장음표시 사용
11쪽
quod mod3 oratione, modis rationε & artε signifieat. Sed
Dialectica, ut uidetur, antiquitus, ac olim no perfectae artis. sed partis duntaxat nome erat,tantu in iudicado sita, ut quid
uerum, quid fallum,quid prauu, quid rectum in orarione esset diltingueret. Quae ars primu a Zenone, qui Pythagorae temporibus fuit, excogitata fertur, qua Cicero de Oratore lib. I dictam a Stoicis scribit, & ab eisde multis uoluminibus traditam, i quibus nullum de inueni edo uer bum esset. Postea Aristo t. huic parti icientiam perspici edi. quia in quaq; re probabile esset, adiecit,quam artem λοDe uocauit: quod ea ars rationis,id est, probationis seu argumeti sylvam suppeditaret. Ex quo colligi potest, ueteres itu diu
hoc It duas partes fregisse, quod & Cicero quarto De finib
docet in huc modu: Cum duae, inquit, sint artes, quibus per fecta ratio ac oratio copleatur, una inueniendi. alis a disse rendi . hanc posteriore Stoici εc Peripateticliariorem autem
illi egregie tradiderunt,hi omnino ne attigerat quidem: Ex quibus liquet Aristotele differendi ratione . quam Stoici solam Diale ctica nuncupant,& inuentione, partes quidem notam natura, quam tiactatione discretas,in unius artis eorpus
coegisse, quam promiscue Logicam ac Dialectica voeare so vita diuia potieri re utatur is pius. Quin & Logicen ide autor Abia philo, accipit pro ea probandi ratione, quae e comuni sensu & Dia-o,hia iri lectic sumitur alia nanq; quae ex principiis eius scientiae du-ρὰνiita citur,cui dem Oiliadet adhibetur, ara τῶν appellat, id quod
adiud RO non obscurum est his qui legerunt libros de demo strationi- abi hiatib. bus, Alii uolui ita late patere logica, ut omnes eas artes cois..cadi. ix. plect/xur, quae in Oratione uersim tur, cui tametsi ἐτυμλο-
non repugnet,nescio tamen an apte dicatur, gramatica,poeticam, aut rhetoricam artes effe- cum tame hae in oratione uersentur. Quare logica a ratione, id est, argumento na hoc Graeca uox etia significat nome habet. Ammonius dialectica actionis,logica uero inspectionis esse scribit, perinde atq; rhetorica & eloquetia distant, sed nec hoc obseruari puto. Quare solum illud hic perpetuit esse potest, elegatioris linguae scriptores saepius dialectices, quam logices uacabulo uti. Item hoc epitheton,illud artis nomen esse Lepius, Lib. - . eap. praesertim Arilio teli. Porro de artis utilitate, materia,& fine: is .in ι. . item quid a rhetorica distet, ROdolphi dialectica uideatur.
12쪽
IALECTICA est diligens disse, rendi ratio. Disserere uer)-nemo poterit diligenter ,- nisi quae inue nerit,dicendaque iudicauerit, ea se coniunxerit, ut illis datis , quod inη tendit necepario confiequatur.quam
unt, Latini uero ratiocinationem appellare possiιηι. Ea ropo itionibus constat. Omnis proplitios simplex est, Aobus terminis ubiecto atq; praedicato connectἶtur Quoim ergo Bllogismorum elementa sunt, ex quibus collant, Cr ad quos resoluuntur nec enim componendo la. repetere , nec resoluendo longius abire polyumuo de Kprimum dicamus. Ueram diale licorum more, ut deo termino sermo nobis habetur intelligasii ocem in βαβeationes suas primum diuidamus. Termini ergo,iοη κ .um fines appellati sunt, qui locμm a loco isti'g sst j. -;ἡ;ρ tueFeparent. Unde Graeci similitudine ducti holi id est, Gia, . .
