장음표시 사용
21쪽
di non possunt ut aliquid significent. Nam in propositionia . bus si sumatur,non iam inlinita sutar, sed negnia: ut piscis nospirat, Socraten non disputat: in quibus non in sinita sutat, no . .: spirat, non disputat, sed tantum negatur pisci inesse spiraculum,& Socrati sermo. Si uero per se sumantur uerba, hoc est extra Orationem,iam nomina sunt,teste Aristotele . Uerum id non fit,nisi infinito modo, ut currere, uiuere, moueri. Huiusmodi enim Graeci omnium casuum praeponunt artieulos.
Latini tantum in duobus pronominibus usurpant, in nominatiuo uidelicet i&accusativo, ut i velle situm euique est.&, Velle tuum nolo. o R A T r o N V M quinque sunt genera. Diuisio est oratio nis perfectae. Illam enim qua o ratio per persectam & im peisinam diuiditur,omisit. uva R a sola huius est. Nam reliqua quae affectibus moMdi suae animis demulcedis aeco modatiora sunt,oratorib - atque poetivmagis in uis habetur. Sic enim scri ptu est ab Aristotele in libro υνι stiai um sectione prima , na reliquae serjmς orationu, ut sent interrogatio, conquestio, exclamatio, pereo ati .imperatio, optatio inuocatio, depreeatio, & hoc genus sexesta, in tertia parte rhetorices tractatur, ubi praecipi ut uerb6ru δε sententiarii exornatione,& partibus elos cuti mis: quae cum dignitate quandam ueluti colore & speciosiorem habitu adferant orationi, clarum est hanc tractationetri tinassidialecti ces qui fidei tantum & ueritatis inuenie dς artificiu do ce t,pertinere. sed ad eloqueti magistros.
Eagitatio. S I M P L E X enuntiatio est oratio quet aliquid elle.)Hoeest, enutiativa dicitur oratio qua asseritur aut negatur quippiam, ut anima est immortalis. Enuntiationes aute Eae uul- o ubcantur,ile enim ad uerbum trafferri uidetur, quo Ari
& proloqui aliquid significat. Quare etiam pronuntiationes & pronnutiata trans serui. Euntiationes enim ess utant, quas Graeci in N, uer uocant. A Stoicis uero dicuntur, quae Cicero nunc effata, nunc pronuntiata in enuntIationes aliquado transfert, a M. Varrone proloati--γ.-dicuatur. Caeterum ab dicuntur Aristoteli non A que uis pronuntiata, sed illa tantdm, qui bus absq; ulla do estina & probatio e firmus ab omnibus habetur assensius:ut, ino
22쪽
ruest qualibe sua parte maius. Mala sunt deteriora bo- . turpia honestis. Hae uulgo-dignitates dicunturia Cicero id est praenotiones & anticipationes uocat, sine bus nec intelligi quicquam, nec quaeri, nec disputari do- Sunt autem hae c, quae ipsa natura duce, ab omnibus sta intelliountur,aedunturq;, ut totum est maius sua par-euquq sensu uera depr hedimus. ut ignem elle calitam,
em albam , mel dulce: tum quae plurimorum hominum Tripticia prior insipietium iudi Ao comprobata & tecepta sunt, ut deum o LMγost hanc uitam expeZrari aliam: haec postrema credun- tantum: secundi ordinis, quod experimur, credimus: quaeno loco posuimus,&quod ipsa natura dictet,&quddsen M. doceat, nsi possemus ea non credere: quare haec sub confictionem cadere non po stunt, reliqua autem possunt, Aem Anaxagoras negauit alsam , & Epicurus non uiueret mortem animos, nec esse post hanc uitam aliam existibat. Haec obiter diximus, quod per haec pleraq; Aristoteon libris de Demonstrationibus ,& ciceronis , in philo-hicis disputationibus rectius a studiosis intelligentur.
sECvNDUM quod tempora diuisarunt.)Hoc cit, quaritur Quippiam fui iis, ut suit Ilium: aut esse, ut, sol est in minis: aut fore, ut, anima non morietu Nihil enim necessi uerbuni esse praesentiis temporis , quonia e uerborum tbus enuntiationes sunt, modo suerint modi indicatiui. A
DIssERERE uero nemo. Disserere, est rem quamli. L A T o M. propositaria uia ad docendum accommodata expsicare. ue ea imum eius instrum e nium est argumentatio , quae in quibus uerum 4c falsiim suaeritur accommodata est. ade definitio ac diuisio, quae simplicibus rebus explican-idhibetur: ne petit quid Sequale sit umiro ruossit; quod
doni rate ' ς partes eius sint certa ratio e demostre .
