장음표시 사용
111쪽
Mens agitat mo em; er magnos corpore misel. Quod de Mundi totius anima Platonicus Poeta cecinit. Quale porro animal tellus, quod neque quotidiana ex aratris illata vulnera persentiscit: neque progredi valet,aut regredi; mobile duint
Nat , quia tremulum. Itaque, clan terra non arbitrio moueatur ex sese, nec nisi ad centrum natiuo pondere deseratur: necessario fit,ut in alijs motibus a centro deuia motricem vim agnoscat sterius. Aut igitur alterius extra,&supra se;aut alterius intra, & insta se . Non extra, & supra. neque enim unquam tanta vis ventorum aerem peru gata in terram incumbit;vt eam vel tantillum e sua
1 ede dimoueat. Illa vero Archimedis effata, auolibet moueri quodlibet; & posse se , si pedem extra
terram figeret, Mathematicis machinis terrae libramenta conuellere; magnificentius ab eo iactata,quam verius. Quamobrem cum in terraemotibus nullum mouens appareat,quod in extima temrae facie superne locatum sit: reliquum est,ut mouens inferne deliteat. Porro intra terrae recessiis, ac latebras aut Aer, aut Aqua, aut Ignis intercia pitur,aut mista corpora, metalla potillinatim. inter quae praecipua serrum,& aurum sub terrae sodinis Natura clementer abscondit, commiseratione
quadam generis humani, alterum crudelitati sui ducens, alterum cupiditati. Mista haec,quae solide concreta terream substantiam lapiunt, neque facile moueri possunt, neque mouere. Aer, & Aqua fluida quidem sunt corpora ; sed subterrancis c uernis inclusa,non est unde impetum tantum concipiant, ut terrae stabilitatem amoliantur. Superest
112쪽
Ino igitur, ut motus terrae igni adscribatur Interetententa cetera praestantissimo tum leuitate, tum vi. Sed quonam modo id efficiat, est ulterius inuestia gandum. Nam, cum ignis comburat potius,quam crincutiat: sane hoc praestare non potest, nisi si tellitio spirituum, quos calore progignit, Quippe his facultas inest & maxime mobilis, motrix. Hoc,quo soletiacumine confirmat, cum de terrae- motibus agit, Aristoteles. Qui,ti mr. .,inquit a Sole, ct ab eo, qui in ipsa est, igne incalescit: ut multus quidem extra sucus quoq, intra flat spiritus. Paulo post. C on derandum viique eris,quade maxime motivum erit corporum . uecesse enim e I ad plurimum natum ire id est, quod per loca .plurima facile transi ne auetiam vehementissimum maxime tale esse. Vehementissimum est, quod citi me fertur. percutit
enim maximi propter velocitatem. ad plurimum au-ltem natum est pextra re, quod per omnia ire maxime potes. tale autem At, quod subtili mum. uare quidem spiritus natura talis est,. m. πι- corporum spiritus motivus. Vnde paucis interimis ita institia
Non igitur Aqua, neque Terra causi mII que erit motus ; Ied spiritus, chm intro forte, Acru quι extra exhalar. Comprobat id duplici e erientia Primam innuit iis verbis, sivi extra alat . vim demus enim fere post terraemotus vento . existerere. nempe intra terrae septa obstricti spjritus,tanta vi obstantia quaeque inuadunt Vt tandem eua dant. Altera experientia sonitur a tranquillitate futuri terraemotus indice. Fiantcnim,inquit, tram uillitate pluri ni, O maximi terraemotas . nempqcrio ventis immuni clandestinas rixas, ac bellum
113쪽
domesticum intra terrae cauernas apparantibus Nimirum praecurritur terraemotui silentio uniueria sitatis, integris ad exaudiendum terrae fiagorem Ciauribus. Comprobat id ex eo Aristotcles, quod terraemotus plerumque contingunt vehementio-l res noctu, quam interdiiu& meridi quam spatio ldiei reliquo. Noctu quidem: quia tunc spiritus imitra terrae cubilia desident constipatii a stigore, a Sole non euocati. Nocte, inquit, plures, O maiores Aunt terraemotus. Rationem instatu bij citi. Quia noctes diebus tranquidliores funt propter absentiam Solis. Meridie veros: quia haec diei pars media tranquillior esse solet, quam ceterae, tunc maxime terris e caeli fastigio dominante Sole. Sol, inquit, cum maxime dominatur issoluit existitianem in terram . domInatur autem maxime circa meridiem. Quamobrem praemiserat, Terraemotus,quisium die. Aer, circa