bum de uerboserminos, definitiones appellarunt. Dis' uum mi.-gunt enim atque dipparant definitiones uniusculini meratio. Pantiam,cum differetivi tanqua terminos generi ad αΤt. Terminos etiam simplicis propositionis partes dici-r, quonii significatione,quasi conscriptam rem ostenst,quam significant. Hinc ni quod reru nomina inpii as desinitiones. ν definitiones explicita nomina rerum, ηa s
13쪽
TR A PETUNTII multi de clari pbilosophi uolent appellare. Terminum ergo quem hic dicimus,propositionis parte intelligimM,que itac, definit Aristoteles: Terminin est in que resioluitar pro posta
Termini tis. Eil aute omnis terminin uel co plexus,uel inco plexus. complexin Wi oratio imperfectu quae constat multis simplicibus terminis,utscientia iuris ciuilis. Incomplexus est, ut homo scientia acit,currit. Incomplexus autem Cy simplex terminus omnis, aut nomen est,aut uerbu: Cy aut inali fimium aut finitum. Nomen Ut uox ex institutione homionum sine tempore significans, cuius nulla pars sciunctav. ι.- scpgrataq; significat. Verbum est uox ex institutione boti minum cum tempore significans,cuius nulla pars Aiuncta separatas significat. infinita vero nomina uel uerba sunt A quibus negatio adiuncta estiuinita, quae abstue negatione pro runtur Finita, ut homo animuLlegit entit. Infinita,
ut no homo, no animal non legit no flentit Nomina igitur appellat Aristoteles quae nominativo cassu effer utur, queuadmodum uerba ea, quae solum indicant praestens tempus. A caetera casus nominum Cy κerborum esse asperit,ut homianis,homini, agebas,agebat,agerem,agere. Oratio est, i nositatione hominum signinicans:cuius aliqua pars Aiuncta separataque significat. Orationum quinquesunt genera:
Enuntiativa, imperativa, deprecatiua , interrogativa,
uocativa. Vocatiua,ut, Heus, inquit. iuuenes monstrate mearum Vidistis si quam hic errantem sorte sororum. Ingerrogatiua ,ut, Sed uos qui tandem, quibus aut uenistis ab oris Quoue tenetis iter Deprecatiua,ut, Sic pater ille deum fatiat, sie altus Apollo: P Incipias conferre manum.
14쪽
Irierativa, ut, iste puer uirutem ex me,uerumque laborem, ortunam ex aliis.
otiativa, ut, tat sea cuique dies,breue & irreparabile tempus
innibus est uitae: sed famam extendere factis, Ioc uirtutis opus. Item: Iescia mens hominum fati, sortisque suturae, .ct . t seruare modum rebus sublata seiundis.
I m omnium sola enuntiatio uerum a fuso disternit. Aare sola huius negotij es: nam caeterae ad rhetoricam
js uel poeticam doctrinam pertinere videntur. Enuna Emntiatioo vero , alia simplex, alia coniuncta est. coniuncta ex pie
dicibuη constat, ut, si homo est, animal est. Simplexi enuntiatio, est oratio que aliquid est uel non e e si cui fecundum quod ipsa tempora diuisa unt, utato si animal.
IALECTI c A est diligens disserendi ratio. Definitio HLO A emumpta ab ossicio : respicit aute id quod a Cicerone tu est in Topicia ad Trebatiu, quo loco hac periphrasicticaintelligi vult: Omnis, inquit, diligens dissere di ra-
artes duas habet. Et in principio de Fato dicit, se λι-κente dissere di ratione uocare. Quod aute ratione uO-ialectica,nihil est aduersus id quod superius arte est e dius:*pe enim ratio is uocabulo arte intelligimus, ut apude, Quod etsi ingeniis magnis praediti s de dialectica lo) sine ratio e cole uti utur. ars tam e dux est certior quam 2. Est aute ut loqui Quoru libet, eloqui oratoru, ita dia- Aoru disserere: in quo uerbo, ut Varroni placet metapso ab agricultura sumpta: Nam holitor, inquit,disserit in sui cuiusq; generis res: sic qui oratione quid proposito
taneu, aut consentaneum sit, aperit, disserere dicitur.
