장음표시 사용
41쪽
Plato & Soerates, quod ille iuuenis,hic senex. DIFFERENTI A est, qua abundat species a genere. Species ex genere & differentia constituitur : ut si animali additur rationale, est homo. Eo igitur quod plus est in homine quam in animali, species genus superat, id aute est rationale. Q uare abundare in praesentia plus est continere: ut si homo est, necessie est ratio : ut autem animal sit, rationem
esse nihil est necessier sic animal superat corpus, quod ibi sensis necessario sit,hic non requiratur. N A M si animali addas irrationalitatem. Id nostri bruis tu in uocant, Graeci serγω, quod Fabius mutu transfert, perinde ae s sermone magis quam ratione homo ab reliquis a . nimantibus differat. Et apparet certe homine prius Remm MNWν dictu, quod solus inter ammatia quae Deus creauit, loqueretur. Reliqua auic omnia More, quod sine sermone uita ducerent. Deinde cum eidem animali altiorem quandam ingenii uim tributam uiderent,λ,t etiam ratione significare coepit. FICTo, aut nouo uerbo.) Cicero libro primo Quaestionum Academicarum, eandem propE sententiam expreΩsisse uidetur his uerbis: Qualitates igitur appellat quas Grς-ci NMisa deo uocant, quod ipsum apud Graecos non est uulgi uerbum, sed philosophorum, atque id in multis. Dialecti eorum uero uerba nulla sunt publica, suis utuntur. Et quidε id
commune omni u sere est arti u. Aut enim noua sunt facien da rerum nomina, aut ex aliis trans serenda. Quare & Aristoteles nos uocum securos esse iubet.
vr homini canescere in senectute. Ludovicus Viues de eorrupta dialectica notauit hoc exemplum ueluti ineptum hule loco : Nam si in senectute canescere omni, & soli accidit, 3c semper accidet. Non enim Porphyrius canescere pro exemplo dedit,& explicuit in senectute: sed totum illud, canescere in lenectute. Sic enim Graecis legitur: ώτω
NON inferret coruo aut Aethiopi corruptionem. Nisi pro Indo aut Aegyptio accipiatur, etiam hoc in comodam erit exemplum. Est enim Aethiops qui nigra &adusta est facie, iam βιαίων 1sia Querum hic non potest candidus intelligi: ut nomen Aethiopis tueatur.
42쪽
Num c breuiter. Praedicabilia &praedicamenta doeent, L Α Υ o M. ict He QUO & quatenus praedicari possit. item ad definiena
ae dicit deridi rationem pertinent. v N xvo CA dicuntur.)Vniuocu ςst nomen comunereti uine gerieris: Aequivocu, diuersi generis, quoru alter u estro prici dialectici, alter u cu incidit, distinguendum est. Illud ueriora dia risi est, termino praedicabili, quia cois est, no rem liqua, α quasi eorpus subiectu esse, sed notione, quae estim
resta aci imo intelligetia,&comunis rei imago, qua natura Omune uocat, quali humanitate in homini b. in animalibus animalitate,& eo de mo in carieris. Excluduntesingularia ab
hoc nil ero , qa pdicari no pnt, sed carieris omnib' subiiciunt GΕNus est. Genus est notio ad multas differentias pertines. IN eo quod quid est univoce. ψιτωτ επι, id est, essentialiter & secundu substatia, quae ad interrogationem, quid est,proprie respodetur, ut, quid est homo, est animal. SPECIE s est quς. Species, est notio, cuius differetia adsen' laqua ad fonte reserc. Notio, est impressa animo intelligetia, enodationis intelligcs,ga ad comune natura ptinet. E A est triplex, Comunis, propria,& specifica. Res differunt accidentaliter,& substantialiter. Itaq; differetia conninis,& propria accidetalis est, specifica substatialis. Accide talis ad acci8ens resertur:substantialis ad substantia rei perti. net:& sorma ipsa substantialis est, qua uocant: hoc est, nota quaeda essentialis, qua res secundu id ipsum qd est, a caeteris istinguit reb'. Sed haec sere ignota est propter intellectus nostri imbecillitate. Itaq;wprio loco eius utimur in distere-do,idq; si una voee habere no possumus, plui ib' coparam'. v v AE duplex est.)Ratione, sed no in re ipse, quia ide est quod diuidit genus,& quod speciem constituit, ut corporeuesse, uel rationale. sPECIEM constituit.) Sub alternam uel specialissima, quare & duplex nome sortitur, ut sit disse- retia tum genetica, ru specifica. Sed supra uno nomine specifica appellata est,sia & generica specie subalterna constituit. sp RopRIvM quatuor modis.) Quod Qti, sed no omni:
quod omni, sed no QIi: quod omni & soli, sed non semper: quod omni soli & semper. Ε Υ hoc modo.)Proprium die leti a dissetentia, quod differentia substantialis sit,proprium
accidentale & extra rei substantiam.
