장음표시 사용
41쪽
ab imperfectioribus in rctum generatione plerunque orsa , ita ad persectiora progredi consueuit: persectior enim arte discendi via Oc communior est:principalior item re antiis quior actione electio: prius enimeligimus altersi alteri in rebus agendis praeserenaeiade/inde ad actionem descendimus.
Finium uero quaedam uidetur esse disserentia. alii enim operationes,alii praeter has opera quaedam stini.
Conuenienter ad proposit si scopum statim a principio sumpsit ea quae in Blo homine
honii expetsit.ars. met scientia, ct in electio solius hominis sent.quonia de humano fine dc bono praesens consideratio est.apte et nunc finisi differentia tradit:cu inquit,artiss, . viariiq; discendi duplex finium videtur esse disterentia: ut alii ex ipsis operati oes,alij ope i bra sint.opera hic appellat effectus,qui cessantibus etia operationibus manent adhuc,at extat.verbi causa,sit musicus aliquis qui ex musica arte operetur. i.vel canat, et musico aliruo instrumeto utatur: is ubi cessauerit nullu opus relinquet.at si faber aliquis operetur,einde ab operatoe desistat:opus aliquod ipsius profecto restabit: sella videsidet, vel mensa,vel tale quippia,ciuod praeter operatione subsistet.musici.n.finis est aut modulate canere,aut instrumento cundum leges a musica arte traditas harmonice uti: qtrae operati5es tantummodo sunt.fabri vero illi quos dixi effectus,& reliqua quaecun* Lbricare ars fas brilis potest.atque hoc ab Aristotele ea de causa dicitur, ne,cum humans naturq finis operatio sit,ut ipse etiam postea subsequendo declarabit: suspicari aliquis possit artes eas re discedi vias quarum finis est opus,illis quae solam operationemhabent,ob id esse dignio' etores,v essectum quenda relinquut,qui posteau etiam ab operatione cessauerit aliquis, remaneat: atm hinc felicitas utpote operatio Bla,quae cessante eo qui operatur,no subsistit, aliquo alio fine i ersectior esse videatur. hoc igitur dicit, i siue opus, siue operatio finis sit: nullam esse di fierentiam doceat.
At quorum praeter actiones sines aliqui stant: in his opera ipsa operatio nibus censentur prs stantiora.
Et si nulla differentia est,ut deinceps ostendet,sive opus,sive operatio finis sit: in quisbus tamen artibus, inquit,opera fines sunt ab operatioibus diuersa: in his opera sunt operationibus praestantiora. quippe cum in his operationes propter opera efficiatur: oc ipse alicuius causa fiant: opera autem sint id cuius causa fiat. semperq; id cuius causa aliquid fit, melius est ac praestantius,uid quod eius causa est lixit autem quorum et in his/in stillino genere ad artifices vel operantes absblute reserens orationem.
Cum autem multae&aetiones&scientis&artes sint,multi etiam fines Euada necesse est.medicine quidem,sanitas: nauium extrudiridis,nauis: mi
litaris,ui storia: domestice ac familiaris,diuitis ipss.
O stendere hic vult ciuilem supra omnes artes esse constituta: eamq; esse omniu quae ad humana societatem faciut, studiorum dominam, qus sicut architectura mechanicarincae fabrilia regina,praesit omnibus,omnibusq; prscipiat: eiusq; finem omnium alioru quiaths artibus sunt, persectissimu esse,at ultimur cuius videlicet causa cotinenter ac prori me etia ipse homo,ea ratione qua est homo,qui animal est sociabile natura ac gregale,ex uterit.atq; hoc ita declarat.multas speciatim artes sumit,eram in una reducit,in cuius fine anu omnium perseelissimum aliarum fines reserantur et deinde una illa una cum multis aliis similibus in unam aliam praestantiorem restri,quae etiam ipsa finem finibus aliarum quae subiacent, perseeliorem habeatrat ita deinceps procedendo, multasq; identide ib na,multosq; earum fines sub unum huius collocando, postremo omnes sub unam arochitectonica,omniumq; dominatricem ciuilem'costituit: qua omnibus prssidere,omi uisbusq3 imperare ostendit.ut ipsius etiam finis finium omnium,quos aliae artes habent, sit Persectissimus, maxime que eligerulus: sicque hominis finis,ut diximusquem si inuene rimus, quid nam sit felicitas iam habeamus. C V Maute multae 5c actiones A c. , Ea
quae hu que posuit Aristotelis tanquam ex se fidem iacientia pronunciata,nulla prof
42쪽
batione eos manda esse censuit. nam primum illud sitis perspicuum est nullam necti a tem,necp distendi viam,neq; actionem,nessi electionem,ir nullum bona tanu finem annetiuerint,sed valutatem in se habuerint: ne illud quidem absolute quo appellantur nomine amplius es e habiturasaiam quemadmodum ae mortuus homo, re vir eunuchus nullo
modo dici absolute possient neque hic vir,neque ille homo: pro erea . si orati5 '
nominibus Ramantur contradictione sequi in me F. c M-- H 1 qui in appellationibus,quae simpliciatoe absoluta
ratioehunt,manifeste Uidem .homoariainimal est ratiotiale ac mortaleanimal,quod vivit. quod asit inuit,mortuo quin vita omnino caret, oppositum proculdubio estu te vir hor est, qui vim in altero procrearidi insitam habet: qua re eunuchum penitus priuatum o esse constat.Eode modo nem ars esse ulla qus inutilis sit,potest: sed Uel vana ars uuia nulIum: vel mala ars,quia malum finem habeat, oc erit Sc appellabitur . cuiusmodi suiu fit bularia re furatritia: quarum alteri nullus finis est alteri malus. i.nocumentum atar ali norum priuatio. Idem de distendi via,actione,& electione dicendum est. Ut ad primum hoc propositu nullo probationis adminiculo indiguerit: immo eo Utpote manifesto ac sa
tis ex se orobabili honi assi atam ratiori m rori te raro merum
alias quae opera quaedam ab operatisiustam diuersa pro finibus habeant r opustii Sc on rationem genere inter se disserre, non cognoscat e quis item est,cui euidenter patere non possit,in quibus artibus ab actionibus diuersa opera fines sunt,in iis opera esse operatiosnibus potiora:quippe cum actiones,idest operariora operum causa fieri omnino videat Haec autem omina in principio dixit ad communis laumanae naturae finis inuentionem resipiciens. eo Q omnes uniustitiusque re artis, re discendi viae,ec actionis Sc electionis 's ad unum comunem reserantur,ob eum vi sint: qui si defit,reliqua sint communi fine mistrata vana omnia sutura.
