De rebus gestis Petri De Andrea comitis troiae aliorumque virorum ex eius stirpe orationes auctore Christophoro Coppola

71쪽

profugi Regis oriunam sequerentur an hic victorum sortunae se dederent, a quieseerenici hoc periculis ac molestiis plenum. Verum plerisque ea potior visa ratio ut tempori cederent Victoribus sua ipsa fortuna quiescem ac stare non concedebat ac cum citatissimo impetu ad maiora semper contenderent, omnii secum in praeceps trahebant. Ergo quo firmam a tutam suam dominationem sacerent iureiurando, ut mos est, hane sibi gentem obstringere latuerunt. Ad hoc illi in primis adigebantur, quibus eum publicum aliquod munus gereretur, maior eum ipsis necessitudo intercedebat Ioanni iam sua dignitas ab ipsis confirmata. Ergo et dies illi dicius quo iuraret. Hoc vadum, hic scopulus in quo quem dicam ossendisse Ioannemne an victorema Animum adversite auditores , aenobilissimi militis non horum vulgarium castrorum, ubi gregarii ac e vulgo collecti bellatores stipendia laciunt; sed praeelarissimorum illorum , ubi sortissimi illi Reguli, Merales, ne dicam Stephani ac Laurentii praeliantur, certamen Onsiderate Leges nuperrime a Gallis latae iurandae. Inter hasce autem illa etiam erat, qua omnibus nuptis se invicem, cum libuerit, dimittendi potestas siebat. Hic haesit Ioannes hic cohorruit omnino, ac pene exanimatus est. ec dubium, cum se erepit, illi sui quid ageret; sed obfirmato animo, ac constanti vultu victori restitit. Inflabat hic ac eo vehementius urgebat, quod videbat quanti suturum fuisset Ioannis de Andrea iudicium : pollicitationibus etiam a blanditiis illum pellicere conabatur verum nulla nee vi, ne graii vir sortissimus vinei potuit, quo tantum nefas committeret. Ergo exauetoratus est O non hominum cultiorum inuales v bis videmini, progenies, sed e barbarie colluvies , han-

72쪽

eine vos virtutem, hancine oriunam hanein gloriam putatis Hae mente hoe animo omnibus vos gentibus dominari gloriaminia At ipsa vos conscientia, ipse pudor non monet vos omnium gentium viciores nunc penitus domitos ac Daetos unius viri potestati penitus succumbere Ancilla vobis victoria videtur quod eum h

nore spoliastis Quid illi vos eripuistis Quod ipse iam

excelso suo animo in minimis ponebat: at vos non respia eius ac quanti vobis vanissima haec victoria stabit, non consideralis Et re quidem vera in magna illa regum omnium ac gentium repidatione, cum omnes ambigerent, quibus sedarent qucrum partibus studerent, recentiorum no Letorum, an eorum quibus antea paruerant tandem statuerunt tempori cedere ac illis se subiicero, quibus armorum fortuna velificabatur. Verum ea semper conditione ut integra esse ae intacta religio. Neque enim si corrupli ubique mores ac vitae ratio remissa, religioni minus nostros homines obsequentes esse putandum. Imo eo veli mentius in eam hominum plerumque ludium, quo se longius ab ossiet a virtute recessisso sentiunt quod in ea tantum in morum naufragio ac vitae discrimine, pra sidium sibi esso putant. Ergo cum demississimo Gallos Venerarentur, ac humanissime etiam pleraeque civitates

exeiperent atque amplecterentur , ipsis tamen nutu ipsoae Oculorum coniectu significabant, ne quid in religione immutarent. Id cum ipsi sentirent, eam rationem sequuti sunt, ut sartam ieetamque populorum religionem praestarent Honor illi habitus atquo ad eius rationem quamplurima composita. Id populis imposuerat; quare eum ad reliqua quae erant certe in eorum gestis praeclara, hoc

