Aristotelis Stagiritae Moralia Nichomachia cum Eustratij Aspasij, Michaelis Ephesij, nonnullorumque aliorum Graecorum explanationibus, nuper a Ioanne Bernardo Feliciano Latinitate donata

21쪽

quit uideretur: nonnulli* iustitiae eam distributivae partem existimarent: de amicitia in o statio & nono exactissime pertra fiat. Inocstauo quae sit amiscitia: tres que eius esse species utilem,iucundam honestam ostendit: ut in hoonestate inter similes, in utilitate S iucunditate inter dissimiles existat: ho nesta que amicitia sela prope amicitia dicatur. atque amicitia perfecta non posse fieri,ut quispiam amicus multis sit, quemadmodum neque ut amore multorum simul aliquis capiatur, quippe cum id natura spectare ad unum is Ieat. Sed cum hae inter aequales persen assint, de alia agit quae inter inaequa. Ies reperitur: quomodo que ea seruanda sit docet: tum de ciuili, de domestisca, de naturali quae inter consanguineos est: de sodalitia alijs que huiusmo. di diligentissime omnia indagat. postea de querelis quae contingere in amicit is soleant: plurimas que in utili amicitia,nullas in honesta contingere alto I n nono postea reliqua de amicitia persequitur,quae uidelicet in dubia uenire poterant. querelς amicitiarum quo pacto tollendae sint: quando disssoluendae amicitiae: quando conseruandae. utrum amicitia sit beneuolentia, utrum concordia. cur qui beneficia contulerunt magis amet: quia scilicet opera sua amant,& honeste Rehum quod in assee o est:& quia laboriosius est dare qua m accipere.utrum siri amor sit laudabilis: esse quide in probo uiro quiuere se amat,& non corpus et sensum: atque ita ut mensura amoris erga alios etiam sit . unde quia scelesti manifeste se non amant, eos neque aliorum amiscos esse posse: quaerere tamen consuetudines aliorum quoniam conscientia

scelerum molestatur,ut seipsbs sugiat. At selicem amicis indigere tantu proobis & honestis non utilibus & iucundis: primum, ut operationes eoru uides quia stra inspicere non ita potest,perinde obIectetur ac suis: secundo,ut iucunde semper uiuat assidua operatione tum sua tum amici: tertio, ut amici opera tione in spei ha magis excitetur. Postea utrum amici plurimi fictedi sint, queo

rit: docet in utili amicitia & uoltiptuosa id non posse,in honesta satis esse si

uel paucos, id est duos aut tres habuerimus. qui enim multorum fiant amici, eos nemini esse amicos nisi ciuiliter posse. tu in aduersane an in prospera sortuna opus magis amicis fisiconsiderat: in aduersia* necessaria este in prospera honestam magis amicorum praesentiam esse declarat. Sequebatur de contemplativa uirtute agere: sed quia ea summam in se uoluptatem habet, de uoIuptate prius in principio decimi nonnulla considerat,veterum de ea opiniones persequitur.uoluptates* esse diuersas tum pro ratioe operationustatuit,ut sensuum ali aliae intellectus sint:&quae sunt sensuu quo p inter se esse diuersas,ita ut aItera altera corrupalatum pro ratioe bonitatis aut improbitatis:qus. n.mala operationem sequitur,est mala,que bona,bona: que ite a mala cupiditate prouenit,praua,quae t bona,bona censenda est. tu pro rone pia rioris instrument aut impurioris: na quae ex uisu fit,est purior, a quae ex odoratu: quae ex odoratu,quam quae ex gustu&tactu,qug intemperantium est. tum pro ratione stabiectoru: alia siquide hominis,alia canis uoluptas est.

cu* in homine diuetis sint huiusmodi uoIuptates,ea propria eius est quae Mintellectu&aflectu bene instituti hominis est. Posteae haec abseluit ad traoctatione

22쪽

ctatione defelicitate ueri hominis et interioris descen clit,cui prssidet sepietia, ea* esse operatione ex uirtute quae prestantissima in homine est,qus est consteptatiui intelleistus,ea et se activa longe praestantiore octo causis ostendit: quia eius partis hominis est,qui proprie etsi homo et circa sua obiecta quς sunt intelligibilia retrahitur: adtiua uero circa exteriora diisunditur. quia est assis dua. quia iucundior multo est, magis que hinceras et minus interruptas habet uoluptates. qa ex se sussicit, paucis Fadmoduextrinsecus indiget. quia est ladfinis et ex sese diligitur,adiiua uero propter contemplativa appetitur. quia in octo et quiete costitit a stiua in turbatioe & negocio: bellu uero ob pace,et negociu ob octu fit. quia est sublimior & diuina:aetiua uero humana. quia est ex intellectu qui est lius holaruistiua uero et brutoru adiunctas facultates ha.

