paginam. Quae quam iS n0n minus deleta Sit Superiore parte quam prior, tamen et ex Verbo ,civitatem in pri0riS paginae sine extante et ex iis quae alteriuS prima sunt Verbis Caesarem cum de civitate quomodo paulatim uSque ad Alpium radices prolata sit tum de ratione senatus Supplendi Saepe mutata disseruisse elucet. Et hane partem Script0r accuratiuS - qua de causa postea dem0nStrabo - executus est. ) F0rtunae autem m0lesta laetum est invidia, ut quae Claudius de his rebus locutus eSt, maximam partem deleta sint Tamen suis ambagibus minime abstinentem exemplis a Tacito allatis usum principem dixisse verisimillimum est. Pro certo scilicet id tantum assii mari p0test Claudium etiam de rati0ne lectionis ab AuguSto adhibita verba secisse: TacituS exemplum col0niarum Veteranorum ab Octaviano conditarum inseruit: ,cum Specie diductarum per orbem terrae legionum additis provincialium validissimis sesso imperio Subventum est . Tiberii principis Senatus lectionem a Claudio commemoratam: ,Sed patruus Ti. Cae Sar omnem si0rem ubique c0l0niarum ac municipiorum, bonorum

52쪽

scilicet virorum et locupletium, in hac curia esse Voluit , scriptor tacet. Procedente oratione ClaudiuS satis multa et inepta facit verba de viris quibusdam sibi familiarissimis, qui natione Galli iam dudum in senatum Romanum redepti neque , pq enitendi essent. Iterum Tacitus omnibus ineptiiS 0mi8SiS haec tantum verba interponit: , iam paenitet Balb0S ex Hi Spania nec minus insignes viros e Gallia Narbonensi transivisse Τ Manent posteri eorum nec amore in hanc patriam nobis concedunt . ,Balbos ex Hi Spania' ipse addit eodem modo quo postea exemplum Atheniensium ac Lacedaemoni0rum et Romuli adiecisse videtur. Illud quoque Claudii ridiculum: ,cuius liberisi Uantur, quaeso, prim0 Sacerdotiorum gradu, post modo cum annis promoturi dignitatis suae incrementa noster commutavit in id quod rem spectat: ,manent posteri eorum nec amore in hanc patriam nobi S concedunt . Porro exemplum

libertinorum, quod Tacitus assert: , libertinorum siliis magistrat US mandare non, ut plerique saliuntur, recen S, Sed pri0ri populo sactitatum est etiam in Claudii genuina oratione extitisse suo iure RodenWaldtius contendit. Suetonius enim de eadem re Claudium disputasse memoriae prodidit ): , Appium Caecum cen-S0rem, generis sui proauctorem, libertinorum silios in Senatum allegisse docuit . Sane scriptor hoc exemplum ita inVertisse videtur, ut Appio nomine omisso studiosum antiquitatis CaeSarem depingeret non, ut plerique saliuntur'. Ιu sine p0Stremo orationis suae Claudius id quod quisquam opp0nere p0tuit Gallos suisse hostes Romanorum resutat. Rursus noSter elindem habet cogitationem, sed ita illustrat, ut multo magiS utilitatem premat, cum Claudius ad animos Gallorum Romanis benignos praecipue incumbat demonstrandos. Adiecit 4 acitus exempla bellorum cum Sentionibus gestorum et urbis a Gallis expugnatae, quae reicientem facit Caesarem memoria Vulscorum Aequorumque et TuSc0rum ac Samnitium, deinde utilitatis, si recepti essent Galli, mentionem: ,iam moribus artibus assinitatibus nostris mixti aurum et opes suas inserant potius quam separati habeant'. Servavit

