Historia Halberstadiensis ab originibus per singulos episcopos ad praesentem statum repetita. Praeside Caspare Sagittario hist. P.P.O. proponit Georgius Hermannus Feuerbaum, Halberstad

91쪽

disse vinnulladio, ac metuendam praeterea Ieditionem, serio demum mandat, ut ex urbe ac dioecesi protinus discederet, ea dem nunquam repetiturus. Hic vinnigstadius labiicere:

Si scorta'nemonefferris, merito interdisemia regio, cur monblitis tolerare hominem innocentem' es exilio dignussum, cur me sturam vestrum tanto stud . expetitisὶ Quare huic edicto nondum parere queo, nec puto vobis id ab Erectore in mandatis datum. Hinc modeste intersari Oilicialis, aς lenire verba Capitanei: n ea, inquit,mιns est Capitanea,quasi tibi interacat hiaro assitu egressu ue ,sed re tantum habitanae erseveranaquamdiu ei doctrina inhaeres, quam nondum tolerare potest Hector. Sic discedit innigstadius, oc salutato Magdeburgi Nicolao Amstorno . mitte rgam venit ad B. Lutherum & D. pomeranum, quorum commendatione Linbecae Pastor verbi divini constitutus est. Deinceps usque ad annum CloioxL.publicum docendi 5 Sacramentorum minist

rium Halberstauit nullum fuit, sed Pontificias si perstitiones

pro virili confirmabant D Luderus, monachus Paulinus ex Brunsvilco ,D. Rungius, ex coenobio Franciscitnorum Han- noverano, Balduinus Boldeman monachus ex Salinis ante Hildesheimium, D. Joh. Pyren N,oc denique an. cIDIDXXXIX. M. Iohannes Matthias, ex Quedi burgo. Oves tamen non audiverunt Vocem corum sca ad percipiendum Evangelium abierunt in comitatusi egensteinianum,Stolbergensem, er- nigerodanum, aliquibus etiam Dernburgum & Quedlinburgum excurrentibus: quamvis non raro versirentur summo

in periculo, quod Mesenbucius Capitaneus ipsis insidiaretur Mno tandem cisi L. Albertus Episcopus publicum Evangelicae doctrinae exercitium in Magdeburgensi&Halberctadensidioecesi ii re permisit. Cum enim ingentem pecunia Ammam quae fiant Chytrari verba Saxon. lib. XV.) Curaenalis ab Archidiaece anis peteret, nec ontiri yraceres ac civitates ins Aurusta Consessionis A irina ipsis ubere concessa,vellant: Georgio etiam Duce Sixonia mortuo Henricus Dux S Oniae in Ismi Ges Machimus Euctor Brand ob. in rata Marchia subdit se in permittemia rellione libera tratificati essent: Use etiam ut pecuniam gitatam impetraret, conivendum esse Lacit, i . Gilegiis ramo Canonicorum es μωρ is in pristino stacu Noti. A

92쪽

chiepiscopo igitur Moguntiam migrante,Hal Aladienses ab Virico Comite Regensteiniano expetierunt concionatorem aulicum Iodocum Ottonem, qui in aede Martiniana usque ad ad coisLiv. docuiti idem collega datus estAuctor tam diaus Licentiatus Theologiae, memigeroda Vocatus, qui anno Lin. decedens successorem accepitM.Matthiam Georgium, qui ab anno xLiv. in temploS. MauritiiΕvangelium docuerat. la-gni tamen criminis luspectus, dimissusque Northusiae vivendi finem secit. Jodoco successit ValcntinusGrelarus,cujus collegasuit Iohannes Topperus. Ab obituGrestri vocabatur M. Christophorus Zischir coltcgam habens M. Christophorum Gundermania, oui& socero dimita successit. Paulo post, quod R formatis adnaereret, Lipsiam excitus est: quae male ipsi cessit mutatio. Hinc summo cum structu docuit D. Martinus Mirus, qui ab Electore Saxoniae ad sanctiorem visitationem Electoratus generalem vocatus est Collega eidem fuit Laurentius, scd siccestbrem accepit D. Isaiam Eilbtrullas. Post eiectum vero a Sinaicaldicis Henricum Ducem Brunsviicensem Senatus cum civibus egit, ut in ccteris quoque parochiis pii doctique Pastores et rentur. Hinc ad aedcm S. Iohannis yocabatur Iohannes S chraius, oc Winnigiladius quoque iam Queaeinburgi ad S. Blasium parochus ad tempus repetebatur ut in templo Iohannitano plantaret Evangelium. Sacramenta administraret,quod per novem saciens hcbdomadas aQued- Iinburgensibus revocatur: quem in hac Sparta sequitur Cle mensVrsinus civisHalberstad filius. Rejecto vero Papatupontificius ad S. Paulum Ecclesiastes Lutheranis acccssit. Hoc igitur pacto clesia purior in hac urbe restituta, praesenti demum ieculo ab obitu Christiani Episcopi aliquid detrimenti cepit Ceterum quid cum Jodoco Ottone actum, & quomodo

