De summa providentia : res humanas administrante

11쪽

orbe, omneS genteS Populus romanus sub ditione Sua Coactos redigeret. Et duas quidem Propter CauSas hoc CVenit, primum quod multis antea PO-Pulis summo imperio potitis, sed brevi defectis, nulla civitas citius atque sortioribus consiliis potentiam suam condiderat; deinde quod victas omnes terrae genteS, inter Se hucusque disjunctas, quasi in

unum Coia gregaverat, ita ut Se humanum genus tandem cognOSCere Potuerit.

Cum igitur singulari illa populi romani vi ac Patientia tantum imperium acquisitum suerit, nullo modo mirandum est si ea philosophica historiae ratio nihil aliud apud eos suerit, nisi invicti cujusdam animi roboris conscientia. Vigente ista generis humani virilitate, viriliter assii maverunt historici, quid homo de se ipso Sentiret, quantum Vi, quuentum patientiae et sortitudini considendum esset; quid denique posset ad humanas res sortiter CaPESSED JIS, in consilio prudentia, in agendo vis. Eminuit Primum Sententia haec apud Polybium, non sine sorti

quadam audacia rebus romanis narrandis aptissime et in praesentia et in posterum accommodata; nam

ea est duplex Polybii historiarum pulchritudo ut

romanae gentis sortitudinem nullus utiquam Scriptor sortius celebraverit, et historiam quoque uni CI Sammox de longinquis romanorum expeditionibus ori

turam primus prodiderit in lucem. Nihil quidem

asseram nisi e medio sumptum, Si firmum ae sortem Polybii sensum, animum ut agendis rebuS EXEΓCitatum ita narrandis paratissimum, totius denique

12쪽

operis firmitatem et certitudinem laudavero; sed, litS praetermissis, hoc tantummodo notare velim,

qualis ea sit apud veteres philosophicae historiae doctrina, quantae siduciae innixa. vidit Polybius

maximum quod unquam suerit imperium, quingentis fere annis paratum, et cum sortuna, id est, Si eum recte intelligis, cum hominum industria omnia ad hunc finem inclinaverit, cupit et ipse historiam

suam ad hanc operis hujus universi consummationem vertere. Accedebat eo, ut ipse profitetur, quod hae e esset optima occasio ut universam historiam Coi SCriberet, cum non tantum bellum quoddam, urbem Captam, populum devictum narrare, Sed

magnum illud opus multis partibus consectum, PO-tentiam scilicet romanam, Sicilia, Asrica et Graecia debellatis, omni, qua habitatur, Orbi imperantem, celebrare aggrederetur; ita ut universam quodammodo historiam primus inter veteres Scribere tentaverit. Et cum in eam aetatem ista initia inciderint, qua minus auctoritatis jam religioni tribuebatur, nondum vero melior quaedam sides ab animis poscebatur , sic sactum est ut hoc de genere humano ausus sit profiteri Polybius, nihil scilicet sortunae relinqui, nihil diis, omnia vero e voluntate hominum pendere, omnia sortitudine et patientia administrari atque Compa I ari. IIaec igitur Sententia, quam ex Biomanis ipsis rapidisque romanae reipublicae incrementis mutuatus

suerat Polyhius, paulatim apud eos invaluit atque ipsa hujus populi indoles sacta est. Eadem emicat

13쪽

apud Sallustium, non modo artis politicae et rerum tractandarum peritia, Sed, quod magis quaerimus, sortitudinis romanae considentia. Nec non apud Titum Livium aliquid simile apparet, etsi si actis jam priscis viribus et labantibus animis, multa apud eum patriis

diis concedantur, misceanturque Saepe, ut satetur ipse, humanis divina, dum mentem Suam a PraeSentimalorum ConSPectu avertit. Interea CreScente Romanorum potentia, cum magi

BC magiS genteS in unum cogantur, quam Polybius tractare Studuerat universam historiam, aggredi quoque nonnulli Scriptores facilius possunt; quorum alii id exsequuntur praecipua imperia et pulcherrim2S generis humani aetates inter Se conserentes, ut TI O-gus Pompeius, alii vero, ut Dionysius halicarnassensiS, Diodorus Siculus, Appianusque, Romae historiam et incrementa narranteS, quam Polyhii instar caeteris

historiis gaudent opponere. Polyhii vestigiis incedit Dionysius cum id refellere tentat, quod multi apud

GraecoS pSSerebant, Romanos nempe Dota virtutibus

Suis Sed casu et quadam iniquitate sortunae ad tantum saStigium esse provectos. Addit vero aliquid majus Diodorus Siculus, in eo magnifico, quod de utilitate hiStoriae Scripsit, prooemio. Nam postquam Polybii illa doctrina diu increbuerat, ad producendos sorteSanimoS admodum apta , Sed quae hominem velut

historiae regem ac dominatorem, al,Serate Deo, SVPerbius collocaret, apparet apud Diodorum, fracto jam juvenili illo imperii romani vigore, DESCio quae in Providentiam fides, et suspicatus suisse videtur,

