De Taciti fontibus in libro I Annalium: Dissertatio historica Bonnae

41쪽

dus clarus ille tragoediarum scriptor ' multo maior erat Plinio, qui a 23 lucem aspexit. etenim a 3 inter Seiani conscios abreptus Quinti iratris, qui vades exstitit, constantia mortem effugit' ; et usque ad excessum iberii quidem in custodiastatris fuit, sed Gai Caligula rerum potito in libertatem redactus est 'i, cui principi coenam dedisse memoratur i. deinde a. 44 consul suffectus fuit sit, postremo vero Germaniae superioris legatus ille victoria de Chattis reportata a. o triumphalem honorem a Claudio accepit, quippe modicam, ut acitus dieit', partem famae eius apud posteros, in quibus carminum

gloria praecellebat quando autem mortuus sit, cum ignoremus neque quidquam porro de isto compertum habeamus, elucet post a. 50 de vita Omponii libros editos esse quare cum Dubii sermonis libri octo sub Nerone novissimis annis et auctore ipso referente' a. 7 scripti sint, satis constat intra annos 5 et 6 deinceps et e vita Omponii et Bellorum Germaniae et res studiosos libros compositos esse quodsi ita est, haud multum aberremus, si bella Germaniae circa a. 60 edita fuisse statuamus et isto quidem tempore omnes libros editos esse - unde totum opus iam tunc absolutum cognoscatur - non est quod neges quam ob rem nepotis verba deliinio: meliorum Germaniae viginti, quibus omnia quae cum Germanis gessimus bella collegis, item Suetonii vitam eius referentis fere eadem '): Bella omnia, quae unquam cum Germanis gesta sunt, viginti voluminibus comprehendit ita intelliguntur, utilinium bella Germanica, e quibus alia alii scriptores composuerant, in unum corpus redegisse credamus, sed minime, quotquot usque ad mortem gesta sunt, eum narrasse efficiunt.

ne usque ad Neronis exitum a. 68 quidemilinium bellorum libros produxisse id Octavium lason potissimum monemus, qui aditum Historias inde ex a. 69 tradentem cum ex Historiis tum e bellis Germanicis lini sontibus hausisse tam diserte quam salso exposuit 'i. sed quaenam fuerint causae,

42쪽

36 quibus commotus linius tam immaturum per finem imposuerit, inquirentibus nobis haud levissimi momenti videtur, quod sub Nerone novissimis annis omne studiorum genus paulo liberius periculosum servitus secerat a multo gravior causa extitit haec, quod operis finis congruit cum isto, quem finem militiae germanicae linius secit. Ε liniano opere acitum pauca de Agrippina tradita suae narrationi inseruisse supra diximus nam summum earum rerum, quae a. 4-l6 in Germania gestae sunt, evetere illo communi auctore sumpta esse argumenta sunt haec ac primum quidem communis auctor, quem acit et

Dione inter se collatis Germanicum miris laudibus praedicasse constat, si expeditionum Germanici mentionem non secisset, bonam ad augendam eiusdem gloriam occasionem omnino neglexisset deinde ea, quae de militibus, ut in hostem ducerentur, precantibus a Tacit Ι, 49 scripta sunt, cum bellis

Germanici ipsis tam arte cohaerent, ut e communi auctore utraque petita esse non negares postremo vero, ut supra dictum est, aliam causam, qua commotus Dio inde ex . 7 auctorem suum plane omiserit, non invenies nisi fortasse eam, quod