meridiem: quia trangilissima es t in pimibus, diei
meridies. Enimuero terrarum concussioni tranquil
litate praeluditur, secundis aduersa succedeae in hoc quoque praemonente Natura . Ad candcm causam referas alia secuturi etsrraemotus indicia. Nam si tuti Solis occatum reno Caelo,nubeculam videris non obliquatam in flexus; sed recta longo tractu porrectam: nocturnum illa tibi,Aristotele augure, terraemotum praesagiat, quippe: certum tranquillissimi aeris argumentum nulla ne tenui
quidem aura perflati e quae leui pulsu nubeculam facile ductilem suo divaricatam tramite, hinc, aut
inde detorqueat Aer vero auctis prorsus,excptus,
ac liber,spiritus insa detentos indicatin labius intumescentem procellaua. Ex his liquido constat, a
114쪽
spiritibus intra terrae rancellas: obseptis terraemo tus exciri.Spiritibus vim calor lassicit: leuissimoq;
halitui latum roboris adijcit; vi, emotis terrae casedinibus,no raro montes euertat. Sed quo pacto id fieri possit,paucis exequar. Caloris est,partes dis. solvere,quae frigore concrescunt. solutis ampliora spatia,fine'; protendit ijs, quae spissata continebantur in arcto.Hinc fit, ut exhalatio,calore quasi se maior effecta,in propinqui corporis sedem inuadens,illud conetur e vicinia deturbare. Siquidem idem spatium a duplici corpore occupari nequit.Et quemadmodum ab hac rerum uniuersit te locus excluditur plane vacuus: ita quoque duplicato plenus , neque inane, neque superfluum probante Natura. Quamobrem,sicut ad subters giendum vacuum subitos aquarum assultus videmus , nullo impellente sursum, & alia id generis usq; ad miraculum: ita non minore Natura studio prohibet, corpus geminum unico includi spatio diquam Philosophi penetrationem appellant . Eius
Odio terra conuellitur,atque inhiatus diducta discerpitur. Etenim quandoque calor tanta vi sunditur ι ut & maximam spirituum copiam quam Cistissime procreet, & iam procreatos C terrae meatibus, aut cavemulis,quibus quasi ergastulis co stricti tenebantur,educat.eductis extemporaneum domicilium quaeritur : quando nequeunt sine ulla sede consistere.Dumque corpora reliqua terrae sinu intercepta obstinate hospitium pernegant: Vrgent illi vi caloris adacti, ac demum extorquet.Et quoniam,vt diximus, Naturae legibus cautum est,
ne plura uno loco consideantcspiritus corpora sibi
115쪽
xo finitima impellunt; ut eoru succedant sedibus.Ab his loco pulsis trudimur media, a medijs postrema,
a postremis eNitus aut sibi, aut spiritibus intercurrisantibus quaeritur. Terra sitae obiectu molis obmstit. Ita spiritus dum enituntur,duna premunt,dum premuntur,dum irrumpunt, dum erumpunt,terra cient.Haec intra penitissimos Naturae recessiis ocu iis plane lynceis introspexit Aristoteles. qui cause, inquit, ent motus initus cumforte intro suxerit,qui extra exhalat. Ad institutum redeo,unde modo dea sexera. Flagrant adhuc Vesuuiana viscera,ac perpetuo per osuvoraginis interiimum sumum inli lant ..Ignis initio materiam bituminatam , sulphureamque depastus, quam spatia seculorum con
gesserant,magnum excitauitincendium. Haec immensa spirituum vis effusis,dum inter hiatus angustias elideretur ad Montis Jatera: terraemotus Cosconciuit,quorum vel lata recordatione contremib scimus . Nunc, cum vires Rondum suas flammata consumpserit; & vivant adhuc, etsi mliquantulum consopiti, nunquam tamen intermortui, non mO' . , dicar ignis reliquiae: noui spiritus intra Vesuuium, flammae sublattentis vi, in illa veluti Vulcani offi- acina cuduntur: cusi, aggeratique inflammantur rquippe sicci,& calidi,igniq; affines: flammati co- citantur ex imo ad sublimer concitati terra pulsant. Hanc Arist. terraemotuu causam in Vesuuiano igne a u.ω. .nprospexit; dum ait, terram a Solo, ab eo,qui iniba Mi essit,igne incalescentem,multum quidem extra, itum qi oque intra e ceressuritum. Additque paulo post, stiritum esse maxime corporum motivum : quia oris,
