Iusti Lipsi Saturnalium sermonum libri duo, qui de gladiatoribus

21쪽

randicat,extremo cum iam Iub mense Decembri Faligerum placant stinguine caeligenam. Vbi duo notes, pugnasse gladiatores Saturnalibus;&satur no placando propitiandoque . Caussamquam putem eiust ut

. II: l . mc est. Saturnus non inter superos ei in seros deos.

Eademq:ie opinio apud Graecos ipsos. Itaque in Tartaro eum col locat Prometheus apud schylum,

Me consulente, in Tartari recessibus Habet latebra antiquitus satum Cronum , Eiussu comites. Et in Catalogo deorum duodecim maiorum omisit Ennius,

Iuno,Vesta, Minerua Ceres, Diana,Venuu,Mars, Mercurius ouis Neptunita Vulcanus, olgo. non facturus, si inter caelites fuisset.Credo eam opinionem va-

- luisse,quia trille Saturni sidus, maleficum quale inpenium deorum inferorum inde est naenia Graecorum, id est, Saturni oculus inde superstitio, Saturni diem viae non is bis faustum Tibullus, Mut Cosum caussatin aues, aut omina dira, Saturni aut Iacrum me tenuisse diem. Ouidius ad amatorem, cui iter inuito suadet: Nec pluuias opta, nec te perestrina morentur Sabbata, nec damnis Alia nota suis. . . Iure ergo Romani, quia gladiatorum sanguine placari manes credebant,eaque prima ludicri caussa hoc spectaculum dedus carunt crudori sanguineo deo. Quo traho etiam cultum sa-' cerdotum eius a reliquo vulgo secretum. Nam pallio coccineo mystae Saturni velabantur. Tertullianus de Testimonio animae: Atque taplerumque facito vitta Cereris redimita sepat 'Io Saturni coccinata, o deae Isidis linteata idem de Pallio: Cum titiores purpurae ambitio, galatia ruboris superiectio Saturnum in modo Coccineus enim color quem Galati uin ruborem

22쪽

rem appellat, quia granum id Galatiae frequens sanauinis 5 totin caedium eli ideoque Imperatorus olim paludam culla ait M.Lia. Plinius dicatum coccum. Haec satis certa. Abnuere tamen inobis Prudentius tuus videtur,Victor in Ham artigeneia Restice terrifici cleratasacraria Ditis, , d Vsi cadit i sebi fusus gladiator riui Sed 'Ditem qui eundem cum Saturno hic capiat, me sententia, haud aberret. AP v VI. a vicitia Gtidiatores olim in conuiuiis Campanorum instituto Romani Haemu-titi Lampriditu contra Turnebum explicatui,m ubiculariis gladiatoribiu Germanorum immanito.

IN τε hos sermones intulerant pucri missum secundum. in quo gallinae colurn bae,tur. i, S ciusmodi altilium minuta. Et ego ad hospites, En, inquam, paraui ad illud Comicum, Non ampliter sim aeter contiuirum. Tempus non tulit nec inter eos ganeones ego, quibus modulus it vitae culina,vt ait Varro. Itaque sumite quaeso contenti istis. Et iam excusas ait Pighius GSibi habeantsua regna reges, sibi diuitias diuites: nobis dum sic sit. Et quae caena prae illa,quam suauissimae do elissimaeque fabulae condiunt Vellem paullo magis inquam: nec tu Pighi sermonis esses tam parcus. Parcus ego inquit. cui linguarium me hercle dandum ruit,ita insolite hac omni carnasum loquax Scis enim ingenium meum . quamque illud Homericum in me conueniat, Sed non illuu cingebat Gratia labra. Tace, inquam. Nam tu quidem Λ εώ -υς γ Ιαιατώ, Notis di

Bonus liqui Jed fabulari nescius ut invertam illud Eupolidis. Sed quoniam coepimus, hella iam occasio est, de Gladiatoribus placetne largius fabulari r g Nam verum sateamur non alius mos est, quem diserte intel-1ua ilia. legi pluris intersit veterum scriptorum. Quae historia ab hac