bella Germaniae ab eodem latius explicata fuerant quae argumenta omnia si respicias, cum in seditionibus legionum, tum in expeditionibus Germanici enarrandis unum modo adiis auctorem suisse probabilius est, quam ut inde ex . 55 longe alium sontem istum adiisse nulla probabili causa conicias. Bella Germanica hic illic annalibus scriptorum intextasiisse ex eo maxime emcio, quod ineunte Neronis principatu Plinius in unum corpus ea colligere constituit quare cum a. 47 imperator Claudius adeo novam in Germanias vim prohibuisset, ut reserri praesidia cis Rhenum iuberet Τac. a. XI, 93, haud incommodum tali collectioni tempus sibi elegit quibus monitis si rationem quaeras, quae inter aciti auctorem et Ρlinium intercedat, id fieri potuisse probabimus, ut in numero scriptorum, quos in tradendis bellis Germaniae linius secutus est etenim expeditioni Domitii Corbulonis a. 47 in Chaucos saetae se ipse interfuisse scribit at hist XV l cum alii, tum aciti auctis esset. nam ante Plinii bella circa a. 60 edita haud dubie iste libros suos composuit ut, qui memoriae produntur rerum iberianarum auctores, singulos enumeremus, Seneca rhetor, quem L. Annaeus Seneca filius

historias ab initio bellorum civilium paene usque ad mortis

43쪽

diem scripsisse testatur op. d. Haas III, p. 363 Caligida

rerum potit mortuus est. Claudius imperator, postquam re8

manas inde a pace civili gestas uno et quadraginta libris comprehendit Suet vita Claudi c. I III Id. Oct. a. 4 excessit M. Servilius Nonianus, quem sub Claudi principe in palati recitasse linius ep. I 13, 3 memorat, a. 59 supremum diem obiit ΤM. a. XIV 19). Aufidium Bassum, quem Honmisen: Die Chroni de Cassiodo p. 558 sqq. Augusti et iberii tempora dixisse dilucide ostendit, paulo maiorem Noniano natu stiisse Quintilianus t 108, quassum et aetati

obluctantem Seneca ep. 30, 1 circa a. 60 tradidere e quibus scriptoribus unum acito pro fonte fuisse censeo sed Vere an salso haec computaverim, aciti auctorem ante a. 60 scripsisse longe aliis argumentis satis confirmatur constat e Suetonio c. 22 Caligulam, postquam rerum potitus est, ca8trorum siti cognomen assumpsisse hac re deducti atque insantem illum in castris Germanicariam legionum Vereatum 88e certiores acti paene omnes homine Gaium etiam natum in castris salso credebant in quem errorem quoniam Senecam

philosophum Caligulae aequalem incidisse supra vidimus, is, qui sub Nerone res anno 14 gestas memoriae mandaret haud dubie incidit quare eum, ut acit et Dione inter se

comparatis Victum est, communis auctor in tantum non errarit, nimio temporis spatio iste a rebus a. 14 gestis disiunctus non fuit sed Caligula imperante auctorem libros edidisse Verisimile non est nam princeps, quamquam initio quidem Titi Labieni, Cordi Cremutii, Cassii Severi scripta senatus consultis abolita requiri et esse in manibus lectitarique iuberet Suet. Calig. c. 6 Τiberiique memoriae inimicissium se gereret, tamen duobus annis post in contrariam partem Versus

omnia eiusdem facta in senatu probavit laudavitque DioLIX 16). quae cum ita sint, necessitate quadam cogimur, ut sub mitiore imperatore Claudio a. 41-54 aciti auctorem

scripsisse affirmemus quibus affirmatis, si eam rem, qua referenda acitus ad sua ipsius tempora proXime acce88erit, nunc investigamus, Cassium Chaeream G. Caesaris interemptorem, qui a Ira memoratur, ob recens facinus a Taciti auctore memoratum fuisse iudicabimus item si de Sempronii Gracchi caede legimus c. 53: quidam non Roma eos milites, sed ab L. Asprenate proconsule Africae missos tradidere auctore iberio, qui famam caedis posse in Asprenatem

