장음표시 사용
4쪽
STAGIRI TE MORALIA NICHO MACHIA AE
6쪽
ALEXANDRO FARNESI O . IO. BER NARDUS FELICI AN US li
Iaudi datum Socrati esse memori g traditur: P cum antea de coeli, rerum occultarii natura aetione posthabita disputarent omnes
philosophi, ipse philosephiam de coelo ad conuictum hominum
deuocarit: id est a uanis de rebus altercationibus ad actione considerandam animos hominum traduxerit: tradiandis praecipue moribus incubuerita Nam cum duae sint philosephiae partes una quae in rerum cognitione: alte. ra quae in actione uersatur: natura comparatum uidetur,utqneadmodum in orati ficu struetura uanus omnis labor est,nisi recte taeha fuerint fundameta: itfnisi actionis fundameto stipposito nulla existere uera coni latio queat.
Cui in tres ipsa hse qus ad agendum spediat sapientia, partes distributa sit,
in eam que facit,ut priuatim,ut in familiis, ut in ciuitatibus bonum consequi agendo possimus: eaque ad singulorum mores attinet,eo praestantior caeleoris est existimanda: v quemadmodum nisi sundamento actionis recte prius innixa fuerit conleplatio,vel nulla,uel uana omnis censetur: ita nel domesticam quispia: ne F ciuilem rem bene potest administrare,nisi prius bona mos rum disciplina uitam suam recte instituerit. ut sicut conleplationem actio, ita actionis reliquas partes morali , haec merito antecedere debeat, ample stens da in primis sit. In qua quide tractanda licet ueteres nonnulli sapientes Praecipue Socrates ipse,re fleuersati sint: c5sule tamen id fecerunt: ut agnosci potius singula,qdisci ex eoru libris queant. Aristoteles uero sicut in ceteris et disponendis & perpendedis alios omnes: ita in hac seipsum etiam superauit alia siquidem partim concise& breuiter, partim ambigue&obscure nimis tractas Ie uideri potest. In his autem quae ad mores attinent,adeo elaborauit, ut non unum opus, sed tria ea de re sibi scribenda censuerit: unum, quod mamgna moralia ob id fortasse inscripsit, v summatim ac generatim de moribus duobus libris pertra fiat: alterum,quod quia ad Eudemum scriptum fuit,Eudemea moralia appellauit: in quo latius rem eandem octo libris persequutus est: tertium decem libris distinetum reliquis duobus longe clarius ato abselutius: quod a Nicomacho ad quem scribitur, Nicomachiorum moraliu no men obtinuit. In quo profecto ita simpliciter omnia,ita diti ineste ac clare ex γPlicat Aristoteles: ut, qui in pietate Christiana sit instructus,hos libros non
7쪽
modo non discrepare a religione cognoscat, sed summopere etiam utiles ad ea esse existimet: qui uero a pietate prorsiis alienus sit,hac philosephia induci ad ueram nostrae theologiae cognitionem non dissiculter possit. Non sol inrienim in hoc opere de agendis rebus,uirtutibus as qus in actione consistut, ea docet Aristoteles,que ad componendos,moderandos j animos nostros maxime iaciunt: sed nonnulla quom quae in conteplatione praecipua haben tur,de Dei prouidentia,de animoruimmortalitate adeo manifeste exponit:
ut qus alibi de huiusmodi re obicinius paulo Sc perplexius dixerat,declarare
aperte hic uoluissse uideatur. Adde'adeo accurata est huius operis conscri, Ptio: ut tam grauitate sentetiarum,u uerboru proprietate referta sit,atque ornata. avs Omnia cum mecu fisepe cogitassem,huius operis prestantiam sumomopere admiratus dedi opera,utquς explanationes grscorum auctorum in hos dece libros reperirentur diligenter perquirerem .atoe ita in comentaria
Eustram incidi quae in primum huius operis & sextum libru conscripsit: qui eum Christianus homo erat & pius,tum ita erudite graecu Aristotelis opus
explanabat, ut siqua ab imperitis a Christianorum opinione. i. i ueritate dis strepare existimatur,ea omnia consentire maxime ostederet: et que aduersiis Platonem institutis suis consentanee magis,u uere uidetur disputare Aristoteles,partim excusaret: partim etia seruata semper tanti auctoris reueretia coonaretur refellere,ipsius .sdocumen tu sequutus,qui maiore ueritatis,u amicostrum habendam rationem monet. q ut sarier propterea adeo placuit,ut demum