116쪽
ro Ex his sacile apparetancendii cum terraemotu cognatio. Quamobrem mirum no est,incendio nondum extincto, adhuc vigere terraemotus. quasi eo motu tellus ignem in venas illapsum conetur e cutere, fremitu etiam indignationem testante . Illud hac in re dissicultatem exhibet non conte nendam. quod terraemotus fiunt,ut dictum est,cum spiritus intro fluxerit Silquando autem terraemotus contingunt, dum spiritus exhalρtur: id solum fit, cum arctior est exitus, quam ut capere turbam possit ingruentium spirituum. Tunc enim ij, qui detinentur,terram quatiunt. Atque id causae esse diximus cur inter Vesuuianae conflagrationis inbtia,difflatis undique spiritibus, adhuc terraemotus cxisterent, nempe propter angustias faucium . Quapropter obseruatum est,amplificata vis ragine, terraemotus Neapoli per menses aliquot siluita . Nunc nescio quo pacto integrati: dii pςr spirameta vastissima,perruptis repagulis,nubes sumeae volutantur . enimuero terraemotus prohibet expira-a ;a ιι , HQ QVamobrem, Vt a magistra experientia didicit
M.f., . jum. AristoteleS, raro aestate terraemotus contingunt. 3. 3. Nimirum spiritus e terrae gremio per laxos nimio:calore meatus nulla vi sensim ad auras prodeunt, subterraneis cauernis desertis. quae idcirco,ut in
putealibus aquis apparet, aestate sunt, quam hy me frigidiores. Hinc etiam fit, ut terraemotus tum Autuno,tu Vere frequentiores sint,quam vel hyeme,vel aestate,per hyemem nimium constricto,peraestatem nimium soluto halitu. scilicet inter niuiu, atque ardorum iniurias inconcussa Tellus inter Autumni diuitias coiremiscere didicit, dum fructibus
117쪽
us redundat; inter Vess delicias, dum soribus
redimitur , magna insortunia ad dulciores anni partes traducente Natura. Quod ab Aristotele obseruatum transcripsit Plinius . qui Autumno, inquit,er Vere terrae crebrius mouentur. 1deo Gallia, ct AEgyptus minime quatiuntur gumia,nhic aestatis. a
fa ob Iiat, illic hemis. Galliis Germaniam, & Aquilonares plagas; Aegypto reliquam Asticae oram ,&Hispania adiungas,quae ab Asrica angusto freto
dirimitur:quod illae regiones hyemem; aestatem hae reserant: in ijs quidem terrae sinum nivibus, geluq; constrictum Solis calore ad signendos spiritus minime violante; in Asrica vero, Hispania,&calidioribus regionibus expii atione perfacili te raemotus arcente. At Italia temperatissima Mundixegio, que potissimum Italiae urbes,quae vernata gaudent caeli temperie , terraemotui maxime sunt obnoxiae, Sole ad spiritus procreandos , solo ad continendos idoneo Ita pulcherrimam Orbis temrarum partem no terrae minuS, quam sortunae vi tibus Natura subiecit, perpetna nutatem iactatione rerum, ac veluti concussu quodam collabentis felicitatis.Ad rem redeo. Si terrae motibus loca caiida nunquam, aut raro vexantur, dissipato, disiectoq; halita: cur adiacentes aestuanti Vesuuio campi tam crebro quatiuntur: dum per hiatus latissiarios undaste sumo, libere spiritus effluunt Θ E dandae dissicultatis duplex mihi aperitur modus. Primus ducitur a caveis : a quibus voragini sub stratis fumi, & halitus fit expiratio. Nouem paulo post ortum incendij, uti supra in narratione diximu4 , deprehensae: e quibus suineae nebulae ad os
118쪽
Ios voraginisaeuoluebit hiri Palicis post mensibus sta
x pertae tres, obstructis ceteris. quippe creverat vo rago ruina laterum: quorum partes deciduae pluram ex ijs, per quae halitus esitabatur, Qramina obduxerant.Imbres etiam,qui post incendium, aemulatione quadam ignium,largissimi: ceciderunt, intra montis hiatu effusi spiramenta quaedam sumi emissaria clausere. Itaque redactis nunc in priores a gustias, qui delitescunt, spiritibus,terraemotus re
petuntur.Argumentum eius rei non leue sunt teraraemotus non semel secuti paulo post, quam e. voraginis fastigio exesa sumo saxa deciderant . Obseruatum quoque est,i terraemotus hos novi
