Petri Seruii Institutionum quibus Tyrones ad medicinam informantur libri tres eiusdem Prolusiones duae ad instruendos inflammandosque ad artem Tyrones accomodatae

221쪽

xo4 Institutionum Messirinaealida humida, calida sicca, frigida humuda, frigida sicca: aut cum materia biliosa ,. pituitosa, sanguinea, melancholica, sermi a &c. Si ratione sui, idest instrumenti laedatur actio, huiusmodi letsio pendet vel a

mala figura, vel a situ praepostero, vel numero abundante seu deficiente, vel magnitudine ac paruitate. Quod si in instr meto nulla adsit labes; in facultate vitium insit necesse est ex quosequatur symPtΟ-ma. facultas autem laborare potest vel quia in quantitate deficiat et in qualitate

peccet. &hae sunt cause uniuersales omnium symptomatum, ad sensus internos externosque pertinentium, nunc Vero admotum eiusque symptomata accedamus a Laeditur aulcm motus deprauaret quidem,cum alio fit modo, quo fieri deberet, ut accidit in tremore atque conuulsione tvel diminute fit, ut in lassiturine: vel abo letur, ut in paralysi. Horum catae eaedem sunt, atque superiorum symptomatum, ad sensitiuasfacultates pertinentium. . Quae vero ad Vitalem facultatem spectant, Symplomata nunc enarranda. haec tria sunt iuxta tres modosiaesarum acti

num . nam si actio cordis, oti* est permoetuus ille motus, systole ac diastole permetrus, deprauetur, Palpitatio nascitur; si minuatur Lipothymia; si auferatur & a Oleatur sensu id iudice, non reuera ly cope sequitur. Deprauatur autem huius-

222쪽

modi actio a re quapiam praeter naturam Cor inuadens, eiusque statum certumque motum interturbans , ut vapor, flatusque humores acres , ac putridi, aucta in pei: Cardio aqua, serosoue humore,ceterisquC quae vim eius expultricem irritare possimi ad expellendum noxiumsibiq; inimicum et nam a facultate acriter contendente ,& alle noxia resistente ac propulsante, sequitur inordinatus motus & maxime auctus , qui Palpitatio dicitur. Minuitur Vero, Π

sciturq; lipothymia ex spirituum vitalium

Paupertate, calorisque natiui caritate . cum enim re quapiam,vel dolore,vel x au dio,vel merore,ue eneno, laborewdore prauo, vel demu simili re magna ex parte sumuntur, euocantur, dissipantur Vese

spiritus vitaIes , frigescit cor , non quidem Omnino nam statim interiret homo)sed CX Parte, pius motus minuitur, ac Epoth mia sequitur. Quod si adhuc magis urgeat

eae causae, masis frigescit cor, ac minus: Opus est euentilatione, minusque cor m

uetur: unde syncope necessario sequitur K. Quod facit ad symptomata naturalis

cultatis , Merhodus.eorum inueniendarum Linquit Galenus, est naturalium functionum ounitio, is quαrum singulis triplex reperitur β toma unum abolita. fumtionis, alterum deprauata, tertium disinuta. igitur natur llas ctiones sunt inuestigandae: hae praeis.cipuae sunt Altrix , Autrix, & Genetrix.

223쪽

xos. Ininmtionum Medisina Altrici quatuor seruiunt, attractrix, reten trix; concotrix, & expultrix. igitur altrix si diminute vitietur, sequitur siccior corpo

ris habitus , atroehia & phthisis. si depra

nate, malus habitus , cacheria, aliaque: si demum abolite atrophia, idest, omnimo-d ut sic loquar,lanutritio. Imminutae nuia tritionis ,hoc est, gracilitatis ac thisis , de

atrophiae causae sunt eaedem, secundum in

magis & minus discrepantes: nam siue sit facultatis vitium, siue alimenti prout m ius vel minus vitiumest, atrophia, vel gracilitas na2itur. Facultas autem altrix larditur ab aliqua intemperie calida nimis vel frigida, ac multo magis sicca. Alimentum vero in causa esse potest si minus sit,quam esse deberet , tunc enim partes debita Baudatae alimenti copia , contabescunt et ite si nimis acre, ae minus pingue si quam ut possit apponi & adhaerescere partibus a lDeprauatae autem nutritionis, ut cacherio

qualitas in hepate contracta, vel aliquae partium intemperies, per quam etiam bo num alimentum non bene nutriat. Iarn vero altrici facultati praecipue seruiens is acultas est Coctrix,cui attributae sunt attratrix & retentrix, atque ea peractaeciam Rexpuli ix. Coctrix autem triplex estv ρομma quae in stomacho, altera quae in iecino hatus