animum ad id adiecerim,ut non solum eius haec commentaria in hos duos Itobros,sed in reliquos etiam quoruncu* aliorum extarent,pro uiribus latini, late donarem. At p hoc mihi faciendum duxi,non q, non multa etiam a lationi s in hoc Aristotelis opus bene scripta suerint: sed quia cum illi tum lacinuAristotelem explanandum susceperint, ut necesse ipsis fuerit,illi interpretationi utcu* sese habuerit suam accommodare sententiam: tum multa a Graecis acceperint: suturum eme sperabam,ut si graecus explanator graeca Aristotelis uerba explicaret,nihil esset, quod ex interpretatiois uarietate esset ambiguum:& que illi recte accepere, in fonte ipse clarius conspicerentur. Sed hae in re non pauca mihi disti cultate attulerunt. Primum, cpuerba ipsa Aristotelis noua interpretatione mihi erant latina facienda, quo exprimeretur nonν nulla,quae graecam explanationem alioqui non potuissent admittere: Dein, de Φ cum a plicia quaedam comentaria quae partim eadem, partim diuersa es Ie uidebantur, in secundum,tertium,quartu huius operis libros,mutila illa quidem ac diuulsa reperissem: mihi opus fuit,non tam eorum uertendorum,u componendorum laborem suscipere. Nam cum utracp exemplaria manca esse uiderentur,dubium* haberent auctorem: nulli crimini mihi essedanduexistimaui,immo opereprecium me esse fassituru duxi si non modo ea mutuo inter se connecterem, locis suis accomodarem: uerum etiam quae in his oboscurius fuerant signi Rcata, paulo clarius explicarem: Tum,id quod in atris quom libris a me fuit seruatum,uersuum Homericorum,caeteroru* poetam
exempla multis locis adderem: diuersas j lectiones quae aliquadontinueban
8쪽
tur,aliquando pretermittebantur,subiungerem. aussa ne sicut faciebant,ut melius ac facilius, quod tamen sine arrogantia di istum sit: ex latinos ex graeoco exeplari intelligi omnia possient: sic graecorum auctorum sententiam nuto Ia ex parte immutabant. Postremo illud accessit. p in utrisq3 his interpretandis,hoc est Aristotele Sc csimentariis ita mihi esse attendendum sentetiis exis
stimau ut a uerbis tamen non recederem:& ita uerba sectanda ut a sentctiis mea non aberraret oratio: si modo graecus scriptor, graecus explanator e interpretatione hac mea esset agnos cedus. Id. n. interpretis munus esse proipuum iudico,qui aliorum sensa no sita facere,sed explicare alus proposuerit: ut Sc sententiam assequatur,& eo modo etiam si potest, quo ipse auctor usus est,uerba conetur exprimere ut quoad eius fieri potest, non multa legendo praeco& latino auctore in percipienda sententia sit uarietas. no tam enim reo fert aliquando quid dicatur,u quo modo dicatur. At dum hoc conarer efficere,duabus de causis rem hic mihi esse dissiciliorem sensi,u in quovis alio opeore interpretando: una, P opus hoc cum de rebus ipsis exquisite aga multos uerborum ambitus, multat extrinsecus uerba admittere sine periculo uariapdae sententis non facile poterat: altera,* tam multa uerba in se habebat Parst timco fidia, partim de communi consiletudine ad exprimendam rem qua de agitur,detorta: ut uel mihi idem in latina loquutione es let ficiendum : uel ob νscuriora omnia Sc confusa essent euasura. Sed si id sacerem, non defuturos esse reprehensores uidebam,qui adeo purgatas aures haberet,ut nihil nisi quod elegans,emultistum* esset,audire aequo animo paterentur: qui ob pauca quaedam uerba totum opus negligendum putarent. Verutamen mihi ita faciendu duxi,ut diluciditati rei in primis consilierem: potius p crimen subireu, non eleganter,u obscure graecos hos auehores uertissem. propterea cum de rebus his in libris agatur,atque illis ad uitam humanam maxime neν cessarhs, non mediocris iactura erat facienda, si confiasio aliqua, atque ob id obscuritas in sententia oboriretur. Hoc autem dico non ut quid assequutus suerim in praetenti opere, ostendam,sed quid assequi uoluerim: ut si id aut ob