uod ad definitjone hane attineti uidetur potius cise exio uocis dialecticet, qua finitio rei. Quare illa Rodo Iphi or est: Dialectica, ars eli probabilitar de qualibet re sita disset edi, prout cuiusq; natura capax cile poterit,
15쪽
DIs s LRE RE uero nemo poterit diligenter. In dies - Trapezuntius disserenti, seu disputati duo elle necessaria, alzeru ut inueniat, atq; excogiret ea quibus quod de endendum, aut docendu sumpsit, aperiat, ae tueatur: alteria, ut ea quae inuenit satisne ad rem probandam Idonea sint, examinet.Ex quo fit, ut uniuersa disserendi ratio duabus perscia. Dialecti. tur partibus, inuentione ac iudicio. Est autem inuentionis M paries. Pars ea, que sedes & locos quo Liam argumentorii docet, exquiSus ueluti thetauris ea educuntur, quibus res proposita probari in hae uel illa partem possit. Haec ab Aristotele quod locos continet,τοκυιὸ dicitur: atq; ab eodem octo uolum mi-bus, quae inscribuntur Topica, diligentissime tradita. Altera est, quae κριτικου dicitur, ea regulas ac normas quasdam praeis scribit, qui Fus quae nobis loci exhibuerunt, diiudicamus. aptane an inepta sint proposita:nec solum hoc, uerum etiam V canones quibus ueluti perpendiculis scripta aut nostra, aut alioru,recti necne cohaereat dispicimus: atq; eam methoduqua in sua qui'; arte trebus tamen praecognitis) quo Spronuntiatu uerum sit,aut falsum,iudicamus.Cui seruiunt prae- . . cepta de diuidendo, partie do, distinguedo,& colligendo, Id est, quod pro nutiatum eui resipodeat, quod sequatur: dein de argumentationum formulae : quarum si quis plane rudissi,no est quod speret se in ullo disci in aru genere quicquafacturum. Hanc Aristoteles pro materiae diueisitate in auas formasTecuit. I n priorem analytice,qua ratiocinationsi dia; lecticarum uis & facultas tota absoluitur. Et posteriore analy licen, quae est de demonstratione seu sullogi lino episteis
monico. Vltimam partem, quae est av των σοφισμῶν,
hoc est ut Cicero interpretatur) de fallacibus conclusiunculis .inuentio tu adnumerant. Duabus his dialecticae parti- bus elementaria adiecta est, quae utriusque partis, id est,ar- umentorum ac argumentationum cotinet ni mordia: praeicabilia , quae Latine praedicamenta diculur, traJens. Ex his parcibus Trapezuntius primam ae postrema succincte in hoc libello tradidit. Quod inuentionem his no addiderit, causam esse credo, quoniam pleriq; eam parte rhetori subiecerunt: atque ob id tertio libro Rhetorices suae lo-
eos diligenter tractauit. Porro id quod subiicit nemine dic M serere posse, nisi quae inuenerit, ea in syllogitai forvim redigata
16쪽
at, non ita intelligendum est, quasi necessarium sit diale- um semper ratiocinatione uti.Nam & inductione, enthymate, exemplo Q; Depe colligit: sed quod sillogismu Tilia-
argumentationum sit examen , nec ullae sint probatio-:, quae in ratiocinationis formam uenire non possunt.
E A propositionibus constat.) Cradatione inquirit quidlialectica principium ac minimum sit. OMNIs propositio si simplex est. Duplex enim est pro-itio, una simplex, quae nomine & uerbo continetur, uti est .haee praedicatoria uocatur Latine, Graec Meτηγυι-.era e 5 posita, quae simplicibus costat,ut, si dies est, lument cvulgo eo ditionalis dicitur, de qua loco suo copiosi'. Qv o N I A M ergo syllogisinorum elementa sint j Prima initia e Quibus res ueluti materia constant, elementa di tur, quo uocabulo Cicero in Academicis πιι α interpre Elementa. μlr:ut sunt terra, aer, aqua, ignis. Sunt & in artibus elementimordia illa, a quibus natures ordine principium sumi- ut in grammatica literae, & ex his syllabae : in geometriactus alnea, planum.In dialecticis quoque argumentatio a minimet partes:hς sunt votas quibus oragio omnis conar. nome uidelicet & uerbum: quae dialectico an iure fiunt: ibarum uero ac literarum cura grammatico tomissa est.
o. CEM in significationes primum diuidamus. J Ambitas enim uoces dialectica non recipit.Quae si sorte incide, primu enumeratione significationum aperiendum est, significatu usurpari debeat: ne si significatio interea sit, abiit ueniat qua de re sermo habeatur. God quam tur-t, Cicero indicat libro secundo de finibus: quo loco Epiim lapsum ostendit, quod uocabulo uoluptatis nuchoe, e illud ab saue discrimine intelligeret. r E R MI N Iergo, locorum fines appellati sent.) Termi- uniuscuiusque rei principium, finem. & extremum signi . Est enim lapis aut stipes in agro defossus, quo agricolaedia sua a uicinis distinguunt, quem νενώνα Graeci uocant. ic, quod post Saturnii exactum lites ae e des rusticorum Terminuoiuidundis agris sustulisset, Deum faciebat gentilitas tedam cie libro Fastorum se eundo: se enim habet:
Et cantan claudes Termine sancte tuas.