miscun* uero huiusmodi sunt,sub una aliquam iacultatem et potentia reducuntur: quemadmodu sub equestrem seenorum esse strix, alie* omnesque equestria instrumeta conficiunt: at y hec,omnium demum aut bellica 3o sta militare: atl eodem modo sub alias aliae. at y in iis omnibus fines earuquae architectonicae habentur,magis a reliqui omnes aliaru que subiacent, expetendi sint: nam illos quoque horum causa sectamur.
Haec prsparatio est ad communem hominis finem quatent homo est, inueniendues. omnes ibantedictorum habituum vel operationum fines licet hominis sint et ipsi,non tamen absolute fc simpliciter fines,sed quida fines sunt.quippe O re artes,& diicendi vie, cc actiones et electi iones hornini spropci ς habeatur. Brutiq; singulae fine ciuenda tat,cuius causa vel existat, es fiantacui tamen finis sit Orontius m causa vel exin at, vel fiantaqui tamen finis sit proprius lingulis,necdum cois ob quem homo extiterit: sed ille tantu eiusmodi cestatur,sub quena omnia reducuntur: quii
lacultatis elinnis, cui oeshaealis subditae famulatur. qui quidem etialaominis ea ratione qua est homo,finis est.Haec vero ita se habere,esset unam quada facultatem sub quam omnes aliae reducantur,cuius que finis reliquorum omiuum perseetissimus, re vltinnis, atq; ob id maxime etia expetendus sit,perspicuum inde est:ψ multae cc artes ec facultates ciuimodi inmuntur,quae sub una artem vel facultatem reti ratur, eaq; architectonica habeant,hocin praesidem ac dominatricem, omnibusq; imperantem ac praescribentem questa viainuaeque opera sua efficere debeat, ut ei maxime utilia evadant. Ita enim se habet equestris ars ad frenorum assectricem, caeterasq; omnes quae equitatibus instruν fabreIaciunt, omnia ad equestris Utilitatem spectantia. sed multae etia quae aliis sub se politis architectonicae fiant,sub alias quae principales niagis fiunt reducutur: quae reipsis imperent,& fines habeat persectiores. hiemadmoda sub militare equestrisu inqui omnes bes habitus vel actus: sicut est sagiuandi, iaculandi, scutigestandi m ac caetera latiusmodi, quih is omnibua misit; is architectonica ac priumra est.quae quo
43쪽
8 EusTRATII IN MORALIUM A R I s T. HI eauitandum vel sagittandun ,Uel iaculandum sit, imitem ration acies instruenda. aut hostes inuadendi, prius sim talis oraeciDit. atm ita aliae sub alias reseritn
tur. neque tamen in i no statuere necesse est,quae ocipia a PM M , - - -
persectissimum,maran ea; expetendum.POtentiam Uero hic artem vocat ob materiam in Qua artes versantur: materia enim potentia appellatur Utpote in potentia considerata tauuae absolute ac simpliciter,quam qme secundum quandam rationem sertur. qua artes Quoque potentiae dicunturi quippe quSnOniaecessitatem,sed ambi talem quandam in
se h1ent qua re consequi finem sivum, oc frustrari eo interdum possint.materiam autem absolute ac simpliciter eam dicimus,ciuae est communia omnibus scirandum quandam rM IRtionem: eam talitum quae uniuscuiusquς propri/ st . . - ri.
Neque tamen interest quicquam,sive operationes a Plaetines actionum sint siue praeter ipsas opera quedam. sicut in antedietis scientiis. Cum diuersos eh genere fines artium dixerit,ut alii operationes,alii pretet ipsas ope
atae inde fieret,ut verbi gratia, sutoriae artis opus felicitate quae in operatio e solummodo eo istit, esset perse 'ius atque expetendum magis: siutoria ipsa quae finem habet calceu iuuod opus est, praestantior G illla cuius finis esset felicitas quae operatio solumodo est, ut dirimus videretur: iccirco haec subiungit,quae eam vim habent ac si ita diceret.neque ta/men disserentiam aliquam quantum ad artium vel finium perfectione spectat,in eo elis existimes: ci, in aliis actionum fines operatio ,in alijs Nera esse rideamus.in ea enim lummodo arte cuius finis est opus, operationibus praestantius esse opus putandum est: Quippe cu ob id operatio omnis emciatur .in alqs minime fieri enim potest,ut artes quorum fines sunt operatione longe praestantiores per mores aliis multis sint,qus praester operationes opera etiam habeat.id quod in frenorum effectrice,reliquisq3 omnibus ouae equestria instrumenta labricant,ipsaque equestri,contacere facile missumus. nam huius finis est bene equitare,quam operationem ei se manifestum est illaru vero, opera. alia enim i enum alia ephippia,alia calcar,alia aliud huiustemodi qui priam ericit: quorum sinnula opera esse praeter operationes videmus ipsam tamen equestre omnibus his praesstantiorem finemque eius alias aliarum magi. expetendum esse nemo dubitat, quibus ara lute Ionica ac princeps ipsa praesidet. in Odu sagitarunιβω,paeini lusit saevitutis. Cap.II.
