Hermeneutica Biblica; cum approbatione revmi episcopi Genevensis et Lausannensis et superiorum ordinis

171쪽

Caput XV De interpretatione Catholicorum. 159

procedendi modus in operibus enim dogmati is sensum litteralem prae mystiCo quaerit, in concionibus suis praesertim Spiritualem et lingua utitur magis vulgari dicebat enim Μalo, ut me reprehendant grammatici quam non intelligant populi eligens magis in barbarismis etiam damnantibus Grammaticis intelligi, quam in mea disertitudine auditores

desereres Eius quatuor libros et De DoCtrina Christianas supra tetigimus. GeneSi quater exponere Conatus est, primum opere De Genesi contra Manichaeos s. Quia autem in a prima expositione parum ad litteram attendit, suscepit aliam interpretationem, quam tamen non er-

fecit: De Genesi ad litteram imperfectus liber, deinde in tribus ultimis libris suarum Confessionum denuo explanavit Cosmogoniam moSai-Cam, Cui brevi successit opus De Genesi ad litteram libri duodecim, , in quibus tamen nonnisi ad Adam e paradiso expulsionem pervenit. Reliqua eius opera exegetica sunt: Locutionum libri septem, in Pentateuchum, os. Judio ), Quaestionum in Heptateuchum libri septem x,

Adnotationum in ob liber unus I, 4 Enarratione in Psalmos , me ConsenS Evangelistarum libri quatuor i. De sermone Domini in monte in C. - S. atth. , In Joannis Evangelium tractatu 124 , In Epistolam Joannis ad Parthos i. e. I. p. S. Joan. trRCtatu IO , Expositio quarundam propositionum e epiStola ad RomanoS , Epistolae ad Romanos inchoata expositios, Epistolae ad Galatas expositio γ,

e Expositio epistola Jacobi, deperdita).M. Aurelius Cassiodorus ' et o sub gothorum regibu Summos

honore adeptuS, sexagenarius in monasterium Vivariens in agris suis eXStructum e recepit, ubi suos monachos erudiebat et hunc in finem etiam opera scripsit, inter quae liber Institutiones divinarum et saecularium lectionum, eminet. In eo monaChis suis Stendit, quomodo ad Librorum sacrorum intelligentiam pervenirent. Ut regulas ColleCtaSeXempli illustraret, duo alia opera composuit, C. Complexione in

pSalmo a in quibus . Augustinum sequitur, et Complexiones in Epistolas et Acta Apostolorum et ApocalypSin . S. Gregorius Magnus ' o 4 unus e maximis Ecclesiae doctoribus etiam S. Cripturam interpretatus Si ea methodo, quam ipse indicat e prius historiae radix est figenda, ut valeat men postea de allegoriarum fructu satiario In Evang. om. O, IJ. PrinCipalia eiu opera Xegetica sunt: Expositio in librum ob sive oralium libri 33η, Ηomiliaesta in Ezechielema Homiliae 4 in Evangelia .

Reliqui interpretes usque a tempuS CholRSticorum. et Ex eo tempore ad undecimum Sque Saeculum, quamquam huiusmodi contentio studiorum non pari atque antea ardore a fruCturiguit, Viguit tamen, opera praesertim hominum saCri ordinis. Cura-Verunt enim aut quae veteres in hac re fruCtuosiora reliquissent deligere,

172쪽

160 Caput Vci De interpretatione Catholicorum.

eaque apte digesta de Suisque aucta pervulgare, ut ab sidoro Hispalensi, Beda Al uino factum est in primis aut sacros codices illustrare glossis, ut alafridus Strabo et Anselmus Laudunensis, aut eorumdem integritati novis curis consulere, ut Petrus Damianus et anfrancus fecerunt. Saeculo autem duodecimo allegoricam Scripturae enarrationem bona cum laude plerique tractarunt in eo genere S. Bernardus Ceteris facile antecessit, Cuius etiam sermones nihil prope nisi divina Litteras

sapiunt, Prov. Deus). Etsi neque hoc tempore studia biblica neglecta iacerent, tamen

rerum Circumstantiae eis minus favebant, ita ut pauci commentarii proprii Componerentur, Sed potius Catenae et glossae e s. atrum libris

conflarentur.

