장음표시 사용
31쪽
instipulationibus quoq; dandi uiderer admitti solutio eius, quod interest. ibi. ia 4. nu. II. Stipulationibus cum inlint pacia incontinenti apposita, cur non pariter traditum sit, illa inesse caeteris contractibus stricti iuris. fol. ii . nu. 39. in Stipulationibus non semper necesse est, uerba in futurum esse concepta. ibl.9 . uti. 7. . in Stipulationibus attendi debere, quod uerbis expressium est, quomodo accipiatur sol ia 8. nu. 6. in Stipulationibus quoque attenditur in dubio, quod aestim est, idq; ex bona fide aestimatur.ibl. t 28. n.7.
in Stipulationibus dandi quod rectὰ seluatur id quod
interest, quomodo sit accipiendum. l. ias. nu. 1 3. Stipulari alteri quinam possint. l. io I. nu. 3. Stipulari qui non possint.sel. 67. nu. 3. Stipulari aliud uoluisse partes in dubio creduntur, qua quod coiitraetii praecedenti continetur. f. . nu. 27. Stipulationum ueroa l axari cur noluerint antiqui iurisconsilii sel. II. nu. II. Stipulari stipulationem, S conficere stipulationem no siuesEdicimus. sol. 66. nu. 24. Stipulari uerbum nunquid solam permissionem inter dum significet sol 6s. nu. a. Stipulari dicitur qui interrogat ,& qua ratione. s lio. 6 . nu.6. Stipulanti Stichum.& Pamphilum. qui respondet se in Pamphilo dissentire an saltem quoad Stichum obli
Stipulandi factum, & laetum spondendi cur non distincte exprimi seleat,quemadi nodum emendi, dc
Stipulatus pro stipulatione sepe usurpatur. l.6 .nu. Stipulationum uariae diuisiones, & quae nam illarum notissima sit ibi.97. nu. Stipulari uerbum, quomodo actum quoq; respondentis complectatur. l. a. nu 7. Stipulationum diuisio quae nam potissima cur Stricti iuris cotractibus,sicq; stipulationi ni insint pacta incontinenti apposita, quemadmodum contractibus bonae fidei. fol. i ta nu. i.&ibl. i i 3 nu. t stricti iuris cur sit certi codictio ex mutuo. Ll io. n.2OStricti iuris iudiciis. quare non insint pacta incontinenti apposita.sol. III. nuq r. Supplicium mortis appetere, uel propriam sibi miseriam struere nemo natura obligatur.sol it. nu. s. Substantiam actus que non attingunt,nihilo magis cosideratur, quam si nullatenus in actu interuenissent.
Sylosontis clamys, antiquo prouerbio celebrata. G-
syllogismus, ut differ i a ratione in syllogismum redacta, ita a conuentione in stipulationem redacta dissere isti ulatio. sol 7 . nu. io. Stricti iuris,de bonae fidei actiones quomodo inter se
dii ferant, tuantum ad iuris essectus. sol. II i. nu a 9. Simoniacus impetrans scienter beneficium ructus et consumptos restituere tenetur. l. I l. n a.
Transigere licet de publicis criminibus, tametsi hoe
non unicuiq; permisiam est. sol. 8. nu. aa. de Transactionis uiribus communes traditiones reseruntur, ac reprobantur.fol. iar. nu. 2.
in Transactione quomodo dicatur implementum interuenisic.1bl. ias. nu R. in Transactione non tam continetur, sacio ut des, quam discerniti ir species illius articuli, do ut des. fol. ia 6.nu6 atq; eius difficultatis uerior explicatio sol. eodem. nu 7. in Transactione , aliisq; similibus contractibus. quid operetur stipulatio quantum ad poenitentiam. s
ex Transactione actionem multae leges concedunt, &quomodo illae conciliari s mssint cum l. cum mota
Transactio de crimine, de obligatio ad poenam sibi n-
uicem aduersantur. l 9. nu. r. Traditio licet in contrahendo interuenerit,ianae consenstis quandoq; potior est. sol.2ῖ. nu. a. ex Traditione, de receptione oritur vovitas tu sundamentum natumalis obligationis. l. ai. nu. .