het. Postremo de aestiua nonnulla resumit,ut ea et ex comparatione longe inseriore esse ostendat: et ad ciuilis doctrine tradendς transitu idoneusaciat.cu. n.

qui imbutus prius non est bona uite institutione aptus ad disciplin1 moralem intelligenda esse non possit,ut in superioribus libris Sc in primo prssertim saepius docuit: atl iccirco assuetudine prius aliqua indigeat,aisuetudine P hane

non nisi leges ualeant afferre,quae poenis propositis a viiijs deterreat, premiis ad uirtute ciues incitentat inducant: quo pacto idoneus aliquis ad condenodas leges efficiatur,declaraturu se in sequentibus rerum publicaru libris pollicetur. A tin hςc totius huius docstrins summa est. uia uero nonullos esse scio,qui non tam doctrina a suasione in huiusmodi negocio requirendam censent: monitiones eius quasda&incitationes castigationes subiuga: quas,sio cui pium magistru decebat,inter docendu opportune locis suis interuit. Primu.n.ut ad studium et industria auditorem incitet,qualis huius disciplinae esse idoneus auditor debeat, monet: nihil interesse inquiens iuuenis ne aliquis crate sit an moribus. huiusmodi.n. hominibus inutile esse hanc cognitione nosecus atly incontinentibus: quippe cu huius disciplinae finis non cognitio sessa filo sit. Ad alias artes cosequedas non solere electione aut stabilitate requiri, sed ipsam ista cognitione susticere : ad uirtutes uero cognitione parum uel nihil valere: reliqua. i.elee ione&agendi perseuerantia multum ac totum conserre.non agendo. n. non modo non essici quepia bonum,sed ne in eo quidem statu esse ut essici possit.Cognostere ite iusta et iniusta nulla sapietia esse existimare homines quia a legibus ea praescribuntur: cum tamen que leges statuut, minus iusta sint,u medicameta salubria.dissiciliora. n. cognitu iusta quam salubria sunt.salubria uero non ex libris cognosci, sed experientia et habitu ab artifice qui arte exerceat: sic iusta,abeo qui operetur. at p haec inquit,quo sis binode uidelicet inculcet,non esse negligedu ne*cognitioni tantu acquiescendu et quippe cu cognitio in huiusmodi moralibus ex aditone ipla eueniat. necp legis

periti magis iusta sciant, a qui,licet nuna uiderint leges,iustitiae habitum tibi

agedo contraxeriit. non. n. satis esse si uirtute cognouerimus, id quod ibinde

repetit,sed ut ea habeamus ea utamur,esse enitendu.na si uerba ad reddedos homnes probos sufficerent,multas sane& magnas mercedes acciperet: quippe cu qui discit haec tantu, similis aegrotanti sit qui libenter quide medicum au

23쪽

diat et percipiat,ni h il tame agat.Oratione* non in omnibus uim habere sed

opus esse, ut precultus sit auditoris animus ,riori secus ac terra que nutritura se,

me sit. Satis Q ee si quis omnia adsint,omnia* faciamus que debemus, quibus

probi estici videmur: euadere uirtutis participes possimus. Coletos. n. ei se nos non debere . apti ad operandii sim iis, sed operandum omnino esse.sicut. n. in