73쪽

etiam religionis ornamentum necessisset, nihil abesso videbatur, quo omnia penitus sibi subiicerent. Huic igitur non sincero, sed lacato religionis studio tota Gallorum soriuna innitebatur quamobrem hoc undamento On-LuSSO , Omnia quae superstruxerant, collabi ac corrueron esse erat. Huc enim omnium eui spectabant id a tendebant, si quid in religione Galli mutarent. Verum id quomodo sieri poterat O misera temporum conditio lPudet commemorare, auditores. Verum quis horum, ut- eumque a me praetereantur, cum lacrymis non reminisciatur Verum in summa fortuna maximum discrimen non concussit modo, sed omnino deiecit sortissima Ioannis do Andrea religio. Quis enim commemorare posset, quae tum animorum trepidatio fuerit, quae omnium ordinum commotio, quae ubique iudicia atque admirali, Iam populus monebatur aliquid vili in legibus illis esse non omnino integram ac puram illam esse religionem , quam te tabani; cavendum a legibus, in quibus aliquid veneni a teret ergo immutati animi conversa studia. Quaerat nunc a me qui vult, qua suerit deinde Ioannis vita ratio, quid egerit quid cogitarit, cum Omni honore privatus, de victoribus malemeritus, eorum tentiae omnino permissus nullis opibus, modicis divitiis utens, in domo sua omni pubblica gratia destitutus sedebat. Haec animo suo obversabantura haec illo non mo- dilabatur modo, sed omnino oculis subiecta videbat accum sibi do laula sua virtut gratularetur, illa voluptate

fruebatur, quam omnem Sensum superare Paulus praedicabat.

Verum diu illa frui non licuit quamvis ea non erepta, sed eum alia commutataci sed verbo, quo decuit, non sum

74쪽

usus non enim commutatio; sed omnino accessio sui , ac incrementum. Quid enim iucundius sapientissimo viro accidere poluit, quam videre superbissimos victores suae illius audacia ae inhumanitatis poenas dare , cum racuadverso arto ac penitus debellati , omnia quae vi occupaverant dimittere, ae in suas se sedes recipere coacti sunt Quid optatius quam omnes veteres ordines ac instituta revocala, redeunt Ferdinando, conspicere, in quibus honestissime ac penitus securus non vivere modo, sed omnino se ostentare posset, qui, ne ab illo recederent, tanta ac tam iniqua passi essent Quis reseret qua suerit dierum illorum concursatio , quae gratulatio, quae ubique laetitia ac exultatio, cum reduci Regi, quem ut parentem omnes reverebantur , est usae a pene o sedibus excisae urbes obviam ibant ac veluti si pristina fortuna, quasi ab iniuritu vindicata potirentur, omnes sibi novam vitam nancisci viderentur Harum gratulationum pars non minima Ioanni de Andrea cedebat in quo cum uno vetus illa Regni ortuna exularet, una cum illa eum ab inseris excitatuni tum piissimus Princeps, tum universa civitas

complectebatur.

Bonis enim a sortibus viris reditus fortunae novus esia maiores labores gradus. Quomodo enim resare aequietam vitam gero, tanto viro in tanta bonorum in pia nox eoncessisset in eum igitur oeulos intendens cum eum consalutatum adiisset, ac pene Omplexu tenens beatum me reor dixit quod ad hae tempora mea me lariuna servarit, ut ex tanta r ella, qua penitus me obrui putabam , incolumis emersus, haec iterum non, dero modo, sed reeipere ac uti possim. Verum hoc mobeatissimum pulo, quod superstiles adhuc ac sentes

75쪽

em ostenderim, quibus uti dissicillimis hiseo temporibus possim. Adhuc illud longe gratissimum quod et in his

pristina illa virtus ac erga me studium supersit, quo qui careat nullo modo sperari potest, ut ea perficiat quae ad iantas ruinas reparandas instituenda sunt ac peragenda. Hac oratione gravissimum virum ex eonfirmabat; dissicillimum enim, quo maxime respublica indigebat, munus illi committere decreverat. Quis enim nescit in magnis bellorum turbinibus a regnorum tempestatibus publicas opes ac aerarium in primis laborarea Dum enim ancipiti fortuna in magna conssictatione hi reeedunt, hi subeunt, hi victores oecupant, illi victi relinquut, undique rapi, distrahi, discerpi vides , quod omnibus gratum est bonis , quae in promptu sunt, potiri. Ergo bella

ac regnorum conversiones publica semper pauperies sequitur, ac inopia. Hac tum misere nostra res premebatur. Id humanissimum Regem maxime angebat. Cum enim magna caritas antea fuisset, magna omnium sepeelatio erat, ut una cum Rege vilitas ac copia rediret. Incendebat Regis animum populi studium ac penitus in lixa animo orat illa non dubia amoris significatio, qua eum non receperant modo libentissime, sed omnino amplexati fuerant, ac humeris deportaverant. Ergo nihil illi antiquius quam ne sua spe populus destitueretur, ac re, quae opinati omnes fuerant, ac de suo reditu vaticinati,

comprobaret Verum in summa rerum dissicultate, summa prudentia ac viriui opus erat. Viri quaerebantur, quibus et populi desiderium, et Regis studium committeretur. Ex his unus optimus iudicatus Ioannes de Andrea ergo huic in sanetius consilium admisso negotium datum ut aerarii euram gereret. Tunc publiea res nostra