Traditio non ad factum sed ad dationem re sertur in articulis illis distinguendis,quos proponit Paulus in l. nam talis T. de praescrip.uerb.ibl. i 2 3. nu. S. Theodosius approbauit scripta Papiniani, de aliorum aliquot iurisconsultorum fol. 8 3. nu 6. Testis deponens faciam fuisse stipulationem factum magis testatur,quam ius sol.78. nu. . Tessis interrogari potest quid sit stipulatio, item quid sit mutuum, atq; eiusmodi interrogatoria admitti
Testes licet non nisi uerbis expressis deponere debeant, tamen ex iis uerbis non oriciar obligatio. λ-
an Testes fidem faciant,qui de stipulatione deponunt.
Testes debent illa tantam testificari quae sensu corpo rco percepcrunt sel.77. nu. 7. ciuit Teneri suis dicitur, non statim cocedendum est, eidem obligationem inesse. sol o. uv. la. Testamenti forma codicillorum formam quodammodo complectitur. sol. s7. nu l . Teneri dicimus pignus, cui tamen obligationem non recte tribuimus.i l 9. nu. 33. Tempora tria in reciprocis conuentionibus consideranda I.16. nu. 13. Tationis poena sol.6. nu. I. Tactusvorporis non semper est necessarius in acquirenda possessione .sol. 82. nu. . . Tacete est medium quoddam inter consentire, de nepare l. i. nu. r. Tabellionis munus cur ante Arcadium seruis potissimum demandaretur. l.87. nu.8.
Tabellionem liberam personam esse oportere Arc dius constituit ibi 87. nu. 7.ΤVtela an compr ehendatur in diffinitione contra
Translativae fictiones. 8 . nu. 9.VErba Blemnia esse semper lex requirit, quoties ex uerbis obligatio oritur,oL7s. nu. al. Verba solemnia sunt quandoq; necessaria de iure Pontificiosil.71. nu. 27. Verba
32쪽
Verba non natura sunt , sed ad placitum. sol. 7o.nu l. Vendicatio nullam exigit obligationem tamen uerbum deberi,rectὰ ad eam refertur. λ. 9. nti. Venditio qua ratione inducatur ex sitimatione rei dotalis. sol. ior. nu i O. Venditione bonorum nihil turpius, aut reipub. perniciosius. ωl. 6 r. nu 2 s. Venditionem simul, ac stipitiatione induci his verbis vendis 3 vendo receptior sentc ratia est sol.97. nti. 8.Venditorem non praecise cogi ad rem tradendam, sed
soluendo iii quod interest, liberari. quibus legibus
Venditoris obligatio,qua ipse cogitur tradere.est ii ide ra obligationibus dandi persimilis, sied non illis
prorsus conuenit sol. i ai. nu.9.
Velleianui .& Maced. S. C. qua ratione inducta. im.
Vera declaratio l. r.3 .ad bestias.F de pollui. f. q. nil. 6. Verba illa ultro,citroqὶ,quibus utitur Labeo in diuinitione contractus,an respiciant subiectum uel praedi
Verba sunt in potiori signiscatione accipieda. f. i. n.l Verba illa si hoc actum est,nouationi quidem, sed non acceptillationi conueniunt sol.79. mi. i I. Verba legum quantumuis generalia. debent redigi ad
ter iii nos habiles. l. 7Ο. nu. I.
