L. Caelii Lactantii Firmiani Carmina omnia, recensuit, variantibus lectionibus, annotationibus, castigationibus, ac dissertationibus illustravit Fr. Eduardus a S. Xaverio C. E

261쪽

Pa ne D. N. P. C. Collige consilia , ὸnsidia ues , meique nefandum Sanguinis innocui pretium ' , mulata clientis h

resiae transverberato, & quotidie hactenus exhalarute, evidenter constat, ct in corde B. Clarae de Monte Falco instrumenta omnia dominicae passionis, veluti insculpta , demonstrant '. Unde in Hymno ad Deiparam cruci ad liantem canimus e Santa Mater diud agas

crucifixi fige plagas

cordi meo validera collige eonsilia &c. Scilicet, quae inter se de Perdendo Domino Judaei inierunt . Collige heic idem Valet , ac conjice , perpende, nosce . Ovid. Lib. VIL

Tu collige , qualis in illa, Phoce , decor fuerit, quam sie dolor isse decebat.b insidiasque i Ubi enim agebatur cie Iesu dolo tenendo , ac de inducendis falsis testibus , quis dubitet, quin insidias potius, quam consilia instruerentdudaeorum iniquissimi Sacerdotes , dc principes t ALinsidiasve . a Sanguinis innocui pretium . Sie Ovidius prati m inopi it pietatis iniquum . Heroid. XIV. Ias. Nercedem intellige , quam Judas proditor accepit. Jesum ut traderet dudaeis . Variant quidem interpretes in determinanda quantitate valoris illorum nummorum , de quibus Matth. xxv I. loquens ait rcsUituerunt ei triginta argenteos. Hoc certum z rςddidisse dudam illos omnes Principibus Sacerdotum .

262쪽

Carmeu qui consilio inito , quid de iis ement acturi p Statuis

tum est , agrum in Sepulturam peregrinortim emere, quem Acheldamam inde appellarunt, quod ex Pretio sanguinis fuerat comparatus.

b Et simulata clientis Oscula r Nempe Proditoris discipuli ; qui perlita felle . Oscula divino potuit libare magistro .

ut sub mentito Sectani nomine , inquit Ludovicus Sergardus Sat. I. , cujus autographum fratris eius filius non diu antequam obiret, ostenderat mihi .a Et insultus: Vocabulum hoc apud Latinos nusquam reperitur, quamvis insultatio, o insultans , a verbo deducta, a nonnullis rite usurpentur . iudice Sypontino. Felicem propterea Lactantii ausum existimo huius novae vocis adinventionem ad significandas irrisiones, & contumelias, quas Reparatori nostro irrogarunt Judaei antequam eum in crucem agerent, & postquam eum in illam egiment . Uide Matth. xxvi' seqq. de quibus mox Nosterlψquitur ; nam insultare alicui , est eum irridere , &in eum contumeliosius agere sive factis, sive verbis:

Propert. Lib II. Eleg. V. q. . Nee mihi tam duris insultet moribus Ubi Bero at d. exponit: Eludat, Irrideat ; nam , ut ait Servius, Insultare significat irridere inimicos , vel injuriosius aliquid dicere . Hoc euim insultare , es, ut docet ' ouius et Inde scribit Tranquillus dixise Caesarem , se insultaturum capitibus adviersariorum . Phra. sis vire illo usitata Lib. VIII. IEn. 37. .

. . . . deque sinitimo Mezentius usquam .

Huic capiti insultans , tot ferro seva dedisset

263쪽

De Passione D. N. I. C. I IVerbera praeterea ,'pro cas ad erimina linguas Fue animo testes . , carci infanda . Pitctii c

Iudicia , ingentemque Bumeros , ct fessa

stra menteis a

a Verbera pratereat Pilatus aperte eo gnoscens Christi Domini innocentiam , & Hebraeorum in eum Calumnias, atque odium, volensique illum morti subtrahere ἔ emendatum . ait, illum dimittam . Luc. XXII l. i6. Haec autem emendatio fuit, qua inlusissime Iesum sagellavit: ut habetur do. XlX.