44쪽

verti ustra speraverat' - talibus verbis aesti auctorem audimus, quippe qui, quae vigente Tiberio nullo mentiendi modo adhibito conficta erant, post defunctum Tiberium sub Claudio principe correxerit. 2. Quis auctor Ierit, quaerentibus nobis paucissimis iis, quae modo scripta sunt, exceptis de Seneca, Servilio Noniano Aufidio Basso, nam de Claudio historie ut imminutae mentis viro annal. V 46, si aciti fontes aperiuntur, cogitare non licet, nihil certi traditum esse obliviscendum

non est attamen si quis auctori nomen cognoscere flagrantissime cupiverit, habet Aufidium Bassum, summum temporum illorum scriptorem, quem bella Germanica non seiuncis ab annalibus opere tradidisse, sed hic illic annalibus ipsis inseruisse Mo seni exemplum secutus equidem contra Nip- perde sententiam in Rhein Mus XVI p. 438 prolatam

maxime affirmo.

3. Denique incorruptam fidem aditus praestiterit annon, perscrutantibus nobis dubium non erit, quin talis vir res sibi traditas ipse integras reddere voluerit si quae de dominanti-bis a Tacito et Dione dicta sunt, singulatim perlustremus, constat communem auctorem iberii tristissimam imaginem expressisse, miris laudibus praedicasse Germanicum, deinde Τac. c. 14 cum Dioneis LVII c. 3: a me ais αυτὴ ῆχθετο, si contuleris, non dubitabis, quin auctor iberium in Liviam matrem sumium odium gensisse scripserit neque Germanicum et Agrippinam iberio suspectos non fuisse apud

auctorem videbis, si Dione c. 6: πετοnει re και-εῖνον, υπετόπει δε ta την γε ναiata at Tot comparaveri cum iis, quae

Τacitus c. 52 et 69 memoriae prodit quibus quamquam ii, qui aditum mentitum esse dixerint, omnino refelluntur, t me alii, ut summam historiae auctoritatem eundem praestitisse ostenderent, ipsius Verbis perverse usi sunt hisce Lo 2:.Tiberii Gaique et Claudii ac Neronis res florentibus

ipsis ob metum salsae, postquam occiderant, recentibus diis compositae sunt inde consilium mihi pauca de Augusto et extrema tradere, mox Tiberii principatum et cetera in ira et studio, quorum causas procul habeo Dixerint fortasse nonnulli acitum, quales rerum i rimarum auctores suissent, penitus introspexisse quibus introspectis si eo auctore adhibito, qui post defunctum principem Tiberii tempora memoriae mandasset, salsa pro veris tradi-

45쪽

disset, aut stultiorem fuisse, quam qui vera a falsis distingueret, aut quo acilius nos deciperet, initio peris summa veritate sese res gestas traditurum pollicitum esse contra quos similia acite afferamus haec hist. I. :.Ηibi Galba Otho Vitellius ne benes icio ne iniuria cogniti dignitatem nostram a Vespasiano inchoatam, a iis auctam, a Domitiano longius provectam non abnuerim, sed incorruptam fidem professis nec amore quisquam et sine dio

dicendus est Duobus, quos scripsit locis inter se collatis non dubitabitur, quin initio Annalium acitus se quippe nimio a dicendis temporibus spatio disiuncturi quorum ausa pro- otia habeo neque iniurias, unde invideret Caesaribus, neque

beneficia ulla accepisse, unde faveret, talia tantummodo scripserit quare summam historiae veritatem se praestiturum nullo verbo ait sed quae recentibus odiis composita erant, ad veritatem rerum se reducturum pollicitus singula quaedam Τiberio invidiosissima deleverit attamen quamquam cum haec delevit, tum paucissimis locis et primarios fontes adiit et e sua rerum scientia aut ex aliorum seriptis narrationi nonnulla inseruit, magnam auctoritatem historiae non praestitit nam id quod nostrae aetatis scriptoribus mirum est ex uno eoque derivato lante pleraque ipse derivavit. De ratione, quae inter acitum eiusque auctorem intercedat, haec quidem hactenus sed quanta fides Taciti auctori tribuenda sit, haec iudicari et perpendi tum demum licebit, cum

omnium sex librorum, quibus iberiana tempora aditus absolvit, sontes rect i erunt.

