Questiones et decissiones physicales insignium virorum : Alberti de Saxonia in Octo libros physicorum ; Tres libros de celo et mundo ; Duos lib. De generatione et corruptione. Thimonis in Quatuor libros meteorum. Buridani in Aristotelis Tres lib. de

71쪽

b. t dari per notum:et quietem: et percolis quen Ecum escta diffinitio stitiata per durusinoai:sequaturetc.e Quartonii lum absolutum debet diffiniri per respectivum: sed naturacst quid absolutum:et,priticipiunt est quoddam raspectis num ergo inaior est vera ex eo quod respectivum nec est stantio nec differetitia et esciitiale absoluti: sed quod natura sit absolutum patet quia omnis natura est substatis: et Looc est quoddam abso ut ne principiunt autem dicitur retatiue adpuncipiatum:ergo clauinto nullum positiuum debet dis nutri per priuatilium: sed natura est quedaain positiuum: quies autem pullativum:est enim priuatio motus: ergo nastura non debet diffiniri per quierem .maior est nota ex eo diffinitio debet dari pcrpotiola sexto topic sed priuatio noest notior positione: quia habituo non cognoscitur per pria uatiotim sed econuersore,uuatio per habitum cogitescitur. Uexto nullum idem cit principimii oppositorum:Midem inquantum idem semper natum est facere idem: scd quies et motus sunt opposita .ergo natura existens eadem non est punc pium motus et quietis .iet confirmatur: nam impos sibile est quo si idem inquatum idem moueatur et quiescat: ergo inspossibile est quod natiira simul sit puncipium modi

quod est finis non

uendi et ci

t tonisaei per consequens inon est piiticipium mouedi et quiescenducidus opponim dicitur in diffisi itio enatu re octatio quies nil iten: ergo niliti est petiticipiti micius: nec per codisequens aliquid est puircipium quiescelidi: clituo oppositutam dimini estis diffutitione statum cisio et c.

I ii oppositum est Aristo in secundo: trab

crutti tui mo In questione punio videndutii est de expositione diffinitionis nature. Seeundo videndum est quomodo predicta diffiititio conueniat nature celestis secundum hoc erunt duo articuli et c.

Quantum ad primum scimum: quamuis

hoc nomen natura stippota sit pio substantiae scilicet pio ma teria et mnnamon tamen est in medicamento substitie: quiarionsistit ficat substantia in absolute se alii ordine et iii respectu admotiam:et quietem naturalem:cuius talio substantia est puncipium activum et passivum: et propter boc ita tura

est in pie dicamento ad aliquid sicut est hoc nomen pater. Ex quo sequitur quod si per imaginationem minia lapidis

conseritaretur separatas Iapidetquod ipsa deberet esse nage prout natura alicuiuo dicitur smentia eius: tuticilla forensa separa tabenediceretur natura: eo modo quo dicerem' deum esse naturam: sed boc est lar accipiendo: oenomentiatura Isto dicto accedamus ast expositionem et declara:

pi edicta diffiitit ne dicitur tinctium et inlita et

restassignari dupliciter Iet primo - - n, idem significent: tameli quia o

notio is ignificationa alteriu3lpse ponitis adpo nomin; ac si vellet mi uni exponere per reliquum:et ex hoe patet qualia terstile illigatio ire poniturpitricipium et causa. ilia rasilo potest esse quod per ista nomilia Tristo . vult nobis exaprimere duplicem naturam scilicet materiam et Somam ita quod per principium vult expii mere materiami et per cauttam fornirenet si dicatur: qiuod nulla natura sit materia et Dima me oportet cxponere perettsed per vel ita quo e dicatur natura est principium vel causa:et cum otii ne piincipitiuum et v pastituunt: ita quod dientur natura est principium pastitium ausa activa mouesidi et quiescendi. et hoc besne notatur per ista participiaclio uendi et clitescelidi futuri temporis. Exlhoc saluentur tuite alique it e : qtium lapis proiicitur star minusa rura lapidio c