SI igitur agedarum rerum finis aliquis est, quem propter ipsum,et prospter que alia uolumus,neque omnia ob aliud eligimus. infinitus. n.ita fieret progressus,uanus* dc inanis appetitus noster esset perspicuum est, cum summum bonum,atque optimum suturum.
Omnem hominis eligendum habitum,omnemq3 actum bonum appetere:es m ex iis imperfectiores alios, alios persectiores ut hi proo illi subiecti lamui raperies tirrum item is es alijspretestantiores magis eligedos esse, ex iis quae superius dicta sunt raxis constat. Hic vero quaeritur unus ne timuis finis sit ut, quem alii omnes referatur:- esse hominis finis quatenus homo est, possit.nam communis omnium quae sunt ea ratio ne qua sunt,finis est commune bonum,qui est Dei sed oportet,ut singula etia bonumnuoddam habeat suae speciatim es Italiae maxime peculiare ac proprium,quod proxime ac primo appetant:per quod ubi id consequuta tuerint,maxime uniuersali ac communi bono pro rata cuiusque portione concilientur. Quemadmodum enim per propriam cssciat iam,quae species est,in commune bonum Unumquodq; ascendi equa si excidat abes lyntia quos issetuu excidit,in nihilum abiusta per proprium bonum in commune
44쪽
bonum deuenit: si proprio frustretur,comuni etiam frustretur necesia est. inuerit φυtur hic sit ne aliquis agendorum bonorum finis eiushaodi,qui caeterorum omnium peries stillimus atq; ultimus habeatur:quim dc per se in actioitibus re propter se expetendus sit.hocq; inducendo ad id quod fieri non potest,ostendit, in hunc modum. si nullus est agedarum rerum finis, qui propter si: quantum ad agendum spectat, aeno ob aliud expeti dobeat ninfinitum appetitus nosterprogredieturat si in infinitum progredietur appetitur, nunq perlaetissimum quippiam mequetur.si autem hoc fiet,vanus erit at* inanis appetit ut igitur nullus age arum rerum finis propter se expetibilis inuenitur, vanum esse ocinaiiem hominis appetitum necesse est: id quod est absurdunt. quod enim vane appetit,nulio Iuni bonum asse itur. quod vero nullum bonum allequitur,omni bono frustratur . omni ita* bono fiustratur quod vane appetitast igitur agendarum rerum finis aliquis, qui propter se re non ob aliud quantum ad agendum attinet,expetendus est. verboriam vero dispositio per transgressionem facta obscuram reddidit orationem:quae dilucidius immutari hoc modo potest. Si igitur agedarum reru finis aliquis est,que propter ipsiam,&prospici quem alia volumus,nem omnia ob aliud eligimus: perspicuum est eum summu b num ait optimum suturum. Agenda autem sunt ea quae nobis agentibus comparantur; id est bona quaedam quae per artes, re methodos liam id genus acquirimus . quae cu ii 'oata quaedam ocimperiecta sint,inpote ad hominis periectionem minime attingentia, finem quersam unum habere necesse est,ad quem cum peruenerit homo, perfectus e --hominis quatenus est homo, num, agendorumq3 bonorum quae agendo ut homo recte facit,optimum sit: ad quem reliqua omnia relata bona ob φ mcenseantur. sic enim oratio clarior euadelaiani quae interposita sint,ad astumptionis coiν
firmationem iaciunt, quae ita sibintelligenda est.sed est agendarum rerum finis, que pro pter ipsum volumus: net omnia ob aliud eligimus: id quod de ea quae vocatur felicitas, dici mali estum est.
Non ne igitur magnum ad iiitam cognitio ipsius momentum asseri r na
ti quemadmodum sagittar l, scopum habeamus, magis bonum &honeν stum assequi possemus.
Haec ad boni huius inquisitionem incitare quodammodo videntur. cum enim Aste id ρο superius ostenderit,nunc ad illud quid sitonuestigandu inducit. ando igitur tale quid
dam est,inquit,qui communis omnium bene exactione factorum est finis: cognitio eius Od vitam n astram magnopere conferret. Nam si tale quippiam no inuenitur, vanum Omnino est de eo, quippe cum nihil sit,inquirere.si etiam inuenitur,necn nobis eius cognitio quicu coducit: si mili modo sineruacanea eius rei cuius cognitio nullam nobis utilitatem adterat,inuestigatio est. At si re est, oc cognitio eius magnum nobis momentum ad recie agendum affert: in eo vero labor impendendus,maxinieq; studendum ut quid sit cognostere Ualeamus.momentum enim hic utilitatem dc auxilium appellat.est autem a lancium translati 'ne sumptum,quibus in ponderibus librandis uti consumimus: nam sicut in illis ea quae in ulteram partem propendent, leuioribus praeseruntur, utpote conserentia iis ' qui momenta ac propensiones inuestigant: ita in omnibus, qus utilia sunt, momentum aiferre a illa dicuntur,ad quae conducunt. ira rem ita ei Ie,ma unam ad vitam mometum finis cognitionem exhibere,sagittariorum similitudine confirmat.nam si quemadmodum sagittarii inquit,scopum habeamus,magis bonum di honestum assequi possemus.