olymp is certaminibus no pulcherrimos & robustissimos, sed qui decertat et Dincut,coronari: sic in uita no qui sunt idonei,sed qui operantur,felicitate consequi.felicitate. n. licet diuinitus detur,esse tamen adeo coem ut disciplina S diligentia acquiri ab omnibus possit. quo alacritate omnibus exhibeat, ad bona consequendum, nisi ignaui admodu esse ac desides uoluerimus. Postea ut non ta ad operandi diligentia homines incitet, sed a uoluptuosa uita et auocet ac deterreat: seruiles prorsus ac pecudes appellat eos qui uoluptaria uita sectantur & principes Sardanapalos: quo sugillatione hac atly infamia notati eruisbescat,ati ad temperantem uita redeant. Resolutis membris corporis similes esse incontineres. Ac uoluptates quide turpes non esse nisi corruptis homi nibus dicendas uoluptates: quibus uidelicet uoluptates uidetur. sicut non esse dulcia ne F amara ea que uidentur egrotis .corporis* uoluptates quia *pe in ipsas incidunt homines cuilibet j facile occurrunt,nominis huius hereditate fuisse adeptas .ato iccirco intemperantia merito esse uituperabilem quia nosthis inest non quatenus homines. sed quatenus animalia sumus: ut serinu sit talibus oblectari. Ness uenereorum tantu modo uoluptates hoc modo carpit, quo ab eis unumquecp qui hominem se agnostit,deterreat: sed leuiores etiam, quae tamen cu i seriis homines avocat,tum nimia relaxatione ad libidines reddunt propesiores. lusiones.n.uoluptuosas danat,in quibus propterea positam esse felicitatem homines opinantur,quia tyranos Sc in potestate costitutos eis

uti uident. Necp enim,inquit,si isti principes & tyranni,quia syncers et liberalis uoluptatis gustu non habent, ad corporis uoluptates c5sugiunt,propterea eas magis expetendas esse existimandu est. nam et pueri que apud se in precio sunt,prestantissima esse opinatur. Quod cu inquit,' vilipendit et grauiter castigat horum uitam,qua beatam ipsi arbitrantur. philosophia.n. habere in se mirabiles &puritate S stabilitate uoluptates: locu&lusum ut negociari postea possimus,admitti solere,non ut dissoluamur. Sed fortasse,inquit,eiusmodi aliquis est,ut diligentiam non adhibeat at ut eiusmodi sint homines,& in temperantes eniciantur,ipsi in causa sent,dum remisse Sc dis lute uiuunt, &in continua uitiorum operatione uersantur. habitum enim sponte acquirunt. a quo postea liberari non possunt, cum uolunt. nam neque qui aegrotant,saonos estici cum uolunt posse: licet uel intemperanter agendo uel medicis non

obtemperando sponte in morbum inciderint. nam si iucunda&molesta uioolenta esse quispiam opinatur, omnia sibi uiolenta esse existimabit.sed ridicuolum esse in externa potius caulam reserre, quam in nosmetipsos , quo d huiu stem odi rebus facile moueamur: cu honesta nobis, turpia iucundis ascribe re. Quocirca quia uitia & uirtutes in nostra potestate sunt, ut ad mediocris Iatem reducamur,monet. qua in re spectandum esse inquit ad quae nos simus procliuiores

24쪽

procIiuiores atque In contrarium, eorum more qui signa distorta dirigunt,'

nos ipsos abstrahendum, quo' peruenire ad medium ilirtutis ualeamus: u Iuptateria que praecipue uitandam,quippe quae corrumpere iudicium soleat.& sicut Troianorum proceres Helenam, licerptilchra esle uideretur, dimisserunt, ita a nobis uoluptatem ob pulchritudinem ne nos corrumpat,esse reo

pudiandam. Quid cum ebrium duplici poena dignum esse ait,eo quod Sc se priuarit sponte ratione,& ebriosa praue agat: Uel qui se occiderit, ignomionia quadam assici dum indignus ciuium sepultura iudicatur et non e homi,

nem a lesione sibi tam animae quam corporis inferenda deterret Quam ad tolerantiam confirmat, cum molles carpit qui pallium per terram trahunt ne scilicet si ipsium tollant,laborent: qui cum aegrotantes imitentur miseros se esse non existimant: cum miseris similes sint. QIram ab amore vano ab duocit, cum amatores deridet: qui sicut amant,ita se esse amandos censent. nam

si simili modo essent amabiles, fortasse censere ita deberent: auam in amici, ria synceritatem seruandam moner,cum amicos qui simulant se esse ueros Senon sunt, magis esse accusandos ait quam qui monetam adulterant, eo quod circa rem preciosiorem peccant.Cum uero orationes de 's quae in affectibus& actiGibus consistunt,minore quam opera ipsa habere probabilitatem in. quit: cum* discrepant ab m quae sensu percipiuntur,contemptas ueritatem quoque ipsam perimere:ut uere orationes non solum ad cognoscendum sed ad uitam quoque ipsam instituendam utilissimae sint: quid aliud ficit, quam consialit,ut tam ueritatem tu oratione,quam probitatem in moribus semper conseruemus Morum autem institutioni quanta adhiberi diligetia debeat, ostendit, cum monet ut quavis leges bene institutae sint,debere unumque iptamen priuatam& liberorum& amicorum suorum curam habere: magis

