장음표시 사용
31쪽
& in qualitate & in quantita ut, non omnes int felices,& aliqui non sunt felices: fiunt autem oppositae aequipo It Etes,
.... . uni earum accommodata negatione, ae qua dialecticus it
tres regulas. Prima, Si alicuius propositionis signo uni-P- 'ης ' uersali uel particulari praeponatur negatio, facit eam aequi- pollere suae contradictoriae: seu sui Trapezuntius ait fit s perioris c5 tradictoria, quod eunde sensum habet, licet obscurius: si enim antegresset sit cotradictoria, necesse est ea eiusdecotradictorio aequipollere. Nam si plures propositiones uni alicui opponuntur in eodem genere oppositionis, eas inter se easdem e ste oportet: ueluti haec, omnis homo est iustus, hane habet contradictoriam, aliquis homo non est iustus. proinde si prior sumitur cum negatione signo praeposita,s cundae, id est, contradictoriae prioris aequipollebit, dc priori contradicet. Secunda reputa. Si postponitur,aequipollet contrario suo, ut nullus sapit, nullus non sapit:hte posterior contrario prioris, quae esset, omnis sapit, aequi pollet, seu, quod ide est, contraria facta est illi primo loco positae. Tertia regula,Negatio signo & praeposita & postposita fit sius alterna
prioris: ut, nulli ambulant, praepone negatiovem ianui, &postpone, nonnulli non ambulant,id est, aliqui non ambulant, atque haec sub alterna est eius,nulli ambulant. PRAEsERTIM signo uniuersali.)In omnibus exemplaribus legebatur hoc primae regulae appositu,neq; a me in Iriore editione animaduersum : quod autem, ut nos ad secundam regula transtulimus, legendu fit,ptimum facit negarionis natura,quae particulari praeposita efficit ur uersale negativum, ut, no ullus est nullus, unde & compositum est.siene unum quidem, nec quicquam pro nihil, nec uspiam pronusqua. Quare ut negatio uniuersali signo prς posita signa efficit particulare,ueluti,no omnia,id est aliqua no, sic uicissim particulari pr posita facit uniuersale, qua in re neq; gra-matica, neque eonsuetudine sermonis impedimur. Quod autem clausula illa sPraesertim sisno uniuersali) ad secundam
regulam, ad quam eam tras posuimus, pertinet, ex eo uenit,
quod partieulare signum si postpositam habet negationem una,respuit secunda: si autem signo puro negatio postponitur,no aequi pollet sed fit eade, ut aliquis est iustius, cuius sub contraria est,aliquis no est iustus, hic prior, si sumetur signo
32쪽
22 postposita negatione,fit eadem suae subcotrariar.Neque aliter quam nos festituimus a Trapezuntio scriptum est. Sut autem monendi pueri signorum Da υναμ ιαν non ob id a di lectico tradi, ut ex ea Latine loquendi regulam datam assiuirentur, sed tantum rationem iudicadi de signis, quibus aut repugnent aut ς qui polleant,& qua specie oppositionis. De-
Iectum autem signorum a grammaticis plane sumenduarbitramuriquare adhibe ad hanc saeuitatem Laurentii Val. ex I I libr.dialectices capita aliquot,a X v.usque ad x x x IIII.illis tantum omissis, ubi cum dialecti eis rixatur. Deinde Erasini caput ex primo libro Copiae, de aequipollentia signo ru. v E R v M de oppositione propositionum nunc satis.) In oppositione propositionum assuescant pueri per quaternos digitos propositioes distribuere, quod &in syllogismis construendis ide monendi sunt. Habet enim talectica in multis praeceptis mathematicae simile alioui uod uel deelinatione,uel digitorum figura ob oculos tinere oportet: 'Un&1ese Aristoteles in suo ipsius uosumine quatuor proposi- - .riones sic in quadrum redegit, ut duae contrariae in fronte:& Φ in basi,id est, inseriore linea,totide essent: sic enim legimus libro de enuntiatione sectione tertia,seu sui nune distinctus μ'
γ ξαμμαν. post quae uerba sequuntur quatuor propositiones per quadrum dispositς:& paulo post, emia e --τ α ιδα- ρυ - συναλυθενευν, id est,non perinde ex diametro oppositas ueras este cotingit. Interpres ita respexit schematis delcriptione, ut contentus sensum reddere, angulares transtulerit. Sunt autem eX diametro quae in pollice ac me .... odio ,Ac rursum quae in indice & annulari. s Iuna uera, reliquam falsam ess e ostendit. Vera propo-stio est, quaecum re consentix, tit, sol lucet,pium est uenerari Gum. Falla autem, quae Tre dissentit, ut luna maior est sole. animae hominum una cum corpor sus moriuntur.
