장음표시 사용
281쪽
templum Terraeinae statuat, palam tamen est eum loquii tum de hae aede, quam Terracinae posuit, quod sua aetate Circeio everse, ager ubi delubrum erat ad Terracinenses spinaret, uti superius scripsimus. Porro suspicor servos in eo templo libertati donatos , fronde coronaiatos incestisse, & aedem circumiVisse, quod haec esset selemnitas, qua Lacedaemonii , qui id templum condiderant, servos mancipio eximerent,telie Alexandro Gen. lib.q. cap. I O. , qui addit in hac aede non . solum servos, sed de addictos ex compedibus, & ergastulo, libertorum munia accepisse. Templum illud Feroniae ab Hannibale spoliatum, ut mox dicebamus , in Capenatibus statuit Silius Italicus in libro 13. ubi haec habet:
Diles ubi ante omnes colitur Feronia luco , Et facer bume tatsuvialia rura Capenas: Fama est, intactas longaevi ab origine Fauni. Cretisse in medium , congestis undique donis Immensum per tempus opes, lustrisque relictum Innumeris, aurum solo servante pamore Haec avidas mentes, in barbara corda rapina Polluit, atque armis contempta pectora Divum. Sunt qui memorent id fanum commune fuisse Latinis, Sabinis. que; quemadmodum enim templum Feroniae in Sabinis, quod Lacedaemonii, qui primum ad Circejense litus appulsi fuerant, construxerant, commune fuit Sabinis, de Latinis, e quorum Regione in Sabinos Deae cultus, & Sacrorum ritus invectus fuerat, uti diximus Lib. I. p. IX., ita facile est istiusmodi aedem, quae erat aliarum mater, Meaput, Sabinis fuisse communem, quod Tiraquello ad Alexandrum lib.q. cap. Io. Gen. arrisit, mihique etiam: quamquam id pro certo non habeam, εc sciam Tiraquellum templum Feroniae in Sabinis cum illo confudisse . Planum attamen putarim, Sabinos hanc aedem vetustissimam, a qua Feroniae cultus in eos propagatus erat, frequentasse. Hinc intelligitur lapsus M.Antonii Sabellici, viri alioquin eruditis 1- mi, qui in adnot.ad lib. II. Livii putat aut Livium, aut Dionysi untia, vel Ptolemaeum errasse, quod Livius aedem Feroniae ponat in Sabinis, alter in Latio sub Circejo, ultimus in Hetruria, in quo etiam se invol-
282쪽
vit Cluverius lib. 3. pag. Io I , quandoquidem sub Soracte monte ,& Septempedae , ac apud Trebulam Metuescam in Sabinis fanum Fe roniae fuit, atque in Tuscorum mediterraneis. AEdis Feroniae sub Sotaracte meminit Strabo lib. s. z ejus apud septempedam in Sabinis cippus apud Gruterum pag. 3o8.
C. FCELERINAEF L A M. F E R O NMUNICIPI SEPTEM PL TIFENNIVS FELIX MARIT OPTIMAE
ex quo arguitur foeminas Sacerdotes huic Deae ministrasse. laus apud Trebulam Metuescam mentionem facit vetus inscriptio reperta in ruderibus templi apud Fabretium Inscript.cap.6.num. S8.pag.q3 3.sic
PESCENNCOLOMNAS III DE SVO DAT FERONEAE ET CREPIDINEM , ANTE COLOMNAS EX LAPIDE
AEdis , & Iuei Feroniae in Tuscia meminit Ptolemaeus Geograph.