Deus miro modo eius sanati prospexerit non indignum me moratu es Huic iniciasi admodum erant Ponti ficii nonici, jusque abdicationem apud Episcopum urgentes,ab eo edictum ad Senatum impetrant, quo jubebatur Iouocitin removere, sin minus brevi praesto sore Episcopum, ac armata manu homino ecbir Mandat illud cum sa ac limachero redditum

93쪽

His anxius animi iξlum adit Iodocum,remque omnem aperit.'Ηic ad triduum saltim publicationem differendam suadens,interea temporis preces publicas pro causa ardua ad divinam gloriam populique salutem spectante indicit.Finitis tertii diei acris tanta oritur tempestas, ut multi extremum diem imminere putarent.Fulmine tum tactum S.Nicolai praedium incenditur.Sed dum plebs ad exstinguendum concurrere debuisset , de diripiendis Canonicorum aedibus cogitasse sertur. In illo rerum statu Cos. mandatum publicat. Quandoquidem autem ad Sen

tum mitterentur ex Pontificiis,de restinguendo incendio dc avertenda seditione aciniri, iisdem respondetur, populum prius in ordinem redigi non posse , quam de stabili mansitone Io doci actum sit. In his angustiis pollicentur Canonici, se rem

omnem apud Electorem consecturos. Ac tum unusquisque in restinguenda flamma strenue elaboravit. Cum igitur Ca nonici scripsissent ad Episcopum, is tam inique tulit, ut Moguntiam prosccturus, quod alioquin constituerat, invisere nollet Halberstadium. Ue prima Scholarum flat stadensium rosormatione aliqua etiam alleremus In collegiatis Ecclesiis id nea Schola vix erat, licet ad eas bene constituendas luculenta quondam stipendia testimento decrevisset Balthasar Ne sta ius,major Praepositus. Ideo consentiente Senatu Evangeli cum ludum primus in horto Antonii apcruit Balthasar Meianors, quem ex maioris Ecclesiae Schola, Canonici ob id dimi. serant, quod liberius discipulis explicaret doctrinam Evangelii, foris etiam quibusdam plebejis auscultantibus. Urgente postea Capitulo cathedrali,dimisso parochiam majori Quenila

dio committitur.Deinceps Scholae cura eruditis viris, olim n- criticulis, Henrico Coco,AuctoriΑreiads,HeinsitoBurchardo, demanda tutiusque dum Consulum acSenatorum piorum,inprimisAlberiti Meigii&Georgii Campii opera, in novo aedificios ubi quondam militum Sacrorum locus dictus fuerat)Scholam collocant, cui primum praeficiunt i dimagistrum Nicolaum sinerum, quem 11. Christophorus

Colerus excepit, cui Senatus Paulinianorum Monacnorum

coenobium ab Alberto Prxsule impetravit. Sed ab excessu Abbati

94쪽

berti vacante sede, ex hoc coenobiosulsi ad pristinam statio

nem reiici tur Praeceptores & diu ipuli. Colcro ad capessendum Quedijnburgensem Pastoratum abcunti succcssit M. Iohannes Kregelius, Krcgelio Schaperus , huic Heino, illi