ificabant huic mense Februario in ide qua super cu sora
17쪽
men in tecto patebat, quod ne phas esse putaret Terminum itura tectunt consistere, ut apud eundem: a. l.Nune quoque se lupra, ne quid nisi sydera cernae, a . - Exiguum templi tecta soramen habent. . 'Extat peruet ut uiri ac lepidum aenigma apud Gellium libro duodecimo de Termino, quod ipse dicit se nolle soluere,ut - μὰ legentium coniecturas acuat. uersus hi sunt: d. r. -- semel minusne, an bis minus, non fiat scio, An utrunque horum, ut quondam audiui dicier, IIoui ipsi regi noluit concedere. Significat ut hoc aenigmate Terminum fuisse rapit solus Ioui cedere noluit, ingens quippe saxum. Non enim semel minus fuit, aut bis minus, sed utrunque minus, scilicet semel &bis minus, lici strei minus ac sinerminus. 6 s. sv N D E Graeci fimilitudine diaeti uri. Graecis finem - alicuius rei significat, Sc τὸ ἄκρον, quod Cicero extremu ueris tit,&μύαρτικtis pro finitione: ea enim nunc θω, nunc Ῥιγύν appellat Aristoteles. Verum sto , quamuis ad uerbum sit termi fius Latine , non tamen quemadmodum apud Graecos θω pro definitione accipitur, ita apud nos terminus: quare ubi in hac significatione Latin inransscrut, si uitione dicunt, aut finem,'ut Fabius libro quinto: Ducutur, inquir argumenta ex finitione, seu finem a utroque modo traditur. Et recentiores Latine loqueriti si , in hac significatione nunquam aliter quam finem transferunt, ut 8c es uoὸν finitionem. Tt RMI Nos enim simplicis propositionis partes esse dicimus.)Tertia, inquit, termini significatio est, qu licitur pars propositionis simplicis Compositi naiul; partes sunt
antecedes &conseques. Hoc etsi, ut suprae' pro definitione, ita hac tertia acceptione pro definito accipitur: id enim est rei simplex uocabuiu definitionis indiges. Hanc aute significationem uu:t Trape Euiuius tui exiori affinem i quod enim termini, id eli, finit: ones explicant latius hoc ipsum rerum uocabula Ollendunt inuolumis: ut homo,& animal intellectuale eandem rem significant, sed hoc explicatius, illud uero contractius. Quare uoces ineomplexae ob id dicerentur termini, quod in his latens esset finitio. P lato in s Hi Nc est quod rerum nomina. )Platonem intelligit, qui Crabis: in Cratylo estis iunat nomina ita rebus esse accommodata,
18쪽
ipse tenor uocis rei quam significare uidetur natura quom modo olfenderet. Cuius Gellius meminit etiam libro ε . pcimo No ctium Atticarum, capite quarto. Aristoteles quo 'e uoces o Gorix uocat, quas Cicero notas transfert, quasi
signis indicarent, ad quod finitiones ueluti manu dunt. Quod quanquam uerum esse potest, tamen haec ratiora alta orisine ducta, parum accommodata uidebitur prς-iti negotio : nimirum ob id propositionum partes ter mos dici, quod rerum nomina aliquo sensu finitionesti possunt, finitiones autem Graece dici eor: ἱριι uero adrbum termini sint. Verum qusdem hoc est, sed pro dei itione ἔ acceptus, non apte terminus transfertur. uare propositionum partes alia quadam ratione termini p-. - .dentur diei. Nam,ut ante diximus, terminum cuiusque rei ἡ. rt extremum, finis . ae Iimes: sic propos O constax ter 4--zρα.
4nis duolius, id est, extremis leu limitibus, ut i sim sit Aia, .
md Aristotelem uor quod Nam utranque propotionis partem τα λέα dicere solet , similitudine nimbim ducta a geometris, in qua termini dicuntur, quibusnaquaeque magnitudo continetur, ut corporum superia es,&harum lineae termini dicuntur. Quare ut longitu-inis termini puncta quibus terminatur, ita propositio Oisi biectum & praedicatum modo terminos, modo extre-1οῦ dicimus. Libenter nanque Aristoteles mathematGo- um similliudinibus , quippe quae ad sensum maxime a ommodantur, rem docere solet: quod satis testantur peretua illa mathematices exempla nusquam illi non utur- ata, de diametro , asymetro , de triangulo , circulo qua-trando ,& hoe genus pluribus. Siquidem ita uniuersam lialectices methodon concinnavit, ut perfectae aliquod cientiae ostenderet specimen r quae res secit ut se non ora-ionum exemplis alligaret, sed literis in exemplum pro 'luctis , doceret hoc attificium omnium Orationum serm Α .in aumque sormis aeque accommodari posse. Quin&ipse te. status dialecti eam hoc esse rhetorica certiorem, quod illa
firmam habeat κατο σφω, haec uero opinionibus nitatur. ' a ' uod ob id aptosuimus , ut Laurentio Vallae supra mO- ii dum litetas illas in Aristotelis dialectica inuadenti, paucis responsum sit.