43쪽
4 TRAPEZUNTII DE PRAEDIc AMENTIS.
RAEDICAMEN Tu M liturast remi inoru qui fecudu nulla coplexione dictitur, natura reru coordinatio.Et sunt dere: Subis
stinita,quatitM, qualita ad aliqui actio, pallio,ubi,quando, itus,habere.Eoru quae diculur, quaedadici de alijs posunt uti de subiecto,que a no possunt. Item eoru quae fiunt ilia in subiecto fiunt,alia no. Insubiecto diiscitur ese,quicquid cum in aliquo sit,sine eo esse no possit: er tumen non est pars eius, ut albedo in corpore. Quare quod inusio no es ubsutia est. Quae uero de aIijs ut de subiecto diculur,uniuersaliasunt. Quae dici de alijs nopo tisingularia fiunt. Substantia in primam π secunda partitur subjia,tia Aristoteles. Prima est,quae neque de subiecto dicitur,neque fima. in subiecto est,ut,bis homo, hic bos. Secunda est,quae desiub Secunda, iecto quidem dicitur, sita in subiecto non est,ut, bomoabos. Quando alterum de astere,ut de subiecto praedicatur,quaecunque de praesum dicuntur,omnia etiam de subiecto diis cuntur. Nam cum animal de homine ut de subiecto dicatur, substatia ei m de animali dicitur,etiam de bomine dicetur: quod in ipse feris praedicameli apertius comprehenditur. SU BSTANTIA
coRP V S ANIM AT UMSensibile, Instensibile. ANIMAL
Rationale, Irrationale. ANIMAL RATIONALEMortale, Immortale. Hora
44쪽
DIALEcΤIc A. HOMO Antonius, cicero, Augustin. Sub stantia non fuscipit magis er minus. Nulla enim hoc ipso quod est, magis uel minuη dicitur : nec quicquam ei contrarium. Verum haec ita siubstantiae propria sunt,ut ei cum quibusdam alijs communia sint. istud maxime prora prium, cum una er eadem numero sit, contraria uicisim suscipiat, ut bonio nunc albus,deitide niger. De sub stantia
PRAEDICAMEN TvM igitur est terminorum qui secundum nullam complexionem dicuntur, Hatura rerum co- ordinatio.) Praedicamenta sunt ordines &ueluti stationes, in quibus res unius generis collocantur: ut ad unum locum pertinent omnia, quibus substanti et nomen competit, quemadmodum animantes, stirpes, lapides, aer, ignis, astra,unius dicuntur praedicamenti, quod his substatiae nome apte quadret. Et in ordinibus his alia sunt latiora, alia angustiora latioribus illis subiecta. Veluti in re militari alii aliis parent, ut Tribunus Imperatori, Tribuno alii. Quo fit ut nihil aliud sit praedicamelum, quam rerum simplicium ordo, quo cognoscuntur quaedam natura esse infinita , ut Socrates, Cicero, Vergilius: deinde alia latiora, ut homo, animal, corpus. PO stremo amplissimum substantia, unde totus ille rerum pro pe infinitarum ordo nomen habet: ueluti exercitus quilque a suo imperatore. Vocatur autem huiuscemodi ordines κα- του rasin, id est, praedicationes, seu praedicamenta, quod hinc docemur,quae uoces de quibus