장음표시 사용
11쪽
in quem tua benignitate ac liberalitate utereris. Id enim tam magnum esse sentio, ut omni co in modo, utilitati* anteponendum sit: cum mihi occasios nem esse oblatam uideam,ut ad maiora aggredienda, quae digniora sint, ut sub tuo nomine publicentur,inuiter atque inciter. Reliquum igitur est,ut&cgo tibi quas pcstiam , gratias habeam :& tu opus hoc iam excusem atque in publicum sub tua tu icta prodiens,qua coepisti,humanitate suscipias . quod sane ut non sine usura aliqita ad amplitudinem tuam rediret curaui. Nam dum excuderetur, ego moralis institutionis huius quae & totius philos, phiae sundamentum est,& religioni Christianae maxime accommodata,sandi itatem admiratus nullo paelo mihi committendum censu quin opus tam egregium praefatione aliqua illustraretur: quae compendio quasi quodam non tam quid proponat his in libris Phisosephus,& quo ordine progrediatur: quam eius do strinam non modo a Christiana pietate no discrepare,sed admodum utilem quoque esse declararet . atque ita hac de re praelationem qualiscunque ea futura esset,in hos moralium libros, comminisci stam cona, tus . quam licet ita tumultuarie conscriptam non iniucundam ream, plitudini tuesperauimus: primum qu rid ab eo proficiscitur,qui te summopere obseruat:deinde vex his Artitotelis libris pene tota sumpta est, ut suppeditasse ipse hinc cunctas rationes uideatur: tum quod cum uerum eius sit argumentum N pium , in huiusmodi rea. bus non tam exacte tractasse aliqua. t. quam innuisse satis esse quano. doque existimari conbiueuit. Vale.
12쪽
AD RE VERENDIS S. AT Q. AMPLIS S. S. R. E.
CARDINALEM ALEXANDRUM FARNESIUM IO. BER NARDI FELICIANI IN MORA.L I AyA RIS TOT ELIS rPRAEFATIO iDe duplici hontinis felicitare,duplicissi esus vita activa ae contemplativiradquas iam prscipue in hoc opere instruit Philosephiis. Niuscuiuis rei substantia consideratur, quatenus ab efficiente causa producitur, ex ea, procedit: persectio uero,quatenus ad causam res produeha conuertitur,effl imitatur.unde cum a Deo summo opifice omnia quae uniuersium hunc mundi uisibilis ornatum constituunt,in luce suissent producta:csteris datum est,ut in sua quid natura persistens,sibi insitu a principio statum conseruas tacito quodamnature ordine ad audiorem suum referretur,atcpita persectionem consequeretur suam: solus homo ita creatus est,ut S in persectione sua permanere,&ab ea exturbari pro arbitrio suo posset. Nam primum ex materia quatuor simplicia corpora producta suas sedes 8c qualitates non praeter natura suam immutata perpetuo retinent:& ubi inc5mistionem uenerint,primum con. cretorum genus Producunt: quod suis uita careat,uitam tamen sibieetum primum esse incipit. Comistum enim deinde ex elementis corpus ad animauegetabilem suscipiendam idoneum fit: unde plantarum ae stirpium genus existit,quae sua naturalem persectionem,nisi materis aliquo desectu impediis nunu deserunt.His succedunt brute animantes,quae praeter uegetadi uita& alendi,sentiendi uim quot adeptae sunt. hae simili modo naturali tenore progredientes bonua natura sibi inditu deprauare non possunt. Quae omonia sane dum id quod a summo opifice acceperunt, perpetuo conserviant:ad eum c5uerti quantum in ipsis est,eum imitari ac Iaudare quodam modo dicenda sunt.ut siquis quemadmoduStoicis&Epicuro placebat,sive bene uiuere,siue conuenienter naturae uiuere,sive bene esse asseetum,felicitate esse dicat:ad omnia haec felicitas quot peruetura sit. At homo post omnia,sive ut rectius dica ante omnia: quippe cu causa eius omnia esseeta silerint: quasi perseetio uniuersi con stitutus est: qui praeter aIias omnes uitas rationali anima praeditus sensium intellectui cone fieret,omnia* alia que sub se sunt,in se haberet: quo omnia ad primam illam causam conuerteret,ac re uera perficestret. Persetius enim ipse a principio creatus nullo habitu caruit: sed sapientia etiam ipsa prςditus non cogitando ibium,sed intelligedo etiam uniuersales res ipsas sitae ullo medio simplici intelledius appulsione percipiebat: ut non immerito fortasse Platonici species rerum ante sensibilia in anima ei inditas
