De summa providentia : res humanas administrante

21쪽

eloquenti egebat christiana religio, ne huic novo periculo impar esse existimaretur. Inde ortum mirum illud et singulare opus quod do Cipilole Desi Augustinus inscripsit, in quo Si nunc orationis amh

ges, Solutam et intemperantem inconditarum rerum abundantiam, tumultum orationi S, nunc Nero Sublimes doctrinas ae Subita quaedam ingenii sui mina mox tenebris recondita recte intelligere velis, memineris oportet qua ex origine, qua disputationis necessitate prodierit. Perlegentem me hos de Voltcile Dei duo et viginti libros res aliqua Semper maxime perculit, quae mihi, nisi fallor, totius operis proprium et peculiare insigne videtur. Scilicet tempus venit, quo antiqui mundi flos ille marcescere incipit; in ista tempora christianos sidei prima initia incidere, quibus omnis

jam antiquorum Romanorum gloria, Omlae robuΓ, omnis disciplinarum et philosophiae lux, evaneSCunt, ita ut animos nescio quis invadat moeror atque tristitia, videaturque christiana religio veteris Romae ruinam confeciSSe. Tum prodit sanctus Augustinus qui Priscorum hominum desideria ut Consoletur, alium splendorem et illum meliorem majoremque afflictis hominum animis ostendere ac celebrare aggreSSus est. A dificatur ab eloquenti sacerdote civitas illa divina, terrestri civitate pulchrior et magnificentior; apparet lumen aliud: o meliorem imperio romano potentiam l O majus sortiusque regnum i o civitatem si quae non fortuitis motibus ani-u morum, Sed plane Summae dispositione Providentiae

22쪽

u Super omnium gentium litteras, omnia Sibi generati ingeniorum humanorum divina excellens auctori-ic late subjecit'. n Magnum quidem opus, cujus, licet eas mysticas sidet nascentis opiniones ardentius interdum quam Sagacius profiteatur, magnificam descriptionem, novitatemque doctrinarum haud nimium mirabere; praesertim cum causa hic Suhli mior agatur quam quae a Sancto Iustino, Tertulliano, caeterisque christianae sidei defensoribus hacte

DUS acta ESt, Cumque res major facta non tantum audaces et sacundoS quosdam Chri Stianorum patronos , sed philosophiam doctrinamque de guberna tione Dei suscitaverit. Dum vero hoo propoSi tum persequitur Augustinus, quid mirum si, in tanta rerum abundantia, colluctantibusque duabus civi tatibus , aliqua consuSio legentem impediat. Ex tot igitur ambagibus eruendum est, quid Augustinus de Providentia novum docuerit. IV. Duo principia ex tota Augustini disputatione mihi posse colligi videntur, unum jam antea notum, SCilicet esse Dei providentiam quae res humanaS admi nistret cujusque judicio bonos remunerari, malos puniri necesse Sit, alterum nulli antea suspicatum quodque tum primum in lucem prodit, Deum Scilicet non Solum praesenti judicio malos punire et

Do CDilato Dei, lib. XI, c. l.

23쪽

remunerare honos, sed ipsam historiam, id est to tam eventorum Seriem longinquis iisdem et certis simis semper consiliis ad finem quemdam aeterne

praestitutum regi et gubernari. De quihus Singulatim jam dicendum CSt. S. q. Non ita novum est quidquid Augustinus depraesenti Providentia Scripsit. Jam apud veteres ressere consecta fuerat. Nam cum alii, inter philosophos, deos incuriosos negligentesque rerum huma Darum Crederent, alii vero eos ut proVidentes curanteSque mortalia Celabrarent, utrinque jamdudum rem studiose disputatam reperimus. Quod quidem praesertim apud Ciceronem videre est, viai, dum de natura deorum eloquentissime diSSerens,

plurima nobis de imminuta magis ac magis Pagani cultus auctoritate detexit, Velleium Balbum Cottam que disputantes introducit, hunc Epicuri, alterum

Stoicorum, tertium vero academicorum doctrinis,

addictum. Concedit Velleius deos esse, Sed humana

Curare negat; affirmat Stoicus et deos ESSE Et, quo- Diam sunt, administrare mundum rebusque humanis Consulere; contra quos academicus Cotta, quem

Ciceronem ipsum licet disSimulantem quidam Putavere, gemina disputatione reclamat. Illic igitur in disputatione de natura deorum, licet stoici magna et mirabilia multa de deorum, operibus et administratione proserant, licet gratissimis laudibus deos totius mundi conditores celebrent et

Christiano sere sermone, quem SeriuS FEDelo nosterrui SUS uSurpabit, res terrOStres CaeleStesque, terram,

24쪽

aerem, Stellas, immensi orbis ordinem et ornatum enarrare Studeant, tamen Velleius et Cotta, scilicet epicurei et academici, mihi meliorem CauSam, u Pote pagani, egisse videntur, eosque in hoc certa mine vicisse libenter dixerim. Quid enim respondere possit Balbus, si Cotta deos res humanas Curare negans, hunc Telamonis versum recitet:

Nam si curent, bene bonis sit, male malis et quod nune abest.