76쪽

reviviscere ac recreari visa est plausi exella civitas: ac veluti gratulabunda Regi obviam occurrens de tanto consilio gratias agere visa est. de exitus sesellit vix enim anno elapso , omnia ita composita sunt, ut suo iam o scio functum, rude Ioannem Rex donarit. Non me latet, auditores, permulta eaque minimo aequa iudicia hanc viri missionem consecuta. Videbatur enim eo diuturnior honore Ioannes dignus, quo sidelius eo usus suerat. Verum non sine quodam divino amat id laetum

quae deinde consecula sunt, declararunt. Summum enim repente fieri nemini dari sapientiorum sententia est Donostro vero Ioanne memini mo antea monuisse, ita eius vita rationes, nescio quo sat aut vi institutas fuisse, ut inter cogitationem atque elionem magna intercederet communicati, ut cum ex una in aliam alterno motu aliquid ingueret se iuvicem alerent ac roborarent ' ex quo summa quaedam ac exquisitissima ratio existeret. Id vero

quomodo fieri posset, si nulla essct aut cogitandi , aut agendi intermissi, Fingo tibi virum omni tempore occupatum , nulla hora vacuum ac inter negotia semper Versantem, baiulum quemdam, postquam primus mentis aestus resedit , factum sentias contra si quis ita meditationi sit addictus ut ab illa aegre abstrahi patiatur, philosophum fortasse sapientem, sed minime rebus agendis aptum nanciseeris. Varianda igitur vita ac studia aecum aliquid tibi temporis sumpseris, quo animum negotiorum onere sessum doctrina , ac commentationibus rescias, quod reliquum est, negotiis ac communi utilitali impertias. Haec illa anceps vita est, ac sane dissicillima

ratio, qua cum non una natura ac vi praeditos se ho-

77쪽

mines ostendunt, tum immensa in civitales e regna commoda conserunt. Ergo Ioanni de Andrea otium datum, non quo remi teretur ac saccesceret, sed quo ut miles, cui gravissima bella inflant, veluti in stativis ompulsus, acrioribus exercitationibus instructissimus ae paratissimus ad negotia rediret Inertis vita a solitudinis molestias a viro litterarum studioso abesse perquam splmsside docuerat Cicero. Litteras enim aiebat nobiscum pernoctare, rusticari, regrinari, ac ubique ut socias atque amicas adesse. In his sapientum vitam honoribus, ac commodis desiitutam eonquiescere. His satis vel in summa inopia beatos esse. go in hunc se portum Ioannes, quodam veluti aestu iactatum recepit. Verum divino prorsus consilio Detum, ut ex omni litterarum genero illud eligeret quo non tam animi relaxationem , quam novas vires ad ea, quae ipsi destinabantur, peragenda dueeret. Ad Taciti enim annalesso eontulit Consilium viri litteratissimi erat eum in itali- eam linguam eonvertere. Iudicio enim erat adeo aeri ac exquisito, ut in eius auctoris conversionibus, qua iam extabant, omnino non acquiesceret aliquid illis deesso quod addi posset, videbatur. Ergo novam ipse aggressus

est; ae opus sane egregium tantum non consectum est.

Utinam ullimam illi manum admovere potuisset haberemus iam quo gloriari litterae nostrae possent, acitum tandem integrum nostra lingua loquentem l Verum illud orat viri salum, ut in publicum non quid litterarum ac eloquentia in convertendo Tacito hausisset, sed quid in regendorum populorum scientia operam ei dando profecisset, prodiret.

Hic nihil die amplius, auditores Ioannes ex illa ve-

78쪽

tuli palaestra eductus iterum aerario regundo manum admovere iussus est. Age nune nobilissimum athletam in sua tandem statione consistentem , ae mandatas sibi pa les agentem inspiciemus. Verum quid hic commemorem

prius, quid posterius Abstinentiam ne pene divinam an studium , ac sollicitudinem singularema Sapientissima constituendarum rerum consilia, non ipsis perficiendis vim ac celeritatem inauditam Effusissimam in largiendo benescentiam, an in perserendis malis patientiam Τ Quid illi contribules ac domestici impertierint , an quid exteritribuerinta Quid illi studia debeant ac litterae , aut religio ac saera Haec cum omnia in difficillima illa procuratione sunt, tum ne a cura ac ossicio suo abessent