NAM falsas simul esse in iis rebus.)Cohaeret praedicatum eum subiecto trifaria, has uulgo materias uocant, ut est ne- Propositis cessaria, contingens ,remota. Necessario aute subiecti praei isee. νια dicatum coFarret .cu uel definitio pr dieat, ut,re ligio dei cultus est,aether astrorum mundus:aut genus,ut,arbor est substantia:aut proprium, uel perpetuum accidςns, ut homo ratione Oste
33쪽
tione praeditus est, cygnus candore. Duarum ea est eo ditio, ut in omni genere oppositionis, si unauerast, reliqua falsa. erit necessario. Contingens dicitur, QuanJo accidens praecli Cρηt 'g ' eatur,aut ubi uoces ex diuerti sor dicamentisco iunguntur. ut Somo est iussus Tes cst serenus Remota diei tur um p u. Remot - gnantia sibi mutuo tribuuntur, ut calidum est frigidum, nomo est lupus. In his affirmativa est falsia,negativa semper uera. Multum uale Sic it Ia dissi nesio ad re chei iudieandum de probationibus & dialecticis S rhetolicis: sunt enim aut ne in cellariae, aut tantumue Ii similes,aut inepta: & falsae. CON vERs Lo igitur est.) Conuersionis multiplex usus
m ορ- est. Alius, quo syllogismos diuersaru figurarum in sese comuuersoni tamus, ac bene nos collegisse ostendimus: arq huic negotio ab Aristotele destinatus est liber I. prioris relbi. Alius, quo propositionii quanda aperimus consequentia, ut, nemo stultus est beatus,n Sino igitur beatus est stules. Et,pallet omnes: inuidi, quosdai; ut pallidos inuidere necesse est. Aliquado uero propositioni illustrandet adhibetur, si qua obscurior in ociderit, ut nemo in calamitate constitutus est felix, felices igi . tur homines in calamitate putas esse costituros 3Id fere simi-' le est exornationi. quam rhetores πιτιμετλi uocanta . .
- . sPER accides autet5uςrsio. Per accide dicitur,ssie cudet propositioni quae cotrouersa dicitur, accida Ioua qualitas. P ER contrapositionem. Hoc genus conuersionis ad sylC. uersio. Pgismorum quidem reductionem nihil adstri, alibi tamen ne per acci non negligetur, siquidem saepe argumentationas uice adhide, quomoebetur. Est enim argumentandi genus a concrariis, ut apud do utendo. Ciceronem lib. I. Inuentionis. Deinde si constitutio &pars eius quaelibet intenti cinis depulsio est: quae intentionis de--s Visio non est, ea nec constumio , nec pars eos itutionis est:
I ac si dicas, omnis homo animal est: igitur quod non est animal, nec homo erit. Quod autem l rapezuntius a monet te minos uertendos elle in infinitos, satis erit si cum negatioi ne interpolita sumemur.substanti uorum enim ut supra do- . . cuimus) infinitorum rarus est usus apud Latinos. Quare fie, uertes hanc, Omnis uoluptas est expetenda. quod na tapetitur,non est uoluptas. Quid opus erat dicere coli a coniue- . tudmem Latine loquentium, non expetendum ennon uoluptas quae constructio ridieula est & sine manifesto sensu.