pidem natiiraliter etipitiis

quod potest mouere Ia:

lapides laturaliter. Et

ulterius tendit in quod iii predicta diffiititio ire sonitur iret pio et lapidein sursunt: nam vitio tale sit principium

motus istius lapidio:noii ta inen propter hoc est natura la pidio: quiano est in lapide seu i ii illo quod mouetur: sed est

extrinsecum cius.Similiter qu dicitur : per se: lgoc diciturast differentiam causarum per accides motu oriaturalisvel quietto:eiqirum dicitur: primo: polutur ad disseretiana qualitatum motiuarum: sicut si migrauitas aer leumao: qire quanto sint cause per se movendi et quiesccii di eluditi quo sunt: non tam ii sunt cause prime iiec principalee: sed instrum a taleotcausa autem principalio istipsa natura: puta forma substa sitialis vel materia ipsuso gravio: vel letitor ita quodie primum coli tradit i per se. deinde ponitur:lion stelin duaccidens quod debet cste determinatio illius quod est per se:et ponitur ad differentiam quarundam artium: qtie mauis sint principium motuo illius: in quo sunt: ta ineri quia sunt in illo secundum accidetis ideo non dicii titur nature illiuo: sicut aro medicinalis aliquis enim habetis medicina 3 potest perillain seipsum satiare:sed quia aro medicine est itali secundum accidens:*uio sit causa illivo hanationis montamen est natura tinuo:qilia non iis est ei per se:quoi, tameti requireretur ad hoc quod diceretur natura .Sic igit exposita diffinitione nature: potest sic exponi explicite: natura est piincipium per se et principium activum et passivum ilioue di et quiescindi eius in quo est per se: et non secim dum acciderio. Quia dimiliti orie sic declarata:patet quodn Sest nusgatoria: quia illa membraque viderit urtii dicta diffinitio

ne facere nugationein non refertitur ad idem: sed ad diueresa: ut Declararii inest. Tunc sit prinia concilino: ista pi edicta diffinitionarii re es colluentem data: per liuo scilicet per Irpriis cipiunticipes isserentia oscilicet Per alia postmisi diffinitioncitature: que suffieicii ter natura distinguuiit a quocunq; alio:cum quo dictur conuenire. co firmatus nam predicta diffinitio explicat totum conceptum nature: et per coiis ueno est horia.

pliciter capitur riaturale: utio modo piout disti sigilt tur cotiira lupernaturale et sic non accipitur in proposito. eclido modo accipitur providisti tiguitur contra voluitiari ut et sic iterum non accipitur in proponto. Certio istodo capitur prout distinguitur contra violentum:et non cotra it itaqliod inest alicui preter natura . sicut motuo circulario illest igni preter naturam in spigera sua. CZeculi do nota quod celum suillitur dupliciter: viro modo excludo ido morarent: alio illo docuni inclusione motoris .cTunc sit prima coclusio: q, accipiendo celum secundo modo motus celi est natus ralis accipiendo naturale tertio modo tetcuiu iac conclusio ne patet pie dictam diffitiitione vere competere nature celi propter boc metuo motu occi naturalio: sedito trimet natu ratio iusten et a natura que est principium moliendi et quiescelidi per se punio: culo in quo estumn secuti diim acciderio hoc igitur probatur:qusam otiiocesi est active aniolore inet tritis oceli accipiendo celum cum inclusione motorio: ciis ius primipium passi uti est ipsum celum : accipitii do ei lutii cum exclusione motorio. Est tame sciendia quod natura motitia celi non solum est principium mouesidi celum circulariterised etiam est principium quiescendi celum i si loco suo in quo cst:et nutam receditiunde celum totale semper uiati et in