14쪽

quod mox christiani scriptores Saepius iterabunt, Providentiam scilicet hoc universum Romae imperium ad fines suos praeparasse, ut sacilior inde apud omnes gentes aditus verae religioni aperiretur. Cum enim de historia universa loquitur, docens quid valeat, quam conferre possit utilitatem, non Solum magnam inde doctrinae copiam legentibus parari as firmat, animumque inter tot casuS, tot exempla, Sapientiorem fieri, Ulyssis instar, qui dum Per gentes

UOD SOlum, inquam, magnum proclamat inde fructum percipi, quod ubique Providentia appareat, Puniatque bonos et malos remuneret, sed et hanc pulcherrimam addit sententiam :

scimus nihil prosecto mirandum esse si Diodorum siculum primi christiani scriptores, sustinus Eu-

eius re Providentiae divinae assiduum praedicatorem,

15쪽

re bonis praemia, sceleratis justas, licet quandoque seras, tribuentis poenas '. n Nihil adeo novi, sateor, excogitavit Diodorus, eum diutius antea platonici et stoici Providentiam divinam celebranteS, rem jam a

Platone, in dialogo decimo de Legibras, disputatam

SMPiuS uSurpaverint; non nullius vero momenti milii visum est, quod Diodorus hanc opinionem Primus in tractanda historia, qualicumque modo, trai Stu terit. Sed quam sublimis esset haec Sententia, ipSesorsan Diodorus minus perceperat, et quamVis ipfe Dionysiusque halicarnassensis, Appia UUSque, CaetE- .rique universae historiae ScriPtoreS, etfg θείασ Tpovoίασ, ut satur, υπουργοί Exstiterint, viamque Christianis historicis paraverint, illud praeSertim in ea, quae Do- his rapide adumbranda suit, apud veteres historiae doctrina, nDimadvertendiam est, quantam homo in Seipso fiduciam habuerit, quanta Superbia et vere juvenili considentia nihil nisi se ipsum viderit, quam

Parum quaerere Curaverit an non et Deo aliquid in administranda fortuna sit Concedendum. i I.

Quae Polybii Romanorumque historicorum doctrina quam fortis, quam nobili superbia elato, humanaeque siduciae apte accommodata Sit, Sati S Patet. Isis in doctrinis praeclarissimum videre mihi videor antiqui ingenii testimonium , quam ultra metuem

16쪽

progredi non potuerit. Firmam atque virilem audi vimus animi humani de se ipso prosessionem, nihil

sorti concessum, nihil sortunae, omneS rerum Publicarum eventus hominum industriae Servientes,

animumque, ut ait Sallustius, ducem et imperatorem vitae mortalium. Quid nunc Superest, nisi ut ipsius summi Dei in hoc tanto opere Partes vita dicentur, incipiantque paulatim homines inquirere, an non humanis consiliis sortius certiusque quoddam, divinae scilicet Providentiae, consilium sas sit Su-

Spicari quam quidem meliorem doctrinam, ejus licet apud Diodorum si nutum tenue aliquid vestigium

suisse videatur, haud sacile apud veteres nasci Potuisse existimarim. Duobus enim, nisi salior, auxiliis opus erat ad informandam eam, de qua agimus, philosophiam, scilicet ut inter tot gentes, tot imperia , a Se in icem non minus moribus et origine quam Spatii S aut temporibus disjuncta, vinculum

quoddam reperiretur, quo totum humanum genuSunum et areta Cognatione Sociatum appareret, deinde ut nova existeret religio, quae animum humanum supra terretias res Clatum velut in fastigio quodam collocaret, unde tota satorum Series nova quasi luce illustraretur.

Interea e tenebris emergit populus iste, qui remotissimas mundi origines, populorum Cognationem, vinculum humanae familiae nunquam ruptum, VCSctitra lesrim Ct CNἰιgiraes metractu, se scire aiebat et sideservasse. Ab omnibus gentibus diu Segregatus, Pau-

17쪽

latim se populis externis immiscere incipit, et quem nondum in historia obtinuit locum, nunc sibi vindicare vult, longamque nec interruptam Saeculorum seriem ostendere. Magnum profecto opus, sed quod nondum Satis est; nam qui haec asserunt, iidem et doctrinam novam, Christi Scilicet religionem, prae dicant, cujus ea est indoles, ut res terrestres dedi gnata, aliam et divinam quidem, ut ait Augustinus, civitatem hominibus aedificet. Parata igitur omnia Sunt, ut ea noxa, quam inquirimus, de summae Pro videntiae gubernatione doctrina Surgere POSSit; multis rerum humanarum conversionibuSjam Praeparata, in ipsis christianae fidei doctrinis, quod nemo eat inficias, licet obscura, Continetur, et quomodo CXStiterit, quibus paulatim sese incrementis informave Pit, mihi in hac disquisitione explanare propositum