Hermannus Hencn,issi Simon Mylius, quem Gundcrmaannus, ac cum D. Paulus Ghenmacherus secuti. Hactenus statum religiosium civitatis Halberctadensis a tempore reformationis repetitum a qua decuit fide, qua potuimus brevitate, exposuimus, Nunc postliminio ad Albertum Episcopum revertimur. Is quidcm anno GoiIXLlI. M sunt iam abiturus i nMagdeburgenti acH lberctadensi dioecesi vices suas commisit Iohanni Alberto Marchioni Brandelabutagico Coadjutori suo, qui anno Cloio iii. primo Halberstadium invisi in a pitulo acSenatu honorifice exceptus cst. Anno autem clIIa v. iv. Septembr. Albertus Archiepiscopus Aschancnburgi vitam finiens in Moguntina aede primaria humatus est sub rudicundo marmore ii aliquoties incitacta,riathirnach; quas explicat Nicolaus Serrarius Rerum a si euntiacantiba. p.xxxi.qui&lib. V. Epitaphium a genero Me Ianchthonis Georgio Sabino conscriptum ancri. Dies ac hora

obitus Iodoco Ottonis V. D. Ministro Evangelico Halberta densi de quo paulo ante disseruimus patefam, dum in cub

culo vocem hanc audivit: Domine 'vice, 'iν - , Eerim m.

ruis est. Et erat sane huic viro praesul tam insensus, ut nihil m-pra. Llegit Albertus Carolum V. Caesarem & Ardinandum I. Regem Romanorum, quibus longe stat ad finem usque vitae charissimus. Pontincti Scriptores eum faciunt omnium virtutum genere abitutissimum,de quo secus sentiunt therus aliique orthodoxi,quin & ipse Bidericus IH. Sapiens, qui ejus ibdolum ingenium expertus taxavit. Multis tributis gravavit subditos aec tamen aerarium,sed ministros locupletavit, imo is pluscille aeris indiguit. Sum aganeum Halberstadensem qui hactenus Paulinus erat monachus, Canonicum ad S Mariam constituit,eidemque AcconetasEpiscopi titulum a Pontifice impetravit.

95쪽

LXXVII. IOHANNES ALBD.TVs, Friderici Onolds-

bacensis filius,Alberti Achillis nepos,vivo Alberto Archiepiscopo Magdes ,rgensis ac Halberitidensis Ecclesiarum C Miutor designatus, post esuidem excessum Archiepiscopalem

aeque ac Episcopalem insulam adeptus,exeunte anno XLv. Hau berstadium absque singulari pompa ineressus, Clerum, Sena tum populumque Hiloerstidensem nomagium praestantes benigne tractavit,ac ubique clementis regiminis praesignifica' tionem dedit. Corpore,ac inprimis pedibus aeger, mentis acumine praestabat , quodq; ad publicas res attentus esset,Oschers-lebium aliam oppignorata redimebat,ac immodicasAntecesseris cognati donationes revocabat:id quod inprimis in D Christophori Turcae Cancellarii bonis ostendit. A Senatu Halbem stidensi quoque jus Advocatiae ive potestitem judicariam repetiit, quam sub Alberto tempore belli rustici acceperat. Concubinatui Clericorum insensus repetitis edictis eundent Halberstadii tollere laboravit. terum gubernatio ejus inqui ta infelix fuit, quippe in cuius tempora bellum Smalcaldi- cum Collegii Canonicorum ex Magdinurgo emigratio, eiusdem urbis proscriptio, oppidorum & arcium arcnidioecesios urbi vicinarum occupatio incidat: quo temporeHerbipolin,ubi praepositum agebat,sccessit: postquam anno CIIIIxLviIJ .Fridericus Elector cum ipsis convenerat, ut subditi utriusque dioecesios fidelitatis juramentum sibi praestarent. Sed post captum Hectorem Johannem Fridericum exin reversus,quadrimestri ante inchoatam obsidionem Magdeburgentem obiit, Sabbato post festum Ascensionis,anno ODI L. f. LXXVIII. Coadiutorem utriusque dioecesios tum

agebat FRIDYRICUS, Ioachimi II. Electoriis filius, Alberti

Cardinalis vultum reserens, a priori Archiepiscopo in hanc dignitatem sublatus. Hic etsi ab utriusque Ecclesiae Canonicis successor acciperetur, confirmatio tamen Pontificia obtineri non potuit, quod Augustanae Consessionis doctrinam in Ecclesiis Marchiae iussu Electoris, doceri conitiret. Interea anno Lir. die Mercurii post Dominicam Cantate Halberstadii splendide exceptus, ac aliquamdiu ibidem moratus Hallas