13쪽
fuisse cesuerint: quippe cum nondu ad intelligend si sensibus indigeret. oenia
uero non sicut res iqua,naturali incitatione serebatur, sed uoluntaria electi ne motus suos dirigebat: emedium est ut ab inferioribus illectus qus ratione sursium debebat attrahere,vita sensualem concupierit: lege P acceptam transgressus de fructu scietis boni et mali. i. malu sub specie boni degustarit: at pila cras litudine mortalis corporis obnubilate in sensum delapius quasi e centro ad circu ferentiam distusus,exterior ex interiore Herit effectus,in potenotiam j exactu inciderit. Postea.n. habitibus omnibus exturbatus nihil in se habuit, nisi ut pro uitarum studio & exercitatione in eius natura pene transformaretur,in quod incubuisset. Nam si ut etiam in nono horum moralium libro inquitoristoteles singuli ea in re cum amicis uersari uolunt,id* exercere in quo essentia sita consistit: qui uegetationi & nutritioi nullius alterius sensum habens totus uacat: is licet faciem hominis circuierat, planta potius esse et arbor,u homo est existimandus. inii sensibus item,ita deditus est,ut ex ipsis tantumodo uitam traducat: eum credendum est etiam si erectam hominis formam adhuc habeat,in brutum aliquod animal euasisse auemad modum si ex ratioe & sensibus uiuat homo: si ex rati5e seta sepitis sensibus, uerus homo enicitur. Duplice. n. holem in his moraliu libris intelligit at agnoscit Aristoteles: alterum, qui exanima constat&corpore,quem hominem tantum appellat,qui uidelicet sensis & irratioales facultates moderando ciuilis evadit: que nos exteriorem nuncupamus: alterum,quem non hoν
minem solumodo, sed cum additione uerum hominem,& diuinum quid uocat: quem interiorem dicimus 8c persectum. Persectio siquide in mundi huius labrica,eiusmodi est,ut inferius semper cu superiore connectatur,ut reruProductiones a prima causa connexa quadam serie progrediantur. omnia enim etiam bruta ut ipse in septimo inquit,diuinu quid in se insitum habet. id est diuinam quandam illustrationem,quandam* rationis & intellectus
Noram,qua operationem ex uirtute summa at optimam iucunditatem esse
sentiunt licet postea desectu naturae uoto frustrentur,in sita* natura persto stant. Nam quae in homine sunt irrationales facultates, non ea sunt natura, ut ratione penitus careant,ut ipse in primo manifeste declarat: sed quavis rationem ex se non habeant: rationales tamen in eo sunt, rationi subit chei Possunt obtemperare. Atque ita fit,ut irrationales hae facultates dum in brutis sunt,persectionem adipiseantur suam si in sua natura persistant,ad uestiogium* illud rationis Sc illustrationis quod insitum habent, peruenerint:
dum uero sunt in homine tunc perficiantur,cum rationi obtemperarint Naratio etiam ipsa non contenta esse debet si inferiora latum modo rexerit, sed astendere etiam ipsam ad intellectum necesse est. sicut. n. irrationaIes facultates in nobis si in Raa irrationalitate permaneant,impersectς sunt,& tuc per ficiuntur cum subditae sunt rationi: ita ratio si in se maneat & non astendat, impersecta est. Neque audiendi illi sunt,qui unum quod p in sua natura conseruandum censent:& quemadmodum si equu aut bouem quis e natura sua deiicerer,equum& bouem non perficeret sed corrumperet: ita si homo uel
14쪽