lib. 3. cap. I. tab.6. Europae , ubi Commentator rite Petram Sanctam
in eius nomen successisse adnotat. ita enim habet Tabula Viterbiensis apud Gruterum pag. CCXX. Petram Sanctam olim fanum Feroniae, cujus Tabulae fidem optime vindicat Holstentus adversus suspicionem de ea ex caeteris Annii interbiensis figmentis Cluverio obortam in notis ad pag. 3 6q. linea 36. Ital. Antiq. De qua vero AEde in Sabinis Livius , & Dionysius infra relati verba fecerint , anceps est quaerio. At Fabretius loco jam adducto existi-
283쪽
existimat eos loquutos de templo Feroniae apud Trebulam, cujus ma gnificentusima rudera nunc quoque visunt ut , id enim a Lacedaemo niis, qui in Pometinum agrum primum appulsi fuerant, conditum,& commune ob id fuisse Latinis , Sabinisque autumat: cui libenter subscribo, de fateor errorem , qui irrepsi Lib. I. Cap. IX. r.ubi scripsi hanc aedem Latinis, Sabinisque communem tu Soracte positam, nam Soractes mons in Faliscis,non in Sabinis fuit. Me.fefellit Strabo lib. ., qui aedis Feroniae in Soracte, sacrificii, & conventus statis anni diebus meminit, quum locus Strabonis mendosus proculdubio sit, referens enim ille sacrificium in ea selemnitate factum , quo Sacerdotes nudis pedibus prunarum ardentium struem illaesi perambulabant, intelligi
omnino debet de templo Apollinis, & de ejus Dei Sacerdotibus in Soracte, de quibus Plinius lib. .cap. 2. haec habet: Haud procul urbe Roma in Faliscorum agro familiae sunt paucae, quae vocantur 'rpiae , Sacrificio annuo , quod fit ad montem Soractem Apollini ,supeν
ambustam Iunisruem ambulantes, non aduruntur, in ob id perpetuo Senatus Consulto militiae,aliorumque munerum vacationem ιabent. In eadem pene verba Solinus cap. 8., Virgilius etiam lib. 1. AEneid.
Summe Deum, fancti custos Soractis , Apollo : euem primi colimus ; cui pinetis ardor acervo Pascitur: in medium , freti pietate, per ignem
Cultores multa premimus vestigia pruna ;Da, pater, hoc nostris aboleri dedecus armis . ubi Servius, 3c Uirgilii imitator Silius lib. s. Se 8. Ex tot tantisque auctoribus dilucidum fit sacrificium, quod in Soracte Feroniae factum scribit Strabo,consuevisse feri Apollini: neque facessit negotium quod plerique id sacrum in Soracte, non sub Soracte factum scribant: idem
enim prorsus utrumque valet. Merito igitur Strabonis exemplaria hoc loco corrupta suspicor, Sc vereor Strabonem errasse, sacrum Apollinis in Soracte attribuens sacro Feroniae , cujus aedem , & lucum sub Soracte vere fuisse probat Holstentus notis in Cluverium lib. a. pag. 67. ultima, ubi sub eo monte uno circiter milliatio magna apparere vestigia templi Feroniae sci ibit, atque ex Frontino, & veteri Inscriptione Vaticana eum locum Lucum Feroniae dictum proditi at-
284쪽
que isthaec vicinitas ansam Drtasse errandi Straboni praebuit. Quare Livius, di Dionysius aedem Feroniae in Sabinis, Latinis commune statuentes, haud potuere loqui de aede in Soracte, in qua nulla Feroniae erat, sed milliario longe a Soracte in agro Capenati , quod Fabretti opinionem manifestam ficit. Hisce positis, videtur parum vera opinio, quam supra probavimus , quod scilieet Hannibal nostram aedem depopulatus fuerit; quippe si Trebulae aedes erat Feroniae, constat ex Servio ad lib.7. AEneid. ia
Una ingens Amiterna cohors , priscique Ruirites
manus omnis, Oliviferaeque Mutuscae.
Hannibalem propὸ eam urbem populum Romanum ferὸ delevisse: en verba Servii et oliviferaeque Mutuscae: Haec Trebia postea diritas iquam modo Tribulam dicunt:apud quam Hannibal deleGit populum
Romanum , quod delirium grammatici dixerim, nam Trebia, apud quam Hannibal exercitum Romanum memorabili praelio fudit, fuit amnis ex Apenninis jugis in Padum apud Placentiam defluens, uti ex Livio, de Romanae historiis Scriptoribus constat. Virgilius vero eo loci de Mutusca, quam Trebulam, seu Trebiam Mutuescam, seu Mutuscam dein vocarunt, cecinit. Hanc antiquis Tribulam dictam notant Cluverius lib. 2. Pg.683. &Holstentus notis in Ital. eiusdem eadem pag. linea et 7.q3. & s. , unde Servio ansa in errorem labendi data. At quaenam Dea esset Feronia operae pretium est inquirere. Dionysius lib. a. tradit id nomen datum Genio ab aequorea delatione uti explicat Sabellicus in lib. I i. Livii. Varro superius adductus opinatur eam Deam Fidoniam dictam, idest libertatum numen. Idem Di nysius lib. 3. reserens aedem Feroniae Sabinorum a Spartanis iisden qui nostram aedem condiderant, constructam, haec habet: Fanum est quod Sabinis aeque ac Latinis summa religione colitur, sacrum Deae
Feroniae,quam Grecisua lingua, alii anthepboron idest florigeram , alii pbusephanon fidest coronarum amantem , alii Pbersepbonem
idest Proserpinam, seu ut Oiselius vertit ferentem unius anni pr ventum vocant . Servius vero ad lib. 7. AEneidos nomen Deae ait I unonem, uti patuit ex ejusdem verbis superius relatis. Alii ex Dionyso
285쪽
nysio Deam florum a Iunone diversam credunt, inter quos Oisellus
in ThesNumita. antiq. ad tab-8. n. q. Reintain inscript. 3 I. class. I. ex istiusmodi inscriptione et
eam putat a Iunone diversam, cujus oppositum evincit sequens iam apud Sponium in miscellan. pag. 8 3.