G R AE C I sylionis murrat Syllogismuaprccipuus scopus Itius dialecticae, & unica iudicanssi segula de omnibus, in quae Topem dedueuntur. Psuic adiungitur inuenien tio, quae natura erior est in disserendo. Itaque fit ut duae paertes dialechleae,inueniendi &iudicandi, uarum alta aclit, quae dicensa sint ae proposito assera quomodo
23쪽
uvo NIAM ergo filio Eis Partitio totius operis est, ut primo de terminis secundo de propositionibus ,tertio de syllogdmo dicatur.
REsoLvvNTVR, Inde αναλinuis Aristotelis. TERMINI ergo. T erminus pro agri limite, Latinis in usu est:pro finitione no est in usu, sed fine uel finitione uocat Fab alii definitionem. Τ erminus aute pro parte propositionis artis est uocabulum, Quem & Aristoteles ων uocat. INFINITA vero. Infinita nomina & uerba Latinis non sunt in usu,sed Graecis duntaxat: ut τι tu ἄνθωπω , quod est, non homo,& subauditur No Mi NA igitur.) Nomina nominatiui casus. &uerisba indieativa, propria sunt dialectici, sa certis & simplicibus sentetiis enuntia dis sunt accomodata .Praesens etia tepus in uerbis aptius en qua praeteritu tametsi & praeterito utamur. NuNTIATI o. Est oratio certam sentctiam affrmando uel negando significans, ut homo est mortalis. Haec propria est dialeAiei, qui aliud genus sermonis non desiderat, cum interim uaria sit oratorum ac poetarum elocutio , quae in mille figuras transformatur.
Propositio. Mnst igitur oratio qua necesse est aliquid de aliquo uel asserere uel negare, grat uel esse, uel non esse βαgnificaticonsideraturienuntiatio diciturisIn ut uerum uel fullum,propositio appellatur. Est enim propositio oratio, ouauera m ueSalsum significat. Propositionum quaedam categoricie nuncupantur,quia praedicatorias Latine appellare posbum M: quaedam Dpo.
tbetis quae conditionales nominantur.
Pradica stricta Praedicatoria propositio est q- duobus termissis tam
flatsubiecto praedicatoqs subiectum est e quo aliquid dicitur. Pr pradicitusqd dicitur de aliquo, ut, homo est animat, .st Subiectus terminus nunqua maior ,fled aequalis uel mi. 'or praesedio β' π est.
24쪽
DIALEcTIc A. II Praedicatus vero terminus uel uerbum est, ut homo cura: uel nomen simul eum uerbo,ut dies serenus est. Praeterea tam ubiectu, quam praescatu coplexos teranos possut cotinere, ut,scietia iuris ciuilis est res utilis. Omnis praedicatoria propositis,uel affirmativa uel nei tiva est. Affirmativa est alicuivi de aliquo enuntiatio. Asirmati .egativa est alicuius ab aliquo enuntiatio. Negoti . Propositio mia sunt ut exsic Hisparticularen
Vniuersalis epaquae aut omni aut nudi inesse significat, Vm- si
:t,omnis homo currit,nullus homo currit. Particularis est,quae alicui aut non alicui inesse signifi- Particularita at,ut,aliquis homo currit,aliquis homo non currit. Huic
lingulamem annectimus: Ea est si dicas, cicero disputat,bic auZit. Indesinita est , quae absique sileno uniuersali aris I t que particulari aut esse aut non esse signi car, ut, homo legit romo non legit. Hic illud scendum est huiusmodi uoruces,omnκ,nudusialiquis,quosdam iuniores signa, pristos .
συνκατηγορηματια appellare,quoniam terminsi adduntur,ina uero termini non fiunt. Ad haec propositionum quaeindam contrariae,quaedam ubcontrariae,Cr aliae sub alternae, alia contradicto- minantur. Vmue pomitur afframatiua,σ uniuersalis negativa n qmbin eadem omnino subiiciuntur ac practicantur,intersie contrariae sunt. Para Contraria. ticularis vero affirmativa Cr nerativa, in quibus eadem Omnino ubi iuntur ac praedicantur, subrintraria dicunis SMbmiseri tur.Vniversalis uero particularis affirmatiuae , ex simili. ter aga degatiuae ubalternae dicuntur. cum uero quanti R it η uti quantitus,er qualitati opponitur qualitas,eldesubleu
25쪽
33 TRAPEZUNTII uniuersalis negativa or particularis affirmativa n quibus eadem omnino subjciuntur ac praedicantur, sibJpsis conutradicunt .Harum popositionus ciιi negatio praeponitur, sunt co tradictoriae: si postponitur,praesertim uniuersali signo,contrariae: I uero eide Cr praeponitur er postponitμr , negatissubalternae uim er potestite possidet. a rem tu
Aequipsiste niores propositionu aequipollentia appellare solet.Uerisu 'ti - de oppositione propositionustis. Nue deIlatura dicamlis. Omnis ho. Nullus ho-
. mo currit. - . z. Contrariae Μλων mo currit. Aliquis ho- . et Aliquis homo
mo currit. Sub contrariae non currit.