96쪽

revertebatur. Quod autem pestis ibidem gratiaretur, primo mersordium,inde Groningam concedens, mox iterum Halherstadium regressus , inflammatione per nimium balnei ae-

sum concepta morbum contraxit,ex quo III.Octobr.Oblit.V

neno stidiatum multi susurrarunt, & vestigia ejus rei apud Minnigridium c nisi sorte haec in ms. nostro alium habent auctorem)reperimus. Mors eius per aliquot dies celata, ne miles, qui tum p r dioecesia frequens, tumas daret. Sepultura in cathedrali Halberstadensi templo magnifica sitit. s. LXXIX. Statim igitur a Magdeourgensibus ac po- stea ab Halberstadensibus, frater Friderici SIGISMUNDUS, quatuordecim annorum adolescens substituebatur. Quod confirmatio Pontificia ac pallium a Iulio In difficulter imp trari potuit, non nisi an. cra latuiti iolenni pompa Halberiti, diuini ressus est. Cum deinceps per novennium Ecclesiae Haliarsiadensi praefuisset , aucta aratoae prudentia s Chytraei haec

stant diso ua lib. XXl. aso, Tormationem doctri ae cultuum in cistum sua insRisi nisuhiatis instituere, es susus M errores, quisuperi ibin seculisse, Papatu inerarant, ab tire iscrevisset: iisoqiu multorumst emum ac doctorum iuricia priaus exploranda, es formas aliorum collegiorum emendatas conquirendas, ricasset priusquam deliberata penitus exequeretur , rebus humanis exenum est. Factum id XIII. Septembr. anno cIIDLXVI. in civit te Hallensit,ubi etiam sepultus requiescit. 8 LXXX. Cum Magdeburgenses Sigismundo Adminia stratorem sust ecisssentJoachimuinfridericumdoli. Georgii filium, Marchionem Brandelaburgicum, sperabant Halbersta- dentes quoq; nonicos exemplum secuturos.Sed hi diuturnae conjunctionis pertaesi,HENRlCUM IULIUM Julii Brunsvii-co LuneburgensisDucis filiolum biennem hac conditione eligunt,ut gubernatio dice stos per xii annos penesCollegium maneat,designatoEpiscopo infanti milleJoachimici quotannis pendantur, reliqui viscopae reditus ad dissolvendum aes alienum dioecesi incum ias, convertantur. Post adeptam autem a Caesare aetatis veniam, ain coi Lxxviii. ix. Februar. insignicum pompa Henricus juriis venit Halberstadium, eundem-

XLIV.

97쪽

que Pater & fratres avo Philippus oc Joachinius CaroIus comi

tabanturAn.coIIL LXxiv.interEpiido ita &Senatum Halbe ridenstm defossato quodam orta controversia quae, ut componerem EpiscopoSenatus non mediocrem pecuniae summa exsolvit ac tum concordata illa ceu vocantur interpraetorem, Senatum ociudicia constituta sunt.An.ci ULxxxv.Henricus Iulius uxorem duxit Dorotheam, Augusti Saxoniae Electoris ibliam , nuptiis olnerbyti magnifice celebratis. Illud vel propterea hoc loco memoramus, quod hic primus Halberstaden-HSEpiscopus uXoratus fuerit. Sequenti anno Halberstadius invisit Iohannes Casimi rus ad Rhenum palatinus , quem Episcopus per dies aliquot laute habitum Groningam deduxi cAn. ci DLXXXVrI. coenobium S. Iohannis cum contiguo ten

eo exustio a ac tum parochiani Franciscanorum ardem adha-enda sacra usiurparunt. Eodemque anno uxor Episcopi vi vendi finem fecit. An. ciam Lxxxix. ur. Maii patcr Episcopi D. Julius,Academiae Iuliae conditor placide in christo obdormivit, cui Henricus Iulius successit. Αn.cioi5xo Episcopus in Daniam prosectusCroncburgi, praesenteIacoboScotiae ge auteram uxorem duxit Elisabetnam Friderici II. filiam. Domidu clio tanta cum magnificentia molselyti celebrata, ut Mercurii Gallici auctor reierat, XLviii utriusque sexus Principes his solemnibus adsis EAn.ctai XU. Epitcopus septimo dc via