an Verba solemnia prorsus omnia complexus fuerit Iustin. in .F. in hac re, quae antiquitus erant in usu. l. 69. nu. 23. Verba possunt accipi & in communi, de in legitima significatione. sol. 3 8. nu. I . Verba antiquitus neces laria in stipulatione quae merint. sol. o7. nu. q. Verba interdii legis ministerio supplentur. s. 13 .n. 28. Verba illa, racta seruabo, posita in Edicto Praetoris quomodo intelligantur. Gl.; 8. nu. 3 6. Verbis aequipollentibus an possit fieri stipulatio . δ: quomodo hoc aecipiendum sit. sol. 67. nu. 8.ex Verbis tibi oriatur obligatio, praeterquam instipulatione. l. 7 . nu. 18. Verbis quod est expressum in stipulationibus arte nisi debet, et quo nodo hoc accipiatur, sol. I 28. nu. 6. Verbis fieri conuentiones quae continent nudum consensu ii, non perperam dicuntur sol. Inu. O. Verboriim solemnitas in stipulatione usu tantum suerat inducta. fol. 68. nu. I9. Verborum solemnitas quo tempore,& qua ratione ab usu recesserit. sol. 69. nu. 2O. Verbis integris. non signis numerorum, quotae haereditatis inter filios exprimendae sunt.sol.72. nu. I 8. Verborum obligationis materia qua in re potissimunegotium secerit omnibus cum antiquis iurisconsultis, tum etiam nostrorum tempotum expositoribus. l. 3. . nu I9 an Verborum appellatio recte ad scripturam refera
Verborum in a quo pacto tolli potuerit in stipulatione, absiq; eo, quod stipulatio ipsa tolleretur. λ-lio.68.nu.is. & sequent. Verboru obligatio est stipulationis effectus f. 66. maa. Verborum solemnitas, an in omni iuramento requirat silio.7s. nu. P.
Verborum conceptionem qui negaui esse genus stipulationis, ipsi ueritati aduersantur. l.73. nu. verborum oblisatio cur sola dicatur quae stipulatione fit, cilin de aliae sint obligationes, quae uerbis indu
Verborum mutatio non improbatur in ultimis volu tatibus sol. o. nu.s. Verborum selemnitas nunquam pertinuit ad serinam stipulationis. sol.68. nu. I 8. Verborum obligationes nunquam simul plures com
Verba stipulationibus adhibita quantum habeant momenti. sol. 7i nu. 32. Verborum. e consensus missura dupliciter considerari potest. l. yy. nu.26. Verborum concertio rectE dicitur, etiamsi unus tam tum loquatur. ml.io8. na. I 3. Verborum tripartita ratio, quae ei m in stipulatione, idna etiam in quacunque conuentione adhibentur. solio. 97. nu. F. an Verboriim conceptio uerum genus sit stipulati nis.fol. 77. nu. 7. Verbum deberi, an reseratur ad poenas, & quomodo
Verbum teneri obligationem significat Bl.8. nu. 8. Verbu, offerri . promodo accipiatur in iure. f s a.n. is. Verbu apud quomodo accipiatur in iure. f. s a. n. verbii, stipulari, passivo accipitur, cum ad promissoris personam resertur. sol 6s. nu. II. Verbum. contractus, latius productum sol. 19. nu. ro. Verbum stipulari,qi.omodo respondentis actum complectatur. l. 6 nu 7 Verbuiri,contrahere, qua uaric accipiatur. f. I9.n.is. Vestimenta sex conuentionum ab Accur. tradita quisbus 5: alia Doci. addiderunt. Qi. 23. nu. 3. Verbum stipulari,cum respicit promi libris persenam, passitie accipitur .sOl. 6s. nu. I R.
Verbum stipulari nunquid interdum tam promissionem significet.sol.6s. nu. I a. Verbum,contractus. uariasgniscat. l ro. nu.a an Veiii menta afferant efficaciam conuentionibus. lio. ri. nu. a. Vestimenta omnia conuentionum ad duo latum nonnulli redigunt sol. 2 . nu. ao.
Vtilitas tituli de pactis. sol.38. nu 36. Vestimenta pactorum quomodo accipiat iurisco situ
Vestimenta pactorum an fuerint considerata a Iust in . . sn. instit. de oblig. sol et . nu. 22. Vestimentum literarum a uestimento rei non est diuersiam. l. 23. nu. q.
Vestimentum uerborum non provis improbandum. sel. r; nui 3. Vestimentum re persectum Iurisconsultorum sentetiae est consentaneum . sol. 22. nu. q. Vestimentum consensis, nullatenus recipiendum. &quare. sol. af . . duis Viae concessio interdum in itineris cocessionem resoluitur. sol. 38. nu. I R. Vinculum quodcunque ories ex praecepto aliquo, seu ciuili, seu naturali,obligationis nomine nuncupari potest sol a. nu. I.