46쪽

quibus annis in Germania natae sint Agrippina et rusilla caesaris Germaniel filiae.

Agrippinam Agrippae et Iuliae filia novem e Germ nico Caesare liberos suscepit, quorum tres Gaius et iberius et ignoto praenomine puer primis aetatis annis rapti Romaeque cremati 'i, reliqui sex Nero, Drusus, Gaius cognomento Caligula Agrippina, Drusilla Liuilla patri a. 19 mortuo superstites fuerunt'). Iulia Liuilla, nam cum ceterae filiae i, tum Liuilla potissimum gentilicio nomine Iulia k appellabatur, haud multo post initium a. 18 Lesbo in insula novissimo partu edita est ' quippe minima natu filiarum trium, quas continuo triennio genitas esse testatur Suetonius yi quo nisus testimonio cise D. N. I. p. 255 in hunc modum disseruit. Julia Agrippina parentibus Germanico et Agrippina nata est in oppido Ubiorum, quod ab ipsa subinde deducta eo colonia Agrippininae nomen accepit i. annum . c. 769 16 p.

Chr. n. , quo ea nata est, em ex Suetonio, nam cum is prodat Germanico nata suisse tres sexus feminini Agrippinam,1 Eis quae in Philol. vol. XXXI. p. 185-188 disputavi de Agrippinae natali anno hoc loco muratius retractatis non addidissem ampliors de Drusilia xpositionem nisi alteri ex altora quaestioni non spemanda adminicula accessura fuisse intellexissem. 2 Orelli-Ηongon ris. 668 669 670.3 8uet calig. 7, of Tac. a. II. 71 numerat sex liberos.

47쪽

Drusillam, Liuillam, constet autem ex aest Iuliam Liuillam natam . c. 71 18 p. Chr. n.), palam fit Agrippinam laudato a me anno in lucem editam natalem Kalendarium Antiatinum ' statuit d. 6 Novembris

Hanc annorum computationem secuti sunt ommsen C.

I. L. i. p. 406 Cohen οὐ imp. 4. 173, auli R. E. Q. p. 613 sqq. Lehman Claudius ΙΙ ceteri, quamquam et Tacitus iis plane repugnat, et Suetonius ac primum quidem statuendum est non amplius quam tres Agrippinae filias fuisse. quod dilucide inde apparet, quod, ut nomina supra memorata docent, ceteri sex liberi mares erant quare cum Suetonius duas in regione Rhenana latas esse tradat ), Iulia Liuilla autem apud Lesbios genita sit, filias istas Agrippinam et Drusillam fuisse nemo est qui neget iam vero, si recte Echhel Agrippinam d. 6. Nov. a. t in lucem editam statuisset, quoniam inmanicus exeunte eodem anno e Germania Romam revocatus est 'i, fieri non potuit, ut in Germania Drusilla

nata esset

Sed obstat et Τacitus, qui de Germanico d. 26. Hai a. 17 triumphante a II 41 scribit: augebat intuentium visus eximia ipsius species currusque quinque liberis onustus nam cum Iulia Liuilla a. 8 nata sit, hos quinque liberos eronem, Drusum Gaium Caligulam, Agrippinam Drusillam fuisse apparet ). quodsi ita est, intra . . Nov. a. 16, quem statuit Eooel natalem Agrippinae, et d. 26. Hai a. 17 septimo mense

nondum consecto Drusillam natam credendum esset, id quod nemo animum inducet ut pro vero habeat. μα- Ediselii, aliorum rationes non tant, o Vero Τaestum et Suetonium rerum auctores secuti ad rectam temporum computationem adducemur nam cum Iulia Liuilla ineunte anno i nata sit innesque tres filiae continuo triennio lucem aspexerint, grippina quippe cum e Suetoniano illo Ordine, tum eo quod quinque annis ante sorores marito collocata est haud dubie maxima natu habenda ipso initio a. Is Vel paulo antea posteave genita est iam Vero, cum X epistola Augusti a Suetonio servata Agrippinam matrem Vere