corpus seu negligat 5c castiget,uel animam suam ad superiora attoIIar,non seruare eum naturam hominis aserunt,sed deprauare: id quod et primae hominis sabrica ,δc Aristoteli etia ipsi manifeste repugnat. natura enim uera hominis non haec est,in quam est delapsus , sed ea qua amisit,in quam est reostituendus: ut si corpus cuius ut in oestauo ipse affirmar,amicitia ad animam est,ut serui ad herum, instrumenti ad artificem, animae contumaciter restite, rit: coercendum sit ac castigandum,co tumeliam assiciendum. Sicut.D. Paulus 8c alii multi sancti uiri fecisse conspiciuntur. Animam uero non in lius manitate hac relinquendam esse, sed ad diuinitatem attollendam, ut in inotellectus naturam per habitum euadar, contra horum uanas suasiones Arisstoteles quoque ipse in decimo his uerbis manifestissime ostendit. Neque
uero,inquit,oporte quemadmodum nonnulli monenr,unum queque cum
sit homo, humana,& cum sit mortalis,mortalia cogitare: sed quatenus liscet, immortalem se reddere: omnia que eiscere, ut ex praestantissimo omonium quae in ipse sunt,uitam traducat. id autem esse etiam unusquisque uioderetur,siquidem praecipuum 8c melius est.quocirca absurdum esset si non sitam qiiisque, sed alicuius alterius uitam expeteret.& paulo superius: non enim quatenus homo ita uiuit,sed quatenus diuinu quid in ip ta inest: quanto autem id praestat composito, tanto quoque eius operatio ab operatione
distat, quae ex alia uirtute existit,auod cum inquit, quid aliud facit, quam
ueri hominis uitam eam esse declarat,non quae humana est,id est composioti hominis & exterioris,qui aliquantulum moderatis sensibus utitur: sed ea quaei mortalis animalis contagione nos ita nititur separare, ut immorta,
Iibus similes efficiamur, dei similitudinem amisi madipiscamur. Nam
cum homo duplex sit,exterior S interior,id est alter ex ratione &sensibus, alter ex ratione sola constans:& in composito fieri possit,ut uel ratio, sicut naturale ipsi est in sensus principatum obtineat: uel sensus praeter naturam rationem sibi obsequentem habeant: sit,ut tres praecipuae uitae inter homunes evadant, quae in primo libro ab ipso commemorantur: uoluptaria, ciuilis,& contemplativa: seu ut. D. Paulus appellat carnalis animalis, dc spira, tualis .Sed quia uoluptaria & carnalis Sardanapali Sc pecudum non homi, nis propria est:& cum perturbationibus tota dedita sir,ordinem parui liu ius mundi disturbat ac perimit: omittenda est: inter pecudes qui ea utuno tu potius quam inter homines fiant re aciendi. De duabus reliquis quae homini conueniunt,ad perseetionem eius spe stant, nonnulla quae non ab resutura esse existimo, in praesentia disserenda nobis sunt. Duplices hae uitae duplicem quoque hominis felicitatem constituunt,altera alterius praepastratio et quasi landamentum est. Nam cum homo primum dissulus extra sit,
sensibus. & corpori immersus civili uirtute&activa indiget: quae ne in bestiam euadat penitus,sensiis que totus efficiatur, moderationem ei in iciat, quod rationis est,rationi,quod sensuum,sensibus tribuat: ita uidelicet,ut brutis aflectibiis aliquantulum indulgeat, cum modo tamen Zc regula raotionis: ut ea liberam habeat potestatem,dominatrix sit,aflectibus t om/
15쪽
nibus quasi ministris imperet,eis utatur quomodocunque uoluerit. Deo inde uero ubi ita p raeparatus homo est,ad alteram suscipiendam evadit idoneus: quaecum ueri hominis uirtus sit, quod rationis est rationi tribuens, quod sensuum & corporis est, in naturam animae purificat,& ὰ brutis asse,ctibus penitus liberat: ita ut perturbationum omni sorde expurgata ad contemplationem festinet,penetratat materia ac carnali hae nebula ad diuina naturam ascendat. Unde etiam priorem illam uirtutem humanam in primo
appellat,eo , haec diuina sit: & illa homo dissusus ad exteriora permaneat,
hac ad interiora se retrahat ac colligat. Nel tamen in utri ratio is ide must nus esse censendum est.in activa. n. ratio deorsum ad assectus moderados ac