sicut enim sagittar i qui temere iaciunt, ad nihilo respiciunt,qud colliment,nunquam in sagittandi peritia boni euadent: sis qui bene re honeste vivere student, nisi finem aliquem habeant, ad quem studium suum intendant,boni in agendi habitibus eii ci nullo modo poterunt. sit vero utrisq; stopus aliquis ac finis proponatur,ut ad eum operationes suas ac uudia dirigant: efiicietur ut facilius viri γ bonum suum consequantur.
si ita est experiendum quidnam is sit, figura comprehendere: cuius
scientiae uel facultatis censeatur. od si ita,in uit,huius finis cognitio necessistia est, periculum siciendum anali '
45쪽
,o EusTRAT it IN MORALIVM ARIST. modo possimila ad eos qui nulla eius intelligentia imbuti sunt,quid nam is sit,traderestibium; scientiae vel incultatis censeatur,crassiore quadam ac veluti figurata usi coni prelietistior .nam cum lit,eiusq3 cognitio magnopere ad vitam conserat, ut ex qs quae superitis dicta sunt patet: quomodo cognitionem eius aliqua percipere poterim , niti prius ii stantiam intelligamus quam quaestio quid sit,manifestare consueuit,id est ea quae quae laerei et sentia,explicat oratio.Cunam finis hic sit agendorum Unorum persectistinius, sicientiam aliquam vel facultatem cuius is finis sit,statuere necesse est. scientia vero a facultata vel potentia in eo ditari: q, illa cognitio est, quae ex neces Lariis ac per se propositis, pri/misua ac proximis, causisq3 conclutionis constat,uel etiam coclusionibus iplis quae ex huiuscemodi sumptionibus fuerint collectae: ita ut ex ante entibus minime pollit aliud ro,atin aliud concludi,sed semper unum attν idem scientifice sequatur.facultas autem vel po/tentia ex iis quae plerunt euentu nt,efficitur: nel unam semper, sed alteram etiam dum contradictionis partem concludit:potentia propterea δppellata quia anceps est,postestui in inranin partem euadere. Nam quemadmodum contrariorum susceptrix maloria potentia ea de causa vocatur, quia suscipere vicissim utra poliit: limili modo poten/tias eas artes dicimus e quibus non necessario altera contradictionis pars,sed quandoque altera quoq; euenire consileuit. cuiusmodi sunt disserendi ars,aissi oratoria.q vresque in proposita quaestione utral contradictionis membra pertractati t. iacin necessitatem ruta habet,ut in altero probado tantumodo versentur: sed in altero etia opposito conatur assuadere. eiusdem generis quom sunt coniectatrices: ut gubernatoria ac medicinarin qui, et bus interdum qui operantur bene omnia exequentes periclitantibus salutem exhibet: ii υterdum fit,ut praecepta ipsa fine suo frustrentur. Adde ψ huiuscemodi artiu artifices contrariorum periti cum sint, postiliat in utram libuerit partem ipsis utu ut n5 tam salutis, qua perniciei subiectarum sibi rerum auctores efficiantur, ,
videretur autem esse eius quae maxime principalis, maximet archite ctonica est. citiusmodi ciuilis apparet.
N am si hic finis omniti qui in acitione sunt,finium persectissimus est alip vltimus, omνniaq; agenda bona excedit: ars etiam cuius is finis est,reliquarum omnium prςstantissima sit aloe architectonica necesse est: quippe quae reliquis omnibus imperet, finemq; habeat caeterorum omnium maxime expetendum. iusmodi ciuilis, non dixit est, sed apparet: quod ex operationibus ipsius continuo probat,ita subiungens.
Quippe cum ea sit quae quasnam es se in ciuitatibus scientias oporteat: tu quales quem P discere,& quous*,constituat.
Si enim haec quae es. in ciuitatibus scientiae,5 quae non esse, qualesq; a quibus disci debeat, statuit,modumq3 etiam ipsis prsscribit: qui fieri potest,ut omnium non sit archi essioni ,ac dominatrix nam aliae architectionicae licet subieetis sibi artibus oc utantur κιmperent: non tamen debeancne illae esse necne, inquiruntanem aut quousis eas in operisbus progredi, aut qualem uniuscuiust esse artiscem deceat,ut arti coueniens cogm lsu curam ullam listetit. id quod ciuilem facere manifestum est:dum vel prouidet ne UM 4qarae aliquae artes in ciuitatibus,qus nihil serii possunt honestiq3 perficere, erceantur: qus ciuiunt alii mos inlusonibus quibusdam,inutilibusq; opificiis occupantes bonos mores corrumpant: qualis funabularia, di siliatoria,multaeq; aliae sunt .vel dasoperam ne malae
artes exi stanti ne malefici aliqui in ciuium nocumentum aliqua machinetur: ne noctu veIpersos sis parietibus,vel disieci is tectis in alienas domos ing ciliantur, templa diripiant, ignem domibus atm hominibus exitialem subhciant: aliaci; huiuscemodi faciant, quae in aliorum perniciem tendus. accedit etiam Q siquae artes Utiles hominibus sunt, ne 's qui' dem sine examine omittit:sed moderatur 'maxime,ne supra u ex usu si rogressae in iii peruacua aliqua,atin inutilia delabantur, ludicra quaedam qui nihil in se boni ac ser i ha/mant, exercentes. perinde ac fabrilis,cum vel ceruos ligneos salientes, vel ciurentes m
scas,vel reptantes serpente vel tale quippiam sabrefacit,quod aiunios honunum lusionomus oblectans a studiorciunt agendarum auocare coiisueuit.
46쪽
Videamus uel maxime honorabiles sicultates,qualis est militaris, si,
miliaris ,&oratoria, sub ea esse collocatas.