Si hune versum, inquam, recitet, exempliSque, quorum prosecto nimis multa in Promptu Sunt, Confirmare velit Nihil, credo, respondebit. IIanc enim objectionem tunc tantummodo refellere licebit, Cum mutatae fuerint hominum de felicitate aut mi-

Seria opiniones, cum mali et honi notionem salsam in animis nostris nos informare, et ea quae ex UNiVEΓ- sis Providentiae legibus procedunt non in singularicaSu mutanda nec pro malis habenda eSSe cognosce mus. Donec enim ea vigebit judicandi ratio, credet deos rebus humanis consulere qui honos viros re muneratOS, maloS, ut decet, castigatos viderit, negabit vero eos humana curare qui exemplum aliquid Contrarium asseret : haec erit paganis opinio , hoc declarat illarum, ut ait Augustinus, Poetra, Clau

Saepe mihi dubiam traxit sententia mentem , Curarent Superi terras, an nullus inesset Rector, et incerto fluerent mortalia CaSu.

Abstulit hune tandem Rufini poena tumultum, Absolvit que deoS.

25쪽

Ilaec igitur paganorum disputatio non nisi melioris doctrinae auxilio potest absolvi. Conficiet pendentem adhuc litem christianorum doctrina, et quod Stoicus Balbus, acriter urgentibus Velleio et Cotta, sublimi

sed non victrici ratione monStraverat taratum, veriuSchristiani evincent. IIano primo Solutionem asserre potuit Augustinusquam christiana sides docet, bonum scilicet malumque non ea CSSe quae nobis fingimus, et dum in hoc mundo Don Semper vitio ac virtuti sua dari merces possit, Serius in alia civitate poenas et praemia justis simo judicio distributum iri. Primum enim, inquit, si his in terris eadem saepe heneficia et impiis et honis a Deo conseruntur, cur id evenit nisi quia ea munera ab eo praebita sunt re qui quotidie facit oriri solem re suum super honos et malos et pluit Super justos et re injustos n Propterea Si bonus mala quaedam pati tur, non iis illum puniri credamus, quippe cui nulli sit pretii haec temporalis vita, merces autem Vera in alio mundo exspectetur; cum mali contra selicitate sua corrumpantur, iidem infelicitate puniuntur. Quod si bonis eae quae dicuntur adverSae res aliquem dolorem asserunt, unde velut injustam poenam perpeti videntur, hinc oritur dolor quod nimis amant tem poralem vitam, nec jam adeo injusta est ea poena quam patiuntur. Ex his multisque aliis locis colligi tur eam primo fuisse Augustini responsionem , hoc

in mundo nec honum nec malum ESSE, NEC ad Vel SAS De VPilato Dei, lib. I, L. 8.

26쪽

res nec ProSpera S, felicitatem vero et miseriam in suprema demum vita , et hic quidem pro justa por

tione, NOS manere.

Isis dictis quae primum dicenda erant, Contingere quoque potest ut praesenti judicio Deus virtutes remui ei et . Non Solum enim CSt Deus aeternae civita tis regnator, in ejus quoque PoteState Sunt regna cterrena ' .n Solus ille terrae imperia regit, gubernat,

hominibusque, sicut ipsi placet, partitur. Qui potentiam Assyriis suam, qui Persis dedit, idem ille verus

Deus Romae orbis imperium CONCESSit, re quando Voluit et quantum voluit'; n nec eam gloriam quam 2S- secuti sunt Romani, Dei remunerationem suisse negandum est. Moribus enim SutS, Paupertate , sorti tudine , patriae libertatisque Studio , re meruerunt ut

ic Dei justitia conquerantur : perceperunt mercedem re suam. . n Sed recordandum Semper non absolutam

esse his in terris Dei remunerationem, ideoque imperium nunc bonis , nunc impiis, Vespasiano et Domitiano, Juliano et Constantino, dari posse'. IIaec Augustinus et quaedam alia de praesenti Dei providentia et judicio censuit, quae his duobus pre

27쪽

Ceptis Continentur, primum veram felicitatem miseriamque non in hac vita recte judicari posse, sed in Suprema Vita tantum suaS Cuique mercedes distribu tum iri; postremo Deum, licet hac in terrestri vita non continuis certisque judiciis suas cuique partes concedat, tamen imperia regere, ac, Sive Virtutes aliquaS remuneret, Sive consilium quid hominibus igUOtum Sequatur, omnia ejus judicio administrari. Dicebat Polybius, firmissimique post eum RomaDae historiae Scriptores, nihil in humanis rebus valere nisi virtutem, prudentiam in consulendo , in agendo sortitudinem , in perseverando patientiam; hic ab Augustino novum aliquid additur, non profecto fortuna et CaSus quem servire humanae industriae optime dixerunt veteres, sed Dei renumeratio. At illud tan tum dixit Augustinus quod simplicissima Christianorum fides etiam indoctis aperit, et nihil fere nisi de medio sumptum in hac disputatione attulisset, nisi sublimiorem hanc excogitasset doctrinam ad quam

nune Veniam US DECESSE ESt.