eo dein loco inuis secuti dii eius partes mutet iocum. S eundo piobatur coisclusio. motus celi est perpetuus: ergo aion est violentiso:qiii nulluvioicii tum perpetuum pii moceli: ergo est naturatio:prout naturale distinguitur contra violentum. Tertio motus celi piiiicipaliter inteii diti iralia tura: sed in istio inferioribus non interissimi priticipali terino tuo: sed principalirer intenditur quico: et motiis profipter quiete:ergo motuo celi est maxime naturalio accipietidotiaturale predicto inodo. 3 diceo.sic seqlieres in in fine deberet esse velociolo in piiiicipioni matur consequetia: qi motu uaturale velocitari in fine solii conuertit motibus nauturalibus rectis: sicut sunt motus stirium et itio tuo dcoisui: fed iioniti naturalibus circularibuq sicilici celi.

Ad ratioties. Ad primani patet ex questio

ne solutio quia oliendebatur pledicta diffinitione non esse nugat 'iam. Ediculi dati maturant rei dono: ct qui mhatis di quod no competit tiature:imo dicitur quod sci sicutta in dicebatur natura celi non est solii causa iliouclidi: sed quiesceri di

72쪽

quiescelliti iri loco iii quo niouetur circi ilariter a quo nunctrecedit et qirum dicebamir de natura terre totali:dico quod iratura ciuo est pruincipi uin acti immisi motuo: et rion solus quietis.et uin dicebatur semperquiescitulego: mae tua et gis credo quod semper moueaturiunde imagistor: quod citin edietas terre fit eque grauio ut est altera et curia viii earii fit ablatio:quod tunc vita earum fit grauiori et mouebitur pellcndo alia in tam diu quod celitru ni totius grauitatio fiat medicin mundi: quia alique partes terre cuiluuijs cura retitibus ad mare stulit et potiant de terra exvita parte ad marestic terra exuria parte fit grauior tantia: quod semper alia et alia pars terre est in medio mundi: et pellitur versus nod: in latitu inq; aliquando terra que erat in centro: nunc est in superficie et econuerso. Laist probatione secunde partio:Dico quod non conuenit grauitati:nec leuitati: nec calo rinaturali Suis hec omnia sint puticipium iii trinsecti mo tuo et quietio: non tameti sunt principia principalia:sed indisti unientalia:etlhoc notabatur perii punium: in diffinitio: ne nature.de arte vero cantandi et saltandi dico quo a non

sunt principiat notuum sed belle sunt principia talio modi mossedi unde principium principale est forma:sed talis modi cantandi: et talis modi saltata di principium:bene est ars.cEt tunc adprobationem tertie partio: dico quod Suicinatura non sit semper principium motus tet quietig: est maemen semper principium actiuuin et pastiuum motus et quietici: et laoc notauit perlis mouendi et quiescendi: que partis cule sunt paerticipia futuri temporio. EDd tertiam concesdo substantiam non debere distiniri periaecidentia : et cum

dicitur omnio natura est substantia:cocedo.tamen stat hoc nome natura esse de predicamento accidentis: quia est no, meneonnotativum ut pilus dicebaturi et ideo eius diffiniatio potest dari per nomina de predicamento accidentium. Erid quartam cocedo quod nullum absolutum debet di finiri per respectilium t et tunc dico auod boc nomenatura non est abso utum:sed respectissum: vis bene supponat preme est significabilis per nomen absolutum. CAd quinretam dico quod nomen priuatiuum non est pilus notum

cui priuatiue opponitur: nil illaminud tamen potest esse nostilius positivo: cui tamen pilaatiue opponitur .et hic est in proposito de quiete:et naturae quia quies: Quis sit minus nota motu cui priuatiue opponitur test tamen otior nature cultio vatiue opponitur. Ad sextam dico quod motus alicuo isto: et quieonaturatio eiusdem non sunt opposita: quorunt natura est principium: Quia bene quieti naturali mot'viost lentuo opponatur:et quieti violete motuo naturalis .

ad coiifirmationem dico:quod Quis non sit possibile: idem secundum se totum simul moueri et quiescerer tamen in eo potest esse principium activum et passiimin motus secundit suas parteo: et quietis secundum se totum et sicut dictum est de celo Cina septimam dico: quod uis natura sit filiis unius mutationio: tamen potest esse principium alterius: secundum quod est demima. doctauam dico: quod quiequid dicatur de quiete: virum sit aliquid: vel niihil et saltent

natura est principium et causis eius quod aliquia quiescat

in suo loco naturali.