34쪽
N v N QI A M maior.) Id est, significatione latior. Et hoc LATO M. uexa Ee amrmativa propolitione intelligendum est. Sed iis maior , minor, &aequalis terminus sit, ex praedicabiliis cognoscitur, quibus adduntur praedicamenta, ut intelli- , MDias tCrminos ex eodem octine sumedos esse, hoc est, no, ite seisi ea quae eiusdem generis sunt, alia de aliis praedica.. Deinde alios aliis latius patere, ut, genera& species. P Rosos ITIONU M. Propositiones spectatur ex qua late, quantitate, & oppositione. unde uariae earum species xistunt. Conuersio .uim ac potestatem earum indieat. xN DE FI N I Τ Α. Uuanstosue uniuersalis est, quandoq; articularis oro rerum subiectarum aualitate. ut, in necessanis uniuersalis, in contingentibus particularis, ut somo est animal, nomo est doctus. Ita vi sunt qui tollant ea ex hoc numero. Sed illi n5 forma pronuntiandi, sed uim spectant. Sit gularis etia extra numerii est, quia artibus tradendis non seruit, ac proinde ad syllogistinum demonstrativum nutilis et YNCATE GOREMAT id est, consigni sicativa. H A R VM propositionum.) Aequi pollentia contraria est oppositioni, quare ei subiungitur, Non omnis, aliquis non . Nullus n-, omnis Mon omnis non, aliquis... o r natura. id est, eonditione ac pro Prietate. ur:
oo NuERs Io igitur. Conuersio fit sicut in numeris, utque admodu in illis eade oujilias e Rcitur ta in propositionibus ea dein ueritas.Na sicut bis dece factu tui ginti, ita di decies duo. Sie, si dicas, No omnis homo do st' est, uertere licebit & inscite ergo.aliquis homo no est doct'. Et, nulla ei uiatas sine legibus est, ergo nulla societas sine testib' ciuitas est.
DE PRAEDICABILI T Nz I Vnc breuiter cut instituimuη dabimus operam ea primo exponere, quae Graeci uoces, 31 Latini praealcabilia solent appectare. Deinde de praedicamentis, quas κατηγοesiis Graeoce dicimus, Cr de praedicatorio ollogistino pauca admounebimus, postremo de propositione bγpothetica, Ddi αgi mo, or de desinitione er diuisione disseremus, nec o a
mino ea praecepta contemnemus, quae eιas res,quam iuniores
35쪽
3a TRAPETUNT IIniores obligationem uocant,uim er naturam eomplecto Pradua tur. Praedicabile igitur est terminus , qui de pluribus uniub -- uoce potest praedicari. Vniuoca dicuntur,quorum nomen eommune ratio substantia secundum id nomen eaudem, ut animachomo, atque bos. Nam utraque animalia
nuncupatur. Et si quis agignet utriusq; rationem inquan tum animal est,utrunque animatam substantiam,quaesentiat er moueatur,esse afrmabit. Aequivocasunt, quom nomen quidem communesta ratio bub Antiae secundum id nomen non es eude ut canis in aquis, in terris D coelo, nomine quidem idem, re autem ais substitia diuersa fiunt. Praedicabilia quinque fiunt: Genu3θecies efierentia, proasenus. prium ex accidens. Genuη est.quod de pluribus disterentiabus lecte in eo quod quid est, univoce praedieatur. Id duaplex est: nam aliud genus general imum,aliud sub alier, nam appellatur. Generalisimum est, quod cum sit genusinon potest esse θecies,uel supra Fod aliud genus minime
inuenitur, q- fiunt decem genera rerum omnium e quis
bin postea dicemus. Subalternum est, quod eum sit genus, est etiam Detes. Huiusmodi sunt omnia,qua inter 'ecia. byma seriecer generali ma gener emper inueniuntur,oe ad superiora quidem relata, Jecies suntInferioris .