necessario praedicentur. Q v AE secundum nullam complexionem.) Quae sunt significatione complexa, ad nullsi pertinent praedicam Etum: ut . homo iustus, quo substantia significatur una cu qualitate. Quae autem uoce tantum complexa sunt, perinde ac simplicia ad sua praedicamenta pertinent: ut sunt quae periphrasi proferimus. ετ sunt decem.) Scribit Boethius primum ab Archita quodam Tarentino scriptum esselibrum de praedicamentis,cui titulus esset που -- quem apparet Aristotes s lem
45쪽
Pradicas lem egisse ac recognitu pro suo edidisse. Sunt autem pret dimentare co camentano re, sed ratione discreta: omnia enim ad substan-rωncia, ra- tiam ueluti fundamentum reseruinur, hoc est, qualitas, quansione disim tuas , relatio, actio, passio,& caetera: stubstantia quidem seta sunt. iuncta esse non postunt. Alia tamen quantitatis ratio , alia substantiae, ut in uno homine omnia praedicam etainuenias,
quae singula suis notis distinguuntur: ue Iuti si homo e st, ma agnitudinem aliquam habebit, hic quantitatem uides. Iam si ingentosus aut rudis, si pater aut filius , si loquatur, si in ambulet, si domi aut in foro, si hoc aut illo tepore existat, si stet aut sedeat, uestitus denique aut nudus, singula haec sunt suis Fabiis d. notis discreta, re coniuncta. Fabius lib. 3. e praedicamentis lopraedicame cos facit, per quos unamquanq; materiam duci oportere exiiij. stimat: ut si de religione thema sit, quaerendum esse ex prae- dieamento substantiae religio quid sit :deinde qualis, cui descriptio seruit:&quanta, magnane res sit religio Item ex relatione , ad quid ualeat:& uoi sit, in animane an in corpore: dc quo tempore in nobis consummata esse possit. Rursum quid efficiat, quid sustinere possit. Verum huic rei loci accomodatiores sunt.Praedicamenta praestat res sui cuiusque generis continere atque in aceruum colligere.
EORVM quae dicuntur quaedam dici de aliis possunt. Vocum, aliae significant res uniuersales, ut sunt quinque illa, de quibus nuc diximus,aliae uero singulares & infinitas, quς de rebus inferioribus dici no possitndi ut Roma , Carthago. 'N HI Aceipitur autem subiecti uocabulum uario modo,curii SaIn-g' p biguitas ne quenquam falsat, paucis hic illius significata recensebo. Subiectum itaq; in propositionibus est de quo aliquid dicitur, ut coelum mouetur: hic coelum subiectum est. Item cui aliquid inest, ut ignis subiectum caloris: solum hoc -σια, id es , essentia uel substantia uocatur. Est etiam subie-dium inferius sub si periori contentum , ut uirtuti subiectae
sunt continentia, sortitudo,& caetera. Item μέμνα uocit Aristoteles, circa quae alicuius rei actio uel tractatus uersa tur, ut sensuum obiecta, & artium argumenta seu materiae, quae ctros sese Graece dicuntur.