Apud Graecos huius temporisy exegetae notatu digniores Procopius Grezaeus ' a 28 primus fuit, qui catenam in Octateuchum e Patrum dictis Composuit, quod opus quidem deperditum

est, at videtur Constituisse fundamentum illius Catenae, quam Nicephorusan. 1772 17 73 Lipsiae edidit. Aliorum operum, quae sub eius nomine CirCum feruntur, origo dubia est. Anastasius inuit a. oo praeter alia opera Varia Cripsit duas homilias in s. . et Considerationes anagogicas in exaemeron εις θ Πνευ aTeχη ἀναζωζύν της ἐξGζμέρου Ttσεως). S. Joannes rema8cenu Ca 75 O), a Graeci I ρυσορ60ας Cognominatus, in suis operibus dogmatiCis et polemici Saeptu textu s. Scripturae exponit. Scripsit etiam Commentarium in s. Pauli Epistolas, in quo praeCipue S. Chrysostomum, interdum etiam Theodoretum Cyrensem et Cyrillum Alexandrinum exCerpit.

Photius ' a 891 in suis Quaestionibus ad Amphilochium permultas quaestiones scripturisticas tractat in sua Bibliotheca seu yrio biblio conservavit XCerpta multorum operum exegetiCorum nun deperditorum. Praeterea scripsit commentarium in Evangelium S. LuCae, et in catenis leguntur fragmenta eius expositionis in alios Novi Testamenti librOS.

Euthymius igabenus ' 1118 in suis Panopitis dogmaticis, in

quibus omnes haereses tun notas refellit, saepius de s Scriptura loquitur eamque inspiratam esse asserit. Reliquit etiam commentarios in salterium et Evangelia quibus multam sibi tam apud occidentales quam apud orientales laudem ComparaVit. Interpretes retini huius temporis praecipui S. Isidorus mss. ' 636 talem sibi scientia sua famam ComparaVit ut in synodo . Toletana an 633 diceretur: nostri saeculi doctor egregius, Ecclesiae catholicae novissimum decus, praecedentibus aetate

De exegetis graecis, qui ab . 527- I453 scripserunt f. Kari rum-bacher Geschichte de bygantinischen Litteratur voti Justini an bis gum Ende desostromischen Reiches ed Monaci I 897 P. 122 S. et O SS.

173쪽

Caput XV De interpretatione Catholicorum. 161

postremus, doctrinae Comparatione non infimus et, quod maius est, in saeculorum fine doctissimus a Mansi, S. ConC. Coll. X, III 5). Opera eius exegetica sunt De ortu et obitu patrum, qui in Scriptura laudibus efferuntura, ubi historia personarum illustrium A. et . Testamenti refertur Allegoriae quaedam Sacrae Scripturae , ubi rationem typicam praecipuarum perSonarum A. TeStamenti exponit Liber numerorum, qui in sanctis Scripturis occurrunt agit de mystiCa numerorum s. Scripturae significatione . In libros Veteris a novi Testamenti prooemias, . De Veteri et novo Testamento quaeStioneSa ΜyStiCorum expositiones

SaCramentorum Seu quaeStione in Vetus TeStamentum a.