Poena huiusmodi usitata erat tam apud Hebraeos , ' quam apud Romanos ; diversimode tamen exercebatur i illi siquidem ex lege lata Deuter. XXV. Si eum , qui peccaverit, dignum viderint plagis, pr

serneηt eum , coram se facient verberari. Promensura peccati erit plagarum modus εἴ ita dumtaxat, ut quadragenarium numerum non excedat. Duplici instrumentorum genere fieri consuevisse, creditur; nam Paullus II. Corintb. cap. XI. a 4. narrat, se quinquies a Judaeis flagellatum fuisse, & subdit: ter .irgis casus sum ; bis ergo loris , aut flagris alii idem factum esse , suspicantur . At noster Iesus , more RO-manorum , verberatus est , non humi stratus ; sed erectus , & manibus in terga versis, ac atrii columnae alligatus. Sicuti de vili servo dicitur apud Plautum Bacchid. Adt. iv. Q. VI I. asso Adducite hune

Intro , atque adstringite ad columnam fortiter . Et

264쪽

a a Carmen

Et quidem , ut eius . . virgis latera lacerentur probe. Vide ff. de Poenis L. Servorum . L. Porcsam L. Semproniam .

b Et promptas ad erimina linguas. Scilicet ad

criminandum , S contumeliose traducendum insontem Dominum, qui id iam mox futurum paullo ante praedixerat Marc.X. 3 ascendimus 'erosolymam , ετ filius bominis tradetur Principibus Sacerdotum , em Scribis , Senioribus , damnabunt eum morte ,-tradent eum gentibus, edi illudent eι, conspuent eum Sc. a Fige animor Id est: alta mente repone, ad Virgilii imitationem AEn. X. V. ΟΑ. ccc ιte ergo, animu atque haec mea figite dicta. Unde male Heum. , Sc Bunem. Finge animo . I. E.

Imaginare .

b Et testes &e. Eos nistrum , qui falsa crimina

eidem intentabant; Principes enim Sacerdotum , &omne Concilium malignantium Hebraeorum quare

ban falsum testimonium contra 'esum , ut eum morti traderent non invenerunt. quum multi falsi testes arcessissent . Vovi me autem .enerunt duo Sc. Mattia. XXV l. e Et caeci infanda Tilati 36. Iudiciar Hinc Nonnulli putant, se demonstrare, carmen hocce non esse Lactantii, quia is Lib. IV. Cap.xVIII. Seg. 6. de Ρilato dixit: Nee tamen ipse sententiam protulit. Sed Vide quae ibidem a nobis annotata sunt , & quae diximus Diss. xv. Cap. II. I. V. ad hu usmodi obiectionem

diluendam.

d Et fessa prementem 36. Terga crucem. Ouoniam qui humeros suos ponderibus gravant facile fati-g-ntur , ac fatiscunt, hinc proprie& elegantissime heic

265쪽

hete Noster crucem adhibet fessa Christi terga pre-m ntem . Cicer. Lib. V. F in .Xll. Eram nescιus. quav-tis oneribus premerere Sc. Mos autem erat, ut ad crucem damnati, eam ad mortis si beundae locum ,

deferrent; Unde Plutarchus DEVINDICTA: Quemadmodum , inquit, quum ad βρ-plictum eduιuntur , quisque suam cleri erucem ; Sic Christi humeris, ex proxima flagellatione cruentis , atque excarnificatis, immane patibuli pondus fuit impositum , quod sibi baiidans exivit in eum , quι dicitur Calvaria locus , ut ait S Joh. Cap. xl x. quamquam Matth. xxv II. 32. certiores nos faciat, quod extra urbem, quum fatiscentem sub pondere desum viderent c Judaei ne , an milites Romani, ignotum exeuntes invenerunt hominem Cyrenaum , nomine Simonem et hunc angariaverunt, ut tolleret C eem ejus: ubi quidam exponunt r Sociis humeris , quod eruunt ex Lucae verbis Cap xx ra imis

posuerunt illi crucem portare post Iesum. Ut saepe in

pictoris repraetentatum vidimus . Basilidis, ac Marcionis putidum commentum fuit, ac haeresis pessima asserere, tunc Christum Judaeorum oculos ita perstrinxisse , ut sese inde subducto, loco ipsius Simon ille non solum Crucem baiulaverit; sed eidem fixus in eadem remanserit. Vide Tertullianum de Peuer. c. XXVI. August. de Hares. S. Euseb. Lib IV. Hist. Ecc. c. VIII. mendacium hocce fuse . docteque refutantes .a Atque graves ad horrenda funera gressus . Videtur ad illud Virgilii in seditione respexisse AEn. I.