23쪽

sci in superinos in

11 ATVRNAM 'IMot v Mcommemoratione gladiatorum, quis orator quis poeta abstinuit Et quidem pleraeque metaphorae, similitudines, imagines,alijstores orationis sunt ab illis. Occupa ergo hanc gratiam tu Pighi, doce nos in uulgatum adhuc ritum. Egone ait.imo Dia Z hic potius mα ram α prisca pluria noscens. Et solusne Pighius hic pro magistro Tum ego,Qui viam ad mare nescit, amnem sibi quaerit ducem: sic nos te Pighi, uti penetremus ad mare illud antiquitatum Elatvrgetis modestiam meam, inquit sed enim ne alienum sit ab hac mensa. Renidens Duga Adeo hic sermo Pio hi mensae non disconuenit ut Romani rem ipsam cottidie oculis usurpaverint super mensam. Nam letiori conuiuio solemne suit,

in triclinio paria aliquot gladiatorum exhibere ad pugnam. c. .: istus . . videtur, mos Campanis de quibus Silius libro XI. Punicor.

Auinetiam exhibrare iris conuiuia caede

Mos olim, es miscere epulis oectacula dira Certantum ferro,saepe cir super ipsa cadentum ocula re eois non parco Dueuine mensis Strabo de iisdem lib. quinto: ἔσω, δ. - ὸς sc re,

Mua, τῆς ἀγγη, ο λάρον I τ άσδω πιαι μίαν. id eli: Eo luxus prouectisunt, ii conuiuas vocarent ad paria gladiatorum, quorum numerum augebant minuebant e pro dignitate cuiusque conuiuij. Liuius libro nono: Et Romani quidem ad honorem de in Anibus hiatiuis armis,si unt: Cainstant ab superbia odio Sammtium ladiatores quod 'ectaculum inter epulas erat eo ornat armarunt, Samnitiumque nomine appetiarunt. Ab iis ergo avide hauserunt Romani de quibus Nicolaus Damascenus in V π

μ ν τουτω ποιά M. id eli Spectaculalladiatorum non per emas lautὐ-ces Ibeatris Romani exhibuerunt:sed priuatim in conuiuiis. uin I ad caenam sepe amicos vocare Iobti, cura ob alia uis ut bina aut terna pariagladiazorum Hercnt quos ino iam cibo madidi intro vocabant. atque equidem ti mi abatur is liplausum manibus dabavi,

24쪽

dabunt,tanquam in re lata. Nec de alio ritu Horatium exaudio Caedimur m totidem placu consu imus hostem in re. u. Samnites ad lumina prima duella. t Lumina accipio,caenae,praeter opinionem soli legi interprctis. Perseuerauit ille mos adeat rcina imperi tempora Capitoli nus de Vero: GLidiatorum etiamsiequentis ita imbi ego pugno tu conuiuio habuit, trahens caenam in noctem, in thoro conuiuiali condormiens Lampridius de Antonino Gl diutores ante conuι-ui pugnantes, sibi siequenter exhibuit. Atque hi conuiuales gladiatores sunt, quos Cubicularios Lampridius in Commodo Cia, si dixit: Inter haec habitu victimari victimas immolauit in arena rudi a bus , inter cubiculariosgtidiatore pugnauit lucentibus aliquando mu cronibus. Ita paullo verius doceo, quam Turnebus qui Rudia i ,lio larios pro Cubiculariis substituit, dea non fauente. Nam Oi, illum in publico sine ferro domi gladiis, ad caedem usque, A ais '