Venerubilis Bed ' 35), talem sibi famam Comparavit, ut in

proverbium apud Coaevos abierit: hominem, in extremo orbis angulo natum, universum orbem ingenio Suo perStrinxisse. In suis scriptis multa quidem e atrum operibus Collegit, at Sua quoque permulta addit. De sensuum divisione iam eo modo loquitur, quo scholastici ita in opere suo de tabernaCulo. Scribit et Historia est, Cum re aliqua, quomodo secundum litteram facta Sive diCta Sit, plano Sermone refertur. Allegoria est, Cum verbis sive rebus mysticis praesentia Christi et Ecclesiae saCramenta Signantur. Tropologia . . moralis locutio ad institutionem et Correctionem morum sive apertis sive figuratis prolata sermonibus respiCit Anagog i. e. ad Superiora duCen to Cutio, quae

de praemiis futuris et ea, quae in Coelis est, ita futura sive mysticis Sive apertis sermonibus disputat. Commentarii eius in s. Scripturam perutile sunt exegetae et Concionatori, etsi in expositione A. Testamenti interdum allegoriis plus iusto indulgeat. Aleuinus ' o ), quem Carolus M. SCholae Suae palatinae praefecit, ut studia in regno suo promoveret, non Solum Vulgatae emendandae operam dedit, sed etiam quam plurimos Commentarios scripsit, in quibus Ρatrum opiniones reserre olet. Scripsit: Responsiones ad quaestiones de Genesis, α Enchiridion, seu expositio brevis a pia in Psalmos poenitentiales, in s. II et gradualesa, Compendium in Canticum Cant. a, Commentaria Super ECClesiastens, Commentaria in . Joannis Evangeliuma, Explanatio in Pauli epistolas ad Titum, Philem. ad Hebraeosa Commentariorum in Apocalypsim libri quinque. .

discipuli, in exponenda s. Scriptura magistri sui exemplum SeCuti Sunt. Iustidus Strabo ' 849), abbas monasterii Augiensis, auCtor St GlΟSSaea, quae ob generalem apud Cholas et scriptores medii aeviuSum ordinarias nunCupatur, et ex Hieronymi, Augustini, Gregorii ., Isidori Hisp., Bedae Ven. aliorumque interpretum allegationibu ConStat. Anselmus Laudunensis ' 11 17 aliam Glossam CompoSuit, quae et interlineariS vocatur qui inter lineam textus m. Scripturae breves

174쪽

162 Caput XV De interpretatione Catholicorum.

notas e Patrum operibus molleCtas Continet. Haec munquam eadem, qua glossa ordinaria a fama gaviSa St.

reliquis nominandi sunt Rusertus uitiensis ' 1133), Η S. Victore ' 11 41), Petrus Abuelardus II 42), praesertim vero S. Bernardus Clarat αll. ' II 38), qui etsi Commentarios proprie dictos non scripsit,

permulto tamen teXtu S. Scripturae, inprimis ex Cantico Cant et Evangeliis, exposuit. ira est eius sagacitas et profunditas in sensu mystiCo eruendo et proponendo.

Interpretes CholaStiCi. Sed nova et laetiora incrementa ex disciplina accessere Scholasti- Corum. Qui, etsi in germanam versionis latinae lectionem studuerunt inquirere, confectaque ab ipsis Correctoria biblica id plane testantur, plus tamen studii industriaeque in interpretatione et explanatione Collocaverunt. Composite enim dilucideque, nihil ut melius antea, sacrorum verborum sensus varii distincti cuiusque pondus in re theologi a perpensum definitae librorum partes, argumenta partium investigata scriptorum proposita explicata sententiarum inter ipsas necessitudo et ConneXio quibu ex rebus nemo unus videt, quantum sit luminis obsCurioribus locis admotum. Ipsorum praeterea de Scripturis lectam doCtrinae Copiam admodum produnt, tum de theologia libri tum heasdem Commentaria quo etiam nomine Thomas Aquinas inter eos habuit palmam a Prov. Deus). Omnino iniuste protestante tempori illo per respectum ad exegesim applicant illud poetae: Ρonto nox incubat atras. ConCedimu quidem scholasticos nondum habuisse omnes illas notitias historicas, archaeologicas, geographicas, philologicas, quas temporis recentioris, huiusmodi rebus plus faventis, exegetae possident at mira est illa diligentia et acuitas, qua scholastici interpretes gaudebant. Inde fit, ut eorum Commentarii hucusque maxime utile sint, Cum Contra multorum recentiorum, qui de scholasticorum tenebris disserunt, opera exegetica iure oblivioni dentur. )Liceat hic iam breviter dicere, ordinis . Dominici alumno in rebus exegeticis primas partes habuisse non enim solummodo plus quam septingenti eorum Commentarios in . Scripturam ConsCripserunt, Sed primi multis rim rebus vias movas ruperuerunt, direCtiones mequendas