Ueritia r nunc sexto virum na

bene diuidatur in materiam et seret qui nulla natura diuiditur in materia3 et fora ergo questio falsa: coii sequentiat

cum nihil aliud a composito: sit compositum ex mat forma: iiiiii autem est in aliquo diuinibile quiner illi ponatur antecedetis patet ye se quo ad vir an partem. eundum diuisionem vocio in sua nificata: sed oc nos est sub eadem ratione scilicet quod utruncpeorum est pii licto pium mouesidi et quiescendi cilio in quo est persectitori se

cundum accidens vi Quarto nec materia mec forma est ri Stura:ergo questio falsa. arriccede iis probatur et quin natura dicitur qua sit tia scentia i ei uiu:stuc generatio rerum: ergo.

Autrito: sitiatura diuideretis riti in ateriam et folinam: hoc esset in materiam subitaritia leniret fotitiam substantia lem: sed l)oc est falsum:quia fortio si ibstantialis noli magici videtur emeres distincta a materiatq3 forma artificiali orande sicut forma artificiatio est tota substantia artificialium: ita videtur quod materiae staturalium sit toto lis habitantia naturalium:quod aliter et aliter est forinata: culin hoc quod in ipsa materia genes e tur aliqttareo noua multo magia videtur quod agenos laturale post materiam facere otii eris inode esse figuratam ab sae productio tae alicuisso ret De nostuo:puta forma substantialis.

oppositiun est Aristoteles in isto secun

do capitulo liuius tractatuo G si ista questio ineptii si opono aliqitas propositioncs:lacui ido movebo aliqua dubia et

solitam.

Ciantium ad primum sit ista conclusio pri

ma: quod materia est natura: que probatur sic: materie conipetit diffinitio natiire: ergo coissequentia tenet: antecedes probatiir: quia materia est cui competit puncipium intrin, secum passivum sui motus et quietic eius in cito est per septimo et non secundit in accidens quia eno naturale moueratur et quiescit ratione materieque est nubicctrum motus vel quietis .c Secunda coii clusio quod forma substatialis estnsitura:hoc probatur quia est principium mouetidi et qui standi primo eius in quo est per se et non secuti dii accidens: ergoaeonclusio veraeconsequentia tenet perdimilitione laetture.Sed dices videtur quod forma non sit natura: quia si sic hoc videtur propter hoc quia ipsae est principale activii 3 motus et quietio illi' cuilio est sed hoc est falsusn: quia principale priricipium citiust ibet motus est ipse deus .dcimo deo quod minia est natura non propter voc quod cst principale activum motus et quietis unodo ut Epitin' motor fit priri: cipale puricipium cuiuslibet motuo: et quietis: rion tame est principium intrinsecum: sed extrinsecum: nam piimus moditor cuiust bet quod mouetur vel qiuiescit est principiti 'triti secum. Tertia conclustio: nihi alma a materia: et a forsita in natura: hoc probatur quia nihil aliud est principiti in itisti in secum mouendi et quiescedi eius in quo est priino et per latet non iucundum accideno: ergo nihil aliud est itatura: et semper intelli gelido deforma substantiali. Iste reclusio nes sunt de mente Tristo. in isto sectindo capitiato predicto: in quo ostendit de quo dicitur hoc nomen natura: ubi solis 3 materiam et formam vocat naturam: ledeo posita vocat nareturalia vel habentia naturam: et accidentia vocatentia seracundum naturam. Ex hoc sequitur quod natura bene et sus ficienter diuiditur in materiam et folinam non ilitelligendo de diuitae reali sed logicali. Expie dictio sequitur: quo anultum acciden et est nati ira rnam iuillurn accideno est sub stantia ut dictum est:ergo nullum accideo est natura . Secundo nullum accidens est pardementialis alicui iis entior Ergo nullum accideno est natura. Tertioqii aratide vivi accides esset naturarea deni ratione quodlibet aliud: et per consequeno sequeretur informa artillatalis est et natura . et percosis tuens artificialia inquantii martificialia baberet in sepriticipium motuo et quietis quod est contra Bristote leni in isto sectindo.taueritio sequitii retro di inllii acciden oest principium intri secum principale passi iiii iace ac iuuitimo tuo et quietio: patet quia nullum accidens est ita tura . sequiturivi teritis quod nullii accidens est principale prodii cti uti malicuius effectum in eo forme substantialis: nem accidentalis: nani sic tunc est et puricipium principale actilium alicuius motiio:cuitis oppositum dictum est .sequitur vite