raro euenisse post pluuias; siue oppletis insese insbre receptaculis,atque inde detrusis,pulsisque spr- ritibus ; siue constrictis terrae ihbatibus per quos tenuissimus halitus auolabat. Vtramque rei huius AHIL EA ,. causam reddidit Aristoteles, docens terraemotus se 3- fieri post pluuias, i, eo quod, inquit, am Format i tus exhalatio squia scilicet expiratio intercluditur' O eo quod intercipiatur mangustioribus locis,ct com-
pellatur in minorem cum talis siegregatio, repletis concauitatibus terrae aqua. Hac de causa urbes crebri cloacis ad excipiendam eluviem, atque ad mare transmittendam cauatae aut minus quatiuntur, aut
innoxie. quod de urbe Neapoli iam tum obseruarti . lib. a. uit Plinius. Alter enodandae difficultatis modus ' petendus est a copia spirituum: quae quandoque tanta est, ut & expiranti flammae materiem, & ter raemotui suggerat. etenim, qtis nilo spiritus persa tetes ad aerem aditu siue inflammatus in ignem ,
siue abrepvis in turbinem totus effertur; incendi
119쪽
ro existunt ut ventia quando sis claustris
occluditur, terraemptus :oMando p*rxim siserturi partim clauditur, tum aeri sumum,aut flatum, tum terra quoque motum summittit. Vidit hoc, ut cetera,Aristoteles.qui,ηi tus,inquit, Du ρ quia a Urim. demcontinuus extra it omnis: M Da se aetem intra omnis et aliquando O partitur. Hinc paulo post infert,tranquillitat eriphir φορο 'x ρ hqr motus: quia continua existres ex alatiosequitur ut inpluribus impetum principi'. quare aut in ros mulo aut mul extra it omnis. S ubdit aeri,suo tam perirerraemotus etiam tu exsorte . Hoc ex eo de duci quod praemisera ibi uim non Nero miti' extra,aut υmnem intra era se liquod Oreo , tunc enim pars spirituum liberiorem sortita exitu in Ventos effunditur : pars terrae conclusa latibulis mussitat: & inuidia,credo, aliorum, quiperagrem divagantur,obmurmurat. Additi etiam unc serrae motus minones magnitudine tu propterea quod diuti
non sine ingenti admiratione conijcere, qu. .eXa gerata intra Vesuuij penetralia lateat vis spir
hi flatiis oluuntur, ac sumum; eodem teinpDris articulo tetra motus non flebilessac perraros, sed validos,& crebros exuscitant . Quota pars inacie educitur,quando ij spiritus,qui veluti iiitra vallum ad custodienda castra se continent, vehementissi me terram dimouense enimuero dum palam s*nlama, sumo,cinere impetimur; perdatentesquψqης obsessi cuniculos pulsu spirituum arietamur . Pa
120쪽
m aerem,ae tellurem inuadatae . neq; aquis miniatur. Etenim haec eadem spirituum copia, a quibus
aer sumintellus motu infestatum, aquarum etiar utorrentes erectat. Mense superiori ab ijs qui Vesh- vij maritimas radices accolunt, post praeui terraemotus murmur auditum veIuti decurrentis e monte torrentis. Ignis defluxum alias experti,co-Parauere se denuo trepidabundi ad fugam. Dum turbatur in oppidis,tori ens aqueus in campos decidit. Ab aqua beneficii loco parua clades accepta quae ingens metuebatur a flamma . Erat eo die caelum impluvium, ne quemquam suspicio subiret sibito collectie ex imbribus aquae, cumulataeque
in torrentem. Quamobrem, cum no appareat V
de repente nouus hic torrens extiterit; fatendum est,erupisse ex hiatu montis, effervescentibus,atq; exultantibus aquis vi splativum. quemadmodum, dum ollae flamma subiicitur, palabris exuberat . Quippe montanis cauernis aquarum magna fisconditur,an delabentibus itabribus,atq; intra hi tus montium receptis,an aere frigido subterraneis antris incluso sensim concrescente in humorem . queum.Vnde primo stillicidia,ae tenueS fontium scaturigines , tum inexhaustae fluminum, perem ntes In quo sensu accipias illud Poetae Omnia submitas labentia flumina terra. .
Novos e Vesuuii voragine prosiluisse torrentes, si cui fortasse videbitur incredibile, legat Cardina lem Contarenum in libro secundo de elementis is ubi restatur,2Valentiae in Hispaniae vidisseis no caelo' labitum , dehiscente terra , noui torrentis ortum, qui ecidus in campos urbem ver