enim uideri singula ab lui si priuata cura adhibeatur. Vt uero stimulos etiaaliquos ad contemplationem hominibus adhibeat, sui amatorem esse eum inquit qui se proprie amat,id est praecipuam sui partem: sicut enim ciuitas maxime id uidetur esse,quod in ipsa praestantissimum est,ita& homo: quasi in ocitans omnes ad honesta sectanda, partem que sitam intellectualem praecis Pue excolendam. quod emincius persequitur quasi uotum suum manifestas, cum inquit: si omnes ad honesta consequenda certarent: et publice omnibus, 8c priuatim singulis maxima bona euenirent: siquidem uirtus tale quid est, ut quo persectius fuerit exculta, eo maiores utilitates semper asserat. neque enim debere nos cum simus mortales mortalia cogitare,sed extolli & im, mortales quatenus fieri potest,reddi: absurdum que esse si no iam quisque. sed alienam uitam expetat: quasi in erubescentiam inducens,si intellemialem& rationalem uitam negligamus: quippe cum non homines,sed alterius naoturae animalia suturi simus. Nam cum eum qui ex intellestu operatur,eum excolit atque optime asticit, Deo esse carissimum uideri ait: Consentaneum enim esse Deum re illa quae optima est,ipli* est cognata, intellectu deleo stari: eos qui eam maxime amant & honorant remunerari: pie admodum

cprouidentiae Dei dc immortalitatis nostrae significatione ad amplecteno

25쪽

dam contemplationis puritate inuitat. Sed de his hactenus. Satis. n. esse haec ad persectionem moralis huius institutio is declarandam unicuique pos, sunt. Cum igitur haec Aristotelis activa adeo lyncera sit , ut a nostra Chri , stiana nihil plane dissentire uideatur: nisi quatenus illa paulo per sed ius ac sublimius adhuc hominem prouehit: ita ut non solum uitia omnia, ut ipsi

haec facit, eradicet: uerum etiam exiguas omnes radicum fibras unde timeri

pullulatio aliqua possit, diligenter perscrutandas euellendas que censeat: Cumque activa, ut diximus fundamentum contemplative sit eii correspondeat: simili modo contemplativam quoque & rationalem , quam philosophus hic tradit, non differre i Christianorum speculatione,nisi in eadem hae

persectione credendum est, si morali huic fabricae consentaneam esse eam deo bere existimamus. Nam quae de aeternitate mundi,de anima, nonnulli que aliis huiusmodi disputat, magis ad morem ipsius quo uti in rebus omnibus pertractandis consueuit . quim ad impietatem aliquam reserenda sunt. A natura enim non solet recedere Aristoteles: ut etiam quae supra naturam sunt, sicut etiam nonnulli philosophiae eius Graeci interpretes alierunt, eo modo consideret,quo naturam respiciunt,quatenus' que in natura conitituta sunt: contrario modo quam Plato consueuerit,qui naturalia quoque paulum a natura subleuando indagat.ut propterea quoque in multis dissentire inter se hiphilo phi uideantur, cum tamen in uia &modo considerandarum rerum plerunque magis,quam in rebus ipsis discrepent. Si enim de anima nior ta Ies aliquas rationes asseret,ut quibusdam uidetur, eae utrillimae ac certissimae sunt existimandae, si de anima ea intelliguntur,quae materiam respicit, coropus que mortale informat,ac perficit. Si item de aeternitate motus nonnulla dicit,quibus mundum esse genitum demonsti et, cotra reIigionem nostram ea esse minime sunt existimanda .uerum enim esse id constar,si ad naturalem hunc ordinem quem ipse speetat, consideremus . non enim ex hac alterati