224쪽

hatus impersectusque chylus, ac Veres micriidus,&eiusmodi symptoma dicitur βραδιωνα. Si deprauate fiat, deprau tus malisque pr*ditus qualitatibns nascitur Chylus, necessario sequens. Si demum aboleatur ἀπ- α fit, omnimoda cruditas. Causae in duas classes relatς sunt; vel enim ad facultatem spectant, vel ad obieetiim eadem plane ratione, qua ductum est superius in altrici facultate. At coctioni primo seruit Attractio siue attractrix facultas, quae &ipsa laeditur ima minute & abolite, vix deprauate. Si ergo imminuta sit, aegre deviutitur alimentum; si vero abolita, nullo plane modo. Vtriusq; eausa est vitium fibrarum oesophagi, per quas fit attractio alimenti ad ventrieuhim;

vel corte persecta imperfectaq; paralysis

neruorum e sexta septimaq; coniugatione prodeuntium, & deglutitioni facultatem deferendo seruientium; vel demum alia quavis causa, ut tumore aliquo, vel anguna, vel simili. Attractionem sequitur retentio siue vetentrix facultas r quae & diminuta , &ablata, & etiam deprauata esse potest: cuius prioris causa eli debilitas & resol tio fibrarum transuersarum ventriculi ob

humidam frigidamque intemperiem: quaes magna sit & insignis, sequitur omnimo daretentricis labefactatio ; s vero non ita magna, sequitur eiusdem diminutio ι D,

225쪽

2o8 Ins7ἰturionum Medis prauatio vero e statibus humoribus veta, acribus nascitur, qui ventriculu vellicant, coguntq; eu fere palpitare, hoc est, Inoiqvario percelli , unde sequitur retentricis

deprauatio . .

Expultricis demum triplex laesio est: de prauata quidem in singultu, diminuta vero in nausea , abolita in omnimoda retenatione . Causa deprauatae functionis expultricis est materia aut qualitate aut quantutate irritans quidem expultricem , sed illa tamen incassum insurgens ad noxium e Pellendum . Diminutae vero est debilitas a

frigore & humiditate inducta, vel simplici

vel composita, Vel cum materia Vel illa: quae si austeatur magis, abolitae reten, tionis causa est. Atque haec breuiter dixerim de Coctrice, eiq; famulantibus attra strice, retentrice & expultrice stomachi facultatibus: ad quorum normam referre commode possiimus, quae in coctione hepatis fiunt symptomata: item & ea quae in solidis partibus . non enim de his singulis singillatim agentes immorari debemus. It que ad alteram praecipuam naturalium

facultatum accedamus.

Auctrix facultaes & ipsa tripliciter laedi

potest: diminute,cum cordoris moles non eo Vsque augetur, quo usque naturaliter augeri deberet;Vel aliqua eius pars,ut brachium : unde fit, ut vel homunciones su crescant, Vel decurtatu aliquod membru.

226쪽

Deprauate, cum aliqua pars augetur non eo modo, quo secundum naturae leges a geri deberet: unde obliqua euadit pars: e1 certe, cum auctio fieri deberet secuniadum longitudinem simul & latitudinem , fit solum vel secundum longitudinem ,&homines evadunt veluti perticae baculivola longi s vel secundum latitudinem , &evadunt quaedam veluti dolia, quorum utrumque hic Romae plurimos videmus. Abolite demum contingit auctio, cum snullo plane fit modo. Diminutae auctionis causa est exiguum alimentum , aut facultas impotens debitum sibi demandatum alimentum subigere, & in substatiam partium transmutare. De prauatae aut depra uatum alimentum,aut facultas deprauatac Abolitae utriusque vel alterius abolitio, de summum vitium. Quod demum facit ad Generatricem, quae ultima est inter naturales facultas ;fiaec vel non fit, & dicitur in foecunditas siue sterilitas: vel diminute fit,& veluti pygmei nascuntur, cubitales nimirum limmunciones: vel demi, deprauate, &monstra oriuntur, de quibus adeundus est Liacetus, vir nunquam satis laudatus. Horum omnium causa vel a facultate pendet, vel

a principiis semine sanguineq; vel ab alio, /quae apud eum videri possunt.