53쪽

Scriptor Verbis quinque: ,continua inde ac si da pax ) ea quae princeps inde ab: , in qua si quis hoc intuetur usque ad: a d bellum a Vocatus esset profert. Omisit, quam quiete Galli,cen SUS in adsuetum opus tulissent. Comparatione peracta nunc ad ea quae evinci possunt anim0Saltendamus. Et primum quidem, ut iam supra exp0SuimVS, ViX dubium eSSe potest, quin Tacitus orationem genuinam in manibUS habuerit. Nam Si quis sententias, quae sunt communeS, Script iremeX auct0rum Operibus dempsisse non minus verisimile esse obiciat, num casu factum credibile est, ut eadem cogitatio iisdem verbis: paenitet' et , insignis' exprimeretur Quomodo autem Tacitus genuinam mutavit 3 Primas Claudii sententias servavit, sormam. Ut ita dicam, 0rati0nis prorsus invertit. Primas retinuit sententiast Nam Seript0rem n0n dubitasse hanc vel illam cogitationem mutare, immo Vero Sua S, Si quae ei aptae esse viderentur, addere eXemptu Balborum et Lacedaemoniorum atque Atheniensium praetermiSS0 Senn0num et Gallorum. Τuseorum ac Samnitium testantur. Admi Sit etiam illud: , iam moribus eqs . - Ιam vero orationiS 1 Orma prorsus Taciti est. Neque enim solum dictio et sonus Taciteu S eSt, quae res Sane nihil miri habet, quoniam omnes antiqui rerum scriptoreS ut non semper orationes sinxerunt ita certe Stilum, ne concentuS dilaberetur, metuentes in suum dicendi modum inverterunt, Sed etiam compositio rhetorica. Brevis, ne dicam breviSSima, ac tamen acuta Suum quaeque cogitatio obtinet locum Pr0rSuS sublata est Claudii verbositas interdum m0lesta, quod iam ex ambitu ambarum orationum cogn0scitur: genuina enim minimum complectitur n0naginta versus, Τaciti vero abbreviatio tantummodo triginta: brevitatiS Τacitinae exemplum, quo clarius vix reperitur. Neque

deinceps dispositionis ordo idem est. Nam cum Claudius primum de rebus omnino in re publica novatis, deinde de civitate paulatim promota et de Senatus supplendi ratione, tum de Gallis amicis putandis disputet, apud Tacitum haec occurrit dispositio: prooemium: maiorum exemplum maiores mei - egregium suerit).

lj cf. Claud.: ,centum annorum immobilem fidem .

54쪽

tractatio :13 civitatis pr0greSSUS, neque enim ignoro - num paenitet).2) eius rei eVentUS, num paenitet - at cum Sennonibus).3) Gall0rum defensio et commendatio

at cum Sennonibu S - Omnia, p. c.). per0ratio: omnia suerunt olim nova. Inveterascet

Prima igitur illa genuinae parte de rebus omnino semper n0Vatis agente Tacitus perorati0niS l0c0 USus est. Tertium, qu0d ex comparatione discimus, est hoc: TacituS sonteS n0n exscripSit, Sed prorsus invertit. Nam si orationiS genuinae nonnisi duas Voces retinuit, certe multo cautius ac liberiuS, qu0d dictionem attinet, auct0res, qui in omnium manibuS Vel Sabantur, SecutuS eSt. Biati0 denique, qua scriptor in comp0nenda orati0ne ductuS eSt, artiSSime cohaeret cum causa, qua commotuS hane Claudii orationem inseruit. N0bis enim genuinam perlegentibus nusquam sere locuS Occurrit, qui principem n0n ign0rasse declaret. quam graVem Salubremque imperi0 Romano rem in Senatu ageret ubique sere n0nniSi inanibus minutisque causiS allatis. Tacitum Vero. quamviS ipSe eSSet illius nobilitatis, quae omnibus ungulis ) annitebatur, ut in Signia patrum decora magiStratuum Sibi ipsis servarentur, ,se 880 imperio' recipiendis viribus integris esse subveniendum iudici0 iuSt0 c0mplexum videmus. Neque enim eum latebat civitatem Romanam virtute quondam excellentem iamdudum in deterius esse mutatam neque aliter m0res magis magisque lapsos posse emendari ac Si pr0Vinciarum Vires opesque n0ndum perditae in civitatem adscirentur. ) Qua de causa scriptor hanc orati0nem executus eSt. C0mp0siturus Vero ex iis c0gitati0nibus, qua S in genuina expressas inVenit, quasdam sibi idoneas, quae ad rem a Caesare actam illustrandam desiderari non potuerunt, retinuit, dissimillimo autem modo tamque libere eas tractavit, ut argumenta tantum orationis genuinae Servata sint. Nam adiect3e Sunt Sententiae, quae Scriptori aptae Videbantur, omissae omnes, qua S