Tum pietate gravem &c. Quis enim haec animo reputans , ignorare , aut drisimulare poterit, qua lem esse deceret Christi Domini incessum , utpote

266쪽

Terga crucem, atque graves horrenda ad nera gressus . Nunc me , nunc vero defertum extrema secutum

τasum Ver- qui sponte sua tam dira subierat, atque indigna supplicia . a Nune me, nune Uero &c. Sic omnes M s. Codd.& libri, hunc sensum exhineiates et Hunc lustra me secutum extrema supplιeia a vertice usque ad pedes ;nunc .ero desertum , O procul levatum a dulci genetrice . Lustrare autem helc valet attente perspicere , edi sedulo considerare. Cicer. I. .c., & ll. de Finib. ait lustremus animo . Sequi vero extrema supplicia valet heic idem ae assequi , & amplem , ut saepe occurrit apud latinos . a Nunc vero desertum. Discipuli enim omnes , ut S. Matth. ait cap. XXVL 36. reliato eo , fuge

runt.

a Proeul a genitrice. Scilicet in altam crucem levatum , quae procera fuisse dicitur , & quindecim pedes altitudinis habui se, quidam affirmant. Erat qui dem consuetudo apud gentes eo excelsiorem Crucem alicui statuere, quo magis is eminebat, qui ad eam subeundam damnabatur, ut Baronius ostendit rn notis ad Mar0r. I 'm. die VIL Idus iasprilis; illud tamen est animadvertendum , quod etsi apud Medos ,& Persas vili habereretur Mardochaeus, adhuc ignotus homo ; eidem nihilominus paratam scimus fuisse Crucem , babentem altitudinis quinquaginta cubitos .

267쪽

ESTHER IA. Quod praeoculis habere debui met insign is ille eriticus, qui Exercit. Lib. III. n. 3. dixit: hujusmodi reueium exempla complura quidem esse ; at non nisi pro summis, Er eminentibus Siris r an ferendo in primis Amanni historiam , quae si, ut debet, expendatur, contra ipsum validum conficit aris gumentum et siquidem Aman in eodem patibulo su Dpensus est, quod ipse paraverat Mardochaeo. Hiber. Vide Lipsium de cruce Lib. III. cap. MIL , ubi non solum ista exponit; verum etiam verba Laiactantii recitat ex Lib. IV. cap. XXVI RI. 3 . , ac ditaque illud Tertulliani ex cap. III. ad Martyr: Timebit forsitan carogiadiumgravem,aut crucem excelsa indec. ad ostendendum , plerasque omnes Cruces proceras potius , quam humiles fuisse , & iccirco bene Lactantius dixit, Christum procul elevatum a dulci genetrice , quamvis F. Johannes Evangelista narret , quod Virgo Dei parat Stabat juxta crucem ; Nam Servius ad illud Virgil. . En. V. 38O. Longa procul longis via dividit invia terris rannotat hoc praesertim de illis dictum esse , qui non tantum situ ; sed magis dura necessitate , de fatali dividebantur .

a se aspice crines tisanguise concr tos.' Valer. . Flace. III. Argon.

Iller

268쪽

Undique dius pluens visum super ora

cruorem a

guam bIlle ubi eoneretos pingui jam sanguine crines Tallent ue Renas &c. a Et sanguinolenta sub ipsis 4a. cilla eamisi ovid.