ITEM eorum quae sunt, alia in subiecto sunt . Hoc est, re tu quaeda sunt substatiae & res per se exis etes, reliqua inhaerentia sunt:ut uirtus, color, magnitudo. Subiectu autem
46쪽
hle pro substantia accipitur, quae accidentium omnium v
I uti Dalis quaedam est. s v a s TANTIAM in prima & secunda partitur Aristo t. Praecipuus prς dicamonioru usust est,uoces simplices finitione coplecti: qua de re alii scripserunt lectu no indigna. Ob id nos hic tantu ea explicabimus, quoru Aristo t.& post eu TrapeZuntius capita no recensiaerunt, principio quidem de uoce fiab statia. Ea est apud Aristotele in categoriis σιλα, quod . , essentia transferri potuisset. Subilatia enim illi magis respon q* 'dere uidetur, quod Graeci Arisae, dicut. Caeterii uerbi insolentia facit, ut rarius essentia quam substantia, pro dicatur. Habet autem tam Graeca quam Latina uox uarias significationes. Est enim cuiusque rei ut ita dicaturὶ quid duas: quo intellectu accidentibus etiam substantiam tribuimus:ut uirtutis substantia, motus substantia, quemadmodu Aristoteles in praedicamelis dixit de synonymis, & homonymis: sed ratio substati et secundu id nomen,& c tera. Verum hic θυσίαν
essentiam melius quam substantia transferemus: omnibus enim rebus c5 petit esse, no autem subsistere. Dicitur & materia alicuius rei n qua significatio e rectius substati et qua es sentiae nomen usurpabitumquanqua diuersum uideatur Laurentio, ut si quis calicis substantia aurum dicat. Item sormam rei substantia uocat Aristoteles: Laurentius qualitate rectius uocari contendit. Postrem 6 substantia dicitur res,quae per se existit, & eui accidetia inhaeret, ut homo, arbor, terra, ignis. Haec diuiditur per corporeu & incorporeii. In corporeas sub sabu
stantias nos spiritus, Aristoteles , id est, mentes, aut, ut re' tia incorpocentiores, intelligentias,uocat. Ex his deus est, que Graeci a deducunt, quod omnia conlpiciat. Plato in Cratylo 1 Deis A., id est, curre do, dictum uult huic enim astra dii sunt. Sunc ex eodem coli legio δε μοι A, quorum qui boni sunt,aγγωι ω spiritus administratorii dicuntur: mali uero iter Im tam quorum uaria leguntur in sacris nomina. Sunt etiam substantiae incorporeae animae hominum immortales. Hactenus de incorporea. Corporea substatia sici nomine corpus dicitur, laaliquoties significat quo anima continetur: quo sensu a Plarone in Cratylo scriptum est, αὐα ueluti cis dici, quod sit animae sepulcru. Deinde corpus est id omne, quod sub sen- cose, j. um uel sensa uenire potest,&inquo sunt longu, latu, & al
47쪽
tum, quo sensu a Donato accipitur in definitione nominis: Nome, inquit, pars orationis, corpus aut rem significas. Hoc . uero aut simplex, aut mistu, seu copositum est. Simplicia au-
te numero quinq; lunt quatuor elementa, quae ideo lic dicutur, quod hinc reliqua omnia costent, aer, aqua, terra,ignis,& coetu, quo nomine intelligitur quicquid ultra igne est usq;
Aether. ad mundi extremum, quod etia aether uocatur, ut Aristoteles existimat, απι- sempiterno motu uoluatur, aut ut Anaxagoras a Graeco R. ii, quod ardeat. Plato uero in Cr