Ciuileni hic ostendit si ientiarum ac facultatum quae in ciuitatibus sunt, esse praestantissimam:duobusq; modis id declarat.primum quantum ad rationem ipsam attinet, qua ad ipsim habent facilitates,clus maximo in honore sunt, militaris, oratoria,ac familiaris: qus subiectae ipsi sunt,eiust imperio adnainistrantur.ad ciuilem enim pertinet,&imperatori praescribere quomodo uti exercitu debeat: 5c oratori, quomodo re quouis in delibera/tionibus,aut iudicii aut demonstrationibus Utendum oratione sit: & familliari,quomo. do honeste ac iuste domum, cum63 habitantes regat ac conseruet. Deinde quantum ad rationem spectat,quam ciuilis adiplias habet,idem demonstrat reum inquit.
Cum enim caeteris activis scientiis hscutatur, quid item agendum,at qui, bus* abstinendum praesci ibat, ac sanciat: eius finis aliarum omnium fines comple stetur:essicietur ,ut is bonum ipsum humanum sit.
Nam si ec maxime honorabiles facultates huic subiiciuntur,eiusq; imperio ac modes ramine admirustrantur,oc scientiae activae iccirco int,vtvsui cius inserui ante ipsaq; est quae leges de honestis ac iustis in ciuitatibus instituita ait ita ante omnes alias hominum societatesWres publicas in officio continet: nullaq; inuenitur alia quae antecedat,sed ipsi praeeminet, ac praeest,aliae sunt inferiores ac subditae: quominus fines etiam aliaru fini lius o ius subditi sint,ad eumq; reserantur,fieri nullo modo potest: qui sine fini bonum φ
Nam si etiam & uni homini Sc ciuitati bonum idem sit: bonum tame ciν
uitatis 5c acquirere & conso are,maius quid ac diuinius uidetur. Quomodo oc eadem 5c diuersa sit ad seipsam comparata felicitas,hic manifestati quippe quae fc ciuilis cuiusdam id est moralis finis sit, Ac eius ciuilis, quae simplici absbluta
ratione consideratur.utram enim eundem finem habet:quod est, ut in praestenti ita dic mus,virtutum opus persectum:quod tamen in altera maius ac diuinius, in altera minus atm humanius habetur. at hoc confirmat his, quae ita subiungit.
. Ac contentus quidem esse etiam unusquis p potest,si uni soli: pulchrius
tamen ac diuinius,si genti accivitatibus bonum essiciatur. Ei in uno bonum pers iatur,satis illud quidem dignum esse potest ut acquiescamus, contentiq; simus: utpote cum pulchrum honestumq; sin siue id in se qui spiam, siue in altero iniciat. pulchrius tamen ac diuinius,si adgetem vel ciuitates boni exequutio pertineat: Pulchrius,eo Q in plures explicatur paechritudo maiorq; inde ornatus existi uperinde aesiquis lucidiorem esse lucem dicat, quae latius diffunditur,quam quae angustius spatisspesnetrat: diuinius vero,quia ni benefacere diuinum opus sit,quanto plura ea sunt,quae hen iis afficiuntur,bonam ac meliora redduntur: tanto maior beneficentia, atq; inde diuinius opus existimandum est.
Haec igitur sitnt,quae discedi haec uia quae ciuilis quaedam est,appetit.
Cum tria sint omnia qus in praesenti hoc libro proposita sitiinprimum exordium huc usq; pertinet,in quo illa omnia suere declarata:principio esse quendam agendorum bonorum finem,qui omnium persectissimus atm vItimus si,& in quem omnes alii reserantur: deinde eum,cum nobis ad vitam bene beatem traducendam magnopere conducar, esse inuestigandum: tum este eum omnium optimae scietiae aut secultatis,quae ciuilis est:ato ob id bonum hominis,quatenus est homo,proprium censeri debere mostremo siquis ho/rium hoc in uno tantum assequutus sit, praeclarum illud quidem: multo tamen praeclarius luxurum,si boni distributione in plures dii seon gente aliqua,aut elimatibus idem es at .nunc igitur ad alterum exordium transitum iacit,in quo auditorem monet, quales isde rebis his rationes expectvmnprius tamen quod in primo posuerat,quasi confirmas,
C igitur sunt,inquit,qpraesens hi distendi via qciuilis quidam est appetitJhic
47쪽
Ε VsTRATII IN MORALIUM LRIs T. ouae nani de uno enim tantummodo fine,quod est humanum bonum o quutus est. Oripitur non ducit hoc,sed haec appetit, perindeac si de multis intelligatur an propterea farrat se quia cum hic de quo egit,finis persectissimus atl vltimus sit,multi que alii siub eo cotineatur,ad eum que reducantur: necesse est singulos in suo quemq; statu atq; ordine si
conuenientia omnia adeptos per subiectos in supremum deni*peruenire atque ob id plurali numero usus est: vel si hoc etiam dicendu est,ea afferri causa potest,cur quasi de nitutis dixericio unum ct eundem finem alio modo in morali assequimur,quae ciuilis citraeda est in viiliaque persectione consideratur: alio,in ciuili absolute quae communius dimui ditur. interitur etiam quomodo moralis ciuilis quaedam appellata sit: quod inde patet,vciuilis absolute ea est,quae ingente aliqua aut ciuitatibus bonum exequitur: ciuilis vra in uuaedam, id est non simpliciter atque absolute,quae in uno tantum homine illud idem esticit.bonus enim vir ciuis effam ipse quidam videtur,qui prudentium praeceptis obtem: rans virtutem exercet:ciuilis autem vir ille est,qui honesta Multa ex se cognoscit, α docet in ciuitatibus, perseetionemq; multorum assequitur.at ciuem idoneutri, quatenus misis est,eum appellamus,qui ct per se boni viri ossicium exercet,&cum aliis qisi in eadem
ciuitate degunt, num communicare consueuit. De modo procedendi, meditore morali. Cap.III.