rius quod calidi tacition est principale productiuiam calos risiiec frigiditas frigiditatis.

Qualitinia ad secundiumst pristia diibit D

iio:na videret accidens postit cie principale ac timi aliciti' mot 3:nam si calidimo est et sephrata per imaguratione: ad

huc ageret:et cum ii non vides esse alitia principale pii iicipiti

73쪽

acliuii pieter agetitia superforamealiditao: modo qua raettolle telice et principale agetis:eadem ratione nunc quando erat iii stibiecto:ergo. Secundo videtur ae esset puncipale subiectu motiis mani posito pertinaginationeni quod graui tu essetaeparata a subiectoret poneretur sursum ipsa descenderet ut videtur:et talis descetis ustiori videtur esse aliua subiectu illa grauitas: er etc. Tertio lumen est prodiicituum calores: sed lumen ea accidens: ergo accides est prodii et uitalicuit .EQuarto albedo est accidens : et est pisiacipale agens spectet visibilis in oculo:ergo. Quisito uiam dicitur quod ignis inquatum calidus calefacit: moclo hoc non esset verum: ut videtur:nisi calidiim caet pilii cipale agens calefactionis:ergo. exto:nam dicit Urist. iii secundo degeneratione:quod qualitatu primarum queadam sunt activetet quedam passisse:modo hoc non videtur eme verant nisi accidentia esserit principalia agentia alicus ius actionis oeptimo sic illud est principale agen allaeuiuo effectus cui tales effectus Eslinitiantur: sed sic est de siliquibus accidentibuo: quod patet:quia quum ignis agit caliditatem in aquam: caliditas aque assimilatur caliditasti igni et non igni, ergo sic illud est puncipale alicuius actionis: d cuiud augmentationem iri teditur ve locilao actionio: sed sic est de ciuibusdam accidelibus:quia ad rennielitatio item caliditatis alicuius agentio intendi tur velocita et ipsius actionis: ergo. nono illud est pilii eipa Tageque in aliqua actioixe peties cuius proponiostem ad resilientia hi attetiditur veloci mo actionis: sed sic est de acccidentibus:quod patet:qui ast aliqilia calidusii agit in ali quod frigidum NIocitas talio actionio attenastur penes proportioitem caliditatis ad frigi sitatem. CDecimo siste non esieri miteretur quod idem sinuit frigefaceret et calefaeceret:coii sequentia valet demimae substantialiaqM.t lacinealefacit: ex quo caliditastaducte caliditatio non est ages priticipale et illa ita frigeficit: quia reducit aquam calcias clam ad frigiditatem etc. Vidista respddetur.pro quo no arandum quod solet distingui duplex agens:pviicipale et insiircinentale: inodo inoinni actione Minci galeago iis sub stantis:fiistrumentale autem potest esse aliqua res superast dita substantie sicut est caliditas in actione ipsius igitis: ve potestes equidam motus se habendis psius substantiri sicut est acuties ipsius cultelli : dicimus ei lim quod culte sitis incidit inquantum acutus: si enim non esset acutus troscinderet: vel saltein non bene. sto notato dico quod ad pii inum argumetum quod impossibile est naturaliter quod talio gravita a separaretur a substantia: sed cum hoc conturgat nuraculo scit uncialia non sunt accidentia: quia ec quid nominis accidentis implicat contradictionem accides este sitie subiecto: sest tune illa babelit se ad modum substantsct et tunc separans ea ambitalitia stippleret vicem substatibile:que deberet eme pii sicipale puncipium activum: vel passsivum talio motus seel quietio ex hoc patet quid sit diceti: atim ad primati et secundam ratiotiem. Eria tertiam deluinnie dico most non est agens principale sed istae amens tale calorig. id quaeriam similiter dico quod albedo non est principium adliue productivum vectet i sed stibilantisti inediante albedine tati tueatante instrumento. Enaquilitatu et sexta indicbsimiliter etc. e Ad septii ita in dico quod noli omiicillita est Ueno principale: cui similatur e fectuo .vnde aliquando effectus fabri assimilatur instruitieto sicut quando cum malico blitat malleum. Em octa