' Propositionum igitur,quas contrarias appellamus, ea natura est, ut cum nunqua simus uerae inueniri posint, si una uera est Assam necellariό alteram ostendat. Neq; re, Natura pro. tro uertere licet: nec enim si alterutra fassia est, idolaeo quepositionum v relinquitur,erit vera. Nam alpas simul Gein ijs rebus comps praebendimus,quas cotingentes appellanti vhomnis homo sedet, nulluη homo sedet. subcontrariae uero contrario β modo babent: nam cum falsae simul esse non posent, uerae
possunt. Ouare fallias unius ιιeritate alterius ostendissed ueritas fulsitate numine.PUunt enim ambae mulgeritav
26쪽
, D I A L E c T I c A. a 3 te in cotingetibus rebus eooIGDut aliquis bomo stetit,aliquis homo no sedet. In subalternis si particulati fuissa e si, uniuersalis falsa est, nec retro agere licet. Vera enim esse potestparticularis,cu uniuersalis est falsa,v aliquis bomo sedet,omnis Somo sie t. si aut uniuersalis vera est, G parmticularis necessirio. Ni si omnis homo est anima Cratis quis Fomo animal est. At co tradictoriae semper uertia fala' seiungui Crsieparant. na si una ipsaru uera e tum alutera .si fulse altera,reliqua uera esse neccle est. His ita breaviter ticiis,nue de eo verssone propositionu dictau esse ui*detur. couersio igitur ei cu propositionis subiectuη terminus in praedica tu, praedicatu in subiectit truspotiitur. Ea est triplex: mplex,p accides per cotrapo sitione. simplex est,cu termini quide tralpon utur, qualitus uero er qualimis eade omnino rem Inet. Hoc couersionis modo uniuersarlis negativa, er particularis asyrmativa uertu tur: Nam sinussu animal esst,nibit eorum que unt,animal est: β alis
quis homo currit, curretiu utis uliquid homo est. Per accio des aute est collersto,cu tr ostiis terminis qualitas eademanet,qualitas mutatur. Hoc modo tam uniuersalis ast maliua,quam negativa eouertuntur. Na si omnis homo est animal, er aliqd'animal bomine e se necesse est. Et si hominu nemo uolare potestt,eoru certe quae uolare put,quicqsa homo no est. Per contrapositione couersio sit,cu qualitas quide Cr qualitM eade manet termini uero tralpositi in infinitos comutatur.Hoc modo eouertatur uniuersalis affra
27쪽
a TRAPEZUNTII per in uera conuertitur. Falsa uero in quasiuperiora ubi sciunturiquoniam conversione mutata quatitate, recta fit praedeatio in vera neeeg tria eouertatur, ut aliquis homo
animal est,uera est,cu tame omne animal homo est,uera no
sti.Haec de praedicatoria propositione delibasse sufficiat.
NLOM AG -1 s igitur otatio, qua necesse est aliquid de aliquo
asserere.) Apparet ex hac differentia oratione enim tiatiua,tunc rectius propositione uocari, cum argum etationis alicuius pars esse constituitur: quadoquide in ea huiusmodi orationes sumuntur, non quide quod esse aut no esse r mquampia significet, sed quatenus ueritate, aut falsitate continerent. Cuius rei indiciu est, quod Aristoteles ubi de hae oratione disputat,tanquam argum etationis parte non απυα- σιν, ut in libro urit; ἐν-iar, sed πρὸ σι , ut in libris priorum
P . resolutionu uocauit, qua nostri trasserui propositione. Lau-π' ten.Valla lib. Dialectices xi 3.propositionem dicit syllogismi. initiu:Ε nuntiationem aute genus propositionis, assumptio-ε- μορ' nis. eo clusionis,& reliquorum, quae non ta materia ditarue, quam eloquendi modo Non tame hoc semper obseruatur, qua doquide dicitur ratiocinatio trib' costare ae positionib. λ PRAEDICATORI A propositio est Propositio ααβ. γυμν, qua Martian' pdicatiua uocat, est qua unu uni aut tria buae aut negat seu quς uno uerbo coleta est: ut, terra Rescit. s svarac TvM est de quo aliquid dicitur.)Prior propositionis pars cui posterior tribuitur, subiectu uocatur. Oportet autem prius esse intellectu, ordine uero non est necesse: ut, uitium est omnis intemperantia. Intellectu prius illud omnis intemperatia. Rursum, pium est tueri patriam: utile est erudire liberos: subiecta sunt, tueri patriam, erudire liberos. δε- SUBIECTvs termitius nunquam maior. Ex Iagoge Porphyriana canon hic desumptus est. Intelligitur autem de enuntiatione a firmativa & uera in reliquis locu non Fabet.