Et d tidiabatur domi quidem,etiam ad caedem quorumdam jupublico autem laeserroin sine a uitae humavo Desierat Daga. ad eum ego Sed censen hanc legitimam in conuiuio pugnam fuisse, an quasi lusum Hostibus quidem nostris, inquit, sit hic usus prorsus legitima pugna, cum applausu conuiuantium,occidebant,occidebantur. Ita Nicolaus cuius verba, ut in video, praeteruolarunt tuas aures Vultu auersatus feritatem eam Victor, Di boni cruda dc immanes epulas linquit &iam miror Lapitharum conuiuia in prouerbium iste, non isse Romanorum. Quid illos culpas respondit Diaga nos ecce Galli nihilo meliores Posidonius KQ , inquit, , δέ n C liaris, se νουα απ.GaIisuper caenam diptidiantur. Imo hoc amplius scri bit,eo dementiae proue Os,Vt paullulo argento vel vasis aliquot fictilibus conducti quae paclo scilicet propinquis darentur supini in scuto immobilesque iacerent,atque ibi accedens alius iugulum iis incideret. At enim, inquit Victor, de Germanis id accipi commodius veriusque est Scis enim quom, do Graeci usitati voce, i mCApvT

25쪽

Ingenere de Spectaculis primo Tum de celebritate sequenti. GL-

diatori ludicri quamque i ratum si ιo nomine antiquis dictum.

Munus, Munerarim, Muuerator Editis, Editor Tacitus corre

ctus. Gladiatores significatione duplicior reproque hominibus. tibi, Pigbi,satin ut praecisa nunc omnis tergiversatioZPerge,cum Musis beneuolentibus. Sed mussante etiam Pighio,ego velut commotior, Quam lenta haec materies in quam corbita cclerius moueatur in tranquillo mari Fac , siquid facis. At Pigbius renidens , Sine praemediter saltem, inquit. Vnde enim tam numero possim, de re obsita, vetusta3Nos precabimur,ait Lernutius, Numeriam deam tibi, adst Monetam. De postrema, inquit, accipio omen. fauentior ut mihi quam Antuerpie, sit. Vos audite, adiuuate, Maberrantem. - dirigite. Spectaculorum res nec antiquis quidem sine curaditi Micia fuit: scripseruntque de iis ex prosellio quod sciamus, Suetoniusta' a Tranquillus,& Tertullianus. Alterius liber nunc est: alterius,cu fuit. Sed caussa scribendi iis finisque non una. Ille ut explicaret, noster ut damnaret descenderunt in hanc arenam. Et sane ut M pleriq. Theologi e priscis cum viderent pietatis damno,addi

' tu .udum deuinctumque populum his ludis passim inuecti in eos, ut libidinis saeuitiaeque fontes. Et bene illi nec male nunc ego, qui per Suetonisvestigia lens ritus illustrabo prisci iobi, ignoti aeui. Quomodo enim vel illos ipsos viros sanctos lege

muscapiemusque,nisi cognitione aliqua imbuti rerum earum quas carpunt Vt omittam scripta omnia proran quibus im- ,- - mittenda lux ab hac narratione Atque ut primas totius sertamonis lineas ducam. Spectaculorum apud Romanos quadri gas constituo, Gladiatores, Venationem, Circenses, Scenam. Tria ex iis ad oculos maxime,unum pertinuit ad aures. Quae ad oculos,prbpria sere Romanorum aut sin alia gente,tenuia

prae istis,ct dictu parum di na. Scio agones Musicos fuisse, ωGymnicos ludos sed noue illa traducta Romam, nec mihi Cmisit 3 nunc curae Dicam de Gladiatoribus, ut petistis quod inter: ἡτὰ omnia scire vos volo celeberrimum fuisse frequentissimum

26쪽

aue Romae Cicero adfirmat serio, oratione pro Settio: Equiem exinimo nutam tempus esse frequentioris populi, qui in υ-

diatorium neque concionis Pius, neque erὸ Porum comitiorum.