S. 2. Apparet tunc primum apud Augustinum doctrina illa, cui quidem si fides adhibenda est, non modo Deus bonos malosque praesenti judicio judicat,

praesentique imperio terrena regna hominibus Partitur, Sed, quod majus novumque Omnino eSt, longam gubernat historiae seriem, consiliisque certis ad sinem quemdam longius praevisum Praeparatumque

humanas res deducendas Curat.

Magna quidem res est hanc doctrinam in lucem

28쪽

prodidisse; sed si hoc evolvere, si hanc doctrinam explicare velimus, Si ostendere aggrediamur quae sit ea Summae Providentiae gubernatio, quem rebus humanis finem assignaverit, quibus viis ad eum finem res terrenas deduxerit, Si ConSilia Ea, inquam, Scrutari audeamus, hoc opus, hic labor est; nec mirum profecto est quod primus illius doctrinae repertor in ea evolvenda desecerit, cum et ipsi recentiores philosophi , qui hoc opus tentavere, licet melioribus auxiliis innixi, operam tamen humanis viribus fortiorem aggressi videantur. Quae est enim Augustini de toto historiae humanae Progressu Sententia Z Quorsum tot exitia, tot gentium mutationes tendunt Quis est tot eventiS Propositus sinis Duae sunt in hoc mundo civitates, altera terrae, altera C lorum. Civitas est terrestris

longa illa imperiorum Series, urbes, POPuli, qui terrae vicissim dominati sunt, Coelum Vero Semper, si dicere licet, nesciverunt, cum Superstitionibus addicti, salsos tantum deos coluerint. Civitas Dei duplex est, quippe quae et in sedis aeternae stabilitatea vero Deo constituta sit, et in hoc temporum curSuinter impios peregrinetur. Unde consequitur nihil aliud in hoc mundo agi nisi duarum civitatum Colluctationem , nullumque alium rebus humanis esse impositum sinem, nisi ut civitas Dei paulatim ac crescat , dumque terrena imperia sibi invicem suo cedunt , Sublimiusque evecta gravius deinde Coa ruunt, illa humilitate sua semper augeatur. PerpleXaS

29쪽

mixtasque videt in tempore duas eas civitates, Sed semper sacillime agnoscendas ' : primaque ah ori gine exordia profectusque duarum civitatum re Petens, eaS etiam in Coelo ante hominem creatum inter sidos rebellantesque angelos in Cepisse Putat'. IIanc quoque divisionem significant inter primos homines Cain et Abelus', Ismael et Isaae,. Incipit cum Abrahamo civitas Dei manifestius apparere ', donec a Davidis temporibus usque ad Christum natum Semper magis ac magis progrediatur'. Insor matur interea crescitque terrestris civitas, duobus praesertim imperiis, Assyriorum scilicet et Roma

numina, SuperStitioneS, religionum impiarum antiqua rudimenta quae apud Varronem reperire est ;sicut in civitate Dei prophetae, Moyses, David, florent in hac terrestri civitate theologi poetae, Orpheus, Musaeus, Linus'; tamdem humilis diu atque hominibus ignota, in lucem prodit cum Christo civitas Dei, civitatemque terrenam invadere

' Ibid. , lib. XV, c. i. Ibiae, lib. XV, C. 2. , Ibid. , lib. XVI, c. I 2 Ct Seq.' Ibid. , lib. XVII, c. 2o et Seq. Ibid. , lib. XVIII, c. 2.3 Ibid. , lib. XVIII, c. 12, id.' nid. , lib. XVIII, c. id.

30쪽

ac subjicere aggreditur'. Quae quidem ambae civitates, Si ita sata quaeque sua habuerint, hoc profecto fieri debuit, cum quaeque aliam originem habuerit, aliudque sibi bonum, alium finem ProPOSuerit. α FECE-

re runt enim, ait AuguStinus, amoreS duo et terrerium,u Scilicet amor sui usque ad contemptum Dei; Coere testem vero, amor Dei usque ad contemptum Sui'. nFinis quoque non idem utrique Proponitur, DBm terrena civitas philosophorum opinionibus adhibens fidem, Summum bonum sive in animo, sive in Cor-Pore, sive in utroque ponit, id est Sive virtutem,SiVe Voluptatem, sive utriusque Societatem Celebrantes Sequitur, Unde Omnes ConStat terrenae Civitatis philososophos in hac praesenti vita honorum malorumque finem esse existimavisse. Respondet vero caelestis civitas ultra hane nostrum hodiernam vitam fines honorum ac malorum constitui debere,

Summumque bonum vitam deteΓNam, Summum malum aeternam mortem futur m ESSE.

Ηaec est sancti Augustini quasi per Summarium explanata de rebus historicis opinio. In qua quid deficiat satis patet, num etsi elocutioni ignoscas quae , sicut labentis latinitatis temporibus fere sa Clum CSt, Cum verbis ludens et quodam figurarum Coia Cursu illecta, ultra Sententiam veram Saepissime progreditur, Cainumque Abelo, ut CXemplo utar,

De Civitato Dei, lit,. XVIII, e. 5o. Ibi lib. XIV, e. 28.