Licet ii primum nominandi sint Scriptores qui, chronologiae intenti, res haebraicas Cum Prosanis annalibus Conserendas Curaverunt, non diutius mihi apud eos demorandum est. Parum ad propoSi tum meum attinet quidquid Eusebius in hoc gravissimo labore esIecerit; et qui haec curiosius tractare velint,

ad Scaligerum in doctis his libris, des Emen licinetesm 'Ortim, et in ThesSctre O tesm 'Ortim Eusebii, re mittam. Satis mihi habeam, si de his argumentis quod ad me pertinet excerpam, et hanc Eusebii chronologiam eam ESSE Profitear, quae mox informandae de Providentia doctrinae non parvi Profecerit. Cum enim in hoc imprimis con Stet ea doctrina, ut

18쪽

in toto rerum praeteritarum cursu, duas civitateS, hanc homini servientem, illam Deo consecratam aspiciat, necesse quidem fuit ut ista Issebraeorum chronologia constituta esset et cum caeterarum gentium annalibuS apte collata. Nec, post EuSE-bium, inutilis quoque fuit Sulpicii Severi sctorct uia florict, qui, Eusebii vestigiis incedens, aliud tamen

muNUS EXSecutus est. Constituerat Eusebius imprimis historicam temporum rationem, operum Vero Sulpicius Severus enixe dedit, ut res a mundi exordio in sacris Scripturis editas, breviter cotiStringEret, u Multis, inquit, id a me studiose es agitantibus, qui divina, compendiosa lectione, cognOSCere Properabant v Ambo igitur, licet suo quisque modo, eodem munere siuncti sunt, nam cum ille distinctiones temporum attente perpenderit, alternutem Sacras res brevi atque elegantiori sermone et sallustiana, ut Saepe dictum est, eloquelati a Darra Erit, audaciori sancti Augustini ingenio sacilius postea licuit his auxiliis inniti, sutilimemque excogitare in telligendae historiae rationem, ad quam transeuiadum

iII. Mirum jure ac merito videri potest, quod illa in divinam Providentiam fides non sese proprio ae libero motu apud primos Ecclesiae doctores evolverit, doctrinamque produxerit rebus historicis accomo-

19쪽

dandam. Non libero, inquam, motu uenimi, non ex industria lias doctrinas explanavere, Sed eas sortuito tantum casu, ut videtur, dumque paganis adversantibus responderent, ea disputatione accensi, in-

Christiana religione in imperio romano publice recepta, contigerat ut in eadem tempora Romae cor ruentis sata inciderent. Violati ubique imperii fines, a Statae provinciae, CVersae urbeS, ns Ilicta Romanorum arma, incurrentesque in Italiam Barbari et contra Romam graSSantes. Quid mirum Si pagani, tot calamitatibus perterriti, ultionem ESSE deorum Contem piorum putarent Quae quidem opinio, jam exeunte

quarto Saeculo Nata, mox magiS ac magis increbre Scere coepit; ex quo praesectuS urbi S Symmachus causam egit, ut victoriae aram Gratiani imperatoris jussu, anno 382, Sublatam, in Curia Selaat IS I EPOneretur, resque his etiam, licet Sine hono exitu, tentata est; increbuerat Semper ista apud Paganos opinio, et sacra christiana infestius incusabantur. Symmacho Ambrosius episcopus mediolanen Sis et Prudentius,

hic libello ad imperatorem misso, ille versibus confrct mmeschum inscriptis, respotadere conati sunt, sed violentis quidem declamationibus, unde nihil decerpere licet, quod ad certam de Providen tia doctrinam possit reserri. don mutaVerunt Paganorum opinionem Ambrosii et Prudentii scripta, et cum, ineunte quinto Saeculo, poSt cladem Bada gasii, rursus insestiusque incurrerint Barbari, Romamque Alaricus, quae se bis pretio liberaverat,2

20쪽

tertia opugnatione captam, suo exercitui Spoliandam tradiderit, confirmatus demum tristiorque auditus est ingens ille paganorum clamor, jamdudum exortus, RomaDOS Contemptae religionis poenas terribiles luere, christianosque in imperii exitium missos suiSSE.Cum tantus esset paganorum dolor, tam gravis imperii amictio, percelleretque animos terroris plena res, Urbs Scilicet Sacris patriis protegentibus invicta, nunc iis contemptiS expulSisque, Barharorum armis direpta ', nescio an et ipsi christiani primum attoniti turbatique non haeserint. Quod quidem libenter credam, nec id adeo absurdum est, Si attendas quantam in respondendo curam, quantum studium Augustinus attulerit. Illud saltem observandum est, quas jam pagani et christiani personas in hac contentione Sustinuerint. Qui vix uno ante saeculo christianos atrocissimiS Suppliciis persequebantur, nunc meliorem CaUSam videbantur suscepisse , cum patriam exitio labefactam lugerent, patriaque sacra es agitanteS repetererat, Sacra nempe et aras illas quae, ut dixerat Symmachus, Anuibrales in I moenit&S, ct Cyilolio Sestionias res rei runt. Desensore igitur, Si sieri posset, magno et

3 Notanda est Zosimi tristissima haec declaratio et Tou θυηetro t-