Et in quo plebs maxime vel delect abatur, vel verius, insanie bat idem Cicero de ladiatoribus:Idautem spectaculigenus erat, quod omni frequentia atque omni genere hominum celebratur, quo multitudo maxime delectatur. Idemque studium apposite exprimit tangit quicumque scriptor, De caussis corruptae elo quentiae Iam ver), inquit, propria in peculiaria huius urbis vitia ..isiis is paene mutero matris concipi mihi videntur, histrionalisfauor, digla diatorum equorumque studia quibus occupatus obsessusque animus, quantulum loci bonis artibus reuenquit' quotmmquemque inueneris, qui domi quidquam ali illoquatur quos alios ' adolescentulo -' rum sermones excisiimus siquando auditoria intrauimus Nam illud :: 'ΣΣ edum, incredi Oile,quod addit: Nepraceptores quirim ν cre tar m. briores cum auditoribu uisfabulas habent cossigunt enim disicipulos no eueritate disciplinae, nec ingeni experiment oed ambitione sal tantium, incebris adulationss. Spectaculum hoc appellatilinam .

proprie, Munus vel quia populo ratis daretur ve ut Tertullianus ait,ab ossicro,quia siclumse mortuis; acere arbitrabantur Et

bene ac perite Tertullianus. nam Munus proprie ossicium an zzz liquis; sicut Munis,officiosus. Festus: Munem significare certum es Obscisum: sicut e contrario immunis dicitur,qui nudo ungitur olficis. At origo gladiatorum, Ut mox dicam, a fune ori re. Is qui praebebat ab ea voce Munerarius dictus. Glossae, Munerarius, Misi ivi. ἀγών p .cuius vocis primum patrem Quinctilianus facit Augustum libro vi II. euaedam in ηιι,inquit, perquam recentia, ut

Messan primus Reatum, Munerarium Augustus primus dixerunt. Nam antea vel Domini ludorum dicebantur, ut Ciceroni de Damiam Legibus vel Editores , de res ipsa Editiones Capitolinus in Antonino: Absenspopuli Romani voluptates perditi mos editores h curari vehementer praecepit Lapis propter Neapolim H DC.o B

27쪽

is, Lia ria obuia vulgo Tacitum in ii, voce bene emendalii Lipsi,

lib. iii. Annal. de vitiis Drusin Huc potius intenderit,diem aedificationibus noctem conuiuiis traheret bene, inquam, tu ,editionibus: quia ad ludos hos cruentos edendos frequentandosque Drusus pronus. Nec sine caussa tamen ficta ab Augusto illa vox noua quia Editores Dominive,coinmunes sunt omnibus ludis: Munerarius non nisi is qui munera edit, id est Gladiatores M-αἰον aut Vcnationes Muneratorem dixit magis noue Florus de Spartaco imili plane expiaturus omne praeteritum dedecus, si egia diatore muneratorfuisset. Hic Lernutius, Sed non res ipsa,etiam Studiat iri uindicta qua vox mihi alibi lecta. Ad illum Pighius, v. l..ii Lecta in Liuio, inquit sed pro auctoramento pretioque t CP iai, M. diatorum , non pro ludis. At Cicaro aliique, plus semel la-ν tor prospectaculo, munere ipso usurpant, homines pro M. M ue: ut contra rem pro hominibus,cum Seruitia Coniugia dicio mus, seruos dia coniuges ipsos. De verbo quod satis est dixi, silicae in addidero Gladiatorem a Quinctiliano definirii' in arena po-cu iis paloblectante pugnauit. Ita enim luc appello non eos, quos Iurisconsultus, i. vlt. De iure immunitatis A m-ους dixit, s lis proprie at parum sitate.

Dispositis ris suturisermonis Origo ludicri caussa Ciseroniluoacta Primigladiatores Ausonio praeluximus, eumque emendauimus. Recensio veterum munerum. quae olim comprehensa Actis, inter resserias. Di illa triumIunere gladiatores mox etiam plebeio

idque ex testamento Postremo i minurum. o. ipsam rem venio .de qua dicenda mihi quattuor, Ori-dum . in rigo progressusque, Locus, homines, Modus. Haec septa' ' trantilia tn: si fecero, lineam aduersum me poscite, ut Olim cladisium urbane Aser Origo gladiatorum re funebri: exemplum, ab ' Etruscis. Ita Damascenus Nicolaus tradit: ωPω inquit, m ., ὲ Ela, V V D co τοῦ Θ γ Romani a Tarrbenu morem hunc acie ε 2 miis pere. At fortasse Etrusci ipsi a Graecis Hermippus certe apud