19쪽
Qv pM ita definit Aristoteles. Primo libro ptioris resolutionis terminum his uerbis finit: -δ κααω . ur ζω λαγωνιο
con quem dissoluit gr propQtis,ut praedicatu & id de duo raedicatur. ipso esse aut non esse addito uel separato. Quius uerbis admonuit Aristoteles, quo sensu terminum in dialecticis acciperet, nimirum pro partibus quibus propositio determinatur, &absoluitur determinatum enim & d finitum dicitur id, quod perfectum est.
IN eo M pLEx v s autem &ῖmplex terminus omnis aut nomen est, aut uerbu. Hoc loco illud admonendu uidetur, dialecticos duas tantu orationis partes facere, uerbum scilicet ,& nomen, ad quς Sc pronome & participium referri possuntae liquas uero partes orationis, quas recessent gramm tici, nexus esse partium tantum. Cuius etiam Fabius meminit libro primo institutionum, capite septimo, & Pristianus libro secundo de oratione,& libro undecimo de particip. N o M E N est uox ex institutione hominum sine tempore significans.) Est erudita uocis explicatio apud Vitruvium Architecturae libro quinto capite tertio: Eam siquidem frequens est huius uocabuli in dialecticis usurpatio adseribam. Reliqua in definitionibus nominis & uerbi satis uulgaria sunt. Vox autem est, inquit, spiritus fluens, & aeris ictusen-
ibilis auditui Ea mouetur circulorum rotundationibus in
tita aut aliqua offensio, quae non patiatur designationesearum undarum ad exitus peruenire. Itaque eum interpellatur, prumae redundantes insequentium disturbant designationes. Eadem ratione uox ita ad circinum effieit motiones. Sed in . . α aqua circuli aequa planitie in latitudinem mouentur: uox &ita latitudinem progreditur ,&altitudinem gradatim scandit. Igitur ut in aqua undarum designationibus, ita in uoce cu ofrensio nulla primam undam interpellauerit, non disturbat secunda nee insequentes,sed omnes sua restuantia perueniunt ad imorum & siimmoru aures. Hactenus Vitruvius.
C v I v s nulla pars seiuncta separataq; significat. Aristoteles finitis: ut si in stantem aquam lapide immisso naseantur ir 'a π merabiles undarum circuli, crescentes a centro,& quam ρμβ ν' tissime possint uagantes, nisi angustia loci interpellaue
20쪽
; libro v. ἐνανείαν sectione prima, composita nominait earum esse partium, quarum quaeque significare ali- Partes semia quidem uidebitur, si per se pars efferatur: ut in dictione nu evo'. auper se quidem lignificat ἔπη equum, quem rasignificent. in Callippo quod hominia proprium est)significare rium foret, ueluti in omnibus propriis nominibus squae inque ex partibus pluribus coaluerunt partes per se poetsi alias ut integra sisnificate possunt, partes tamen lictionis ut sint, nihil significant: non magis quam ini omine Isocrates, Socrates & Crates,quae ut totii respi, tantum syllabarum sunt comprςhensiones, non homi propria. Sed in his ubi in eomposito partes significatio retinere uidentur,maior erit dissoluendi difficultast uec, respublica, tantum res esseere uidetur, atq; si fiat exs priuata,res urbana,res rustieamec minus in eo de pu- quam si dicas negotium publicum,locus publicus, sedo aculeo discedamus quo puerorum industria. relicta Vendi ulterius occassone solicitetur. NON ITA uero nomina ues uerba sunt, quibus nega iuncta est.) Dialectici nomina quaedam in gnita uocat, s scilicet a fionte negatio adiecta est, qua dictionis eertificatio tollitur: ut non iustum, pro aliquo quod no sit M. non homo,aliud ab homine,quemadmodum in hoc
nis aenigmate: Homo non homo, percussit n5 percu D Putonuide non lapide, auem non auem , super arborem non gma.
em. quo significatur,Eunuchus percussit pumice alam titionis sedentis super sambueum. Verum apud Lati- In is Tiso, irior est haec nominum usurpatio,praesertim in substanNam quod apud Cieeronem est in prima Academia, ero aut quod effeere aliquid, autquod essceretur posnon corpus:e Graeco uersum est ad uerbum,ubi partii substantivum in hoe genere sermonis intellisi-d Scapud Fab. Quintilianum sine hae figura inueniesities substantivum per negationem infinitum. Adie iero nomina etsi apud Latinos infinita inueniuntur, men ita prorsus: quin ex contrario certa significatio
Iitur, ut mons non magnus, paruus aut mediocris in-ur: homo non improbus,forma non mala,certam hagnificantiam ex contrario. Verba autem infinita red-