Vitium praeposteri quale sit, quod a Leone in dotibus, a Iustiniano uero ubiq; sublatum est sol 68 .nini Vlpianum
33쪽
I N Dulpianum disposuisse id, quod postea a leone sue
i it constitutum, ierum non est . fot 7 a. nil. am iptatius quo tempore vixerit, di quanto annom interuallo Leonem antecesserit. sol e . nu. 9.
uniuersale licui non possit esse sine principiis indiuiduantibus , potissimus tamen illud apprehendere , absque ulla principiorum indiuiduantium apprehesione . sol. 39- nu. I 6. vocabula causis,& effectibus accommodata Iurisconsulti interdum promiscu cusurpant.sol. 1 9. nu. a . Voluntarii, de inuoluntarii contractus dicti ab Arist. quomodo uocentur a iuriscons. fol. 3. nu.2o. Voluntas solo nutu declaratur. t i O7. nu. Voluntatem mutate, an quis praesumatur. l. 49aa 8. Voluntatis testimonium facta existimantur . Q-li O. O. . . . D' usurae, & fructus an sint in obligatione, in iudiciis bonae fidei. sol i ia. n 32. Voto cur obligemur, multo maior est ratio, quam ex pollicitatione facta reipub. sol.6 i. nu. Io. vlutae sine stipulatione non debentur. l. 29. nu. i s.
Vtile pinu quata habeat stipulatio inutilis.f. i o6.n. aE X. Vtile, an inutile quid mihi sit, n5 aliunde, quam ex mea
uoluntate aestimandum est Ol. i. nu. lo.
Vtilis erit stipulatio, licet uerba factum exprimant creditoris. .l. 69. nu. a 4. Vtilis adito,&acius filius tam lono inter se distant, ut unum ab altero oriri non pos, it. λl. 8 . nu. 16. tilis actio quare dicatur, & quare in factum. λ-lio 86. nu. 17. Vtilis actio. quare interdum detur, ubi est praeterivises a stipulatio. sol. 86. nu. 8.cur Vtilis actio tantum,& non directa competat, in l. non aliter in fin. cum l. seqtient is de adopi f. 87.n. Vtilitatis publicae ratio. quae suadet delicta puniri, an possit quemquam obligare, ut damnum datum re-
Vtilis actio, nulla certa ac generali regula tradi po
Vtilis actio cuius actionis in quaq; specie similis fit.
36쪽
ALBERTI BOLOGNETI BONO N. I. GAD RUBR. DE VERBORUM OBLIGATIONIBVs
ION esse illorum interpretum consilium improbandum, qui hic non tantdmλ obligationes tractarint stipulatione contractas,sed&alias omnes, nonnullis generatim de ijs propositis quaestionibus,complexi fuerint.
I Earum rerum utilitas, quae in hae rubrica 4 Aliorum interpretii qui in hane rub. sciet tractantur. psere,ut sentctiae non prorsus videntura obligationum series quam late pateat. recipiendae, ita nec rerum tractaad 3 Obligationum principia ex intimis nato rum ratio plane imitanda. rae quasi latebris depromenda.