1 c. I. L. I. p. 329. 2 Suet. Calig. 8. 3 Tao. a. II. 26.4 Vidsmi ordo adnot. ad hunc locum. 6 Tac. a. IV. 75 anno 28 Drusilla e Liuilla a 33 marisus con

48쪽

42 aut aestate a. 14 ad se anicum suum tunc in Gallia -- morantem profectam esse cog Verimus ' eamque auctumno

eiusdem anni in castris legionum Germanicarum gravidam Tacitus memoret i, dubium non est, quin partu paulo post in

lucem edit Agrippina filia nata fuerit, id quod hisce temporum argumentis maxime confirmatur. Nuntiata morte Augusti, quae d. 19. Aug. n. 4. acciderat, iisdem ferme diebus etiannonicas et Germanicas legiones seditio incessit '. sed postquam illa d. 26. Sept , quo luna d lacu A, est composita, Germanicam rebellionem aliquantum temporis durasse e M. I. 46 initio colligendum est utcunque se ea res habuit, Agrippinam circa hal. Oct. a. 4 eo, quod et hiems imminebat neque ita multo post eodem anno expeditio in Germaniam facta est, non longe a partu edendo fuisse elucet quem hoc ipso vel ineunte m. Novembri editum essenem negabit fasti Antiates supra memorati diem natalem Agrippinae statuunt . Nov. et quidem filiae, non matris, quod cum ex a. 1 his astis tribuendo, quo tempore filia florebat tum maxime e tabula arvali si annii nuper reperta ο ο- scitur prodit enim haec tabula diem . Nov. natalem Agrim pinae addito Augustae cognomine, quod cognomen mater Tiberio in milium depulsa ibique a. 33 mortua ' minime, at filia, postquam Claudii uxor facta est, a. 60 accepit ') quare cum Ubiorum oppidum natale solum eius satis constet ' hoc primum a nobis demonstratum est Agrippinam filiam . . NOV. a. 4 in oppido Ubiorum natam esse denique quod ad Suetonianum illud continuum triennium attinet, inde a. d. 6.

Nov. a. t usque ad initium a. tantum enim maximae et minimae natu filiarum natalicia inter se distant, si tempora computaverimus, tres plenos et unius anni partem habebimus tam exiguam, cuius quod Suetonius mentionem nullam fecerit, non mireris. Quo anno Drusilla nata sit, si quaeris, cum ipsam in Rhenana regione partam et Germanicum patrem Xeunte R. t e Germania Romam revocatum esse constet, aut ipso a. I aut superiore 1 genita est. et si in a. 15 testimonia in-

49쪽

esinent, nonnisi extremis eius mensibns, siquidem Agrippinam filiam mater . . Nov. 14 pepererat ipse natalis dies, qui si servatus nobis esset, multum valeret ad statuendmunatalem annum, nondum inventus est mortua quidem a MDrusilla sanouum est, ut eius natales pariter ac Megalenses

ludi estisque a senatu equitibusque epulis biduum celebr rentur i. id quod cum insequenti a 3 factum esse e Dione pateat in emeidiadum mihi erat alioubi in tabula arvali eiusdem anni nobis servata 'i, sicut Iuliae Augustae, Antoniae Augustae, Caesaris Augusti, ita Drusillae antheae quoque