uain dico quod iron opolieto innel oc eme agetis principa laad cuius augmclitat sonem velocitatur actio, sed sufficit quod sit instrumentale: vitae cum acuties cultetit intendistor melius scindit:noli propter hoc acuties est egens pusicipale. Ita nonam dico: quoa non opoitet hoc este agens principale pelleo cuius proportiosi eiu ad resistetitiam attescitur velocitas: sed sufficit quod stit ageno instrumetit ale. Ea vltimam dico quodnoli est iii conueniens idem frigefacere virum:et calefacere reliquum etc.

Ad rationes principiles .Ad primam con

cedo quod nulla natura diuiditur in materianu et mimari: cani doctamelistat: odii laquestigiaificantur perdoc iam: men natura coniunctuim sigilincantur per ista duo nomina divisim scilicet materia et forma:etit Ocbet iii telligi quum

diciti quod ita tura diuiditur initiateriam et ii intain. et ex hoc patet ad secundam rationem. Ad olivo sttion propter hoc:hoc nometiatu ac si Auiuocum: ira in doctiorne nata imul: uio diu datur in osmum et trominem tabme est uni vocum . aquartam dico: quod tam materia: Isorma est rerum nasceritia:nam quodlibet rarii est generatio.dictu in est in pii ino duiuo: quod generatio aliqua do accipitur pro materiae:aliquado pro foma a. Ra quintam dico quod noli est simile deforina cultelli artificiatim et defore manaturaliumam propter mutationem minae artificialis: non tam latur interrogatio seu responsio lacta ad questione perquid: sicut bene mutatur ad imitationem fior ire substalitiaii .et quando dicitur amas artificiale potest disponere materiam sic quoa oumino appareat alia prius abs Iaductiorie alicuius de nouo: concedo: ergo hoc potest facere gens ita turale:concedo:sed tamen non hoc facit:vnde non

potest rem disponere taliter cy mutetur responsio facta ad interrogationem per quid nisi producat aliquam reinde nouo in materia putaminiam substantiarum etc.

se Questia. II. consequeter utrum

gnat Atristo. inter scientiam naturalem : et mathematicamll- sit bene assignata scilicet quod scietia na Ituralio dimitii permotu munathematica