In medio aevo . Scriptura erat Alpha et Omega omnis studii theologici: ab ea enim incipiebant, ea finis etiam erat doctrinae. Doctores theologiae in facultate Parisiensi, Viennensi et alibi ut textum, quem exponebant, adhibebant solam S. Scripturam. Propterea etiam Doctores Theologiae tunc temporis Doctores in Sacra Pagina appellabantur. Cf. hac de re P. H. Denisse, O. Praed. Que Livreservat de baseo Penseignement de Mailres en Theologie dans universite de Paris, , in Revue Thomiste v I 894 P. I 49 S. -

175쪽

Caput XV De interpretatione Catholicorum. 163

ceteris exegetis indicantes. Sancti enim Fundatoris sui, qui s. Scripturam continuo in plurimis suis peregrinationibus portabat, legebat, exponebat, vestigia secuti, omnium primi s. Scripturam in Capita hodierna diviserunt, primi concordantias conscripserunt, primi Rabbinorum scriptis usi sunt, primi e christianis grammatiCam linguae hebraicae Consecerunt, primi polyglotta ediderunt, primi introduCtionem in s. Scripturam, ut hodie vox usurpatur, introduXerunt, primi post S. Hieronymum totam Scripturam lingua originali verterunt, quemadmodum et recentissime primam academiam biblicam Hierosolymis et primam ephemeridem catholicam unice exegesi destinatam fundarunt. Etsi aliqui exegetarum paragrapho praecedenti enumeratorum iam ad scholasticorum aevum pertineant, non huc eos referimus, quia in eorum libris nondum ea methodus scribendi apparet, quae apud scholasticos existebat Amagistro Sententiarum incipimus, Cum eius textui scholastici in multis adhaeserint. Praecipui interpretes huius temporis sunt Petrus Ombardus I 164), Magister Sententiarum a qui praeter Sententiarum opus Celeberrimum Cripsit Glossas in salmosa et e Collectanea in epistolas aulis. In primo opere Anselmi Laudunensis glossam interlinearem fusius evolvit, in altero atrum sententia refert, expositionesque dogmaticas addit, scholasticorum more distinguens et subdistinguenS.Cardinalis Stephanus Langion Iaz8 Ord. raed. ille fuit, qui S Scripturam in capita ea, quae hodie adhuc in usu sunt, divisit δ' Cardin. Hugo a S. Caro ' 26o Ord. raed. pluribus nominibus

laudandus St. Ipse non parvam operam impendit textui Vulgatae corrigendo. Cum enim Correptorium, quod facultate theologica Parisiensi collectum fuit, viris eruditis ob diversos naevos displiceret, Hugo a S.Caro aliud Conscripsit, quod a Capitulo generali ordinis . Dominici 1256 ut Correctorium Dominicanorum, approbatum, et a Theologis receptum fuit. Primus etiam fuit, qui Concordantias in s. Scripturam CompoSuit, Cuius operis tanta est utilitas, ut ad instar ipsius etiam intextum graecum et hebraeum similia opera fuerint adornata. Scripsit etiam ostillas in utriusque Testamenti libros, quae clara sensus litteratis et allegorici distinctione excellunt. )B Albertus Magnus 'ci 28 o), Ord Praed. S. Thomae Aqu. a Ster, exposuit Psalmos, Threnos, Danielem, Propheta minores, quatuor Evangelia, Apocalypsin In Psalmis explicandis parum ad historiam attendit

geschichtex IV. Pag. 29O. De Hugone a S. Caro et ceteris exegetis ex ordine s. Dominici v. uetis et chardes Scriptores Ordinis Praedicatorum, Lutetiae Paris. I719. -