A v g et s i Rubricae huius inscriptio, quam nobis explicare propositum est, nihil aliud videtur postulam, quam ut de obligati nibus illis sermo instituatur,quae adhibita verborum solemnitate contrahuntur, qui tamen hucusq; aliquanto accuratius illam interpretati sunt, recentioresq; praesertim nequasi sese intra hos limites cotinuerunt, sed omnes planὸ complexi obligationes, atq; hane densissimam quasi sylvani penitus ingressi,ex ijs omnibus quscunq; a Iustiniano, veteribusq; Iurisconsultis in eam ipsam congesta fuere, pulcherrima quaeq;, ac dissicillima delegerunt, eaq; tanto apparatu sbi statuerunt explicanda, ut qui omne studium suum in iure discendo collocarunt, si vel ea tantum, quae in hac una rubrica tractantur, iam perceperint, penitusq; enod uerint,vere se illi totius susceptae prouinciae magnam partem consecisse existimare debeant. Quemadmodum & contra certum illis,ac persuasum esse debet ita fore,ut si sortasse his ex rebus,quibus obligationum praecepta,ac regulae continentur,aliquid ignorarint, aut in iis a veritatis scinita, vel tantillum, declinauerint, tum quanto longius progrediantur, tanto maiores, ac magis inexplicabiles incidant in errores, quibus quasi Maeandris quibusdam, ac viarum ambagibus implicati, semper confusi,& incerti haesitabunt, ac neq; in his ipsis, neq; alijs etiam in rebus,quae modo legum explicatio nem attingant, satis commode vii si ad ueritatis lucem peruenire poterunt. Nec sane est, quod mirum hoc cui si videri dcbeat, siquidem obligationum series latissim Epatet, & non ad solos contractus pertinet, sed & ad ultimas voluntates, ad iudicia, adactiones, ad praescriptiones, &deniq; quocunq; animum,& cogitationem conuert iis, ibi semper obligationem tibi occurrere videbis. Quicquid enim cum quoppiana agas siue per te, siue per alium, siue iure,ssiue iniuria, quicquid in controuersia reuoces,
quod modo a legibus, foriq; disceptatione no sit alienum in eo sere semper de obligationibus disputare, earumq; vim expendere cotinget, ut illud propemodu Uirmari
37쪽
possit, legis nomen non latius patere, quam obligationis, cuius vim, & naturam omnem qui penitus non tenueriliquantum illi in hac iurisscientia sit tribuendum, ex hoe ipso tam clarum, ac perspicuum fit, ut id a nobis latius deinonstrari minime oporteat. Ego certe aliorum interpretum institutum,qui hic non speciatim obligationes tantii in stipulatione contractas, sed generatim alias quoq; omnes interpretatione complecti voluerint,nsi possum n5 summopere approbare, idq; no ea tantia de causa, quod ita coparatum sit, ut genere ipso non plane cognito,a tq; perspecto, neq; eas quq generi iubijciuntur speties, sitis recth cognoscere valeamus, sed etiam quia id commodissimu suis levideo, ut obligationii vires, principia, &progressiones,& deniq; omnia, quae in hac toa ta materia obligationu insigniora erant, atq; ex intimis naturae nostrae quasi latebris deprompta, quae nobis Iustinianus variis in titulis dispersa reliquerat,colligeretur in unu, ac velut pretiosissimarum rerum ilicsauri hoc uno rubricae libello conderentur. Vertim uti eorum in stitutum maxime probo, ita quam ipsi seruarunt in his rebus tractandis rationem,&modum non prorsus probare possum; Vt enim omittam, quas in dirim dis quaestionibus asserant sententias, quam absurdas illas,atq; a veritatis scopo nis ego. fallor alienas, quis non videat haec ab illis ita tractari, ut nec caput, nec pedes, aliaue mebra certae alicui formae reddaturὸNa quae primo initio debuerant explicari, totamq; facile materia illustrare potuissen ea illi vel prorsus omittunt, vel alienu in locu reiecta plane contemnunt. Multa etia sepe ponunt,quae partim salsa sunt, partim ita dubia, ut accuratam, ac diligentem probationem desiderassent. Contra vero multa sunt inania, ac nullius serὶ momenti, quae tamen eos mirum in modum torquent, & excruciant, diutissimeq; detinent, dum illis in explicandis miscre insudant, perq; summam pertinaciam inter se rixantur, atq; contendunt. Itaq; nos anteail ad verborum obligationes deueniamus, de obligationibus generatim, atq; in uniuersum ita agemus, ut quo nomine alios damnamus,eodem nos ipsi reprehendi non possimus.
ARGRI Atissime quidem obligationis nomen patere, verum in hac materia eas tantum a Iurisconsultis appellari obligationes, quae vel ex delictis, vel ex conuentionibus
proficiscuntur. i Latissime sumitur obligatio pro eo vinculo,quod ex quocunq; praecepto oritur, seu ciuili seu naturali. a Praecepti,ac prohibitionis eade prope vis. 3 Obligationem in latissima significatione sumptam nec definiendo, nec diuidendo Iustinianus complexus est.