gesimo aetatis, tertio decimo Epistopatus anno, conventum Clericorum ingrcssius,sententiam de reformanda religione aperiens, erronea Pontificiorum dogmata ac sta perstitiones nominatim perstrinxit, ac exercitium Augustanae Consessionis enixe commendavit Tandem itaque manus tam sancto operi strenue admota,unanimique totius Unionis consentu sincerior

religio introdum,vocato in hunc finem Martino tiroTheol Dolic re, qui ipBS. Matthaei festo encaenia cathedralis Ecclesiae oratione sacra, quae post exscripta typis,celebravit. Pontitaciis tamen liberum religionis exercitium cum beneficiis retiam, sed concubinas abdicare serio iussi ad reliquarum terrorem,tres publica ignominia notatae,urbe dc dioecesi pulsae sitiata

Circa sitiem quidem anni legatus Rudolphi Caesaris, reforma

taenia

98쪽

tioni praeteriina in B. Mariae Ecclesia, abaicandae ergo venit Balberstadium: sed plus Deo quam hominibus obtemperam dum pie decrevit Episcopus Aiacio toxCIii.post obitumhrnesti, ultimi Comitis Hohocteiniani HenricusJusus Lolirant &Κletatenbergam, Patri Iulio iamtum a clero Halberstadensi in sei, duna commissa occupavit. Eodem anno Canonicis & Vicariais B. Mariae dc S. Pauli in majoris Ecclesiae Canonicorum con ventu mandatum de abrogandis missis dc concubinis praelectum. Sed licet in pocteriori ita se gesturos Dollicerentur , ne quisquam bonus de quo jure quereretur, haberet ansam,prius tamen per propositiones Episcopo redditas integrum sibi sore

opinabantur. Anxia DXCIV.nova arx Gmningeniis cum comtiguo templo,non quidem capaci multum, scd maxime sipiendido, a quarto decimo postquam exstrui coeptum anno consem. Organo hujus aedis musico, an. cia laXcVI. per Daviudem Beck fabricato sequentes versus adscripti sunt:

Argutas Insu, Me aurea rem a d cavit risto sibi, turea Ducis bolique vicissim Longatam vita cem, patriaquι Mutem.

An Cia taxo. Christianus IV. Rex Danorum juvenis cum aD m. fine Episcopo Halberstadium venit. An.cial xcvI. severum de- y96. nuo mandatum de abdicandis concubinis publicatum. An. cta Iaxcvii. peculiar cripto Canonicis ad B. Mariam indicebatur innab Episicopo, ut Evangelicum Pastorem advocarent: quod pauperiem caulati tum temporis recusarunt. Publicus tamen concubinatus ex eo sere desiit, quod illo contaminatis dignitatum de beneficiorum privatio denunciaretur. ΕΟ-dem anno, Iollaniae Georgio ultimo Comite Regensteiniano demortuo, Henricus Julius Regensteinium & Blanchenburgum arces occupavit, horumque Comitatuum insignia clypeo inserens inposterum quinque galeis usus est. Anno cisi . tres latrones capite pleri Groningae, quorum unus decem,