bustura accomodata,genera:ut animal, animati quidem
eo qris steries rominis uero aut bouis genus.species est, potntur sub genere. Vel, Species est, quae de pluribus diserentibuι numero, in eo quod quid est, univoce praedis eat*r. Ea est duplex:num aliam Jectulsimam, aliam sub, alternam dicimus. subalterna est, quae inter genera fisimum genus, ex speciali'mam Jeciem posita est.Supearioris secies, inferiora genus semper inuenitur, ut astu ma
36쪽
Specialigima est, quae cum sit species, non potest
genus, ut homo,bos. Hae speciat imae Jecies , non in tes amplius, sed in indiuidua sicinduntur , ut cicero, litoteles. Disterentia est,qua resinter sie orsint. Ea Disserentia. triplex: commun8,propria, hyecifica. communis eicae sye parabilis est: ita dicimuη album hominem a nιgro Crre. Propria esl, quae cum inseparabilis sit, inni tuis tr per accidens: ita coruus nigredine a cygno disteri. ecifica est, quae de pluribuη differentibus 1 ecie uel nua Specifica. ero in eo quod est quale essentiale, univoce praedicatur.es,Disterentia est, qua abuttvr feeitas enere. Hanc fio iam in numero quin snpredicabili ι--erptmM : g-dus lex est diuidens Cr constituens Diuidenterm petitamus, Diuident. ua genia diuiditur:ut ubstantia quaedam corporea, quae θam incorporea. conseituentem appellarem, quae generi siqui em. ddita peciem constituit:ut, animalium aliud ra male, liud irrationale. Nam si animali addas irrationalitatem, heciem quandam constitues, quam, si nomine caret, aut nente ola concipiri, Tri times nec enim de rerum vocabulκ solicitari debet obilostobussed dare semper operam diligenter,ut natura rerum a ertius pateat) fimaelit nouo verso quam commod ime poteris,nominabis. Sunt ergo
si erfice disterentiae quaecunque aliam faciunt theciem, .
glucquid Oli accidit speciei, er si non omni sub ea, neque semper, proprium dicitur, ut bomini medicum esse. Et quoi omni accidit er semper, er si non foli, ut hominem bipedem ese. Et quod omni Cr foli, sed non semper, ut bo- mim canescere insenectute. Et quod omni π soli ex siem, per inesse potest,ut risibile homini. Et hoc modo proprium
37쪽
34 TRAPEZ VNTII in quinque uniuersalibus connumeratur: quod etiam stede iniunt: Proerium est, quod de pIuribus diserentibus
nu nero univoce in eo quod est quale accidentale. sic prae- dieatur,ut utariere liceat, ut, omnis homo hi risibilis , erquicquid risibile eit,homo est. Accidens ζε, quod potest Aeeideui dis ade se Cr abesse praeter Abiem corruptione. Fluivi aliud. plex. Hi sieparabit ut dormire sedere: aliud inseparabile, ut, niαgredo corvi Cr Aethiopis. Quae etsi separatim non inueraniatur, tamen si abesset, non in Tret coruo aut Aethiopicorrvntione. Ouod a iunioribui et ii sic definiri solet: Aeetis M dens eli quod de pluribus praedicatur in eo quod est qu e Cur quinque accidental e lio conuertibiliter Quod uule voces κt Grais
et assunt tuns sint numero, binc maxime persticuu est,
quod omne quod de alio dicitur, vel accides ei est, uel ibis flagitiale. Si accidens, aut conuerti praedicatio potest, erbaἶetur protrium: aut non, ex babetur accidens. Quod si sub stantialis praedicatio est,id est, si quod praedicatur, essentia inest subiecto , uel in eo quod euid. uel in eo quod quale dicitur: quod ut qualitas dicitur, cu per essentia in
differentia est quod in eo quod quid si de pluribus diffiis
rentibus specie, enus est sin de diffierentibus numero , si eacies est. Itaque cum Jtit quinque praedicabilia,stenus , steacies,sferen tia,praedicationem eam faciunt, quae e lentia. Is orlubsΠῖTalis. AcAdentis ac proprii praedicatio aemcidentatis appellatur. Nunc quoniam de quinque vocibue dictum est, de praedicamentis breuigime ut instituimus