gladiatori epug Uacit Mutinenseo. Et Statius Papinius extremo libro

28쪽

libro i inter certamina ludosque Argolicos.etiam Gladiatorios tentatos ponit: idque prisco illo nescio an satis caute aeuo. Vndecumqtae exemplum; catas a tamen origo, Funus Ter ζ'

tullianus: O quoniam animab defunctorum humano sarguine propitiari creditum erat,capti s vel malo ingenι seruos mercati in exsequiis immolabant. Postea placuit impietatem voluptate adumbrare itaque qu's paraverant armis quibus tunc in qualiter poterant eruisaetos,mox edicto die inseriarum apud tumulos erogabat. Haec munemis

origo. Et cum illo Seruius ad hoc irgili j, Viventes rapit, inferias quos immolet umbris. Moris erat, inquit, in sepulchris virorumsol tium captiuos necari quodpostquam crudele vi um est, placuitati ui tores aute sepulchra dimicare, qui a buΗ cineribus Bussiuari dicti Milia iQuod suggerit de Bultatariis,Ciceroni praeibit ad lucem, scri benti in Pisonem: Neque uolesiissem, in me ipsis complexu pa--τria tenuisset, imihi cum in Eussuariogladiatore Clodium intelle git in tecum certandum fuisset Mos autem vetus , quem tan gunt, immolandi captivos,vel ex Homero notus,apud quem militi: Achilles in Patrocli rogum coniecit; Bis senos iuuenes Troiano sanguine cretos.

Itaque praetextu hoc religionis dati publice Romae primi gla

diatores. Dico public P. quia facile suspicor, iam antea pritiatim ter conuiuia innotuisse. At publice primo in Foro boa primis Utario,anno Vrbis CCCCXC. Dederunt M. de D. Bruti caussa mor tet' is patris. Valerius Maximus adnotauit Gladiatorium munus primum inquit, Romae datum est in Foro boario p. Claudi M. Fulvio Cos. Dederunti . D. Bruti, funebri memori putris cineres honorando . Et Epitome Liuiana xv I . D. Iunius Brutiumunus ludiutorium in defuncti patris memoriam edidit priMus ubi male tamen scriptoris an exlcriptoris culpa imillus Marcus Ausonius

Tres primas Thracum pugnas, tribu or inestitas Iuniadae patrio inserias misere sepia bro. Ita recte. ω Threces, pro quouis gladiatore Plaeaces non ha- 'bent hic locum,quidquid vetus liber eos ingerat, vir doctus,

qui in iis defendendis sudat Male autem tribis ordinesesiis, pro enbectas. Nam intellegi vult, primo data tanturrinia paria quae

29쪽

poeticὸ μαλι νων appellat tria oella, non aliter quam antea Tres Threcum pugnas. Nisi quis tamen tres e scapiat,triplicem illum consessum Senatus, Equitum,Plebis. Haec origo.&fallor an numquam rep.illa prisca data munera, nisi in stinere,oz-Muri . t Liuius appellat, mortis causa Non fallor illum ipsum T. - iptorem videamus,qui,in libris qui exltant, pleraque ea si, L odia rio recensuit de cum cuIa Libro x v I narrauerat id enim ex, Epitoma liqvxr tria paria data a Iuniis. Ecce annis quinqua p., uiri . ginta post non enim prius in ipso Liuio reperio P ref ei data paria duo viginti,anno urbis D x L. Verba eius lib.xx m. M.AEmilio Lepido qui bis Consulsuit iij tres L. M. se ludos fiunebres per triduum, o gladiatorum paria duo es viginti per triduum in foro deiarunt. Iterum libro xxxi interiectis quatuordecim ferme annis, P. Sulpicio C. Aurelio Coss. paria viginti quinque. Ludi, inquit unebres eo amno per quatriduum in foro mortis M. Va-