num serie ac uicissitudine a principio creatum es mundum asserimus,sed excreatione eius alterationum seriem postea successisse. ut si docendi uiam qua humana haec sensui exposita ad clariorem demonstrationem respicit hic Philosephus animaduertamus: facile intelle sturi simus eius rationalem traossitationem etiam si uerbis aliquando uideatur, sententia tamen a morali qus senestissima est,nusquam discrepare: si modo sibi eum constare exist imemus: gradum que uite adiive,ut uerisimile est, ita supposuisse, ut ad contemplati uam ad amussim respondeat. Moralis enim hec & activa non tam agendi 8c operandi,quim discedi etiam principium est. sicut ηdem Greci auctores monent: qui indisciplina Aristotelica ac philosophica , qua animus noster ad honum agendum& uerum intelligendum inistruitur, principium a morali institutione sumi oportere eam ob causam assirmant, quia instrumenta, cito ius modi sent dialeeitcς rationes, ea sunt natura,ut bene dc male uti eis quispia possit, nisi animum prius bona morum institi itione recte praeparatum Laohuerit. Quia tamen lisc Aristoteles dialecticis demonstratictibus quatenus rei materia patitur, satis exquisite pertractat: ideo oportere, ut qui discipuo

26쪽

Ius eius esse uult,simplici primum aliqua morum instructione imbutus , de inde logica eius disciplina percepta, qua intelligere argumentandi rationes ualeat,ad hoc opus audiendum sese ante omnia consserat: ut stabili hoc Gndamento iacto stiperextruere caetera quae ad contemplationem specitant, firmi, ter possit. QMi enim hoc uel non subisscit, uel ineptum ac labans subiicit, cum non habeat,ubi insistat evanescit in cogitatio ibus,tit inquit. D. Paulus,cono templationi ue totam aedificationem ruinosam esticit. Quapropter cum

plerique hodie hac uia minime ingrediantur, neque fundamentis his iactis aedificent, quippe cum opus hoc quod exordium uiuendi Sc discendi esse iam ostendimus neque in gymnasiis publicis locum ullum praecipulina hastbeat,neque priuatim a quoquam nisi disputandi tantum aliquando cauia noagendi conlideretur: mirandum nihil esse existimo si nonnulli inueniantur, qui cum peripateticos se es Ie iactent,uel philosophum hunc ipsum,uel nostra

condemnent. nam cum in euoluendis eius libris non id studeant,ut consentanea ratio actioni adat constans* utraque doctrina seruitur: in multa a surda necessario incidunt: ut & impia nonnulla eius dogmata cogantur sateri: dc phi sophiam etiam ipsam adeo a religione nostra discrepare asserant, ut qui ea tuerit imbutus si eam sequi uelit,ein bonus Christianus non possit.

quasi fieri ullo mod0 queat,ut nos uel rerum uerarum cognitio a veritare,uel creaturarum scientia a creatore alienet. Cum praeterea neque Aristotelicae

uirtutis Sc felicitatis uerum sensum perceperint,siquem uiderint aut auditae rint ex nostris pium ac sanetum uirum,qui uel uoluptatibus adeo se abdica rit, ut delectare tensus omni ex parte refugiat: uel pol habitis omnibus 8c

corporis Sc sortuns bonis in solitudinem aliquam secesserit, ibi* a commercio hominum separatam uitam traduxerit sela uirtute contentus: uel honos

rem ab hominibus & gloriam contempserit: uel iocosam loquutionem prorsias e consuetudine sua reiecerit: uel mori potius aliquado proposuerit, quam quippiam de persectione sita relaxare uoluerit: non quasi persectiorem admirantur,sed modo rusticum,modo stupidum modo ineptum, modo humilem δc abiectum,modo agrestem esse dicunt. Hominem enim sectabile esse animaliactant: ut consortio hominum se priuare non solum ab utilitate pilo blica,uerum etiam ob omni prorsiis humanitate alienu sit. Felicitatem bo

na etiam reliqua non ea tantum quae aninassent,requirere, neque uirtute λ' Ia esse contentam rut priuet se selicitate,qui uel corpus negligit,tiel fortunas: similis esse artifici censeatur,qui ut melius operetur , instrumenta ab iciat. Virtute item in mediocritate consistere asserunt: unde non eum esse uirtute

prsditum qui uoluptates corporis uel honorem uel iocum e uita sibi penitus circumciderit,sed qui hec omnia moderari sciat. Uita uero ita facile negligere cum felicitas uitam etiam persediam Sc longam requirat esse eius qui felicitatem etiam ipsam contemnat. Atque haec dum dicunt,selices se esse opina tur, dum&semper quod persectius seelle uident, damnant:& huiuimodi

rationibus Jc sibi dc plerisqueat is nunquam persectiorem Sc puriorem uistram esse inquirendam, sed genio bc curandae cuti iucunde semper indulgen*- . iiii