dicendum uidetur. NuNc breuiter ut instituimus. Superius dialecticam
tripartitam ostendimus, in elemetariam, inuentione,& iudiciti: quatu ut natura ita ordine etia prior est elemeta
ria. Huius initi ii alii a praedicabilibus sumunt, Trapezuntius a propositionibus & terminis : uel quod huc ordine ab aliis
38쪽
uibusdam obseruatam uideret, aut quod facilior esset tra-endi modus, si ea quς adhuc gramatici iuris aliqua ex parte
uidentur, principio traderentur:ut quae de uerbo,nomine, fignis, oratione docentur, grammaticoru auribus no sunt insueta,& prius qui de grammaticae praeceptis imbuti, ad di lectica paratiores uenimus. Est isitur hic ordo eo moditatis,
no naturae. Sed nuc de tace haurimus, quare ad instituture- . deo. Pr dicabilia Gr ei statis ac uocat, teste Ammonio Porphyrii paraphraste. Latini uero Pr dicabilia,quod uidelicet de altero nihil praedicetur aut dicatur, quin thb aliqua haru uocueo tineatur Necessaria haru cognitione Porphyrius ostendit ad ea quae sunt apud Aristotele in categoriis, tu ad facultate definitionum ac diuisionum. Postremo ad methodum scientiae demonstratiuae. Magna certe utilitas, nec ulli negligenda, qui sibi altiores disciplinas perquirendas proposuit. v NI voca dicuntur.) Tradunt dialectici formas nominum quinq; , e quibus Trapezuntius duas duntaxat posuit:. Nos reliquas subiecimus, nihil enim missu faciemus, ex quo studiosis iuuenibus aliquid comodi fore speramus. Sunt au
quae uulgo synonyma appellant, cum res una uaria nomina sortita est, ut ensis, gladius, spatha. τουων quae a nonnullis altera dicuntur, cum & res & nomina diuersa sunt, ut Deus, homo, arbor, uirtus. συνωνυ Aristoteles definit, quoru no.
men commune est,& ratio substantiae se eundum id nomen est eade, hoc est, qua & nominis&rei eo munione c5uentute ut homo, leo, aquila,hactenus coueni ut, quod siunt corpora uiuentia quae senti ut . acob id dicuntur animalia. Huiusmodi autem uulgo uocatur uni uoca univocata, scilicet quae sub ea comunitate cotinentur,lioe ipsum aute quod plura c5tinet, uni vocum univocans dicitur. Cum uero univocas praedicatur de univocato, praedi eatio fit substantialis, quς hinc etiam univoca a dialecticis dicitur: requirit autem ea,quae sunt eiusdem categoriae: ut, homo est animal, ius ilia est uirtus.
Aa in I voc A sunt. Huiusinodi Aristoteles his nis Homonyma. appellat, quq coueniunt quide uoce,sed no rei comunitate, quae per ici nome significa ut, mons ille qui Cilicia a Galatia, Cappadocia ac Armenia diuidit, Taurus dicituri ne bos
mas,& apud Gelliu philo phi nome est. Hete uulgo etqui uo
39쪽
cata dicuntur ipsum autem nomen ambiguae significationis eli aequi uocans Postlint etia ea quae aequivoca diximus, uni uoca fieri, si ad altitas quiddam reserantur:ut, Aiax Telamonis N Aiax Oilei filius, Aiaces quidem aequivoce, hominestini uoce dicunt ur.Praedicationes quae ab aequivocis fiui, dia Iectico ut ambigua omnia ) summopere sugiendae sunt.
Denominam Postrema sorma nominum est quae dicuntur Grae- . cis, Latinis denominatiua, ea sent abstractiim 3c concretum eiusdem significationis, ut lapiens & sapietia , iustus iustitia. Praedicatio autem quae hinc eli, denominatiua dicitur & accidentaria, fitq; cum accidens subiecto tribuitur,seu cum uoces diuersorum praedicamentorum coniunguntur: ut, homo est iustus, coelum mouetur. Hae praedicationum formae dili- lgenter sunt commendandae memoriae. Plurimum enim ad- lserunt momenti ad eeniendas enuntiationes.