SAtis uero hac de re diistum existimetur: si perinde explicatum suerit, ae
Hinc secundunt prooemium exorditur: ubi docet certam hic ac perpetuam quae ex necessariis constet, doctrinam minime expectaclam: sed satis exactam eam suturam,si explicata suerit,id est explanatione ac declaratione illustrata operinde ac subiecta materia po/- stulat.materia vero in unaquam arte ac methodo subiecta res appellari solet,in qua versa tur.Cum igitur morali ac ciuili subiecta sint vitae negocia,quaeq; in is fiunt actiones reoperationes,quae omnia ut plurimum euenire consueuerunt, nem semper eundem mos dum seruant,ied interdum in contrarium delabuntur arm excidunt: Orationem quom qus de huiusicemodi subiecto pertractat,simi rem esse necesse est: ut minime debeat in huiuscemodi materia necessiariae demonstrationes requiri. nam cum oratio quasi mensura sit rorum de quibus agit ,mensiuramq; oporteat ad id quod metitur esse accommodatam: feri nullo modo potest,ut quod semper in eadem stabilitate perseuerat, illi accommodetur quod instabile est,ac plerun* di non semper exi stit. superabitur enim proculdubio ab eo quod semper est,id quod aliquando,quo minus perpetuo sit, interrumpi consueuit. si igi/tur perinde ac subiecta materia,hoc est honesta ac iusta postulat,quae inter homines sui, explicatio,id est manifestatio ac declaratio facta meriti satis exae e didium existimetur. neq; tamen quispiam debet moralem ac ciuilem methodos iccirco reheledas putare: quia talem de ipsis Aristoteles doctrinam polliceatur.nam eadem de causa oporteret etiam elegantissimas quas ac pra hantissimas artes repudiare: iusmodi est grammatica,rhetorica, medicina, ac dialectica, ac caeterae demum omnes qus in materialibus rebus versantur:
immo naturam quoin ipsam cuius in materia,materialibusq; rebus negocium est propte 'rea Q non stabili semper tenore progrediuntur, sed quando errat,ac fine suo frustratur.
Nam exaestat radiatio non simili modo in unoquo* genere exquireda est: quemadmbdum ne* in artium opificiis.
H aec confirmant in moralibus re ciuilibus exa fias ac necessarias rationes requiri mihi me debere.eo Q neq; omnis artium oratio exacta est: nem simili modo ab unoquom artifice exigitur,ut in sua arte exquisitum at pabsblutum opus praestet.id quod ex opiscibus artibus, rumque opificiis co mprobat.opifices aute artes d est uti noctu ills dieretur, quae operis alicuius et se strices sunt. opera vero ipsa emedia opificia appellantur .cum enim ita tria genera dividantur artes,in speculativas,aciluas, essectitias: ex effectibus hoc pr bat,id est exactam persectionem non esse in omnibus similiter requirendam: propter
patere euidentius id potest in his,quarum subiecta ecoprea quaenam re qualia sint,se
48쪽
si percipiumrr.Ecce enim,um artis 'ecies est somae hominis mutemus est homo,imitatrix:quae pro subiectorum differentia in varias postea species diutribuit r. primum in pi .cturam oc statuariam c statuaria in fictoriam,conflatoriam inalptoriam, abriIem, marmorariam, re siqua alia huiuscemodiest.inter quarum artifices pietor est,a quo plurimui omnium quantum ad imitationis expressionem attinet,exigatur: quippe qui obtemperarem maxime ac tractabilem materiam subiecta habeat. fictor vero qui cera ac luto alijsq; huiuscemodi utitur,debet minus quidem a pictori reliquis tamen omnibus amplius prPstarcat qui metallorum conflatione vel cusione aliquid fabrefacit,sblet ab eo minus exa ictum o a superioribus: paulo tamen u ab alijs absblutius ac persectius opus requiri.simili
o modo taber re sciilptor reliquis omnibus cedentes,marmorarium expolitione operis su/perabunt.ipse vero marmorarius cum subiectum nactus sit maxime omnium intractabis
te ac contumax,minime omnium elaborata opera 5c praestat 5c praestare debet. satis io, tur unicuique est,si perinde effecerit ac subiecta materia postulat. Genus autem hic Amstoteles quemadmodum multis aliis in locis subiectum appellat: eo Q Utraque haec simis litudinem quandam ac proportionem inter sese habent. Nam & genus quia disseremiardaccessu ins emabit ac sorinatur,materiae admodum simile est: dc materia quia per se consula minime que distincta cum sit,sormis quasi disserentiis quibusdam distinguitur: rationem quandam generis obtineraddev quemadmodum genus potestate nihil aliud
est si species ipsae, potestate in actum progredirimita materia potestate cum sit om
Eo nia ea quae ex ipsa esticiuntur,ex priuatione in sormationem procedit.
Honesta autem Sc Iusta de quibus ciuilis considerat, tantam disserentia, tantum errorem in se habent: ut lege,rion natura esse uideantur.
Cum ostenderit Aristoteles qualis futura sibi oratio sit in commetariis his moralibus, satis que esse dixerit, si pro subiecta materia explicatio fiat:deinde ad uniuersale deueniena
docuerit non omnes disputationes persectam admittere ac certam explicationem, sicut
neque opificia: ad praesentem rem nunc descendit:& inquit, honesta ac iusta quae inter homines sunt de quibus ciuilis considerat,multam habere in opinione videsicet apud ipsos homines differentiam, multumi errorem:atque adeo ut Bla institutione et opinione costare,nihil autem esse natura viaeantur.iccirco quia ea quae natura fiunt apud omnes eadereperiantur honesta vero ac iusta non ita: sed de hsalia alijs 5c opinio,ct institutio habeatur possumus que uniuersale particulari colungere,atque inde rationem colligere in huc modum.Honesta ac iusta quae apud homines habentur,siunt diuersa inter se, atque errantia: sed de errantibus ac diuersis certam tradere disciplinam non licet: efficitur igitur,vide humanis,honestis, ac iustis certam tradere disciplinam non liceat.