176쪽

164 Caput XV De interpretatione Catholicorum.

omniaque aut allegorice de Christo aut tropologice explicat in Prophetis, etsi allegorias et morales applicationes Sati frequenter afferat diligentius tamen iterae inhaeret in Evangeliorum demum explicatione nescis anno meliores interpretes aequaverit omnia et singula vocabula diligenter excutit, ad nexum CCurate attendit dogmata subtiliter eruit sed forte nimis diffuse aliquoties ab haereticorum obiectionibus illa vindicat, ut dogmatici theologi potius, quam interpretis parte agerct videatur s. )S. Thomas Aquinas ' 1274 Ord. raed. , Doctor AngeliCus3, non tantum in philosophicis et theologicis alios Cholasticos superavit, sed etiam tamquam exegeta inter eos palmam habuit s. In scriptis suis

collegit et felici ingenio nova, sublimia addidit, textum . Scripturaeacute dividens atque litteram eius erudite evolvens. Eius Catena aureas inter reliquas Catena primum locum tenet praeterea exposuit librum Job, quinquaginta primo Psalmos, CantiCum Cant. Isaiam, Evangelia Sanctorum atthaei et Joannis et Epistolas S. Pauli. S. Bonaventura ' 274 , O Min. , Doctor Seraphicus plura opera Xegetica reliquit in forma quidem minus scholastica, sed ad aedificandum valde efficaci sunt sequentia: Breviloquium x in Cuius prooemio quaedam de . Scripturae interpretatione principia docet, 4 Principium . Scripturae , Illuminationes CCtesiae in Hexaemerons, et Summa Expositionis in salierium , commentarii in EcclesiaSten,. Sapientiam, Threnos Evangelia S. Lucae et Joannis, Apocalypsin. Rayniundus Martinus ' a 'o Ord. raed. Commentarium in . Scripturam quidem non Composuit, at nullo modo eSt hi omittendus, cum linguarum hebraicae et ChaldaiCae peritissimus, opus Composuerit 4 Pugio fidei adversus auro et Judaeos , ut praedicatoribus esset quasi pugio quidam ad veritatem Christianam defendendam. Est vero utilis non tantum praedicatoribus sed et exegetis, cum Raymundus fidei dogmata non solum e textu hebraico . Scripturae sed primus etiam e rabbinorum scriptis defendat. )Meoluus de Gorham ' 1295), O. Praed. fere totam S. Cripturam interpretatus est eius Postillae in Evangelia saepius impressae prodierunt, et eius commentarii in Epistolas Catholicas ut S. Thomae Aqu.

opera non raro editi fuerunt.

et ordinis sui ornamentum perpulChrum S. Scripturam universam inter-

Eum textus rabbinorum nunquam existentium attulisse quidam garriebant

A. Mubaur in opere The book of obit, Oxford 877. p. XVIII s. horum

accusationem falsam esse probavit Raymundus Mart. Scripsit etiam CaStrum Judaeorum, cuius Ss in bibliotheca Bononiensi asservatur.