tylo ex quatuor his reducit, uidelicet αυ G αερα ρ-, Q, semper circa aerem circunfusus currat. Constat autem in uniuersiam decem maximis olbibus. Nam supremum coelum & no num quod crystallinii dicitur, recentiores astrologi inuenerunt. Pendent sub his octo alii orbes , quorum unus quodo, 3b., 3stra continet fixa , an νους, &firmamentu dicitur. Cui sub - lecti sunt septem inferiores, in quibus astra illa, quae per ca lum vaga feruntur, cotinentur hoc ordine, saturnu S, Iupiter, Mars,sbi, Venus, Mercurius, Luna. Hactenus simplicia dixi-Coposita. mus Sc praecipuas mundi partes. Sequutur nunc composita, omnia terra, humore. spiritu & calore coni reta, e quibus illa sunt, quae in absoluta dicunturi ut sunt grado, nix, ros, pruina, fulgura, tonitrii, & hoc genus rerum, quae in sublimi gene- . rantur. Absoluta autem sunt, quorum copo sitio est firmior. D Horum quaedam uitam habent, quae uiuentia dicuntur, reliqua uitae expertia, ut metalla aurum uidelicet, argentu, plu-bui aes, chalybs, Sc lapidum species innumerae. Vivetia sine sensu, stirpes uocatur: cuius species sunt arbor, frutex & herba. Vivens cum sensu, animal nominatur: intellectuale quidem ut homo, uel brutum id uero uel uolucre, ut aquila,cV-gnus, coruus, accipite C&illa, quς insecta nominant, ut ape S, muscae: aut terrestre ingrediens quidem, ut bo& leo: aut ser- p ns, ut coluber, uipera. Sunt & adhaesa quae loco no mouentur. Vltima generis sunt aquatilia, ut lupus, mullus , anguilla. His licet amphibia addas, quod geu' est castor, rana, phoca. Q V A N D o alteru de altero , & caetera.) Essentiae praedicatio hic intellige da est, alioqui canon ille locum no habet, ut si dicatur. Socrates est homo, homo est generis communis:id non dicetur proinde de Socrate, quod haec posterior pr dicatio ex accidente est, id est, uoce, no designificatione. s v B
48쪽
s v s s T A NTI A non suscipit magis aut minus. Res omnis cuius aliquis terminus est ellentiae suae , & ad que cum peruenerint habent essenti .e illios nomen, no dicuntur esse
hoe magis aut minus quod sunt: Quemadmodu Cicero debeato dicit lib.v. Tusculanarum quaestionu: Nam & qui beatus est, inquit, no intelligo quid requirit, ut sit beatior: si est Magis σenim quiddam quod de iit, ne beatus quidem est. Ita substan . tia cu hoc esse dicitur quod est, non potest id magis aut minus dici alioqui no peruenisset ad peisectione. Qitare grammatici praecipiunt ea duntaxat comparari posse, ad quorum persectione aliquid accedere, aut quibus aliquid detrahi potest. Nihil enim aliud est suscipere magis & minus, quam co- parari, id est, intendi & remitti. Verum si magis & minus ac cipiantur pro eo quod est potius, similius, aut propinquius,
tunc lubstantiae uocabula admittunt has uoces ut magis homines Pygma 'i, quam simiae,& spongia magis animal, quam
planta: id est, propinquior est,& magis accedit. Quod si adessentiam reseras, falsum erit: non enim animal est spongia, nee ob id magis aut minus.
NEC quicqua ei contrarium est. Qualitates quae substantiis insunt contrari et esse possimi,ut in igne calor, in aqua frigus, ipsa autem subiecta diuersa sunt, non contraria. soavM quae sunt.) Haec ante praedicamenta uocantur, c io, L uod natura praecedant,&ante cognoscenda sint. Sic enim istinguunt in scholis. s v A s T A N T s A M.) Substantia, est res, quae in subiecto non eli, sed per se subsistit, ut homo, animal, arbor, Cicero,
QI A N D o alteria. Regula pr dicam etalis quc praemissa figura declaratur,& habet locum in omnibus prς dicamelis. svBsΤANTiAM non siti scipit. J Addit propria substantiarum,quibus ab aliis generibus distinguuntur.