alter xxxviii. tertius Di. caedibus infames erant, annoque cla

a. decemalii publico supplicio aflecti, quorinu nemo esset,

Na qui

99쪽

cui non minimum tres ouatuorve trucidasset Anno mutat: ζgenuo jubebantur ad B. Mariam Canonici , qui Evangelicum V. D. praeconem allegerent: quod fecere tandem, accito Davido Muliero ad S. Spiritum Pastore, qui sequenti anno primum sermonem Evangelicum ibidem habuit. An mi v. Dccanus major Casparagannebergobiit, qui testamento luculenta in sacros usus legata constituit. Ipse HenricusIulius sua praesentia funeris solennia illustiavit. Succetarei datus est Matthias ab Oppen. Anno GaIκx. Episcopus Pragam concessit, sinam que in precio habitus suit a Rudolpho Caesare , quem & ingratiam reduxit cum Matthia fratre. Tum etiam apud Imperatorem perfecit, ut anno clairexi. Comes ab Hollach di Felix Rudigerus Haliarstadium mitterentur, qui per sicci alam Crasareuna Brunsvicensi urbi bannum supremum denunciaiunt, Henrico Julio commissa executione. Sed anno ci Ixxiii. Princeps xx. ulli circa nonam vespertinam placide obiit. ' osse bytum deductus in Henricopolitano templo splendide sepultus es . Vixit annos xLVIII.novem menses, dies tres. Epistop lem dignitatem poene per annos XLVII.tenuit, paternae ditioni praesuit XXI v.annis,ILmensibus,diebus xviri Princeps erauiteriscgregie excultus,&Mathematicarum artium apprime gnarus, inprimis autem Architectonices, quod exstruendis magnificis aedificiis, Groningensi inprimis arce, Helisiadiensi Iuleo, Halberstadensi ac Pragensi palatiis demonstravit. f. LXXXI. Vacante sede, nonici Halberiladenses manularunt HENRICUM CAROLVM, Henrici Iulii filiorum, natu minimum. Anno mi V. t tus Caesareus Arnoldus a Bucholta, Praepositus Hildesiensis, Halberstidium venit, ad procurandam Anshelmi Caniniri Oamboldi ab Vmbstet, de Rabani estphali in Collegium majus receptionem. Quia vero Aug. Confessioni nomen dare detrectarunt, re inina de cessit. Idem legatus frustra quoque tusit horarum canonicarum more pontificio repetitionem. Datum enim id res γnsi: Bene iam reformatam elle EcclesiamΗalberstadensem, nec alia opus fore. Ceterum dum optima quaeaue de Henrico Carolo

100쪽

annum ageret, in Academia Helmi adiensi ex hac vita in coealestem migrat. f. LXXXII. Quod autem Pater HenricusIulius filium alte. XLVI. rum RVDOLPHUM, an .ci iacii. natum jam in omnem eVentum commendasset nonicorum Collegio, id etiam concora di suffragio eundem postulavit. Sed is quoque quartodecimo flaetatis, xvi. praesentis seculi anno, in illustri Collegio Tubingensi vitam cum morte commutavit. Eodem anno,

mense Aprili onciscant monachi Halberctadio jussi e

cedere.

f. LXXXIII. Merita vero Henrici Iulii apud Capitulum

Halbersiadiense tantum valuere, ut etiam tertius fratrum CHRISTI ANUS, anno ci i xcix. natu laudato anno xvi. Am XLVugusti mensis die xvi. Episcopus eligeretur, cui Coadiutor datus Brandenburgensis Marchio Christianus milhelmus, Administrator Archiepiscopatus Magdeburgensis, ac si huic sorte humanitus aliquid contingeret,Iorro in eventum Coadjutor scriptus Fridericus, Christiani Daniae R sis filius, majoris Ecclesiae Praepositus. Introductio Christiani facta El. Maii anno cola VII. praesente matre Elisabetha, ac Fridorico Virico fratre.Sicuti autemBrunsviicum ante aliquot annos banno imperiali Halberstadii notatum, ita hoc ipib publica eius relax tio per secialem ibidem instituta. Paulo post i Tentibus inBoiemiancinGermaniam se diffundentibus gravissimis bellorum motibus, inclarescere volens Christianus , positis apud Batavos belli VrociniisIriderici Palatini regno Bqjemico pulsi caustin tueri constituit. Ferunt Elisii thae conjugi Friderici ereptam manibus chirothecam pileo io accommodasse,acudito juramento, non demissurum te symbolum illud e capite prius, quam Regem Didcricum solio Praetcnsi redditum viodisset. Itaque collecto in Saxonia dc mestpnalia,quem Halbetanadensis dioecesis cum gravi impensa aliquamdiu aluit,exercitu anno Cio lac I perfiassiam grassatur , ac occupato AmC noburgo Moguntinae ditionis oppido, id intendit , quomodo inFranconiam ad ErnestumMansieldium evaderet, conjunctis cum eo viribus icurPalatini curaturus. Misius ingruente hy