27쪽

dum esse persuadent. Cum tamen si studio cognostende ueritatis,&non as sectibus suis patrocinandit, scdicerent, Aristotelem ipsum habeant,qui se Iicitatem hanc quam dicunt,non esse ueram hominis manifeste declarat, sed

humanam & ciuilem,quae homini tantum exteriori conueniat, non interio.

rem dc uerum hominem perficiat: ad quam nostri illi se si inandum censentiscut enim prior haec humana selicitas & activa plurimis: ita illa paucissimis

indiget: sola que uirtute est contenta,nisi quatenus corporis necessitas postuin libello de felicitate cotra Stoicos disputat, eam sola uirtute non esse contentam asserens: de felicitate tantum hac humana &impersecta dicuntur: ut Eustratius quoque in decimo ostendit: in illa autem quς ueri hominis est,nullam uim habet. Nam ut ipse Aristoteles in decimo inquit,contemplanti nulla huiusmodi rerum ad operationem quidem indis gentia est,quin serὸ contemplationi esse impedimento consueuerunt. quato Dus tamen homo est,cum pluribus P uitam degit, ex uirtute agere proponit.

talibus igitur ad humane se gerendum indigebit. Ubi etia illud animaduer.

tendum,asserere Aristotelem hominem uerum et contemplatiuum non esse sociabilem,neque cum pluribus uitam traducere: ut uana etiam istorum hae ex parte iactatio euadat. Nam cum nonnulla ob necessitatem indita in natuora hominis sint,si Bblata ea necessitas fuerit,summae uirtutis esse censendum est,si omne studium,omnis que labor postea adhibeatur,ut ea quoque peni tus auserantur. ubi enim incidit in potentiam homo, extrinsecus j excessit,

auxilio aliorum statim indiguit: uti Sc ipse aleretur assidue, 6c genus situm in posterum propagaret,opus habuit uoluptate quae subinde ipsum instigaret. Vnde cum se recolligit,& ab exteriore hac distusione retrahit,nullius auxilio nulla' propagatione indigere incipit,nulla item alitione nisi quast

tenus ad sustentandum corpus suissiciat: ad quam adeo paucis contentus est, ut ea quia uitae exteriori neces Iaria tantum sunt,uana etiam esse existimet. uanitati enim,id est huiusmodi neces ar is inquit. D. Paulus subiecta mee creaturam propter eum qui eam subiecit inspe: quasi si uel hac corporis uita ad

uirtutum exercitationem opus non esset, uel aliquando non speraremus sestre,ut hac etiam sublata sola contempIatiua in nobis perpetuo co firmaretur: nulla prorsus corporis cura habenda nobis esset. ut non immerito quatenus

seri potest, qui persectionem hanc astediant,ab his se abstrahant: laudati

summopere nonnulli fuerint, quod adeo ab his mundanis sese subduxerint, ut per multos annos hominem ullum, cuius consertium esse aliis iucundissi omum solet,non uiderint: quippe cum qui ob virtutem ed prouecti sunt,ut humana societate non indigeant,Deo uniti iam esse intelligantur. Adde quὁd si contemplativam felicitatem quoque omittere in praesentia uelimus,istis nihilominus respondere ex Aristotelis sententia possemus: si ea que in nostris

damnant,tum ad Heroicam uirtutem reserremus, quae ut in septimo docer, omnia excellentius ac sublimius quilm moralis exequitur: tum ad moralem ipsam: nam cusemper donec uiuimus uti prudentia opus sit,ut propterea prudentiae non possit esse obliuio, ut ipse in sexto inquit,quippe cum eius subira sta

28쪽

d a semper nobis sint obuia,neque ullus Iociis,ullum tempus,uIIa ad io ullus

aridius reperiatur, in quibus non requiratur prudentia, quae uirtutum mo ratium recta ratio est: extra uero tempus, aut locum,aut actionem,aut alsesctum esse nemo possit,dum uiuit: fit,ut morat id est activa uirtute semper aliquatenus uti unusquisque etiam contemplativus debeat. Quapropter quia selicitas in uirtutis operatione consistit,operatio uero aIicuius in qualibet occasione semper existit: ex uirtute aliqua semper operari unusquisque potest dum uiuit. neque abhcere operandi instrumenta censendus est,qui ea ab acie