177쪽

Caput XV De interpretatione Catholicorrum. 165

pretatus est libri eius mondum typis editi ter diversat Europae bibliothecas sparsi inveniuntur. ordo s. Dominici an. 25o, in capitulo generali ordinavit, ut studium arabicum, hebraicum, graeCum in Dominicanorum collegiis institueretur, hi quod Summus Pontifex Clemens V in Concilio Viennensi 13 11 etiam ad alias academias extendit. Praecepit enim, ut linguarum orientalium cathedrae cum Romae tum in universitatibus Parisiensi, Salmanticensi, Oxoniensi, Bononiensi erigerentur eo fine, ut theologi catholici Judaeorum et alium metanorum obieCtiones refellerent. Hoc

modo etiam studia scripturistica non parum promota Sunt. Eodem tempore CripSerunt

Aegidius de Columna ' 1316), . Aug. s. Thomae Aqu discipulus scripsit in exaemeron, in Canticum Canticorum, in Epistolam ad

Petrus Aureolus ' Isaa), . in . scripsit Breviarium Bibliorum s , quod saepe typis editum fuit. Ludo,hus de Saaeoni si 1335 , O Carth. scripsit Vitam Domini Nostri Jesu Christis et Commentarium in salmos avidicos iuxta

spiritualem SenSum P.

Thomas Anglicus ' 134o), O. Praed. expoSuit GeneSin Jeremiam, Threnos, Danielem, libro ΜaCCabaeorum. eoluus Lyrrenus ' 34o), . in . poStillam CompoSuit, quae ea universam S. Scripturam extendit, quibusdam partibus deutero- canonicis XCeptis opus hoc eximium Lutherus non semel excerpsit, ita ut in proverbium Venerit: Si Lyra non lyrasset, Lutherus non Saltasset. δ)Robertus micoth ' 349), . raed. libros sapientiales interpretatus St, et eius et Praelectiones in librum Sapientiae tanti sunt pretii, ut iam plus quam vigesies typis editi fuerint. Petrus de Herenthat C. 4oo), O. Praem. Composuit Catenam in universos SalmoS . Joannes Gerson ' 1429), qui doctissimus sui temporis Consideratur, exposuit Psalmos et Canticum Cant. sed praecipuas laudes meretur ob suas Propositiones de sensu literati Scripturae et de ausi errantiums, in quibus docte disserit de . Scripturae Sensibu et quomodo eruantur.

178쪽

166 Caput XV De interpretatione Catholicorum.

Alphonsus Tostatus ' 455), episcopus Abulensis, sere omnes libros

sacros exposuit in commentariis prolixis quidem, sed multa utilia continentibus.

Ex reliquis commemorandi sunt Laurentius Vall ' 45;), ob

Adnotationes in Novum Testamentum, , Joαnnes de Turrecremat '1468), Ο. raed. et Cardinalis, propter suos in salmos, Evangelia et Epistolas Paulinas commentarios, Dionysius Carthusianus ' 47 I), qui universam s. Scripturam XPΟSuit.

Interpretes CatholiC recentioreS. et Revecta deinde ad nos eruditione Graecorum multoque magis arte nova libraria feliciter inventa, cultus Cripturae sanctae latissime aCCreVit. irandum est enim, quam brevi aetatis spatio multiplicata proelo SaCra Xemplaria, Vulgata praecipue, Catholicum orbem quasi Compleverint: adeo per id ipsum tempus, Contra quam Ecclesiae hostes calumniantur, in honore et amore erant divina volumina,

Prov. DeuS). Hoc tempore Petrus Niger C. 49 o), O. Praed. primus inter Christianos scripsit grammaticam linguae hebraicae Rudimentum linguae hebraicae), quam simul Cum opere De Conditionibus veri essiae,

edidit Eum in novo opere secuti sunt Conradus Pellicanus et Ioannes Reuchlin.