I n bonis etiam tale quωam errore inesse propterea pater,* multis dana ex ipsis eueniunt: nonnulli. n.ob diuitias,Mη ob sortitudinem periere.
Primi huius Nicomachiorum moralium libri scopus est,ut diximus, de humano bo/no ageres iccirco Aristoteles eum hae quali usurus fit dissertatione proposueri commus o nioribus qtie assumptis omnia re honeua 5c iusta complexus sit de quibus ciuilis pertractat:deuenit rursiis ad ipsiim humanum bonum de quo questio est atque ait,quemadmodum in tionestis ac iustis atablute in quibus ciuilis versatur diuersias quaedam atque craror apud homines reperitur: ita quoque in bonis qixe apud eosdem sunt, idem reperiri. cur propterea ψ,inquit euenit,ut multi ex iis quae bona existimant, damno as anni r. diuitiae enim, sortitudo,&sinitas,multa que id genus alia,qus bona hominibus videntur, necis occasionem nonnullis attulerer quippe orna non pauci extiterint,qui vel ob diuitias, vel ob sortitudinem suerunt interseeli: multi item sua ipsorum sanitate ad prauas res ab tentes interierant.sortitudinem vero hic sortasse non animi virtute appellat quae in aequabili iracundiae motu atque appetitione consideratur: sed corporis,quam vim ac robur Vorant, rettudini animi correspondentem. Nam sicut in animo quatuor generales Virtutes sunt,prudentia ,sortitudo, temperantia iustitia: ita in corpore quatuor illae inueniuntur,
sensuum vegetatio atque intes,stas,robur, pulchritudo,dcianuas:quae illis animi propoc
49쪽
x 4 xvs TRAMI IN MORALIUM ARIST.tione resbondent prudentiae,sensuum vegetatio, quasi in animalis corpore quaedam sita co gnitior robur sortitudini quod corpus validum laborisq3 patiens reddit: temperantis,pulchritudo quae aequabilitatem quandam oc in ma gnitudine, Sc in congrua γrtium corporis inter se coni positione affert: iustitiae vero sanitas, utpote quae in humorum temperatura naturalem aequalitatem conseruet.si igitur hac significatione sortitudinem sumas, apte erit hic cum diuit is conititusta: cum etiam ipsa bonum instrumetarium sit,quod pro usus ratione possit quantum in nobis est,uel prodesse vel nocere: nisi videsidet extruisecus alis qua per inuasionem occasio oneratur.Q93d si sortirudine propriam quae animi est,inis piam hic esse affirmes,dicere poteris unum viri A ristoteleni,hoc est bono cuidam exteratio ac corporis,alterum internum arse animi recte appositisse: ut ostendat in iis quoque loquae proprie bona apud nos sunt,ineste quandam ambiguitate: propterea φ efiicitur quandoque, t ex eis etiam quibus dam nocumenta contingant. ni vel ob inuidiam insid is appetuntur,vel in praelio periclitantur:atin id aperte interdum,interdum inopinato euenire consileuit. Ut vulgatum illud verbum comprobetur,quo dici solet,ignavorum esse prcis priam securitatem: eorumque matres fletu ac luctu omnino carere.
C5tenti igitur erimus,si nos cum de talibus& ex talibus disseramus,pingui quadam minerua,argi adumbrata figuratione uerum ostedamus: cu de iis quae plerunque eueniunt, atque ex ηs ratiocinemur, similia etiam
Quoniani, inquit,tanta est inhonestis ac iustis rebus atque etiam bonis quae apud homines sunt,ambiguitas,ut nulla de illis certa opinio,nullus consensius inter eos sit: si eliznos cum de huiuicemodi aganaus,nessi exacta aliqua & Qbtili inuestigatione,sed rudiore quodam modo et crassiore,nein perspicue admodum,sta sub adumbrata quadam figura tione verit ostederimus:acquiescere ac contenti esse his debemus. simili modo quia subi ae res necessariae minime Rint, neque eiusmodi,vr eodem semper Qirsu serantur,sed pie, runque eueniunt:demonstrationes quoque ex similibus propositionibus consita: atmindet con Ilusiones non necessarias,sed plerunque euenientes euadere necesse est . quippe qtu no cessaria proposita consequantur cuni enim N ea quae sunt θc quae sunt,non necessatio omnia vel sint vel fiant,sed quaedam reperiantur, quae quo minus perpetuo, vel sint vel sant, interrumpi coiisueuerint: efiicitur,ut illud rerum genus introducatur, quod quia Sceste di fieri alio atq; alio modo potest,possibile appellant.idq3 m tria diuiditur: in ea quae
plerunt: in ea quae raro: in ea quae ex aequo eueniunt. I ii necessariorum contemplatione scientia versatur quae etiam ipsa necessaria est, re ex necessariis necessaria colligit ac comcludit .in eo possibili quod plerunque fit,artis neu tum est, quae ex similibus propositio/nibus,similia,hoc est plerunque euenientia conficit circa id quod in aequilibrio consistit, re nihilo magis potest esse a non esse,ratiocinatio,atque eseetio fieri solent:quae cum su/dicatrices facultates sint, utrasque contradictionis partes aequo examine perpendunt ac libranciatque ex iis utra visa suerit melior,eligulit, altersque anteponendam censent. Id vero quod raro contingit,nulla facultas considerat: Eod veteres quia de eo reddere ratiosnem nullam poterant,fortunae & castri ascripsere. uia is ur res agendi ex illis sunt 'us noli semper,ied plerunque eueniunt,utpote impeditae aliquando & interpellatae: qui de