DE pluribus specie differetibus. Disserui res trifaria, genere, speci C,& numero. Cenere ςde, quς aut ipsa diuersa sui genera,ut ars,uirtus aut quae si b diuersis sunt generibus, ut iustitia& altrologia. Specie differ ut indiuidua diuersaru specieru, seu species lilb eo de genere, ut homo & canis sub animal nite Socrates & Cerberus sub diuersis speciebus. Numero disserui, quae sub eade specie infima sunt, ut Cato, Cicero. L RI-ς p ao 1N eo quod quid est.) Existimat Laurentius Valla superuacaneum elle in definitione, in eo quod quid est, quod quirenti Quid si res, non tantum genus reddendum est, sed in
tegra finitio: de qua re plurima uide apud Rodolphum Agricol. Verum si satis sit dicere, Genus quod pridicatur de pluribus differentibus specie non uideo quo pacto a sinitione generis, accidentia & disserentia excludat Laurentius. sp ε Ci Es est qus ponitur sub genere.)Species Aristoteles δέ si uocat, Plato M. Cic. in TOp. mauult sormae quam speciei uocabulo uti, quod calias quida plurales huius dictionis duri sui it . pro quibus dicit se masse formis,& formarum. sPECIALIssIM A est, quaecu sit species.) Specialissima quam Laurentius infimam uocat. uocabulum est indiui. duis comune& proximum, Ciceronem, Catonem, Iulium, Proxime homo coplectitur. Huiusmodi uero species autor est Porphyrius numero esse finitas sed qui propter multitudine ac uatietatem sub nostia cognitione cadere no potest. aare
40쪽
e rium erras quidem est harum aliquis , qui nunqua auti, aiat ACCret scit rerum enim manet species: & ut Plato at extra singularia, id est, in mente ditiina ueluti simu quaedam & archetypa, ut in architecti animo theatri dificii alterius absoluta est , quam ad rem pa-am accommodat. Caeterum Aristoteles dicit id poetigmentis esse persimile.
N iti diuidua icinduntur. Indiuidua sunt singula & uniciae uni soli rei competunt: ut sunr propria omnia deo-M hominu . in brutis etiam nonnulla inueniuntur , ut berus,Pegasus, Balius, Phlegethon Item omnia astroria, orium, montium, marium, fluuiorum & urbium: ut Ar-uS, BooteS, Germania, Olympus,Nilus, Arethusa, Ocea, Roma. Haec ob id apposui, ne omnia propria pueri proois indiuidua putet . Lapidum enim & serbarum propria sint, non tamen indiuidua, ut aquila, delphin, ira oly, sma-dus: sed in his circunloquimur indiuidua, ut aurum Croeouis aquila Pelias hasta: qtυς uulgo ex suppositione dicu- indiuidua. Rodolphus Agricola existimat recte species i indiuidua, quando ad proximam speciem reseruntur: &imam speciem genus dici, qua do indiuiduis comparatur:
Danubius flume est, Cato homo est: Cato species, homo mus. Sic etiam apud Fabium usurpata haec nomina uideri, flant,libro duodecimo de genere dice di, quo loco sic ait: uos ut homines inter se genere similes, disserentes dixe-s lpeete. Sic & metalli genus dicimus, & aliud herbae ge-us, genus uidelicet, pro specie usurpantes.
COMMVNIs est, quae inseparabilis est.) Porphyriissan currit ala appellat: ea est qua quis aut sibi, aut alteri quacunque modo dissimilis est, ut apud Homerum, auωῖae μιμνε φανερ, diuersus 5 hosipes mihi appares. IN eo quod est, quale essentiale.) Aristoteles libro quin O τ μετά ταφωικα unum esse genus qualitatis a stetit, quae substantiae differentia dicitur , ut si quaeratur, quale animal sit homo qualis figura circulus, accommodate respondebimus rationale, carens angulis. Ex quo essicitur, nihil aliud ei se differentiam, quae una est ex quinq; uocibus, quam qualitatem, qua rerum inter se differunt species. Aliam qualita. Dul tem accid alem uocat, qua inter se differunt indiuidua, ut με