quae ad operandum sibi sunt impedimento. quippe cum Sc diuitiae 8c sanitas

dc reliqua externa ancipitis nature sint,ut sicut prodesse ita obesse aliquibus ad uirtutem exequendam ualeant: ut ea reisscere a se quisque debeat, quae sibi esse impedimento sentit. quemadmodum neque faber, si malleum re iceret, qui cusionem semper ei soleret deprauare, uituperatione esset dignus,neque priuare se instrumentis magis quam aptare diceretur. Praeterea in primo te, Iicitatem hanc esse eiusmodi inquisiuia quocunque possit comparari. quasi si adsit uirtus,cum Dei praeclarissimum donum sit felicitas caetera facile sit bysequantur: si non adsit nulla eiusmodi externa prosperitas cotingere quear, quae felicem hominem , uel potius non infelicem emciat. Quaerite primum regnum Dei dc caetera adiicientur uobis,inquit ueritas. Sed sunt qui se ridiculo quodam modo decipiunt : nam cum felicitate in operatione ex uirtute consistere iacient, operationem uero hanc corporis bonis & externis indigere tanquam instrumentis: prius instrumentis conquirendis sibi uacandum censent. quasi ubi uoluerint,virtutem postea comparare sibi facile possint. atque ita dum posthabita uirtute uel corpori curando uacant,intemperantia sc audacia: dum pecun is colligendis student, auaritia 5 iniustitia eos praeoccusepat . ut siquis esset qui dum instrumenta ad extruendam domum hine inde coquireret,lateres et ligna,cetera quibus domus extruitur,nulla cura habita dissipanda ac perdeda curaret: similis his omnino esse uideretur. Teperastita uero dum uiuimus in continua acquisitione consistit: ut retrahere nos ad cotrariu saepenumero necesse sit,duin uia sumus: in uia aut tantisper sumus,

quandiu uixerimus: sugere uel mediocrem uoluptatem non quia mala fit sed quia sallax,latenterm sese insinuet. adde quord ut ipse in tertio inquit,me,

Tito esse uituperabilis propterea debet,quia nobis inest,no quatenus holas, se quatenus stimus animalia: ut talibus oblectari et acquiestere serinum sit. Cu. n. in appetitu cibi 8c potus,& amoris moderando teperatia cosistat,&

amor exuperationi simile sit,ut nisi unum amare uehementer non ualeamus:

Deu uero amare supra omnia debeamus: fit ut coniugio etia sese homo abdicare debeat,si amoris assectu erga Deu uti praecipue uulti sed insurget hoc loco uideo aliqui ex iis qui homines se esse uolusinem diuinas increpationes ii Ias timini: sicut holas moriemini:&, uaderetro sathana quia sapis quae sunt

Dei: insurgent inquam,& dicent,amicitia erga natur1 dissimile,& in nimia excellentia nulla esse posse,atque iccirco erga Deum cunomine non posse esse amicitiam,ut ipse inquit in octavo. qui tamen si intelo

29쪽

Iiperent,de quo amicitiae genere loquatur,nihil haberent prior quod dieera.de ea enim amicitia agit,in qua homo adhuc homo & humilis permanet,

non attollitur & Deus ericitur. nam cum altera illa persectiore uita&con. templativa ita transformemur,ut simileSDeo euadamus: Deus nos ut coapnatos e flectos amet,ut in decimo ait: non uideo cur no amare Deum etiam Mehementissimo amore debeamus. ubi enim maior transmutatio, maior adohaesito: ubi maior adhaesio,maior quoque amor sit, necesse est. maior autem