Obligationis latissimh sumptae diuisiones s Cuiusmodi obligationes sint, quas dicit
Aristoteles in virtutis,ac malitiae exuperantia esse positas. ε Aa uniuersalem potius,qua ad particularem iustitiam pertinere eas obligati nes,quae a sola natura absq; ullius facti nostri adminiculo prodeunt. 7 Earum obligationum,qui ex nostris actionibus prodeunt,duo genera. 8 In obligatione, luam vocat antidoralem,n6 solius iustitiae particularis,sed &aliarum virtutum nos praesidio uti.
9 Minutij in Fabiudictatorem grati animi significatio. io Nobilis Darii remunerario, ob quam serunt Sylosontis clamydem antiquo pro
ii Quae a Iurisconsultis in hac materia tractantur obligationes, particularis iustitiae limites non egrediuntur.
38쪽
,, Distributivae iustitiae munus. a Iustiniano tradita quasnam obligara Proportione geometrica dirigitur iustum tiones complectatur. 'distributivum,& quo modo illa accipi e I 8 Quo possimus vocabulo actiones omnes, ex quibus iusti commutatiui obligat Habet & iustum distributivum suas obli- tiones prodeunt,generatim complecti . lationes, sed an illae ad propositam no- ry Quidnam illud sit, quod prae ceteris omniis tractationem quicquam pertineant. bus in hac materia tiam antiquis iurisits Solae obligationes quae ad iustum cominu consultis, tum etiam nostris expositoritatiuum spectat, huius tractationis pro- bus negotium facesserit. v priae sunt. ao Quomodo a nostris appellentur qui ab No seometrica,sed arithmetrica propor Aristotele contractus vel voluidi j,vellio iniusto commutatiuo seruanda, & inuoluntarii dicuntur.
quae nam illa sit. ai Cum Aristotele in hac materia Iustinianit Definitio, itemq; diviso obligationum traditiones conueniunt.
C A P. II. ΡRiNcipid autem videndum est cum dicimus obligationem, quidnam hoc
ipse nomine significemus. Solet accipi hoc nome in latissima quadam signific tione, ut obligatio sit,quae ex quocunq; seu ciuili, seu naturali praecepto proficiscitur, & hoc modo obligatio etiam erit, quod Deum colere debeamus, quod serre auxilium patriae, quod parentibus honorem habere, ad hic enim omnia, qu. ae nobis na- a tura praecipit, natura ipsa obligamur. Quod de prscepto dicimus de prohibitione quoq; affirmadum est, si quidem subiecto conueniunt praeceptu, & prohibitio, quamuis ratione differant,quoties enim pricipitur aliquid,eius semper contrarium prohibetur,item quoties aliquid interdicitur, ab eo ipso ut abstineamus nobis simul imper tur . Quare solum erit ius quod in permissione positum est, in quo obligationem non reperias. Verum nec Iustinianus, neq; alij vlli iurisconsulti in tota obligationu materia di hoc modo obligatione accipiunt.Nec sane huic tala significationico uenit definitio qua Iustinianus tradit inst. de obligat. in princ. cu dicit obligatione esse iuris uinculu, quoi iecessitate adstringimur alicuius seluendae rei, non enim quodcunq; iuris praeceptum ad rem aliquam tuendam nos adstringit. Aduersatur etiam diuisio obligati
numquam tradit idem Iustinianus eodem tit. insequens, quoniam multa iuris praecepta sunt, ut quq proxime commemorauimus, qui neque ex contractu, vel quasi contractu, neque ex delicto, vel quasi delicto proficiscuntur. Vt autem penitus aperiamus quomodo a nobis in praesentia obligationes accipiendae sint, nihil rectius facturi videmur, quam ut obligationes ipsas sumptas in latissima hac significatione iii certas . species diuidamus, itemq; subdiuidamus, donec tandem perueniamus ad eas, de quiabus iurisconsulti in hoc titulo, atq; in hac tota materia loquuntur. Obligationes ergo omnes si ad quodcunq; praeceptum obligationis nomen reseramus bifariam diuidi possunt: quaedam enim sent, quς absq; ullo nostro facto a sola natura prodeunt, ut co lere Deum,cum alijs eiusdem generis, quibus ita nos natura obstringit, ut sinc maximo scelere violari non possinqquamsi ex ijs obligationibus,quae sine nostro facto inducuns tur,non nullae etia sunt in quibus natura no tam praecipit,quam hortatur ac monet, ut