55쪽

Supervacua S Vel ineptas putavit. Semper 3d rem ipsam eiusque utilitatem spectat. Initium dicendi Claudium saeti capientem a mai0rum eiuS eXemplis, qui quamvis externa origine fuissent, tamen in civitatem Romanam essent adsciti. Deinde quam breviSSimueXempla maXime idonea assert, quemadmodum civitas Romana asinibus Latii progressa usque ad Alpes esset promota utque elidii Hispanienses et Galli quidam eam essent adepti, neque tamen it Ut e0S esse recept0S paeniteret. Sic usu esse probatum ciVitatem pr0 latam nequaquam fuisse perniciosam. Contra esse exitio,Victo S pro alienigenis arcere comprobari historia. Ut enim Romulum, c0nditorem urbis, summa eum Sapientia c0nSuluiSSe, Ut receptis in civitatem hostibus victis rem publicam renoVaret, ita Lacedaemoni0s et Athenienses id neglegentes periisse. Tum Tacitu Stertia orationiS parte - sigura thypophorae usus - principem quasi rei adversari0S gradatim facit repellentem. Quos tali h0n0re Gallos esse indignos velut dicentes Caesar postquam resutaVit e0SjpS0S , moribus artibus assinitatibus Romanorum iam mixtos

inter omnes esse maxime idone0S, qui reciperentur, pr0bat. P0Stremo patreS admonet, ne a noviS rebus nimis alieni esSent.

Libri undedimi caput vicesimum tertium si perleges, c0mp0Siti0nem Taciti facilius perspicies. Ibi enim Scriptor oratione obliqua ad Ver- Sariorum serm0nes inserit, quos deinde capite vicesimo quart0 princeps reicit. Quae exp0Sita Si paucis comprehendemus, fidem historicam iuuntVei Sum modo ac tamen aliorum rerum scriptorum licentia respecta plus quam exspectari poterat a Tacito esse Servatam concedemus. Deinde Vero Scriptorem non tam operam nRVaSSe. Ut

genuinae accuratam legentibus imaginem praeberet, dicemus qu3m ut rei utilitatem et eventum nec minus principis ingenium moreSque describeret. Ut enim hac una tantum Sensentia: libertinorum siliis eqs. Caesaris ingenium esset depictum, tamen SatiS dilucide ex hac una Claudium fuisse hominem philologume ignoscimus. Taciti ratio est eadem quae ThucSdidis. ) Ε0dem m0do quo Claudii Tacitum ceteras quoque 0rationes apud patres habitas. quas quidem Annalibus inseruit, tractasse iis Stro

56쪽

iure contendere possumus. En habes: Asinii Galli luxus desensi0

43, Cassii XIV, 43), Thraseae XV. 20. 2 l), Marcelli et Ostorii Sabini XVI, 28), Serviliae XVI, 3 l) orationes vel directae Vel

obliquae. Accedunt, quae Historiarum parti c0nservatae sunt intextae,

admodum paucae: Prisci et Eprii Marcelli lV, T. 8), Curtii M0utaui

lV, 42 . Quibus plures non extant. Attamen haud absurdum Videatur Suspicari scriptorem liberius egisse, cum Hist0riarum orationeS Senat0ria S componeret. Nam ut in genere scribendi Annales haud ita parvum ostendunt pr0gressum, ita etiam qualitate orationum Agricola Historiaeque distant ab Annalibus. Illis enim 0peribus interpositae quamvis scriptorem iam dudum a Cieeronis

el0quentiae Verb0Sae, quam in ,dialogo de oratoribus' aemulatus est, imitati0ne recessisSe declarent, tamen magi S Scholam m0remque rhetoricum redolent ita ut c0nSilium pateat, quam quas Annalibus reperimus in Sertas. Iam multo breviores sunt Historiarum quam ,Agricolae 0rationeS, breViSSimae vero plerumque δε nnalium quae interdum n0nniSi argumentorum Speciem prae Se serunt. Nostro iure ea quae comparatione evicimus, in omnes Orati0nes

apud patres habitas et epistulas in senatu recitatas transtulimus. Nunc si ad reliquas, quarum germana nulla extat quarumque genuinas sormas ne Tacitus quidem ante oculos habuit, n0S Vertimus, res multo dissicilior sit atque nobis recte iudicaturis omne cautionis genus est adhibendum. Duo enim imminent pericula inter se contraria, primum, ne qu0d ad orationes senatorias idem valere ad omnes praeiudicemus - quem in errorem R0denWaldtius incidit ) - , alterum ne Livii aliorumque rerum scriptorum ratione nimis respecta reliquas orationes esse comm0nticias, a Tacito plane sietas arbitre-

57쪽

mur. Quod periculum Walteriis ) parum evitavit. N0bis Vero, ut duos ill0s errores effugiamus, hanc viam ingredi propositum est:

