Dimensio graduum meridiani Viennensis et Hungarici augg. jussu et auspiciis peracta a Josepho Liesganig, Societatis Jesu. Cum figuris aeneis

21쪽

0berleis , templum B. III. V. Schrichense sacellum SS. Trinitatis in eo colle situm, qui Ga ersor ο exeuntibus ac orsus Polsors tendentibus 1candendus est: a via regia, ad dextram, i s circiter hexapedas distat. Baseos in campis Μarchicis sive Mareb d terminus borealior di- stabat a pago Seiring passus amplius mille.

terminuS australior inter pagos & G sitirendors medio fere loco erat.' Hunddeimen is mons, castro Haymonis, vicinus. Signum erat in summo eiuS Uertice. S. Leopoldi in monte Cetio, nunc Dirabere. Tholus templi. LIENNE ob curvatum turris D. Stephani verticem in eam ipsius. Partem collineavi, quae horologium continet. Item, suprema turricula observatorii Collegii Societatis JESU. Rauchciivarib signum erat inter agros in clivo ceteriS eminentiore, quadringentos circiter passus distante a fonticulo, . quem salutarem dicunt. linger mons, pago Gum clis rihon imminens: signum erat in orientali eius latere infra summum iugum.

S. RUalia templum in monte inter Mostadium Sc Forobtenglein. Mosadienses Baseos metae visuntur ad laevani viae regiae, quae ive studio Mur hirchium ducit id. Num. 4 a. . Ramberg, signum erat in acclivi montis agro, quem

effer dicunt. N Hircis. Turris templi Parochialis.

22쪽

Emerberg mons: signum erat ultra Emerbergense castrum versus septemtrionem, ad piceam, ceteras arbores Omnes eminentem, & in ipsa occidentali montis crepidine positam. II exel mons : signum erat in summo ejus vertice ad saxorum

tumulum diis bina holicra

Hiιtt Vch mons, prope Hocbn lireben : signum erat in summo ejus dorso. Robhvit mons ad Hungariae Styriaeque fines , prope pagum Midau. Rus summum dorsum occupat domus murata, quam albam cellam vinariam Herbeseinianam dicunt : signi vices agebat angulus occidentalis repositorii, ex asseribus constructi, quod boreali domus illius lateri adhaeret. Schethel mons, Gesacus, Graecio imminens : signum respondebat medio silvulae stre quadrangulae , quae summum montis

iugum Coronat.

GREGI Turricula Collegii Societatis JESU, quae horologium

habet, insistitque Observatorio, quo olim usus est vir doctissimus Pardus Giddinus, Soc. 7 u. Sectoris machinamentum adfixum erat eiuSdem muro Orientali, pone portam, qua sub Collegii tectum aditus patet. opportuniorem sane Iocum praebuisset observatorium novum, ni vidissem , prospectus ad verticem obtinendi causa feneia stram per superius ejusdem Eleganter pictum tabulatum pertundendam esse, non sine aliquo aedificii detrimento.

n. Pannis V Pauli templum in monte. Revera et diversum ab stadgerspuet. Illud Arabοηi sive Raaba amni vicinum est ; hoc a Mura alluitur. Signi locum

23쪽

α M.

agebat turris arcis, praecelsae rupi stupendo labore impositae.

ildon mons , eiusdem nominis oppido imminens, atque arboribus consitus, ultra quas quo eminerem, eo jugi extremo, quod Murmn spectat, suggestum aliquot heX pedas altum erigendum erat, in quo cum Quadrante consisterem. Suggestui huic contiguum signum fuit. S. Urbani templum in edito monte, non procul Marpurgo, Paraeciae Gai absensi adscriptum. S. Magdalcita templum in vinetis Radgerspurgensibus. Ab accolis Cupellen dicitur. Ierusalein pagus in vinetis Luetenbergensibus. Turris templi. S. Urbani templum, in summo montis , cui arx λλα-

flebi subiecta est. RISDINI Templum Collegii Societatis JESU. Opus ipsum, quod jam publici juris facto , tale esse volui , quod utilitatis haberet amplius , quam splendoris. Qtiae a doctis viris in rem praesentem sparsim dicta sunt, congero, quandoque ad trutinam revoco; nonnulla de meo addo; calculorum methodos dilucide expono, & quantum licet, faciliores brevioresque reddo; praecipua quaedam Astronomiae, Physicae, Geographiae, preprimis patriae, elementa stabilio. Existimabam me sic tum aliis, tum mihi servire: tironibus quidem, quo discant, quae ignorabant: dossis , quo videant nec imparatum me ad opus accessisse, nec quidquam obiter egisse: mihimet, quod hanc unam viam reliquam esse ducebam ad fidem mihi l

24쪽

borique meo faciendam, qui solus nulloque neque in operando, neque in calculando adiutore, testeque , opus per se non Paucis difficultatibus & errorum periculis obnoxium, perfecerim. . Poteram ex dimensis a me gradibus, qui a Gallicis, ut videbimus, sub eadem Latitudine definitis nonnihil differunt, rationem arium Telluris eruere, eaque, Bougueriana aliquantum minor eriurigeret. Verum tum quod eodem tempore a doctissimis viris Masin & Dison in Pensilvanica Americae planitie graduum dimensionem susceptam 'noram ; tum quod alterum Praeterea in amplis Hungariae campis a me metiendum sperabam, differendam eam determinationem credidi, dum ex plurium graduum collatione certior terrestris curvaturae ratio detegi queat.