227쪽

aro Institutianum Medixina

De Symplomatis , quae ilia. Affectibus nostri co Poris consistunt

ST tamatum, qua in corporum eonsitiunt assectibus, siue, quod idem est, in qu litatibus corporis mutatis , prima disseremtia sunt quatuor inquit Galenus cap. s. SL quidem alia ad visum, alia ad odoratum, alia adgustum, alia denique ad tactum pertinent. Etenim qua ad visum Ipectant, ea sunt qua consistunt in eolore prater naturam siue is unia uersum corpus occupet, ut in armaris siue ictericis, spleniticis, hydropicissus unam eantum partem, vim carbunculis, erysip late, gangrena, faciei maculis, ceterisque sexcentis. Quae vero ad olfactum pertunent , sunt graues e coryore exhalantes odores, ut e dentibus, naribus, alis, pedibus, vel etiam e toto corpore. Ingulta amremo tomata seunt omne apores, qui agris rater solitum accidunt, visi alienataualita esse perciperesibi υideantur: cuius symptomatis exemplum prae manibus habeo:nam melancholicam ac hipochondriacam curanda suscepi, quae primo quidem omnia carnium genera siue elua ,siue assa, siue: alio

228쪽

Lδεν Reeundus. III aliis modo cocta videbatur referre odO-ῆem rei combustis: cetera vero alimentorum genera nativo sapore piardita percipiebantur : mox etiam panis referre caepit ingratum illum saporem, deinde caseus,poit oua, demum etiam herbae & omnia plane redulia. Quae demum ad tactum pertinent symptomata, ea sunt, quae tactu depraehenduntur, ut durities in cuti natura molli, asperitas in eadem natura lenior, calor in icmperata sua natura, &c. Iam vero si quis miretur a Galeno quatuor tantum costitutas esse horum symptomatum differentias, auditus sensu praetermisib ; is sciat, neque hunc a Galeno penitus negle-ehum, cum loco nuper citato meminerit etiam eorum symptomatum, quae ad Vsces sonosque mutatoS Pertinent.

De Srniplomatibus, quae in F Cretis i& Retentis sita sunt

TErtium postremumque symptomatum

genus aci excreta retentaque spectat. Cum enim quae excernenda retinendaque

sunt vel toto genere peccant, vel quantitate , Vel qualitate, Vel tempore, Vel modo , sequitur symptoma excrementorum Proprium. Itaque quinq; modis accidere

229쪽

xx et Innitutionum Medissea potest hoc symptoma. Et primo quidem

modo accidit,cum res a natura alienissimqexcernuntur, Ut lapides, Vermes, pus, similia. Secundo cum plus minuS Ve excrementi excemitur, quam deberet, Vt accidit in dysenteria, diabete, ceteriS; & in is suppraessione urinae , in alui stiplicitate,

alijique. Tertio cum non ea, quam naturi institutum, morbiq; natura postulat, qualitate excretiones contingunt: ut in phrenitide, ardente febri pituitosa excremeta: in quartana biliosa,in lethargo melanch lica adustaque. Quarto cum praepΟPere contingit excretio, in principio morbi, &erudis adhuc humoribus. Quinto cum quae per aluum euacuari deberent, per os reiiciuntur: quae per Vterum , euacuantur Per nareS, Vt de menstruis e naribus fluxis

liquido constat.

Diuiti e

230쪽

LIBER TERTI US

Siue de Methodo Medendi.

-nam, & uno verbo, quicquid ad homine, N primo Institutionu

ini, A tium omnium simit

rium, ac dissimilariu , omnium facultatum , ac lanctionu doctria-nam, & uno verbo, quicquid ad homine, -ut medicinae subiectum est, intime cognoscendum spectaret, assequeremur. In autero libro morbos omnes, omniaqs sy Itomata , quibus obnoxium est corpusumanum,&explanavimus & signis deprehendimus. Itaque necessari' sequitur, ut Tertio Libro methodum rationemque tradamus, qua eos pellere , corpusque inperfectam sanitatem vindicare possimus. In quo quidem pricitando eumdem plane seruabo ordinem, quo superius usus fui. Cum enim humanum corpus tribus morborum generibus pateat, Intemperiebus, quae