a V antμm a*tem est, quod sui itur in ea, quae in
signi, qssorum utrunque uti singulum, unum quid in ex boe aliquid innatum est Ube. Onsutitaue, alia contiημα inis,lita, est , alia discreta. continua est, cuius partes communi d δι-. quodam
49쪽
4s TRAPEZVNTII Loeus Ari. quodam termino coniunguntur. Eius species seunt iastot i η neasuperficies, corpus, motus, s tempus. Sic enim prinut '' ceps ille philosophorum, de pene solvi philosiopbus, is quinto primae philosophiae partitur. In categoriis motum neglexit ocum possit. Locus tamen ut a physico auditu colligitur, supersiciei species est. Quare putet aut alios secutum .locum Uuperficie separasse, aut ipsam trinam dimensionem non ut in corpore, sied potius in uacuo inte&lexi . continuorum persequidem sunt tinea, superfiacies,corpus: per alind uero quanta sunt quae insunt quanatis,ut motus Cy tempus. Nam etsi baec ad ea, quae per acacidens quanta fiunt, philosiophus reducat, ut album, quanα tum, quia superficies alba, disjrrenter tamen, quod bare. huius sunt praedicamenti. Dscreta quantitas est,cuius parais isti . tes nullo communi termino coniunguntur. EiM Jecies sum, numeru3 π Oratio. Item eorum quae quanta punt, quaedam constini e partibus, quae inter se positionem hasbent: quaedam uero minime. Dicuntur autem babere possitionem, quae non solum continua sunt, isertim etiam in loco sita permanent, quae maxime omnium quanta dixearim. Huiusimodi sunt linea, superistes, cor M. Positionem uero non habere dicuntur, quae non sunt sita alicubi ,sed
ordinem tantum partium babent, ut numerus. Quantiis
tari similiter ut substantiae, nihil est contrarium. Sed illud maxime proprium eius, fecundum eam aequale aut in is aequale dici.
N E o M. Vantum autem est, quod diuiditur in ea quae insunt. IO uantitatis uocabulum hic paulo comunius erit quam uulgo usurpatur, ut scilicet magnitudinem una cum multitud: ne complectatur. Nam quantus est mons quaerimus, masnitudinem putantes, dc quantum nummorum, multitudi
50쪽
lom: sed hoc solum in singulari numero. Non enim quani scintiri exercitu milites, sed quot, si numerum uelimus, QuantitM.t Uarrimus. Quod autem constat magnitudine ac multituisti ne quantitas, ostendit satis ea finitio, quae est ex Aristote- is libro quinto primae philosophiae capite undecimo. Quantum diuiditur in ea quae insunt. Verbi gratia, ternario insunt tres unitates, in quas illum partiri licebit: & linea tripedalis in tres lineas pedales secari potest. His enim partibus coniactat tota. Quod si quispiam diuidat integrum in partes illas, quae inla uirtute iniunt, non erit diuisio quantitatis: ut si hominem in elementa diuisum intelligamus , hae partes non nisi potestate insunt. Q V O RVM utrunque.) Si in duo tantum diuidamus, aut singulum, si plures fuerint partes. I N N Α T v M est esse unum quid & hoc aliquid. Ne scilicet intelligamus diuisionem in partes essentiales, hoc est,
in materiam & formam. Neutrum enim horum natum est manere unum quid da per se: sed forma si sit, in materia eam esse, & materiam forma aliqua instructam simili modo necessarium est. QV A N T I T A s alia continua. in Continua quantitas est, quam nunc magnitudinem diximus, cuius partes ad unitae Continuv. sunt & ita eontextae, ut discindere & frangere opus sit, s diuellere uesis,hoc est, cuius partes in omni loco aeque heret. vivs partes termino quod a comuni.)Terminus com Tremiam munis unius quidem extremu est, alterius uero initiu, id est, eommunis in linea punctus, in superficie linea, in corpore superficies. E I v s species sunt.) Linea, quam Graeci uocant, tilongitudo est sine latitudine & altitudine, quam mathematici intelligunt fieri ex fluxu puncti in longum. Est autem
punctum quiddam omnis magnitudinis expers, quo termi erumnantur linearum extrema. Superficies seu plana, nihil aliud sunt quam corporum latera, hoc est, facies sine apparentia. Superflatuc Aristoteli enim nunc ἐπ- ω,id est, planum , nunc Qr Libr. . dicitur. Haec in duas paties solum lineas habet, ut Gellius cap. ao. inquit:est enim latitudo cum longitudine absque profunditate. Non autem haee intelligenda sunt, tanquam uspiam
longitudo sit absque latitudine , aut latum absq; prosundo, sed qu0d ad longitudinis rationem nihil faciat latitudo, nec de ei