Tacitus earum 0rationum, quas ipse inspexit, Summas Sententias SerVaVit, ceterum autem prorsuS libere novas conscripsit orationes. Iam porro si quid de sermonibus reliquis Scivit, apud auctoreS inu Venit. Auctorum vero orationibus multo minorem sidem eum tribuisse quam genuinis, praesertim qu0d ad barbarorum SermoneSattinet, per Se dilucidum esse videatur. Itaque egisse eum liberius talibus in orati0nibus comp0nendis iam hac deliberatione verisimile sit. Sed talis argumentatio n0u sussicit. Alia S aecedere eaUS3S, quibus haec maior licentia c0mprobetur, necesse est. Neque deSunt. Nam Si reliquaS perscrutamur orati0nes, nonnulli quidem loci 0ccurrunt, quibus script0r quasi se ipSe prodit cogitationeS suas Vel minime vel minus dicentibus aptas inserendo. Sane natura rei Secum fert taleS locos esse perpauc0s ac ne e0s quidem omneS omnicum evidentia tales se praestare. Attamen exempla orationis Claudianae a Tacito adiecta si memoria tenebimus, fortasse id qu0d verisimile erit, pro certo affirmare poterimuS.

Iam in oratione Calgaci, quam in libro de Agricolae Vita

tiSSimus quisque servorum etiam conservis ludibri 0 est, n0n Calgsco Britanno sed Romano I acito esse attribuendum iam W0elsilinus ), quem Carolsseidus est secutus, Su0 iure obtinuit. Accedamus deinde ad Historias. ,Loco libertatis erit, qu0 deligi coepimus et sinita Iuliorum Claudiorumque domo 0ptimum quemque adoptio inveniet ε), Galbam quasi Vaticinantem lacit Tacitus, qui Nervae, Traiani, Hadriani ad0pti0nes

n0Verat itaque ad rerum causas et conexum spectans minime dubitavit id attribuere Galbae. Porro si Pisonem audimus exclamantem β): ,minus triginta transfugae et desertores imperium adsignabunt , n0nne interr0gamus mirati, unde Pis0 numerum coniuratorum eSSe tam

1) Walter: l. e. cf. huius libelli p. 4.

58쪽

exiguum certior factus sit, uisi Taditum hic loqui putamus 3 Script0penim nusquam Galbam vel Pisonem ScitSSe refert, quam pauci suissent coniurati. Neque scierunt re vera. Nam tum certe sortius magisque Strenue restitissent. - Etiam illud ) ,nemo enim uiu- quam imperium flagitio quaesitum bonis artibus exercuit consulto Tacitum c0mp0Suisse apparet, ut quasi praeparans legentium animos iam hic ostenderet imperium Romanum, etiamsi Otho rerum suerit potitus, n0ndum in illo esse acquieturum. Nonne iam n0S Videre putamia S principem militum nocturno tumultu perterritum reputantem n0u 90SSe principatum Scelere quaesitum ,subita modestin

quos ipSe ex n0ctis tenebris excitaverat, n0n iam p0sse placari neque esse dissicilius imperium flagitio quaerere quam ita partum bonis exercere artibus ignorabat. Deinde haee verba: ,transcendet haec licentia in pr0- vincias μ) magis quadrant ad Tacitum auctorem, quippe qui Germaniarum STriaeque legionum seditiones cognoSSet, qui iterum apud Bedriacum cives in cives saevire Vidisset quam ad Pis0nem. Interdum quoque Scriptor, quid ipse de aliqua re iudicet, quasi ore dicentium pr0mit, ut si Galbam lacit loquentem: ,Si immensum imperii corpus stare ac librari sine rectore posset . ) Accedunt duo loci, quorum prioreβ) MarcelluS Se ,b0n0Simperatore S Voto expetere, qualescumque tolerare dicit, quam rationem etiam n0Ster probavit. Itemque altero loco') Tacitus Cassii senat0ris ore Suam sententiam defendere videtur. Amb0 sane loci orationibus Senatoriis insunt. Restat, ut de illis D0 miti0 Celeri attributis disseram verbis: ,Εst tibi Augustae conscientia, e St Caesaris sa Vor, sed in occulto.')

6) Ann. XlV, 43. cf. Teutat: Hist. Litt. R0mm. 333 7.7) Aun. ll, 77. cf. li, 43. 82. ill, 10. lli, i6: cum fide adversum te neque alia in matrem tuam pietate Piso in codicillis ad Tiberium).