L. F. S E C U N DAEDE M. SIGNUM. PORTIC U S D. P. S. D
quae opinio mihi arridet, quicquid autumet Reinesius, qui quamquam ex notato cippo educat Feroniam a Iunone diversam, nihilominus I pis potius indicat duplex epitheton Iunoni datum, Reginae scilicet, Se Feroniae, quemadmodum Iunonem Reginam, fluoniam, & salutarem dictam scripsimus Liba. Cap.XIII. pag. Is 8. Hoc idem ex verbis Livii elicitur, is enim lib. 2o. cap. I. rcen mirorum , inquit, monitu decretum est Iovi primum donum fui. men aureum pondo quinquaginta fleret unoni, Minervaeque ex arta gento dona darentur , in Iunoni Reginae in Aventino , Iunonique s spitae Lanuisi majori vostiis sacri'Paretur, matronaeque pecunia coluta, quantum conferre cuique commodum esset , donum Iunisi Reginae in Aventinum ferrent: quin-Libertinae , vi ipsa unde Feroniae donum daretur pecuniam pro facultatibus suis eonferrent. Hinc scimus triplex epitheton datum Iunoni , scilicet Reginae , Sospiatae, & Feroniae, nam post trinam Iunonis mentionem, prioris scilicet , quae cum Iove, & Minerva communiter colebatur , Sospitae , & Reginae; Feronia quasi altera quarta Iuno recensetur. Porro cum Servius ad lib.7.Kneidosjam relatus prodat in hoc tractu Campaniae sub Circeiis cultum Iovem puerum, & Iunonem Virginem, Feroniania dictam, res in propatulo est , quippe Servius optimὸ calluit ritum, de
286쪽
nomina Deorum, de asseruisse videtur templo Feroniae idest Iunonis V irginis sub Circeis a Spartanis condito, respondisse aliud Jovis pueri;& imberbis Τerracinae positum . Ex quibus opinor patere, Feroniam Deam in templo, de quo verba fecimus cultam, eamdem &Iunonem, Feroniam dictam a taendo,, quod .Lacones e mari egressi voti compotes facti, ad eum locum ope Iunonis delati essent, uti eleganter probat Fabretius Inscript. cap.σ. pag. FI ., dc quae sequuntur , Atque haec satis sint ad id templum illustrandum . b
cet quorum nam illae fuerint, ignoremus. Certe venationibus olim frequentatum fuisse Circe; um, Polybius testatur, qui in excerptis Legat. cap. II q. pag. 9q6. se ipsum saepe isthic venari, solitum scribit, & Regem etiam Demetrium. Sunt quippe in planitie prope id promontorium sylvae , ω nemora venationibus. aptissima . Erant & Iactucae in istiusmodi agro amplillimae, Sc Ro-imae in deliciis testimonio Plinii lib. I9. cap. 8.: Abundabat. proximum Circeiis mare ostreis substantia nigris , de tella , multumque laudatis ex Plinio lib. 3 a. cap. S., & Iuvenali satyra q. , cujuS carmina alibi retulimus: Ex epistola I o.Ciceronis ad Attic.lib. Is .apparet eundem Atticum , & Ciceronem ipsum illuc saepe divertisse; Caesares etiam ut patet ex Martiale lib. II. Epigr. 8.