quod amicis opitulari debeamus, quodipsum in quadam Virtutis, & malitiae exupe
rantia consistit: sic enim dicit Aristo . lib. pri. Ethic. καθ' memἐναρπής καὶ κ α inam & qui hoc iaci vulgaribus hominibus virtute antecellit, & qui omittit, non
39쪽
iccirco malus habendus est, nisi ex quadam malitiae nima quaeq; peccata malitiae adscribimus. At nos in praesentia hasce obligationes, quae in vir utis ac militie exuperantia positε sunt, soloq; a pudore,
Icuntur, non distinguini us ab alijs,quibus salua honestatis ratione aduersen non et sumus nihil enim ad id quod quirimus haec distinctiones,que sine ullo hominum facto inducuntur,Vm tantum membro vero plane omnes ad iustitiam illam uniuersalem, qui virtutes omnes in se complaα-tur, de qua nos eo libro locuti sumus, quem delege, iureq; , & aequitate inseri pii mursu uidem non recte patriae in bellis, alijsq; publicis necessitatibus opem ferre poter,
larem iustitiam fuerit assequutus, ac non aliis quoque Vimatibus instructus erit. Tobligationes nos hoc tempore missas facimus, de bis enim non Asultim hac materia obligationum, quod eo argumpnxo IIustinianus sui proxime ostendimus nec definiendo, nec diuiden eas ipsas complex iis cst. Quedam prsterea sui re obligationes, quae ab hominum factis,atq; operationibus prodant: &zrum rursus duo genera sunt, unum earum, quq ad uniuersalem
iustitiam reseruntur, alterum carum
ne is exemplum sumi potest ex l. sed N si lege β. cosuluit Kde petiti haeressi dum ibi ait Vlp. eos qu dono aliquid acceperunt ad remunerandis obligari. Hsc enunad remunerandum quam vulgb antidoralem dicunt, non a sola natura oritur ex benefici js acceptis, ii ue verb ad solain Iustitiam particularem liberalitatem, & ad alias quoque virtutes. Ita fit ut variis virtutibus te pridi tum otandas eoipso, quod amicis te gratum, S officiosum prςbcs, cuius rei exempla in promp'usunt. Insionis illa suit grati animi significatio, quam Minutius olim magister equitum Fabio Digatori dedit, qui cum ipsi dictatori ex Plebiscito csset squatus,ac parum mercitus parte accepisset, polleail vidit in eo certamine,quod ipse iuuen pGutemere cu Annibale intuerat, solius dictatoris Fabij beneficio secit illis omnibus tui Dse seruatum, ultro ad illum accessi cum ea exercitus parte, quq sibi commitia erat, ac patrem eum silutans aequale illico imperium deposuit, illique penitus se se biecit,ut author est Liuius lib. 21.Si solam Iustitiam particulare, quae ius suum cuiq; tribuit, i pectaruset Minutius, non co certe imperio se privasset. Quare temperantis, ac moderationis illud suit, ut remunerandi benefici j causa id faceret, quod sine ulla iiii usi itis, turpitudio nis ud nota omittere potuisset. Plurimum etiam commendatur nobilis illa Darii rem neratio, qui ut testis est Herodotus libro tertio pro vili chlamyde qua a Sylosionaemio erat donatus, cum adlidc priuatae fortunae esset, regno postea potitus totam urbe, & insulam Samiorum ipsi fruendam tradidit, unde factum est prouerbium Non id certe potest particulari iustitig assignari, ea enim in suis commerciis tam inaequales permutationes non nouit, sed eximi ε tantum bencficentis, ac liberalitati tribuendum est. Sicq; in reserenda gratia videmus & temperantia,animi moderatione, et liberalitate opus esse. Fortitudine etiam nonnunquam Opus cst, cit enimio terdum cum pro amicis subeunda sint pericula,qus rogatos nos detrectasse tam tum p c est,quam decoru vlud nosmetipsos ijs obtulisse.Quare nemo Pyladis uirtutem,anis .iq; prestantiam non maxime in eo admiratur, quod in Orestis accusatione persuad