regedos,sbii sub iciendos speetat: in contemplativa sursiam attollitur.Cuenim ratioalis anima, ut ipse in sexto inquit,duas ha beat facultates,alteram qua scit et circa necessaria atin ea uerlatur, que semper eode modo sese habet: se teram,qua consultat& ratiocinatur circa ea quae contingunt,& aliter attaliter euenire consueuerunt: illa superiore, quem contemplatiuuetiam intel=Iectum uocat, in cotemplativa, altera in activa utitur,qui a stiuus intellectus nucupatur. Nec P uero hic contemplativa uitam seu uirtutem eam intelligendam uelim, quae cognitioni & speculationi cuilibet opera dat omissis mora. Iibus adhio ibus, ac neglectis: sed ea ut Eustratius quo P in primo significat, quae bonas morales aestiones subseques sopitis ac pene sublatis asseetibus cognitiones oes ac speculationes in eum finem dirigit, ut in Dei cognitionem dc amorem ueniamus,ibim acquiescamus: adeo p operante habet uoluntastem ut nonnulli grauissimi illi quidem theologi bearitudinem non in intel, Iecstu,sed in uoluntate etia primo esse contendant: & duo semper respicit, in seriora,ut nos ab illis mundos ac puros conferuet, magis ac magis abstraκhat: superiora,ut nos illis similes reddat,at in ita perficiat: qilippe cuintelleoctus eorum sit, quae sunt ad aliquid,persedi ionem tunc assequatur suam,cum attollitur,intelligibilibus rebus applicatur. Nam cum activa tanu landa,
mentum sit,contemplativa ut tectum : absurdii esset,si uel tectum sine funda meto, uel sundamentum sine tecto constitueremus: uel ita utrui locaremus, ut neop tedium sundamento, net sundamentu te sto correspoderet. id quod illi profecto faciunt,qui uel nulla cura morum habita, uel deprauatam morurationem sequuti scientiae alicui rerum & speculationi incumbunt conleptaotiuam uitam exercere se existimates: qui sanet ridiculi sunt: cum . n.principiunondum attigerint,ad finem se peruenisse opinantur: a quo tamen longius abesse sunt existimandi, quam rudes aliqui cerdones qui moribus tamen aIi
quantulit studeant: q, illi quotidianis uite flagit as ab ingressu semperiet primo gradu sese arcent: hi cum standamentum iacere nitantur, in gradu iam sint,aptiores proculdubio ad contemplationem sunt,u quiuis alioqui uel ceIeberrimus philosophus moribus destitutus. Licet n. conteplationis cognitio natura actionem praecedat,sicut tedii consideratio fundamentum: quantum ad nos tamen spe fiat,actio ipsa & operatio moralis principi u omnium
16쪽
bro ostendit nem pueri, neque qui sicut pueri perturbati assectionibus fiant, Sc principia non habent,ut inteperantes,idonei ad moralem disciplina percipiendam non sunt, nisi prius in morali aliqua adtione assueuerint,quo assentiri rationibus ualeant: nisi prius operentur homines, doceri nullo modo posistant: quippe cum rationes omnes quae ad finem tendiit, fine peruerse partim non percipiantur, partim salse esse uideantur. Sicut. n. in decimo docet,oratio 8c doctrina no in omnibus uim habet, sed oportet ut praecultus auditoris animus sit ad recte et gaudendum et odio prosequendum, non secus ac terra quς semen sit nutritura: si. n. prcculta sit,fructum fert: sin minus,&spinas produν est,ia frumeti semen iniectum corrupit,ac perdit. sic animus noster nisi prius curatus fuerit, falsa opinione expurgatus,veritatem uel nullo pacto admittet uel si modo id aliquando contingat,frustra admittet. prauus enim non rationi,sed uiolentiae 8c necessitati cedere consileuit. Quocirca quia prauus ScPuer neque scire nisi operaretur prius,ne 3 operari nisi sciret quid sibi faciendum esset, poterat,nisi cogeretur:&qui cogere uolebat quasi inuidus 8c malignus odio ab omnibus habebatur: inuente fiant Ieges,ut ipse ite in fine decimi inquit,quς licet hominibus in una ciuitatem collectis bene agendi necessitate imponeren t,odioss tamen ac molestae minime essent future: quo stab bo nis institutionibus assueti homines idonei ad morales diiciplinas frugalitaν tem* distendam efficerentur,qua praeculti 8c praeparati recte omnia ad contemplationem tendentia intelligere ualerent.Temperantia siquidem seu seu