dissicultatem rei aut ob ingenη exiguas uires non potuerim, in eo tamen restprehensionem mitem, quod proposuerim. Nam hac in re moderari me ita conatus fiam, ut imitandum mihi esIe ipsum Aristotelem existimarim: ut Partim componerem nonnulla nomina parum usitata: partim usitata in ali 1 significationem inusitatam deflecherem. Illius generis sunt parvipericlitans, dc hominiloquus: huius, operatio 8c inuitum:&nonnulla alia huiusmodi. Quod ea potiissimum causia fecimus, ut & sensus intellectio nulla ambiguistrate pollet confundi,& modus Ioquendi auctioris aliqua ex parte agnosco retur. Nam parvipericlitans tam eum qui paruas ob res periclitatur, qua mqui parua pericula subit, potest significare:&hominiloquus esse is potest tam qui de hominibus libenter loquatur,quam qui de hominibus admodusibi esse loquendum censeat. ut si pluribus uerbis fulment explicata, minus essent significatura . Tam et si hac in re audaciores nos reddidit explana sttorum tum commoditas, tum necessitas: ut et si nouum aliquid commenti
9쪽
essemus id parum absurdum esset futurum,cum explanator adesset, qui omonia postea itatim plana iaceret:& si nouitatem euitantes pluribus uerbis ali, quid huiusmodi expressissemus,cum uerba haec ab explanatoribus expliceno
tur,nullus explanationi relinqueretur locus. Si praeterea usum uirtutis pro
operatione posuissem,quod nonnulli elegantiores colent, ipse sibi Aristote Ies minime uideretur constare: qui in quarto huius operis libro nullum et se uirtutis usum , si proprie loqui uelimus,asserit: in quinto uero esse quidem usum quendam uirtutis dicit, sed eum iustitiae tantummodo uidetur ascribe, re. Si item uoluntarium &inuoluntarium pro spontaneo et inuito dixissem, idem contigisset: quippe cum de pueris 6c brutis etiam dicendum esset, quae nulla,utiple inquit Aristoteles uoluntate operantur: ut si id fieret,idem suturum esset inuoluntarium, quod uoluntarium . nam si quod i pueris 8c brutis sponte fit,quia sponte fit,uoluntarium est: idem quia a nulla uoluntate profio citatur,inuolutarium quoque sit,iaecelle est, quod αβον πον dicitur: id quod absurdis sinum proculdubio erat staturum. Si uero uerboriam ambitu uti uoluissem, cum ispe eidem repetantur , obscurior sine dubio res ipsa euasisset. Qiiocirca boni consulendum duco, siquid eiusmodi ostenderit, nonnulla. n. sunt: dummodo id sactum sivisse cognoscatur,ne tam egregu auctoris sententia , tam praeclari* operis utilitas aliqua uerborum obscuritate impedire tur.Csterum cum ad laboris huius mei calcem iam peruenitiem,amici me ad tam praeclari operis editionem incitabant: S precipue Donatus Rullus: qui sicut harum rerum est studiosissimus,ita uiris omnibus sere & eruditione,&auctoritate praestantissimis est longe carissimus: mihi uero ob morum pro bitatem,ingeniit elegantiam adeo carus Scamicus,ut negare ei peteti quae quam non possim .is ut de editione cogitarem, potissimum effecit. Sed ne sine idoneo tutore in publicum exiret, id dono mittendum amplitudini tuae Re uerendissime Farnesi,dicandum qua duxi. Maximarum enim laudum tuas
rum fama permotus iandiu tanta tui admiratione sum assiectus, tanta que te obseruantia sum prosequutus,ut debere me tibi quam plurimum eo nomine existimarem. Tu enim,ut generis nobilitatem simili que claritatem praestermittam,quae sicut notissima omnibus est, ita longiorem in praesentia orationem requireret: iuuenis adhuc cum sis , eo ingenio praeditus es, ita moriobus institutus, ita literarum, Iccientiarum que stud as flagrans, ita supra aetaotem disciplinis eruditus , ut ienilem aininum prae te ferre uidearis. id quod& in ista aetate in qua plerique uoluptatibus illici consueuerunt: 8c in ista opum affluentia δέ gloria,quae uel sapientissimorum quandoque animos Iaobefactat ac turbat, magna dignum admiratione multis uidetur. Illud tamen mihi admirationem maiorem assere, quod tum in ista aetate,id quod alηs uix longo uitae usu potuit contingere, adeo rebus gerendis idoneus euaseris, ut in maximis negoc assem peruerseris: honestissimas legationes de grauissimis rebus proxime ad fiammos rei p. Christianae principes praeclarissime obieris: tum in ista maximarum rerum asssidua tractatione distridius, quae a