natalicia exstitisse qua in tabula cum duorum mancoram V

suum in fine M Drusillae et divae Drusillae nomina nobis ore rant, coniciat aliquis in hac lacuna natalicia eius latere, sed obstat et dies VII a. kal. Oct. superscriptus, quo Augusti potius natales celebrabantur i, et Dionis testimonium, quo Drusillam primis anni mensibus natam esse infra demonstrabimus. itaque oonsilii inops, quo loco illius tabulae natalicia eius essent substituenda, cumque persuasum haberem alicubi haec exstitisse, Mil. Hengenium illarum tabularem editorem per literas adii, qui tabulam istam, quam anno 3 ante tribuisset, ut fragmentum nuper repertum ostendisset, anni 3 potius

esse benigne mecum communicavit sed hoc anno et mortua et consecrata est Drusilla quare eum in tabula eiusdem annioelebrata divae natalicia non exstent, id actum est, ut post natalicia ipsa Drusilla moreretur. Sed quamquam natalis dies nusquam adhuc invenitur, annum tamen natalem e Dione computari liret, a quo in libro LIX. 13-23 re a 39 gestas iusto ordine servat traditas esse subtilis inquisitio ostendit nam . 1 nuntiat consulatu, quo se cundo Gaius Caligula per triginta dies functus est, eiusdemo . sub finem e Campania, in quam deinde prosectus erat, ad natalicia Drusillae celebranda Romam rediisse narratur. c. 7 de magno illo uteolano ponte struendo traditur, o 20 Gai natalis dies 3 l. Aug. ' et 2. Sept. sestus ille victoriae Actia-

3 Soavi nes boscoras frat Amr Hanno Roma 1868 p. 4sqq. 4 176, 177. Natalis Augusti biduo semper olobrabatur Sust. Aug. 7 si quidem primum IX. kal. M. quo nati a st deinde

VIII. kal. c. I. L. L p. 4023.

50쪽

Moae dies 3 nemorantur, o 2 Dio Gaium expeditionem in Germaniam molitum statimque prosectum esse auctor est, id quod mense Aug. vel Sept. factum esse inde cognoscitur, quod, cum ad Rhenum venisset d. 7. Oct. detecta est oniuratio Lentuli Gaetulici in istam seriem rerum eodem anno gestarum si retro sequimur, Drusillae natalicia primis anni mensibus statuenda sunt quare cum soror Agrippina fine a. 14 parta sit, Drusillam nonnisi post initium a. 6. natam esse patet.

Agrippina mater cum duas in regione Rhmana filias Agrippinam et Drusillam enixa sit, et illam quidem in oppido Ubiorum, elucet vicum Ambitaruium supra Confluentes in re-Veris, quo loco cum ara ob Agrippinae puerperium inscripta ibi exstaret C. linius sive su errore sive salsa fama deceptus Gaium Caligulam genitum scripsit ), nisi Drusillae patriam non esse, id quod iam chhel recte adnotavit ). edidit nuper de vico Ambitaruio Franciscus Ritte commentarium ), qui inscribitur Zers, die Geburissisiue de Drusillaund Livilla, der dohter de Caesar Germanicus und de Ebtere Agrippina, sed cum in natalibus annis filiarum statuendis mirifice deceptus est, tum Zers vicus, quem supra Saravi et Mosellae confluentes in reveris situm nobis proposuit, iam reci ab Aemilio uebner refutatus est ' neque enim dubium, quin, si de Rhenana regione agitur, alii confluentes non accipiantur nisi Rheni et Mosellae principalium illorum fluminum. Omnium, quae coniectando huc resata sunt loca, primo a Movero 7 maxime probabatur reverorum oppidum menstermesseid. namque in diplomate quodam spurio a. 761 ippino regi tribui ecclesia huius Oppidi Sancti artini in pago Ambitarino seu Ambitivo dicitur' et in genuino alter a. 964.basilica Sancti Martini consessoris Christi, quae Ambitivum

1 C. I. L. I, p. 401.2 Orelli-Hengon nro 698 cf. Dionem IX. 22.3 Suet. Calig. 8. 4 D. . VI p. 23L5 Jahrbiicha dos . . Altorth. i. h. XXXV. L 1863