galitas,quam σωφροσυμ uocant,ut in sexto ait, ea Praecipue est, quae prudenotiam& eam opinionem in animis nostris conseruat,quae ad agendas res spectat, id est finales rerum agendarum causas, ut honestum& bonum unumo quod p nobis esse uideatur. qui enim dolore uel uolupta te perturbatus est,nihil huiusmodi recte percipit. Adde quod ea quoque peruerse in contemplasttione intelligit quae huiusmodi morum iustitutioni respondet: ut e de creatione mundi,de immortalitate anim de prouidentia dei, de resurrectione, atque at is huiusmodi, quae morest uitae rects institutae ita annexa sunt, ut quanto quis moribus magis est deprauatus,sensibus que inuolutus,tanto minus ea probabilia existimet. Ut cur pueri cum esse mathematici possint, nastturales aut sapientes non possint, ut in eodem hoc sexto inquit: inde etiam causa sumi ualeat,non tam quola experientia careant,qua in huiusmodi discis plinis opus est ,quim qu3d ex perturbationibus uitam traducere constreues rint,perturbatio autem ut ipse etiam in eodem hoc Iibro asserit, non de circuolo aut triangulo atque huiusmodi mathematicis,sed alias in nobis opiniones corrumpat. Pro certo enim habendum illud est,duas has uitas activa& contemplativam ita inter sese correspondere,sese p ita mutuo consequi: ut si alteora sit praua,prauam quoque esse alteram: si altera sit bona, alteram quoque esse bonam necesse sit. Nam siquis hominem esse natum existimet,ut cum tuo
mentis saginetur, ueneri* indulgeat: is quid de immortalitate sua cogitare unquam poterit: Quuid de mundi creatione in mentem eius cadere & intelligentiam posse credendum est,qui sine ulla consideratione uirtutis quasi pero
17쪽
netuo quodam torrete delatus ita inuit , ut quo quis modo uitam traduxerit, non laborandum em censeat: Q umero rapienda sibi esse aliena,&adulte. rium, alia* flagitia committenda in uita existimat: rationes de Dei prouidelia nullo imodo ad mittet. At qui animo neque una a uit is resurrexit, neque esse resurgendum ad contemplativam opinatur,reli arrectionem corporis caopere quo pacto qlicat,non uideo. Actiuae siquidem uite perfectio contemplativae perse stionem nobis manifestat: Ut regula morum puritatis at* integritatis uite siquis uti ad dignoscendam speculationis ueritatem in ima qua 'philosophorum secta uoluerit,minus erraturus sit,u si ea neglecta ad ratio is examen deueniat. Nihil. n.aliud omnes philosophorum scholae mihi uidetur studuisse, i ut hominem ad perlectionem utriui* huius uitae institutionibus reducerent. Sed qua uis illi multum diu hi per tot secula,tot natioes labora. rint nihil unqua tamen emcere potuerunt. prster. n. t w in uia pleri* aberrahant: adeo dissicilia dogmata &laboriosa inueniebant,ut 8c ea percipere in
genii non mediocris esset, S assequi laboris non exigui . nam uix unus atque alter reper iebatur,qui toto aevo laborans eam perseelionem licet humanam
atque imperfectam consequi posset: miraculum esse uidebatur,si in toto orbe unus per singulas etates claruisset, qui philo phi uitam traduceret. P stea a uero Christi Dei nostri benignitas nos illustrauit, pictiacii sua ad exoteriora ditasses quasi erraticas pecudes ad interiora reduxit: essiectum est, ut omnes euaserimus dociles Deo: ocsψ tam pueri u senes,tam foeminae quam uiri tam serui qua m liberi fieri perseeti philos phi breui ualeamus . duobus enim charitatis praeceptis & fide instruetus quilibet tam ad activa quam ad