Aequale aute subiectum est Hapyeato,ubi ide de eodem dicitur, ut Socrates est Socrates: aut ubi iungutur synonyma,
ut ensis est gladius, Lethu est mors:aut ubi definitio degnito seu cotra,ut homo est animal rationale,rationale animal est homo:aut si proprium de subiecto suo, ut homo est risibilis.. PRAE
28쪽
R AE TEREA iam abiectum quam praedicatum.) Vbi in propositionibus ultra uerbum substantivum aliquid additur, id praedicatu Graeeis dicitur προσκατ-ρωμνον : sch lae, de Est tertio adiacente. Latine nondum tralatum est. o M N I s praedicatoria propositio uel assirmativa uel negativa est. Haec enuntiationum diuisio secundu qualitatem est, superiones ex iubstantia: quae sequitur, quantitatis est. --endi Ae proinde tres quaerendi modos diuerλs propositioni ae- nota tres. commodant. ueluti quaerenti,quod sit pronuntiatum, prςdi ρεμ eatorium uel c5diti ale, redditur:Ouale, assirmatseum aut negati uu:Quantum uero, singulare, aut particulare,aut uniuertate. Cicero assirmativas & negati uas, negantes εc aientes uocat, Martianus dedicativas & abdicatiuas.
ς s ArriRMATI v A est alicuius de aliquo. Assirmatio ne aliquo.
alicuius de aliquo,negatio alleuius ab aliquo est enuntiatio. Ab aliquo Hoe ad uerbum e Craeco περ ἐρ-υαρ traductum eit, ubi Aristoteles no alio diserimine seiunxit assirmationem a negatione, quam praepositionibus his, αττα&-: ut sit assi matio, enuntiatio alicuius κανα -CNegatio uero, alicuius
ὰπὸ τινυ. Verum Ab& De praepositiones an contrariae sint in ' significationis, grammaticis discutiendum relinquamus. Sita ti*'gnifieantius foret si diceretur: Assirmatio est oratio qua alicui quippiam inesse dicitur: ut, deus est iustus,homo est animal Negativa oratio. qua per negationε praedicatum a subiecto remouetur,ut, homo no est iustus: aut in quo uis est negandi, ut, nolunt boni ab ossicio discedere, est Fomo parum plus, argentum aliud est, quam aurum. Negandi particula uerbo intellectu tantum apponenda est. Nam si nomini prie postular, ut, est uir non bonus, est homo minime mallas, assirmativae sent,& aequi pollent his,est uir malus, est homo plane bonus:aequi psilentes autem propositiones eiusdem qualitatis lint necesse est. Quare si naec assirmativa est, homo malus, erit assirmativa quoq; homo non bonus, aequipollet enim superiori. Sciendum autem in hoc loco minimeque ta- propositiscendia est id pro taribus, esse propositiones quasda, quas nes mota-
in scholis modales vocamus, Quarum naturam si ignoraueri Iti. mus iudicare non possumus de propolitionum omnitiqua. litate & quantitate. Effautem propositio modalis. quae non
simpIiciter effertur, sicut illae, quas Aristoteles καρ
29쪽
id est,de inesse uocat, sed quae cu determination aliqya modificatur, hoc est, ut apertius dicam, quae sumitur cu expressa qualitate ueluti hic limpliciter esseruntur: uitanda sunt peccata, defendenda est patria,in Ilituendi sunt liberi: cum qualitate uero sumitur, si dicam sic, honestium ell uitare peccata, pium defendere patria, utile instituere liberos: quare adiuncta qualitas squae consueto uocabulo modus dicitur)propositionem modalem essici ci quod si tam receptum esset, uocaA re licerct propositio nes qualitati uas. Sunt autem monendi pueri, hanc qualitatem sumi ex locli senerum causarii apud rhetores, ut ex demonstrativo & deliberativo honestu, laudabile, magnificum, egregium ex ccisum,utile, iucudum, facile , possibile,necessarium, iustum, aequum,rectum,uerum:&quae his contraria sunt, ut inhonestum, turpe, sordidum,
humile inutile,iniucundum, dissicile, i me ossibile, iniquum, improbum, falsum : horum aliquod uel simile si sumatur in