59쪽

Etenim Tacitus, cui ipsi persuasum erat Tiberium suisse Pis0uis c0n Seium, sed qui id c0mprobare n0n potest, ita scitissime, quid ipse Sentiat, legenteS sacit Scientes. Alterum conspicitur argumentum Sallu Stii orationum et epistularum c0mparatione. Haud enim ita r9r0 et quidem plerumque in Hist0riis atque Agric0la, quarum OrationeS conServatae omnes sere extra senatum habitae Sunt, TacituS non m0do con Structione et usu Verborum eorundem Sed etiam c0gitationibus dicentium Sallustii tam similis est, ut interdum lariuSSe id quod nobiS licere videtur trans eat. Quales loci a Schoens elisio in dissertatione e0llecti sunt. 3Exempli gratia nonnull0S adnotare V0lumus: Sall. Cat. 58,9-l0: Si vincimuS, omnia nobis tuta eruiit -- Sin metu ceSSerimuS, eadem illa advorsa sient. Tac. Agr. 33: 0mnia pr0na Victoribus atque eadem victis ad-

Sall. Cat. 52, 3b: alii intra m0enia atque in sinu Sunt hoste S. Tac. Ilist. III. 38: in urbe ac Sinu caVendum h0stem. Declaratur vero talibus locis Tacitum orationibus Sallustii studium adhibuisSe, ut, quom0d0 orati0 artifici0Se sit conscribenda, disceret. Qu0d eum didiciSSet, ex Vinculis Sallustii imitationis effugiens perlaetus hist0ricus in Annalibus Se vindicavit in libertatem. - Haec de discrepantia inter duo 0rationum genera, quae StatuimuS. Reliquum eSt, ut pauciS diSSeramuS de verbis, quibus Tacitus orationes inducit quibusque in sine ad eas respicit. Ex iis enim Script0rem n0n omneS Sententia8, qua S in genuinis orationibuS Vel apud auct0res expressas invenit, retinuiSSe Sed tantumm0d0 SummaSinseruisse elucet. Simul cognoscemus Scriptoris Studium varietatiS. Et primum quidem V0ees ipsas reserens expressis verbis ΤacituSSemper sere id adn0tat: ,iΡS 3 enim verba reseram : Η. ΙΙΙ, 39. A. XIV, 59.

XV, 67. Verba Flavi Vulgabantur : A. XV, 65. ,hisce verbis': A. VI, 6 ), XI, 21. XII, 2 l. XVI, 4.

,hoc enim Verbo usum serunt XI, 37.

In G. Sch0enseld: ,de Taciti studiis Sallustianis Lips. l884. p. 52-5 i. 2) cI. Suet. Tib. 67, ubi eadem verba extant.

60쪽

Ceterum etiam brevia dicta mem0rabilia in suam dicti0nem non inversa parcissime interponit. Verba enim ipsa narrationi non admiscet, nisi ipsa referri multum interest. Sin haest ratio non interdedit, dicta aliorum Suis verbis tradit. Quam ad rem pertinent duo l0ei Annalium ), qu0rum ex comparati0ne verbum ,in Vertere XV, 63i n0nnisi ad brevia dicta spectare neque ad orationes in- SertaS SaliS apparet. - - Saepissime deinde Verbum inquit n0n Solum, ubi Verba ipSa refert, Sed etiam cum orationem c0mp0Sitam interponit, pr0miSeue adhibet atque tum quidem p0tissimum, Si repente impetu aliquem facit exorsum aut Si obliquam orationem traducit in rectam, rhet0ricae, ut videtur, deseriptionis causa:

H. I, 35. II, 47. 78. III, 24. 54. IV, 32. 42. 66. 77. A. Ι, 12. 22. 74. IV, 8. X l, 2. 4. Xll, t S. XIII, 2 l. XlV, 9 59. XV, 63. 67. XVI, 31. 35. Haud ita multis locis et quidem in Annalibus demum inveni itur ,ait : A. l, i 2. 19. ll, 3b. IV, 52. 54. XI, 3. 30. XIII, 16 XV, 66. 67. 69. XVI, 9. Quod exemplum est dictionis paulatim

mutatae, p0etico col0ri admotae. Deinde ceterae formulae, quae orati0nes inducunt, asserendae Sunt ,in hunc modum locutus sertur : Αgr. 30. Η. I, 15.,multo Sermone orasse serunt H. IV, 52.,in ad) hunc modum adlocutus est : Η. Ι, 29. I, 66, sin eundem modum) ΙΙ, 96. ΙΙΙ, 8 huiuscemodi). 63 in eundem m0dum). IV, 57. 64. 65. A. I, 58. II, 37. 71. IlI, 50. 52. 6b. IV, 34. 37. H. IlI, 8. VI, 8. 20 in hanc sententiam). XII, 10.l 9. 25 in eundem modum). 36. XIV, 43. XV, 24 in eandem