contemplativam bonitate et ueritate paratissimus euadit. ut gloriandu nemini amplius sit,id quod sapientes nonnullos fecisse memoriae proditum est, uir natus sit,& no mulier: i, Graecus&non barbarus: . Atheniensis&no ex alia Graeciae ciuitate: cum uiri neque mulieres neque Graeci ne y barbari,neque Atheniensis neque alterius cuiuspiam ullum discrimen sit ad seli citatem hanc religionis nostrae quae sola uera est,capessendam: sita omnes in Christo unum simus: ad philosophiam cuius omnes,modo uelimus,admito
timur. Cum enim tribus praecipue rebus erudiri homines consueuerint, timore,spe,& uirtutum exercitatione: in hac communi omniu ciuitate quae est ecoclesia, tribus quoque his dispensationis nominibus Deus in sacris eloquηs
nobis sese manifestauit. nam & ultionum Deus dicitur,ut terrore nos poenae coerceat:& salutis Deus,ut spe gloriae nos erigat: dc Deus uirtutum quoque appellatur,ut per exercitationem uirtutum quasi in nobis habere Deum exi. stimantes ad persectionem nostram sestinemus , quae uera philosophia est. Sed enim quia uideo apud nonnullos ex nostris philosephiae nome adeo male audire,ut non solum utilitatem aliquam ad uitam hominum peruenire ex ea non opinentur: sed nocere etiam,& religioni nostrae, id est ueritati repugnare eam existimet: uenia ab his mihi impetrada est,pace* ipserum dicenodum: primum me hic philosophiam appellare non eam quae falsa praecipiat,q iis que fallacibus tantum captionibus distipulos exerceat suos,ut tanto mis
18쪽
gis In ea profecisse uideatur,quato magis quis & promptius ad ueritate impugnandam fuerit instructus rab hac siquidem cauendum. D. Paulus et monetine per philo phia seducamur: sed ea, quae recte Scin cognitione rerum ueru&ialium indagat:&in actionibus uitae bonum Sc malum inquirit &docet.
haec. n.quantum rerum creatarum,&naturae perscrutatio e illustrare animum
nostrum possit,si morum moderatio non negligatur. D. Paulus ide testatur, cum inquit: qui cum Deu cognouisssent,non sicut Deum glorificauerunt, sed evanuerunt in cogitationibus suis .et paulopost, repleti omni iniquitate mali lia,sornicatione, auaritia, nequitia, inuidia, homicidio 8 c. quasi declaret manifeste non modo non repugnare diuinae illuminationi philoisphiam: uerum eiscere etiam posse,ut in Dei cognitionem ueniamus, si redhe eam 8c soceresierimus persequuti: id est non tam uerbis 8c disputatione u actionibus 8c ui, in eam tractauerimus. Neque enim referre multum existimarim, modo sciat quispia,certissimis rationibus per Basam habeat ueritatem,si explicare athsrationes non potuerit: quippe cum id infacundiae non ignorantiae attribuenodum sit. Hi enim rationes intelligunt sibi tantum, cum re non uerbis bPe re operantur et contemplantur.qui uero in rationibus sunt exercitati,pleru*ca traduistionem uitae negligant,inearum ostentatione evanescunt,cum aliis nistaritur suadere, ipses impersuasbs semper relinquunt: tantol maiore digni reprehensione sunt,q, negligentia& uitio proprio rei praeclarissimae. i. philosephiae in iamiam apud omnes conciliant. Nam ut in praesentia reliqua philo. phorum qui subinde iuuare genus humanu ope hac diuina pro uiribus co nati sunt,documenta pretermittam: hec doctrina Aristotclica quam integra, quam absoluta st exquisita,u syncera,quam sane a sit,dubitare neminem exis stimo, qui modo in ea non temere S indiligenter fuerit exercitatus. Si enim moralis huius operis perscistionem cosideremus: omittamus candidissimuuerborum ornatum,acutissimam argumentorum collectionem, grauissimam sententiarum declarationem quibus omnibus cum alibi consueuit,tum hic potissimum utitur Aristoteles: uelimus* integritati tantum activae&conlepiatiuae uitae quas hic instituit,animum aduertere: nihil inveniemus, quod expurgandarum animae sordium diligetia