Brevi post an . 1516 Augustinus Justinianus, O . Praed. prima Polyglotta in edidit Octaplus salterita, in quibus exhibeturisalmorum teXtu hebraeuS, graeCus, arabicus, Chaldaicus, duo latini et scholia. Opus hoc, quod decem annis antea ad edendum iam praeparatum habuit cf. litteras Jacobi Antiquarii in prima pagina edit. Genuensis), Summo Pontifici Leoni X dedicavit. Eodem modo maxima cum diligentia praeparavit ceteros utriusque Testamenti libros, qui tamen non fuerunt typis impressi Scripsit etiam opus Liber ob nuper hebraicae veritati restitutus Cum duplici versione latinas, aris I 516 editum.' Augustinus, ex illustri Justinianorum familia, praedicatorii ordini professor

obServantissimus, theologus sincere doctus et linguarum Omnium, quae toto terrarum orbe dispersae sunt, Peritissimus, novo et ingenti auSu primu omnium utrumque sacrae legis instrumentum quinque praecipuis linguis hebraea Chaldaea, grae a,

latina et arabica in unum corpus octasta inscriptum redegit . Sixt. SenensiS, . . pag. 384.). Polyglotta haec priora fuisse Complutensibus, colligi potest etiam ex iis, quae C. Tischendors scribit in opere Novum Testamentum graece VOl. 3. d. LipS. 894 P. 2o S. c Tomus quintus, Bibliorum . T. graece et latine continens, editoribus Jacobo ope de tunica, Ferdinando une de Gugman, Demetrio Duca Cretensi, Antonio Nebrissensi, a prelo die Io mensis ianuarii anni 3I exiit tomi et I - posthac impressi, die Io tulit anni SI absoluti sunt), tamen Primum die a marti anni Sao accepta est papae Leonis X approbatio. Non videntur

exemplaria ante annum I 522 diStributa AESSe. γ

179쪽

Caput XV De interpretatione Catholicorum. 167

Desid. Erasmus Roterd anno I 516. Basilaeae edidit textum graecum Ν. Testamenti, et anno insequente αrd Chimenes Ord. in terminavit magnum suum opus Polyglottorum Complutensium.

theologicis, praeCipue Commentario in S. Thomae Summam theologicam, clarissimus ultimis vitae Suae annis etiam S. Cripturam interpretatus St, et quidem e textu originali. Ipse linguae hebraiCae et graecae ignarus, Antiquum Testamentum ex hebraeo ab aliquo iudaeo, Novum ab alio homine philologo Vertendum Curavit. Exposuit omnes Libro Sacros, exceptis Apocalypsi Cantico Cant. libris deuteroCanonicis et libris propheticis, his ultimis, quia mors superVenit Rationem Suorum Commentariorum ipse exponit in praefatione ad quinque libros mosaicos: Scripturus super quinque libro Moysi iuxta sensum literalem novumque Scripturae SenSum quandoque illaturus, sub anCtae atris Ecclesiae a Apostolicae edis cenSura, rogo lectores omnes ne prae Cipites detestentur aliquid, sed librent omnia apud sacram Cripturam, apud Christianae fidei veritatem, apud Catholicae CCtesiae documenta a mores. Et si

quando CCurrerit OVu Sensu textu ConsonuS, ne a Sacra Scriptura nec ab Ecclesiae doctrina dissonus, quamvis a torrentemo Ctorum Sacrorum alienuS, aequo Se praebeant enSOres. eminerint ius suum unicuique tribuere o solis aCrae Cripturae auCtoribus reservata est auctoritas haec, ut ideo credamus Si eSSe, quia ipsi ita Cripserunt, alios autem