Caesar in Albanum jussit me mane venire , Caesar Circeios: Item ex Suetonio in Tiberio. Quamobrem animi haud pendeo asserere, Circhensem agrum villis Romanorum, de quidem illustribus, olim ornatum suisse. Inter has ii signis proditur villa Liciniae gentis . Eam fuisse aiunt eruditi in situ , ubi nunc lacus Fogliani: ubi fuisse Luculi rum delicias fama est ad nostram aetatem producta e perperam tamen , quum pateat ibi non Luculli, sed L. Licinii Murenae magniticum Di siligod by Coosl
287쪽
cum rus positum , at cum Luculli, & Murenae ex eadem essent Licinia gente, facile erratum est . in agnomine . Id apparet ex loco Varronis de Re Rustic. lib. 3.cap. 3. ait: Nosera aetas luxuriosa propagamit leporaria , ac piscinat protulit ad mare , in in eas Pela gios greges piscium revocavit; Non propter bos appellati Sergius Orata, Er Licinius Murena mis enim propter nobilitatem ignorat piscinas Pbilippi, Hortensii, in Lucusiorum Ex h s Varro nis verbis educitur piscinas Sergii , N Licinii ea arte factas , ut
maris aquae, & fluviales illas abluerent. Itidem eas constructas Uamronis aetate, & sic a L. Licinio, qui Consul fuit cum D. Iunio Silano anno V.C. DCXCI. pro quo Ciceronis extat Oratio . Is itaque Murena dictus est a pisce nobilissimo, quem Graeci Muraenam appellant, quod Muraenarum ab usque freto siculo inter Rhegium, Messanam in Latium advectarum , Vivarium fecisset: unde miratur Fulvius Uriasinus in Licinia prima , cur Murena, &non Muraena potius servata Graecae vocis orthographia scriptum ab antiquis fuerit. Husdem rei meminerunt etiam Macrobius Satum. lib. 2. cap. II., & Plinius lib. 3 3. cap. 3. In Latio, & tota ora ejus regionis nullus apparet locus, qui magis Varronis testimonio consentiat, quam iste, quem lacum Fogliani Holsterius, Κircherus, & vulgus vocitant: nam illic visitur in maris litore piscina circuitus fere trium mille passuum, in quam intrant aquae fluviales , maris etiam arbitrio piscatorum , cum arte ita haec piscina constructa fuerit, ut pisces maris in eam admissi, obstruso piscinae ore mare versus, egredi amplius nequeant. Lacus, hodieque dicitur, quod loca in quibus vivi pisces coercebantur, olim Iacus, &stagna dicerentur, & Varronis aetate piscinae, si eidem Varroni lib. 3. de Re Rustic. cap. 3. creditur, Piscinas ille, voco eas,
quae in aqua dulci, aut falsa inclusos babent pisces. Piscina hodieque est magnifica, quam nobilis Cajetana gens Circeiorum domina
mille, & quingentis aureis quotannis locat. Rudera priscorum aedificiorum circumquaque hunc Iacum ap- Hrentia , Se vivaria piscium, arte facta, ostendunt, id Romanorum opus fuisse, de Liciniae gentis, quae nullis parcebat sumptibus , ut immortalitati Villas suas donaret . Nunc diruta praetoria jacent, Nymphaei amnis aquae a Bonifacio VIII. per Setinorum agros ductae in
288쪽
in lacum non intrant , Nymphaei ostia , olim dicta Clostra Romacna , nempe claustra quaedam ostio Nymphaei apposita contra vini maris, arena oppleta sunt Imistento in Cluverium ad pag. 992. lunea qo. teste . Et tamen is locus deliciis affluit , nam praeter situm mari proximum , ibi coercentur pisces fluminis & maris, hyemeque tanta eo loci avium est copia , ut piscari simul , & aucupari liceat, Min lacus extremitate apros consedere. Itaque aetate Licinii, qua piscina aquis Nymphari replebatur & maris , Clostra Romana faucibus ejusdem haerebant, aedificia erant illic splendidissima , & Astura oppidulum villis Romanorum celeberrimum tribus mille pass1bus a faucibus piscinae distabat , locus is procul dubio fuit perquam insignis ob piscatus, venationes , praetoria , & Muraenas pisces , quos Romanis tunc sola haec piscina suppeditabat: ex qua aliqui suspicantur Caesarem populo subministrasse sex Muraenarum millia, quae una caena Aphricano triumpho exhibuit ex Plinio lib.9. cap. F., qui
tamen disertissime narrat tantam Muraenarum copiam Caesarentia