aeque ad C hristianum apicem deducere homines possit: non ut eum quidem consequantur,tantu tamen ab eo absint, quantum in eo nondum constituti sint: nihil p quod animum nostrum humana uidelicet ratione ita attollat hominem* exterius costitutu ita moderetur, ut ad suscipiendam sepremi intellectus Dei* illustratione,nisi ipse repudier, aptissimus reddatur. Cum . n.duplicem homine sicut diximus,intestigat: alterum,qui ex anima Sc corpore constat qui exterior homo est:alte liuellectum selum: uocat autem intellectum rationalem uitam, qua homo instterior euadit,quem uere & primo et maxime hominem esse statuit: duplicem quom selicitatem eius inuenit unam intellectuale Sc perfectam quam contemplativa nominat,de qua in decimo libro qui finis huius operis est,utpote summam omniu uirtutum circu scriptura,traehaturus est: alteram actiuli,que cum
externis rebus existisiqua in primo libro quaenam sit,inquirit: atly ea opera
19쪽
tionξ ex usettite in uita persecta eε desinit. quae quide operatio quia et eo ore indiget& externis .i.uegetatioe sens tu,sanitate,robore, pulchritudine,nobilitate,diuitiis,amicis & caeteris sertunae bonis: unde acquiratur cosiderat.&Iicet praeclarissinu dei donu no esset, sed a fortuna et exhiberetur,disciplina in
dc diligentia acquiri ab omnibus posse eo Φ in uirtute praecipue conli stisiuirtusue liabilissima felicitatis causa est: ut donec permaserit id qd domin tu obtinet. i.operatio uirtutis, nitu effici ullis calamitatibus miser quispia possit:licetheatus dicedus non sit. Tu quia uirtutes morales in irrationali parte existunt. de animae diuisione nonnulla agit, uirtutes alias intellectivas quae in ratio epraedita parte sitnt,alias morales qus in irrationali existut,esse inquit.irratio. nalem partem in ratione carentem,& ratiois aliquatenus capacem diuidit. Quia uero felicitas haec licet Sc corporis bonis&fortunae etia indioeat, in uirtute tamen potissimum constitit: in secundo de uirtutibus moralibus
prius tradi are incipit, eas j a more & assuetudine dici asserit, eo quod non natura nobis insunt, sed exercitatione comparantur.uersiaricia eas circa uoluptas
tem& dolorem praecipue: estisque habitus definit,quibus homo Sc bonus imse efficitur, & bene opus situm reddit duplicemque esse mediocritatem quantum ad rem.& quantum ad nos attinet,uirtutes que in mediocritate quantum ad nos consistere. eas que omnes cum extremis sivis descriptione factaenum
rat. Postea docet quo modo ad mediocritatem hanc reduci ualeamus: a uoluptateque praecipue cauendum esse monet: mediocritates* quantum ad nos Midelicet speistat, inter duo uitiorum extrema esse demonstrat. Deinde
quia uirtus Sc uitium eleetionem requirebat,quae in nostra est potestate: qiua spontaneum esset existimandu, quid item inuitum in tertio prius consideras. ut uirtutem dc uitium in nostra sita esse potestate ostendat ad uirtutum tradiationem postmodum descendit: de sortitudine* et temperantia agit, earum extremis: destinitionibus,& diuisionibus, proprietatibus que& uirtutum 8cuitiorum diligenter assignatis. Tum in quarto de reliquis plerisque, id
est liberalitate,magnificentia,magnanimitate, de moderato honoris studio, de comitate, de urbanitate, reliquis que quae in secietate hominum exercere necesse est, pertractat. In quinto absolutam de iustitia disputatione perosequitur.&alteram uniuersalem,alteram particularem esse ostendit . uniuer salem l omnes uirtutes in se complecti: particularem alteram distributivam, alteram commutativam dc emendativam esse, quarum altera arithmetica, alotera geometrica proportione constet . ubi de iure&iniuria,de iure naturali
legitimo , ciuila,herili,de aequo dc bono diligenter disserit. Postea quia