xc conaretur se Orestem esse, ut pro illo traheretur ad supplicium,ille vero periculo liberatus
40쪽
ratus viri tutus frueretur. Itaq; hic obligatio quae ad beneficiorum remunerationem specta cum hominum factis inducatur, in hoc quidem differt a superioribus illis obligationibus, quas Bla natura consistem diximus; at in eo postea cum illis plane conuenit, quod ipsa quoq; particularis iustitiae limites egreditur, & ad alias quoque virtutes extenditur, ut satis hucusq; demonstratum est. Alterum genus illarum obligationum, quae ab hominu aetionibus proficiscuntusiproprium est ut diximus iustitiae particula si ris. Huius autem generis sunt obligationes, de quibus Iurisconsulti loquuntur in hoc
titulo nostro, atque in hac tota obligationum materia, etenim illae eo semper diriguntur, ut iussitum cuiq; tribuatur. Quoniam vero non omnes quae ad particularem iustitiam spectant obligationes a nostris Iurisconsultis in hac materia coliderantur, sciendum postremo est huius iustitiae particularis duas esse species. Harum altera consistit in distributione rerum inter eos diuidendarum, qui eiusdem communionis,ciuilisq; Q-cietatis participes sunt, sepe enim publicae pecuni ginter ciues diuiduntur, saepe decernuntur honores iis qui bene de Rep. meriti sunt, id quod a Romanis praesertim serii tum fuisse accepimus, apud quos statuae vel equestres, vel pedestres, tum in soro, tu in
rostris optimis ciuibus statuebantur. lebant pariter Romani Imperatores torquibus, armilli coronis i etia varijs, nimiru ciuibus, obsidionalibus, muralibus sortissmorum militum virtutem decorare. Altera iustitiae particularis species in comercijs hominum emendandis versatur, hoc est in pactorum rerumq; contractarum fide. Ad Civilem quidem utraq; Qcietatem, & ad tuendam humani generis communionem pertinet, sed illa distribuendi, lisc vero emendandi causa potius usurpatur; et in eo praeterea diis runt, quia non cadem in distribucdo, atq; in emendando proportionis ratio seruatur.
Iustum distributivum ut docet Aristoteles dirigitur proportione geometrica, quae vere, S proprie proportio est. Est autem proportio geometrica cum termini, qui proponuntur qualitate tantum, sed non quantitate conueniunt,atq; ita collocantur, ut sicut
primus medio aut sequenti, ita medius aut sequens ultimo qualitate respondeat. Itaq; cum eandem rationem habeat priuatus ad regem, quam patrimonium ad regnu, quoties gratia exempli honores illis decernentur, qui aequaliter de imperio Romano meritisuerint, iustum erit priuato patrimonium, regi autem regnum dari, sicut Attalo olim
dedit Pop. Romanus, ut est apud Livium lib. 18. Quod si loquamur de publicis pecvnijs inter ciues diuidedis, squum erit illi qui per quadriennium absucrit Reipub. causa
dari ducenta, ei vero qui absuerit uno anno tantum dari quinquaginta,quoniam ita se habet spatium unius anni ad quadriennium, sicut ad ducenta habent se quinquaginta,
quamuis non eodem numero quattuor excedant unum , quo quinquaginta excedunt ducenta, siqu)dem ut dictum est in geometrica proportione aequalitatem non quantitate, sed Bla qualitate metimur. Non negauerim ego quin habeatro hoc iustum distributivum suas obligationes, qui enim ad Rerum pub. sedent gubernacula,ad hoc ipsum tenentur, ne cui plus, ne ve cui minuς soluant,sed cuiq; pro personarum,rerumq; ration ac dignitate. Attamen nunquam reperiemus eiuscemodi obligationes in hac materia suisse a nostris iurisconsultis consideratas. Restat ergo, ut considerauerint ipsi obligationes quatenus spectant ad iustum commutatiuum, quod ut dictum est in hominum commercijs versatur. Hoc vcro iustum commutatiuum non dirigitur proportione illageometrica, de qua proxime loquuti sumus, neque enim in coulla personarum habetur ratio, nec quicquam refert ut ait Aristoteles vir bonus prauo