inquit Augustinus ita lego, ut quantalibet sanctitate doctrinaque praepolleant, non de Credam Si esse, quia ipsi ita scripserunt. Nulliis itaque detestetur novum sacrae Scripturae sensum, ex hoc quod dissonata priscis doctoribus, sed scrutetur perSpiCaCius textum a Contextum Scripturae et si quadrare invenerit, laudet Deum, qui non alligavit expositionem Scripturarum Sacrarum priSCorum doCtorum SenSibus, sed Scripturae ipsae integrae sub Catholicae CCtesiae Censura ). Alioquin spes nobis a posteri tolleretur exponendi Cripturam sacram, nisi transferendo ut aiunt de libro in quinternum. Ego iam senex non novitatis sed veritatis solius amore allectus, opus ho aggredior in holocaustum omnipotenti Deo, ad Ccendendum aliorum mentes erga Sacras Scripturas. De Dominus Jesus Christus, ut assequar intentum intendo autem iuxta hebraiCam Veritatem textum exponere, ubi diverSa CCurrerit sententia in vulgata editione et in hebraico textu nam ipsius o sisteXtus, non interpre eiu eXponendus est. Non enim interpretis graeci aut latini, sed ipsius tantum hebraei textus auctorita est, quam Complecti cogimur et compleCtimur fideles omnes, Caietanum scriptis exegetiCi gloriam Suam quam theologicis acquisiverat, obsCurasse dicunt plures, immo alavicinius asserit Caietanum e scriptis eius exegeticis aestimare idem esse a pavonis pulchritudinem non ex pennis sed ex

Cajetanus non loquitur de Patrum unanimi consensu, Sed de eorum Pinionibus ut sunt Particulares doctores, et de rebus scientificis, non fidei et morum.

180쪽

168 Caput XV De interpretatione Catholicorum.

pedibus aestimare. Quod iudicium ei, qui Caietani commentarios legerit,

durum et iniustum videbitur, dummodo consideret, Caietanum textum hebraeum et graecum S. Scripturae e versionibus interdum Certe defectuosis XPOSUiSSe. Suntes agninus ' 54 I), . raed. Celeberrimus est sua Veteris et ovi Testamenti nova tranStationea, quae post S. Hieronymum prima adornata fuit, et ob fidelitatem suam ab Aria Montano aliisque textui hebraeo et graeco tanquam Versio interlinearis apposita fuit. Cetera eius opera sunt Thesaurus linguae Sanctae seu Lexicon hebraicuma, i Hebraicarum institutionum libri quatuora, Isagoge ad apras Litteras et ad mysticos Scripturae Sensus Catena argentea in PentateuChum a.

Franciscus V trebrus ' 547), linguae hebraicae in universitate Parisiensi professor, Cholia brevia et solidissima in s. Cripturam Composuit et discipulis suis dictavit. Quia autem scholia ab editore infideli interpolata fuerunt, ut Calvinianis faverent, theologi Sorbonenses et inquisitores hispani eorum usum prohibuerunt, done Corrigerentur. Adremus Sasbout 'o 353), . in . scripsit Commentarios in Isaiam et epistola s. Pauli, quibus sibi ut theologus et interpres optimum nomen

Isid. ἰαrius ' 5554, O S. B., libros Antiqui Testamenti ex

hebraeo, libros Novi Testamenti e graeco vertit et Choliis exposuit quod opu tamen, Cum quosdam enore Contineret, ab Ecclesia prohibitum fuit. Franciscus Titelmann ' 133 ). O Capuα edidit lucidationes et adnotationes utiles in Jobum, salmos, Canticum Cant. EVangeli S. Μatthaei et s. Joannis, Epistola s. auli et Epistolas Catholicas. Hieronymus oleaster ' 156 2), O. raed. in Consilio Tridentino regis Lusitaniae theologus, plura scripsit in s. Scripturam, e quibus typis

prodierunt Commentarii in Pentateuchum et Isaiam, sensum litteralem Clare explanantOS. Siaetus Senensis ' 1369), . raed. Sua Bibliotheca Sancta a prima introductione in s. Scripturam, ut hodie Vox usurpari solet, studia Cri9turiStiCa non parum promovit. Re vera in eo scribendo sese exhibuit,

ut protestantici scriptoris Rich. montaculii de Sixto iudicium faciam meum, virum plane doCtissimum et si quis alius in atribus versatissimum, immensi laboris scriptorem, diligentiae stupendae, lectionis variae et eruditionis admirandae a. )Andreas Masius ' 157 3), unus e olyglottarum Antwerpiensium editoribus, Commentarium edidit in librum Josue, mira eruditione refer-