propositione ad qualitatem sententiae demonstradam,mo date erit .Hic enim mihi usus uidetur talium propositionum, ut sententiae qualitate agnoscat puer magis, quam se modas
libus de necessario, posubili, impossibili,c5tingenti, alliget. Nam quae de his praecepta dantur ab Aristo rete, aliis quoq;
accommodari recte poterunt. Meminerit igitur, 11 qualitatem propositioni addiderimus hae forma, sanctum est cole- Te numina, esse modalem propositionem sumptam ab honesto. Cuius subiectum fere semper est infinitum uerbum cum obliquo,aut infinitum solum: praedicatum, modus seu qualitas cum uerbo infinito: ut hic, iucundu est legere poetas:subiectum est, legere poetas: praedicatum, iucundum est. Porro in huiusmodi propositionibus, quonia duo uerba sunt, negatio modo finito modo infinito uerbo adhaeret: sed illa pro- . positione essicit negativa, quae finito uerbo coluncta citi ut, no est aequu damnare insontes: hςc enim, expedit Re Imblicae no seruare tyrannoru liberos, assirmat tua est propositio.
Dis it tNDEsrsi τά est quae absque s gno. Huiusmodi pru'su W- propositione in Laurentius Valla libro secundo dialectices
dicit similem esse & germanam uniuersali. Martianus Capella particulari adnumerat, cuius uerba adscribam : Quod
igitur, inquit, indefinite dicimus, necessario particulariter acci Pimus, no necessario uniuersaliter: quoniam id potissi-
30쪽
mum numerandum, quod securum habet intellectum,indefinitum pro particulari accipimus. Hactenus Capella. Verum in argumentationibus plerunq; pro uniuersalibus accieiuntur, ut honestum pst laudabile. Et fere tunc, quando praedicatu pars est sebstantiae subiecti, ut homo est animal. in aliis
nihil pessetuum praecipi potest ob id enim ndefinitae dicuntur, quod nunc un meta alis, nunc particularis absque determinatione uim possident. PRISCos ora Θέμπια appellare. Ac si dieas com praedicatoria. Ammonius συνδεμ .inae, id est, consigni seatiua nominat. Huiusnodi quidem sunt uniuersalia ae particularia signa notae tantum uniuersalis ae particularis praedicationis. I ermni uero non sunt nisi sumantur genere neutrQ: ut, amicorum omnia sunt eommunia:Deo omnia subiecta sunt non nulla etiam mortalibus. An haee propositionum quaedam cotratriae. Saepe enim admonuimus dialectices esse ueti nisi que censuram: nece falarium igitur erat cognoscere quae pronuntiatari bi mutuo Arepugnarent, quae sinitu consistere nequirent.&quae inter se condentientes essent: Quorum hoc docebit ista is et , id est, aequipollentiaia conuersio rillud oppositio:quam definiunt. ut sit duarum propositionu in quibus eadem sunt subiecta αpraedicata,iu qualitate tantu. uel in qualitate & qualitate simul, repugnatia, ut omnis homo est iustus,omnis homo noest iustus: hic sola mutata e thuualitas. Caeterum hae, Omnis uoluptas est expetenda, quς da non est expete da:& qualitatem qualitate . pugnat. In his cauendu est ne qua stuet ambigua uox, quae aliud sigintant, aut alia uim habeas in una propositioe atq; in altera Nam si quis δἰcat,Rhenus in Italia fluuius est , illum intelligens, qui Pado uicinus, nihil repugnans huic dicit, qui Germaniae fluuium intelligens dixerat, Rhenus in Italia non est.Item si una metaphoricos, maltera citra tropum accipiatur: ut non opponuntur, caudor
oculis ofEcἰt, candor oculis non ossicit: si hic animi,ibi corporis candorem accipias. H A R v M aute propositionu si cui negatio praeponitur. Jobscure ad modii Trapezuiuius tradit ςquipollentia propositionum per tres regulas. Est autem aedilrpollentia, seu sui Graeci λυδνναμ υτ, duarum propositionu aequa uis, potestasι. &