Ioannes satagebat. eque enim si pecunia ac opibus illa administratio desinitur, minus cura illis iniicit, quibus mandatur aut parum reipublicae interest illis ommitti, quibus hoc singularo ingenium, is excellens ac quodammodo divinus animus alus, ut sine ulla offension cum omnium voluptate ac commodo geratur. Utinam ea esset hominum charitas, ea honestas vitae ac ingenium , qualoveteribus illis Quiritibus suisse plures scriptum reliquerunt, quibus nihil praeter virtutem sanctum et si quid etiam ultra exquirerent, id laudem suisse ac nomen ubique vulgatum. Itaque una sibi patriae haritate proposita , et gloria , multa et instituisso et consecisse, illi

dicuntur. Nunc immutati penitus mores ac cum Sen

Mente saeculo virtus etiam illa debilitata a nobilius studium pene omnino extinctum. Itaquo unus homini ad praeclare aliquid agendum subiectus stimulus, lucrum; ut nisi spes adsit aliquid pecuniae comparandi, neminem pene laborem suseipero , alii ossiet salissaeere videas.

79쪽

Ilinc auctum pecuniae decus hine eertissima illa sapientum sententia eomprobata , pecuniae omnia obedire. Quare non immerito firmamentum illam regnorum Me ac maximum vitae praesidium dices. Si enim omnia quae singulis in regionibus fiunt vestiges , hinc et omnia derivariet eodem tandem redire viden ut revera publicum aerarium sonti illi comparari possit, quem saerae istoriae eommemorant prima in illa humani generis statione ac cunabulis erupisse ; ex quo cum quatuor ingentia numina deeurrerent, ad quatuor terrae plagas perenniter fluxisse; ut eum aquis suis omnia irrigarent , ubertatem ac copiam osserrent. Ergo et illud prono alveo uere vides, et cui fontis huius claustra committuntnr, regnorum illi ortu nam penitus committi Respice quaeso quae ubique errarum sunt a quae ex rerum monumentis accepimus paulum considera : ex aerario publicam semper incolu mi laten ac quietem pependisses ut illo integro atque incolumi omnia composita quiescerent; turbarentur subito, ac sus deque ferrentur si sorte aliquid iiii in illo irrepserit, ex quo cum communis tum privatus census periclitaretur. Quamvis igitur multi sint ac diversi quibuscum principes suas regendorum populorum curas partiuntur, uni tamen rerum summa credita videtur, cui aerarii custodia commissa. Quid enim militiae moderator, quid iudiciorum rector, quid studiorum , ac operum publicorum eurator, quid religionis ac ordinis morumque custodes agent si copia desiciat Finge optima hos et instituere et aggredi, num persicient si minus benigne ipsis ex aerario copia fluata Quare horum oculi ad aerarii custodem semper conversi ab ipso consiliorum suorum modum a rationem aecipiunt ut si ipse in promptu pe-

80쪽

euniam habeat, qua uti possint, opera quae instituta sunt persiciantur haereant inlaeta ac penitus mittantur si adversum suum iudicium fuerit aut minus benigna ad Iargiendum manus. Quare mirari desinamus si cum pauci admodum sunt qui tanto negotio orsiciendo apti iudicantum pene nemo sit, cui tanta gloria contingat, ut di

catur recte eam curam gessime.

Equidem in hac re duo maximo spectanda iudico incrementum et usum. Primum enim vigilando ut non modo nihil publici census depereat, sed uocatur novis semper accessionibus ac ditetur tum illud certe gravissimum, ut quod profusorum esse ae prodigorum videtur, ne eius particulam vana quaedam ac inutilia sibi vindicent: sed ita omnia collocentur, ut si quid aegritudinis ac molestiae eives, ex quibus pecuniae corrogantur, ex illo exitu

Susceperunt , ructuum seges quos conseculi sunt, illam domestici census diminutionem consoletur.

Haec sibi omnia Ioannes proponebat quae ex longa cum optimis rei administranda scriptoribus consuetudine didicerat; et quotidianis ipso omni enlationibus et linia rat et illustrarat. Quare nollens pede longissimum plurium annorum curriculum emensus est, in cuius aditu

plerique ossenderunt. Verum quid praecipue sapientissimo viro adstiterit quo omnibus se dissiculla libus expediret; expeditas Iu aerarii copias reipublicae commodis suppeditaret, attendite. Si enim perieulum administrationi illi imminet, id primum ex inopia aut cupiditato illorum est, a quibus geritur. Pecunia enim tractanda ; inter opes undique sponte conssuentes vivendum ad manus omnino ingentes hesauri habendi. Quid aut ad cupiditatem riiandam opportunius, aut ad peculatum fovendum com-