emisse a C. Hirtio, qui in Villa sua simile vivarium fecerat. Hinc hallucinatum puto Κircherum in suo Latio, ubi lib. q. cap. I. scribit hunc lacum dictum Pometianum ab Urbe Pometia eidem propin 1 qua . Turres in hac Villa assurgebant, quas posteritas Turres albas vocavit. Sic in Geographia Anonymi Ravennatis lib. . pag. a. I O. ἀ&lib. s. pag. 2 q. cujus Verba retulimus superiori capite, inter Circejos, & Clostra Romana locus dictus Turras albe describitur, qui Gius adamussim congruit huic stagno posito inter Circejos, & Clostra
Proxima huic fuit Villa , & Piscina Sergii Oratae, quam suspiacor positam eo loci ubi nunc est lacus Sanctae Mariae, profundisI1mus,& conterminus sinui maris magno, & pulcherrimo , quem vulgus Porto di appellat, eademque arte facta , ut fluviales, & maris aquae illam alluerent . Visuntur illic ingentia rudera priscarum aedium, praesertim in margine lacus si l vis haerente. Illam fecisseajunt M. Sergium ex Consulari, & nobilissima gente, qui Orata dictus proditur , quod illic Oratas pisces coercuisset, teste Varrone superius a ducto. Id ipsum reserunt Macrobius Saturn. lib. 2. cap. II. Plinius lib. i. cap. q. Valerius Maximus lib.9. cap. I. quamquam Festus de
289쪽
verbor.sgnisc.voce Orata aliter scribat: Orata, inquit,pi is appellatur a colore auri, quod rustici orum dicebant, ut auriculas oriculas: utque Sergium quenda praedi item , quod duobus annulis aureis, in grandibus uteretun , Gyatam dicunt appellatum : quae longe diversa sunt ab iis,quae Varro , & Macrobius dicunta quare malim Varroni, qui ea, vel Foxiina aetatealixit. 'credere, quania Festo, qui recte eum piscem appellatum ait a colore auri. Hinc Martialis hunc piscem Auratam per diphthongum appellat lib. I 3. epig. 9O. a Non omnis latidem , pretiumque orata meretur. , Sed cui solus erat concha Lucrina cibus Hanc piscinam priusquam Licinius Gum inivarium Muraena.
rum fecisset, a Sergio in istiusmodi situ locatam patet ex Macrobio libro laudato cap. II. Hic est Sergius Orata , qui primus balneas phnsiles babuit, prῶmus ostrearia in Bajano loca it , primus optimum saporem ostreis Lucrinis ad ricaiat: fuit autem aetate rassi illiuι inferti , qui quam gravii , inferius habitus sit, Cicero docea quo sit Fogliani vivarium ad similitudinem alterius Sergii factum. Nec est fur aliquis arbitretur ex eodem Macrobio conitare piscinas jam dictas Romae fuisse, ea miri Macrobii verba: Arcessebantue auiatem muraenae ad piscinas nostia urbis ab usiue freto Siculu, quod Rbevnum a Messen, respicit, applicari debent piscinis locatis in litore maris Romae proximo ; nam neque muraenae, aut Oratae ali potuissent in aqua tantummodo fiuviali: de quum pateat ex verbis Varronis jam relatis utrumque Sergii Oratae, & Licini j muraenae vivarium hiaris, & fluviales aquas alluisse, id mihi suadet Sergii piscinam,& villam in loco jam dicto locatam, nam visitanti litus Romanum nullui occurrit situs magis appositus, & Varronis verbis accommodatus , quam iste: licet satear neque hujus rei famam, aut certum resti
monium antiquorum superesse. i . . : i
' Habuit quoque in istiusmodi agro villam Procilia gens, uti pa tet ex lapidibus priscis etassis Ligorii aetate non proeul ab Appia, in Via, quae divertebat Circejos. Cippos resert Ligorius in MM.intho-
290쪽
GENIO CONSERUATORIS A C R V MM. PROCI LIVS THORINUS. TABULARIUS A RATIONE POMPTINA
Procilla gens Romae plebeja nobiles gessit in urbe Magistratus, quemadmodum habetur ex fastis CapitoliniS, atque. ex hocce saxo apud eumdem Ligorium verbo Roma,titulo de Foro transitorio.
I o . U I. O. M. D o L I C H E N Ο SEX. PROCILIUS SEX. F. PAPIRIANVS PRAER VIGILUM UOT SOL U. L. M D E D I Q Κ A L. A U G. T A E LDOMITIANO AUGUSTO XUI.M. VOLUSIO SATURNINO II. COSSSutdicit Ligorius , sculptos dicto lapidi Circeiis effosso infante
duos, masculum foeminam se deosculantes, ut alluderent dedicationi factae Prosae Deae numini parientium ex Aulo Gellio Noch. . Attici lib. I 6 . cap. as. & Genio quem credebant pueros genitos suscipere, ac tueri, si Censorino lib. de die Natal. cap. s. fides danda est .: Haud procul a promontorio & oppido Circeiorum fuit MVilla Manctii Nyctei Liberti, & Procuratoris Augusti a ratione Pomptina , quod probat sequens lapis illic effossus , & ab eodem Ligo