Heroid. III. e. o. Pectora jactantem sanguinolenta . a Spinisque caput erudelibus hausum . I.E. Absor- tum , ac undique circundatum . Ovid. VIII. Metam. P. 91. Iq. vstro femur hausit adunco . Spinea enim cbrona, qua sanesissimum Reparatoris nostri caput redimitum fuit . ex sentibus spinosis ita erat compacta , ut initar galeae caput omne constringeret . & iccirco Evangelistae uno ore iisdem ver his utuntur, quum dicunt i plectentes coronam de Spinis . Plecto autem verbum Graecum est, quod percutere proprie significat. a Diva pluens vivum super ora . Cellarius heie annotat: Et hoc posterioris ali autborem arguat, qηia DIFPS adjectictum veteribus fuisse, haud facile pro 'baeteris . Sed ut alibi diximus fallitur Cellarius; nam etsi apud veteres, bptimosque Latinos frequentius Divi dicantur Dis, qui ex hominibus fieri putabant ethnici ; ut quum Cicero apud Nostrum Lib. L Cap. IV. Si g. a ait: Di.os, in eos, qui calestes semperbabiti sunt, eolunto; Non tamen adiective raro voca bulum αιvus a . um et usurpatum reperie. r E.G. Di

269쪽

De Passioue D. N. 7. C.

vius casar. Divus Augustus. Disi fratres &c. Virgil.

X. AEn. cui Pilumnus avius , eui diva Venilia mater . di Lucretius Lib. V. 9 1. Fabula diva tulit &e. Unde Perottus in cornue.cOL mibi re lin. 6o ait i Ego Divum adjectisum esse existimo . oe signifieare DIM PMdEc. optime autem dixit heic Lactantius: Ora taristi Divat ob unionem hypostaticam Verbum divinum inter , & humanitatem ab eo assumptam .

a compressos oeculare oculos . Languentis animi indicium satis certum , & exploratum est , si oculos quis sibi comprimi sentiat, & externa nulla sit apparens caussa et Iccirco Colum. Lib. VI. Cap. IX. intersgna febricitantis eos reponit . Speculare autem est proprie intuere , S intendere aetem oculorum , Scmentis , ut ea, quae volumus, diligentius perlustre mus ; quod saepe in hoc cirmine diversis vocibus inculcatur, ut singula patientis Domini membra vulneribus, atque acerbis cruciatibvs afflicta inspicientes magis magisque intelligamus, quanti steterit Reparatori nostro totius humani generis, ac singulorum lio, minum salus .a Uictasque genas et Palmis nimirum , ac ministrorum sputis , fluentique ex toto capite sanguine deformatas ; unde species , & decor in eo hon erat amplius, neque eum in spiritu Isaias videns noscere potuisset, nisi aliunde, quis ille esset, comprehen dimeti Is. LIII. a. seqq. est Decies ei, neque

decor e . vidimus eum , non erat aspectus ...

ηuasi absconditus vultus ejus, in despluus ; unde uecreputavimus eum .

270쪽

Carmen

b Arentem suspite linguam 46. Felle venenatam rMulto iam sanguine deperdito , sitim in animalibus excitari, physici iamdiu docuerunt, qua Christum

vehementer laborasse, ipse idem testatus est, quum ait Joh. XIX. Sitio . Eidem vero acetum spongia propinatum. fuisse . idem tradidit Evangelista ;quamquam Matth. XXVII. 3 . habemus t &dederunt ei quinum bibere cum felle mistum ; & Marc. IV. st .a a. dederunt ei bibere vinum myrrhatum . Sed vide Matth.XXVII. 48. Mare. XV. quibus locis collatis facile intelliges quomodo haec sint con-eilianda testimonia , & adde secundas Baroni i euras ad Ann.XXXIV. num. XCV. ac S. August. Lib. de eoas EvangeL Cap. xl. criticosque Sacros L. C.

Venenatum autem, etsi plerumque pro eo sumitur , quod male assicit recipientem . proprie tamen id significat, quod ea re est praeditum , quae cito per Venas decurrit , sive noxia sit . sive saluteis; unde Lucret. Venenum pro Medisamentum adhibuit Lib.

VIII. GI. putrisque effluxit ab alto Humor, i uso faeies solidata veneno est .& Ovid. translate dixit Lib. II. Trist. ψ.166. Nulla venenato titera missa joco es.se ilicet mordaci, & aspero.

a cerne manus elavis fixas . Quamquam in crucistrione nulla fiat de clavis,quibus Christus cruci ad actus est , mentio, certum tamen , & indubium esse debet ex eo, quod S. Thomas Joh. XX. a . ait r Vs .idero in manibus ejus fixuram cla*orum , chmittam digitum meum in locum clavorum , non credam . Illud vero in controversi. m vocatum est, tribus ne , an quatuor clavis id actum sit; At jam nunc