Nil in hoc negotio p propere statuendum est. Nam & mihi persuasissimum est id, quod monet doctissimus Bostreichias e ): . quaβοηcin de magnitudine U Igura Telluris determina rida ex mens ra graduum, non filum absolutum adhuc non esse, sed esse vix inchoa

tam.

Quod Vero post tot ab absoluta a me graduum dimensione annorum intervallum nunc demum, sero admodum, ejus rationem fructumque cum litterato orbe communicem, non una erat Causa. Nain praeter id, quod omnia, quae huc pertinent, dilucide fusiusque exponere erat animus ac praeter religiosam

pene ut quidem aliis benignius de me sentire placet) in calculis subducendis & expendendis' curam, qua fit, ut ad incudem

25쪽

res eadem revocetur saepius; id praeprimis moram laboraturo iniecerat, quod anno II 63 dimensione vix dum finita , biliosa primum febri ac vavi milliarium eruptione , tum paucis post mensibus Isteri specie correptus sim, atque ineunte anno II 6s nondum omnino consanatis visceribus in morbum reciderim, ut adeo in tertium sere annum , usque ad Maium scilicet mensem anni i766 corpus aegre traxerim. Accei sit & illud, quod Quadrantis divido nonnisi post peractim dimensione in examinia me subjici potuerit tacitum. a'. accellare labores alii, negotiaque, quae praesentem operam deposcebant: ac denique non 'ita perpetuo ad Triangulorum meorum calculum haerendum mishi censebam, ut non suum etiam tempus consuetiS observationia 'bus astronomicis tribuerem. Quid Z quod post visam Gradus Graecensis a ceteris disserentiam, calculum omnem ab ovo repetierim Vid. num. Is 9. . Demum qui calculorum farraginem , qui molestiam in iis exhauriendam , qui eorundem inter se, atque ultimorum cum primis neXum , errandique pericula perspicit; dicam potius, qui haec ipsa opere expertus est, facile prolatam in longius tempus Opusculi mei editionem condonabit. Partitio operis ea est, ut parte Prima ea eXequar , quae ad operationes Geometricas pertinent i Parte altera vero obse vationes Astronomicaes complectar, graduumque ipsorum dete minationem. Sequens index haec uberius declarat.

26쪽

DE GRADIBUS MERIDIANI

VIENNENSIS.

SECTIO I. Instrumentorum descriptio & examen.

ART. L De Hexape.lis Parisina V Viennensi Pag. IRatio Pedis Viennensis ad aliarum gentium Pedes I ART. II. De tigillis dimensioni Boum destinatis. 23ART. III. De adrantis eo tractione is examine 27

SECTIO II. Ipsa Polygoni dimensio geometricib

ART. I. De Diombione Basium 4 ART. II. De Triangularum systimate V deIectu Ta' Tabula Seriei Triangulorum, nuri expιstruis γε f. I. Dediationibus earumque Signir 94s. II. De Reductione ad centrum Signi. ' sTabulae compendiariae. Io3 . III. De angularum correctione pro eaI Io IO 3. IV. De anguIis altitudinum is depressionum , eorumque investigatione , dum obseruari non sunt. Iost Tabula pro valore anguli ad centrum Telluris, velareus superfieiei I21 Altitudines Stationum supra Libellum maris Iay. g. V. De reductione angularum ad Horizontem Illys. VI. De Redumone Lateriam ad Horirantem 132s. VII. De Directione Laterum τεspectu Meridiani . a 3TART. III. Deteriminatur distantia e umis Stationis a PerpendicuI Vi es Meridiana. I 49 AixT. IV. Determinanιur dipantiae .Parallelorum Iss

27쪽

SECTIO I. Methodus determinandi amplitudinem arcus Meridiani & necessario ad id apparatu.

ART. I. De modo determinandi amplitudinem arcus Meridiani Pag. I 6oART. II. De Semris decempedalis eon'umune V examine I 63

SECTIO II. Determinatur amplitudo arcuum, inter diversa Stationum loca interceptorum.

ART. I. De observationibus Fixarum, in divery Ioeis babitae sinu , 183ART. II. Determinatur amplitudo arcuum inter ea Ioca intereeptorum IssART. III. Determinantar eorundem lucorum Latitudines I97ΑRT. IV. Determinatur magnitudo Gradus Meridiani Viennensis IOZART. V. Reducuntur omnia ad Μeridianum Turris D. Stubant . ai ι

SE O IV. De longitudine Penduli simplicisViennae aeto

DE GRADU HUNGARIC

Protegomena, quaedam lectu necessaria. et 27

, ps RS L GEOMETRICA.