transi nutatio sipeciei & naturae est,qua in Deum immutamur, Deo* similes efficimur; licet per participationem id fiat: quam indiuidui,qua cum homianibus unimur.Cul praerea cibi et potus uoluptas medicin scausa nobis data sit, ne famis dc sitis morbo interimamur,adeo* dolose surrepat,ur sub specie necessitatis in lasciuiam despumet: dc peccatacusint lapsius,in praecipitiuimprudentes k penumero inducat: ut siquis irretitus aliquo uel leuissimo est, periculum sit, ne mole eius in grauissimu detrahatur: perinde ac siquis e summa rupe uestigiis delabatur,nisi statim sese contineat,id quod in uitiis Sc peecatis poenitentia praestat: in profundissimam uallem praeceps seratur,neceu se est: danda opera est,ut omnibus expurgemur,Sc que edi se etiam coceduntur,aliquando caueamus uoluptatest alioqui non malas,ne malae nobis in occasione essiciantur,seuerissime evitemus: phaesertim cum ipse& in secundo Desuptatem etiam si sit pulchra & decora, eise dimittendam non secus atque Helenam,iae mali alicuius nobis occasionem praebeat:& in septimo fraudesne tere ea,& insid is cotra nos uti: no secus ac Venus cesto suo,quo uel pruo detes decipit ipsos .ut qui uel leuissimas uoluptates hac de causa fugit,no situ pidus,sed temperantissimus esse censeatur. ciuin illi qui ciborum condimenta uaria Sc suauitates inquirunt,ut diuturniore dc ampliore esus S potus modicina sibi opus sit,non secus praeter naturam sacere iunt existimandi, quam siquis daret operam,ut in eo itatu semper se conseruaret,ut ueratrum,aut aIis quod aliud huiusmodi medicamentum sumere cogeretur. medicina enim moderate & quando opus est,sumpta prodest: immoderate & non suo tempo re,deprauat ac perdit. oeri uero honorem contemnit S gloriam: si hac ea, dem cautione facit,ut sibi ad stuperbiam occasionem praecidat: prudes potius est existimandus, quam uituperandus: si propterea facit quia res humanas parui aestimat: magnanimus potius qui multis,praedicandus est . magnani,

mus siquidem, ut in quarto inquir,cum ornamento omnium uirtutum praeoditus sit, honore quia Deo exhibetur,est contentus, uilia* omnia SI abie.cta haec humana esse opinatur. De loco sine plura minime dicenda mihi esse arbitror,cum stuperuacaneum quoddam esse uideatur. quippe cu ipse quo' Aristoteles in decimo eum admodum uili loco habeat,et non nisi ut remediuadmittendum: Sc quia, ut in septimo inquit,semper laborat animal siue ausdiat, siue uideat, relaxationis tantum causa adhibendum censeat: ita ut si rela, Nationem quispiam ullam non requirat,eum penitus tollere longe melius sit. Consortio uero hominum se priuare,tantum abest ut alienum uel ab huma.

nitate uel ab utilitate sit,sicut isti dictitant,ut qui id facit,et multo magis ami

30쪽

eus omnibus sit:& prodesse etiam muIto magis possitina si amor probi uiri

erga se ipsum regula est erga alium amicitia ut in nono manifestisi me declarat: qui sese uere amat,etiam in solitudine proborum omnivest amicus,eismnon secus ac sibi bona uult atque optat. si enim esset ciuis unius ciuitatis pauciores amaret:et quod ex eo consequitu benefacere paucioribus posset cum etiam ipse AristoteIes dicat, eum qui bonus ciuis sit: bonum uirum interduesse non posse: quippe cum multae ciuitates contraria inter se habeant instio tuta,ut necesse quasi omnino sit,siquis pluribus 8c omnibus esse debeatami cus sit solitarius,id est sit communis ciuitatis, id est Christianae ciuis. quippe cum nisi eis quos amat quispiam,benefaciat: benefaciat autem non nisi tu oco casio contin*at. atqui plures amat, plures proculdubio cum occasio se ossiere, beneficio asticiat. nam consuetudinem habere posse probum uirum unius utindelicet aut alterius,in non declarat: met Pauciadmodum reperiantur boni uiri,S ipse eis non indigeat,nisi ut oblectetur,operari iucundius uidens do possit: quasi id imbecillitati etiam potius naturae quam persectioni astriobat. Nam cum felicitatem uitam persectam requirere aiunt,ut negligenda ita temere uita non sit: Aristotelem ipsum audiant, qui moralem felicem in nono asserit breui tempore laetari uehementer magis eIecturum esse,quim longo leuiter:& uiuere honeste uno anno ,quam multis quomodolibet. ut uita

persecta non tam longa,quam absoluta & integra intelligendum esse declaret. At*haec in prpsentia mihi dicenda existimaui,non Φ morale no ostrorum uitam & activam esse hac peripatetica exquisitiore,persecti rem non putem : sed ut Aristotelicam hane 5 activam selicita, tem Ionge sanctiorem ac puriorem,quam prima fronte prese ferre phiIosephia uideatur,si perpendere diligetius

rem uoluerit,inuem re unumquenque possede.

monstre: hoc Aristotelis opus esse eius modi,ut si non exacte perficere, pret, Parare tamen, & deducere ad persectionem hominem mirifice ualeat.