illis agit siue ut honestas vel turpes,sive ut iustas vel iniustas, siue ut bonas vel malas eas consideretris sane cum ex plerunque euenietvibus propositiones assumataralia etiam concludat necesse est.QMapropter siquis lautuseeniodi aliquid vel bonum vel honestum vesiust uni esse probauerit, licet aliquando etiam mentiri deprehendatur: non est tame ob id, modo vera plerunque oratio eius sit,accii statione dignus existi naandus. nam neque ex neo cessariis, que necessaria colligit: sed eiusmodi,quae noniaunquam ct interrumpi,fc esse alio modo possint.Pingui autem minerua dixit,ad necessariarum demonstrationu subuli talem: adumbrata figuratione ad perspicuitatem & euidentiam respiciens: ostendamus vero ad demonstrationem opposuit .demolistratiom.&ostensio, idest απsse ἱis αβςi 3 eo diu sit,ci illa perib rn re cenam quisitae rei manissistationeni nobis facit:hρα obscurius
50쪽
obseurius quibusdam quasi figurationibus,atque.imitationiblu,seu significationibus res
exprimere coiiatur.illud vero cum inquit de iis quae 'plerunque eueniuit ad necessaria speetat: propterea q, neces Iariorum ordo nunquam, Orum aliquando interr i consueuit. subtilis autem demonstratio ea est,quae ad prima us p dc medio carentia principia ascei constat ratiocinatio,nihil aliud ei test demonstrationis figura atque imago videtur: cum non solum ex illis quae per se sunt, di primis ac medio carentibus causisq; conclusionis nor o conficiatur,sed ne ex illis quidem quae ex huiuscemodi alijs fuerint conclusa.
Eodem modo etiam unusquisl debet ea quae de aliquo dicuntur,admit
tere.est enim eruditi eatenus exactam in unoquoq; genere explicatione reo
quirere,quatenus pati rei ipsius natura potest. Nam Sc mathematicum sua. sionibus utentem approbare:& ab oratore demonstrationes exigere,simis
leuitium uidetur. Cum dixerit qualis in proposita re sibi esse possit dissertatio: auditorem etiam monet, quomodo erga ea quae ita dicta sint,aiseeius esse debeat:.inquit eodem modo ipsum
quoque oportere ea quae dicuntur,admittere,id est ita Ut dicuntur: ut intelligat neque ne zo cellaria ipsa esse,neque ex necessarias colle 'a,sed plerunque euenientia, a t. ex eisae conclusa: eatenusq; existimet recite ea se habere: neque necestarium quippiam in talibus ro uirat.regulam deinde quandam tradit,quousque in qualibet re exacta ac certa exquirena explicatio sit:cum inquit,eruditi esse viri,id est multarum rerum peritia praediti, eat mus in Unoquoque subiecto exactam explicationem requirere: quatenus pati rei milus natura potest.genus enim hic subiectu vocat. si vero eruditus is est,qui rationes unicuique subiecto accommodatas exigit: ineruditus Proculdubio ille qui cor rarium secerit,erit putandus. Unde id postea ibiungit: Γ N AM 5c mathematicum suasionibus vleiuem approbare: ei ab oratore demonstrationes exigere,simile vitium videtur.ymathematicus enim omnis tale habet subiectum,ut ea quae per se illi accidunt,ex necessariis, ac primis, ex ηsmao quae per se sunt,medioq3 carent propositionibus,demonstret.orator autem veI ex probas bilibus,vel ex iis quae videntur probabilia,subieerarum sibi rerum confirmationes facit, quae auditoris assensiam non vehementer mouent: Unde etiam quia tantum ad suadendum quomodocunque spe fi an suasoriae ac probabiles,non autem necessariae appellantur. si is tur aliquis sit,qui mathematicum suasiones afferentem approbet, neque ab eo demonsurationum neces litatem requirata oratori vero non acquiescat,si stradere tantum volu rit, sed scientiae esse strices demonstrationes desideret: is plane fc reru naturae aduersatur,
re imperitiam suam manifestat: quippe qui ignoret quo in huiuscemodi artibus iudicio Vtendum: idq; ab unoquoque in confirmandis si iis exigendum sit . quorum utrunque vitium est a recto ossicio aberrans. Nam Q ille qui in aliquo ita eruditus est, ut iudicare go rationes eius possit,ab artis vel stientiae illius prolatare diuersius sit: omnibus mire . illi enim satis est si experimento quodam solummodo didicerit,geometricas, verbi gratia,rationes ex talibus debere sumptionibus constare, at* ira colluctalesq3 conclusiones conficere:at ita possit iudicare,an is qui vel geometriamuel geometricas ratiora profiteatur: ex talibus atm ita ratiocinetur,talia, concludat.artifici vero geometrice quoque operari necesse est:easq; demonstrationes ast irre,quas scientiae subiectum postulat. Idem de unaquaq; arte dic scientia existimandum est.
Verum unusquiser ea recte iudicat quae cognoscit: at p eorum bonus tu,
dex est.unamquDp igitur rem bene iudicat,qui in ea: abGlute uero omnia. qui in omnibus eruditus est. Ex tribus prooemiis quς primo huic moralium Iibro praeposita sunt,hoc est tertium: ubi declarat qualem oporteat esse auditorem eorum quae hic dicentur,nam quia superio