Τriangularum Series 233Metbodus determinandi diremonem Laterum fuse exposita αιχDistantiae a Perpendiculari U Μeridiana XV Aehense ' uso, Di tantia Parallelorum per dimenti arcus extrema transeuntium a sa

Deseritur amplitudo areus inridiani

PARS

28쪽

sECTIO PRIMA.

RERUM , e INSTRUMENTORUM AD OPERATIONES GEOMETRICAS PERTINENTIUΜ DESCRIPTIO,

ET EXAMEN.

ARTICULUS PRIMUS.

De Hexissedis Pari ens , N Viennensi, ea umque

inter se ratione. us Meridiani Viennensis ad Hexapedam Pari- 1. siensem Ofe) exigendi mihi erant; tum H a ut eadem hi, qua alii hucusque dimensi gradus, mensura redderentur; tum ut cum gal p .lieis, sub eadem Latitudine definitis Conserri Possent. V sila misis Quamobrem smul atque Auguitie jussu dimensionis hu- i .

29쪽

jus provincia mihi demandata est, litteras dedi ad virum

celeberrimum de la Condamine , queis rogabam, OPeram daret, ut HeXapedam eam summa accuratione , quanta opus esse, per se ipse intelligeret quam Optime, in regula ferrea mininis stinis punitis notatam obtinerem. Et vero facile id impetravi a Viro, in quo insignis doctrina pari cum comitate coniuncta est, cuique ea causa maximas grates debeo, uti & immortalis memoriae Astronomo de la Gille, qui mam etiam ol eram Condamino adjun-Xit , dum accurata Hexapedae ejus longitudo in regulam ferream est translata. Ea exeunte Octobri, l76O ad me perlata est, una cum duobus 'l hermometris Reau murianis, quorum alterum mercurio, alterum spiritu vini re-Plerum est ; ambo quod tum Condaminus, tum Catilius datis ad me litteris testabantur) summa diligentia consti ucha, & diuturna cum exquisitissimis Thermometris collatione comprobata,

ieriptio Fig. I

st. Regulae serreae latitudo tota duos pollices Viennen-Hexa- ses cum dimidio fere aequat , crassitudo S. lineas superat. Pςd dς' Constat reipsa regulis duabus, quarum prior est E F G, ruam Galli etalbia, modulum, seu mensuram archetypamicunt, pollicem, & amplius lata. Hujus partes extremae , gnomonis in modum prominent ita, ut interiora earum plana E in & G n Hexapedam Parisiensem exacte Complectantur. Intra haec plana, altera regula C AB Dpriori E F G adeo ad amussim congruit, ut carUm commissura tenuem admodum lineam reserat; id, quod eximiam 'artificis deXteritatem , ac industriam commendat. Utriusque regulae extrema in chalybem temperata sunt.

In regula C ABD duae lineae ductae sunt, tenues admodum ; harum una terminatur punctis A & B, parvis &bene rotundis, queis Condaminus, &Caillius accuratam

30쪽

Hexapedae longitudinem signarunt: in linea inferiore CD Hexapeda eadem in6. pedes ; horum unus in i a. pollices; pollex in 12. lineas divisus est. Explicat id inscriptio, quam regulae incidi secere :sηηο Ch. 176ο. pridie idus Martii, Parisitis. Ther- mometro Reaumuriano signante gr. I supra congelationem. Longitudo bussus regula, nec non distantia inter puncta I U B exacta sunt a C. N. de lactandamine, S N. L. de Ia Caille ad modulum Hexapeda ferrea, in coetu Regia scientiarum scademia puri-fensis snno r73 comprobata ad metiendos in aquinoctiali plaga circuli Meridiani gradus jac. Canidet elaboravit, V divisit Purdiis.

In eandem lineam AB transtuli ex A in b longitu- .dinem Hexapedae Viennensis, qualem aliquot abhinc annis Augustorum nostrorum imperio restituit R. P. Jose- phus Franet,' Musei Physico- Mathematici Collegii nostri Praefectus. Hexapedam hanc in pedes , pedem in I a. pollices; pollicem unum in I a. lineas divisi ipse, atque demum, ut infra dicam, cum Parisiensi contuli. In omni hoc labore ita versatus sum, ut putem plus curae ac

patientiae desiderari haud posse. Ac primum quidem circini, quos Micrometricos 3.

dicere liceat, ad manus erant duo. Eorum unus Parisiis Cireinugcum Hexapeda allatus est, ab eodem artifice Caniveto ela- Micro-horatus. Constat is duabus capsis seu cursoribus H F GI,&Κ orichalcinis, qui perticam ligneam LLL ita arcte

amplectuntur, ut tamen leni motu per eam promoveri

possint, retrahique. Cursoris longitudo H I est pollicumsere trium; altitudo G I duorum; latitudo F f unius. Λ a Cur-