studiis uel studiosissimum quenque posset auocare,nunquam literarum studia
10쪽
dia intermitteda tibi esse censueris. Indicio fiant eruditissimi atq3 optimi uiri,
quos tu semper in uariaru scientiaru genere prestatissimos tecu habere uoluisti. na ut alios in presentia omittam,testes esse locupletissimi possunt partim Marcellus Cervinus,quem insignis et eruditio dc integritas effecit,ut summi potificis Auitui. S. in collegiu Cardinaliu honestissime cooptarit: partim Bernardinus Masseus,qui cu alia singularis sue eruditionis monumeta sum. macum Iaude posteris est relicturus, tum histori2s,quas elegantissime do. ctissimorum hominum iudicio coscribit. Accedit quod uirtutes has tuas tanta morum humanitate condis,ac liberalitate illustras,ut omnium tibi conciν Iiare uel alienissimorum animos possis. omnes enim ad magnitudinem uirtutum tuarum spectantes,quae ex ista aetate iam emicant, in eam spem induisti
sunt,ut non dissidant fore, quin si ita progressias fueris, magnae utilitati &gloriae Christianae Reip.aliquando staturus sis. uocirca cum ut maximum animi mei erga testudium,maximam obseruantiam aliqua ex parte signi ficarem,labore hunc meum tibi offerendum censui: tum quia nemini aptius dicari opus de uirtutibus posse uidebatur,quam ei qui 3c ea uits institutione esset,ut moralium disciplinarum studio potissimum deled aretur:&Gi disgnitate,ut non tam discendo,quim agendo huiusmodi stud as sibi esse incu. hendum censeret:&ea humanitate,ut benigne id suscipiendo auctoritatem non mediocrem ei apud omnes esset allatura. Qua in re supra quam sperare potuissem mihi res cessit. Dum enim hoc studeo, optatissimae mihi rei aIte, rius obIata occasio est: ut sapientissimo atque integerrimo Card. Contareono,quem semper mirum in modum ob eximiam eius sapientiam,vitae sanelitatem obseruo ac ueneror: cui ob beneuoletiam,qua me semper & proosequutus antea est,& in praesentia prosequitur,debeo quamplurimum: nunc
nouo beneficio obstrictus debere multo amplius uelim. Is enim nunc quanstiam erga me humanitatem prae se tulerit,amplitudo rua optime nouit: apud quam sua commendatione,atque aue Orettate honestare munuscillum hoc nostrum amplissime uoluit. Tu uero non solum libentissime,quae tua est humanitas,id admisisti: sed me insuper tua liberalitate ac munificetia prosequi uost Iuisti. ut intelligerem scilicet, ac re ipsa experirer,quod iandiu constans omνnium fama de te praedicabat: maiora* in dies de te esse speranda non dubiistarem,cum in adolescentia uirtutis eius,id est liberalitatis munere spledidit,
sime sungereris,quae aut reliquas omnes continet, aut certe sine reliquarum
consensit esse nullo pacto potest. Multu sane dignitatis tuae ac uirtutis splendor & gloria a principio me tibi devinxerat. Multo magis tamen quodammodo a Sctus sum, ubi cognoui libenti te munusculum meum, hilari* anismo sulcepist e. Tunc uero maximo meae triplici nodo obligatum tibi esse sensi,cum ita prompte liberalitatis tuae munere me impertiuisti: ut & humani, ratis, benignitatis beneficio iuueris, & iudicio decoraris. Nam licet in me non mediocre iandiu rei familiaris onus incumbat: rion tam mihi gratum fuit quod meae indipentiae succurreris,meque tua hac liberalitate aliquantuν Ium sublauaris: qua in iucundum, quod me non indignum esse existimaris,