leri Laevini causepari quinque m viginti pugnarunt. Et lib. x xxx. P. Licinii funeris causid seceratio data, o gladiatores C xx. pugnarunt iam numerus grandior, quam ut conueniat in id aeuum: scribamquegi diatores Lxx. Denique etiam,anno Vrbis DL xxx. paria data triginta septem . quod velut primariae magnificenti recensuit lib. XLI. Munera, inquit, ζtidiatorum eo annoparua ab- quot alia data unum ante cetera insignesit,ut pertri m quattuor G septuaginta homines pugnarint. Nec pluriens,quod mens mihi suppeditet,gladiatorum mentio in Liuio misi lib. xxv m. de - - , Scipionis munere, quod in prouincia praebitum non Romae.

Scipio, inquit, Carthaginem ad vota soluenda diis, munusque quod mortis au patris patruiqueparabat, edendum rediit. Victor hic interpellans, Quaeso, inquit, quod consilium aut quod otium Liuio, ingrauem illam historiam res ludicras intexere, lasvere nugas Pighius,Nugas nobis,inquit non Romanis,qui ατ haec taliaetia referebant in Acta urbis. atque inde scito Liuium A. εω hausisse Satis id liquet ex Epistola Ciceronis ad Caelium atri quo cum petiisset acta omnia urbis ad se mitti, negladiatorum compositiones miserat,Cicerone leuiter irridente4 indignante. Sed ne excidam, quod dicitur, a linea, in funere tantum olimra in noti gladiatores nec eo omni, sed virorum principum, illu- 'itiorumque ron enim dabantur, credo,ndi in funere Indi ctivo.

30쪽

cstiuo.Cicero suadet i de Lepibus: Veliquasunt in more inquit, sonus ut indicatur quid ludorum. Et Festus: Indictivasunerabunt, quibus adhibentur non ludi modo,sed etiam desultores Spectauit eo Spartaci in mane factum, qui illudens, quali imitatione Romana,Crixo educibus suis caeso C CC. captiuorum morte parentauit, hoc gladiatorio ritu. Appianus narrat. Florus et eleganter: IB,inquit,de stipendiario Thrace miles de milite desertor, iuge Liro,deinde in honorem Diriumltidiator, desiιnctorum quoque proelio ducum unera imperatoriis e bravit exsequiis captiuosque circa rogum iussit armis dimicare, quasi plane expiaturus omne praeteritum dedecm sirigladiatore muneratorfuisset. Sed, Hispani in Viriathi unere recerunt apud eundem Appianum Igni exstinctoo iustis factis , decreuerunt, in isti honorem multa gladiatorum patriasversepulchrum eius dimicarent. Ergo haec certamina primo

in honorem Imperatorum procerumque. Sed paullatim, viso M--- letaes increbuit Matenui canali in mare quoddam fas sic lo ρυ qui hexcreuit editionum Dare enim coeperunt vulgo etiam, O. priuati: & plerisque ea cuia in testamentis. Cauebant,inquam, post mortem suam tot&tot paria sibi edi Tertullianus Privatorum memoriis legatariae edition parentant Seneca de breuitate Pitae zzuidam iubponunt etiam Ea quae ultra vitam sunt rates magnassepulchrorum, operum publicorum dedicationes ad rogum munera, P awbitiosas exsequias Munera ad rogum, gladiatores nimiaia sunt. rideo qui munia subiiciunt Apud Horatium heredes m V Ni sic fecissent gladiatorum dare centum m.

Damnat paria.

Apud Persium lenex,

at tu meus heres V --

u quis es, a turba uulgum seductior audi. 2

Dis igiturgentoque aucis centum paria ob res pregie gestas indico.

Quae male accipi scio de Hecatomba Cicero pro Sullaria prorsus interpositisuntgladiatores sed quos testamento patris deberi videmis Imo usque eo mos eualuit, ut ditiori aliquo mortuo, populus unus cmagitaret, velut debitum vi ex praescripto legis. Exemplum in Suetonio insigne, cum Tiberiireprimen- tis laude Cum Pollantisaplebs, inquit, rui cuiusdam primipitii is