virtutes hae a stiuae quae in parte appetitiua re sensuali existunt, reeta prudenstriae ratione quae intellecti uirtus est,moderamen accipiunt : perque eas adimellectivas ascensus praeparatur: sextus uirtutibus intelle stiuis totus dic
tur. & sicut in primo irrationalem animae partem diuisit quia de moralibus virtutibus erat adiurus, quae in ea existebant : sic hic rationem distinguitii tellectum que,id est animam rationalem in duas ficultates diuidit,consultatistiam, Sc scietatificam, seu inopinatiuamdccogitativam: cum que alteram, id
20쪽
est consultatiuam in intellectum activum distribuat,et esse finium: activi prudentiam esse essectivi artem declarat. quas inter se in eo multum distare do cet, qudd qui in arte sponte peccat,melior sit,quam qui inuitus : in prudentia
econdi ario, qui inuitus peccat,quam qui sponte, peior muIto existimetur. scietificam partem contemplatiuum seu speculatiuu intelledium appellat. sed cuis uel principia tantu percipiat , uel ea quae ex principηs existunt tantum, uel utraque: cum principiorum est capax,intellectus: cum conclusarum rerum ex principηs,scientia: cum utroru*,sapientia nuncupaturi ita ut sapientiam
es se nihil aliud q scientiam & intellectum simul asserat. prudentiam uero esse
eam quaecum moralis uirtus scopum idoneum propositierit,eaqtiae ad scopuipsum tendunt,redia perducit. Cuius partes omnes examinando dili enter quid bona consiliatio,quid solertia, quid sententia et reliqua huiusmodi sint. pertractat. Posthaec autem,ut nihil quod ad rem facere uideretur,inexoculsum relinqueret: quia nonnulla esse inueniebatur, quae uel supra uirtutem moralem,uel infra eandem esse uideretur: in septimo ea persequutus est. nam cum quis lupra omnes iustos iustitia, stupra omnes sortes sortitudine, sepra
omnes temperantes temperantia, ct caeteris huiusmodi exceIlit: hunc non uirtute absoluta, sed heroica & diuina uirtute praeditum esse affirmat. quemo admodum contra siquis immanis adeo sit,ut uit 3s omnibus omnes superet, non uitio sed seritate 5c immanitate instructum esse ait. Cum uero quis tem speranter agit cum Puana tamen, & appetitus resistentia, eum non proprie Dirtutem habere,sed elle continentem ostendit: quippe cum uera uirtus nulo Iam in se repugnantiam irrationalium facultatum patiatur . sicuti eum prasuum N uitiosum proprie non dicit,sed incontinentem,qui cu sciat quid aetendum sibi sit in uniuertati,in particularibus ipsi ignoratioe ex assieclarum per
turbatione oborta intemperanter tame agit. unde bestias quia uniuersialium existimationem nullam habent, minime esse incontinentes. hic autem quo. niam non ex eo quod persuasus sit,uoluptates sectatur, poenitentia etiam duo citur: atque iccirco intemperate qui persuasus est,tonge melior est. neque inocontinentia cum principium corruptum non habeat,uitium esse existimatur. uia uero continens di incontinens uoluptate maxime R dolore moueri con euit, uirtutes que omnes morales ut in secundo ostendit,circa duos hos assectius uidentur existere: uoluptasque & dolor duo quasi conssiliores, ut aiebat , uitae hominis sunt: atque iccirco ab adolescentia ita institutos
esse oportet homines, ut his gaudeant Sc doleant quibus gaudere dc dolere debent: uoluptas que praeterea spectare ad felicitatem activam,humana
uidetur: de uoluptate nonnulla agit,quot eius sint genera, prauas alias,alias honeltas,alias neutras esse declarans. Vbi uero de uirtutibus moralibus,
iis quae subsequuntur,id est intellectivis,tum de iis quae uel supra uel insea morales esse uidebatur satis expIicauit: & quia ad felicitatem hominis qui exanima oc corporeconstabat,primum animae,deinde corporis,tum fortunaehona requirebantur,quae externa appellatur: at inter externa amicitiam a
im una erat,ita ut aut uirtus quaedam esse,aut cum uirtute existere ut ipse in