autem non. Et purno arguitur sicci mall)e---niatica non differt scientia naturali:probatur: nam omnio scientia: altem l)umana est a nati ira pusta abiit tellectu:et cois firmatur:nam mathematica est de magilitudine tiaturali remo est scieritia naturalis . consequeristia tenet:nam hoc videtur sufficere ad hoc quod sit naturaelio:antecedens probatur mam omni magnitudo est natu, ratio:ex eo quod secundum quod dictum est primo: buiuo magnitudo non distinguitur: seu noli ponitii res distilicia a re magna:deinde probatur:stipposito quod scientia naturalis et mathematicaement scientie distincte quod adliue matbematicuotion differret a naturali uiam posito quod esset idem homo qui haberet scientiam naturalem tet niam inatteaimimici te homo esset mathematicuo: et non differaret a naturali:exco quod etia est naturalis quia habet sciet iam tiaturalem. Et infirmatur: omnis homo est natu ratismiathematicus est homo:ergo est ita tui alto:ergo iion disserta naturali .discursus est bonito: premime sunt vere:deniinciri notum est deae: sed de maiori probatur: nam omni homo est compositum ex materia:et formaret per conseque omni oboino est tiaturalia. Deinde .pbatur quod malua malicuo diffiniat permotum mam mathematicus diffinies circuluiiudicitqtiod circulus est figura plasia in cuino me dio est punctiis: a quo omne o linee ducte ad circunfierentiS sinit equaleci. ecce quatim in ista diffinitione ponitur die terminiis ducte qui est termitius connotas tinorum. Dein sde probatur quod non semper naturalis diffinit per moni: lia initaturalis con derat aliqua immobilia: sicut primuin notorcnu qui est omnino immittabilis:ergo non debet dissi, ni re ipsit in per motum.similiter naturalis inlinam materia conprderat: que nulluni motu nisibi determinat tergo dissiemens ipsam non debet eam diffinire per motum . similiter naturalis conpraerat de substant gnaturalibus:cum ergo ilionis sit accidens: et substantie non debeant diffiniri per

accidentia: sequitur naturalem non semper diffinire permotum.

yn oppositum vult Aristo .iii isto indo

tractatu .capitulo mino. cyn ista questione primo ponam aliquas propositiones pro expositione terminoin . secundo ponam aliquas conclusioneo ex quibus patebit remotisso.

Quantum ad priuatim stipponMum cstv

non est isti possibile de ea desii re habere distinctas notitia . istud clare patetmam de eodem postet haberi notitia:quod iit labrarium et ignotare quod sit scriptori ita de eodem pos set haberi notitiai quod sit scriptor: et igia orareqo sit tibiaariti A.Isto stipposito dico primo quod ad hoc quod aliqua scaelitia dicatur naturalission sufficit cylita natiirat patet hoc ita si hoc sufficeret:tmicoae humana scietis esset natu ratio.

74쪽

alis . ecfido dico ad hocmaliqua sciet a dicatur nata

rationion sufficitae puderet de rebito iraturalibus nasi fiet illic scient tamatigeniatica deberet dici naturatio Sed hoc est falsum: cori sequeritia tenet ex eo q=metitia mathei natica conladerat pro ornitibus rebus nitidi: con*derat enim ter in meo pro omitibus rebus mundi supponentibu G. E Tiridito dico q ad bocae aliqua scieti dicas naturatio: requiris et sufficit: qi de illis de quibus colim erat codderet aliqua quolitata tura est puncipium sicut motus et operationes ira turaleo. i. cosyderet ne terminis suppolietibuspio rebus naturalibus et inuestiget teravitos connotates inoli et opes ratioties naturales:et l)oc est codiderare de rebus naturalibus: secundum*sunt natura leo : et ex hoc sequi f*oco illiterim nidiculas termini naturales: quicdnotant motum vel in cutus conceptu includitur conceptus ipsius motuo. Illiam termiiudicunt matbematici qui non conotant motum sed conliotarit magnitumnem et mensuram.

Stimitu adsecuti dum sit prima conclusio

omnia termitiis spertineno ad scientiam naturale si perefecte debet diffiniri op3q in eius diffinitionc exprimere da nominio ponar aliquio terminus expuniens motus vel mutationeo: Dbatur masicutia dictu est:omnis terni inuo nata ratio vel pereinens ad con der tione sciet te naturalis est connotati uiro motus: eter sic est sequi f*nunq, eius significatio exprimitur nisi in eius diffinitione expimiere quia nominio ponatur terminus significana motum vel mutatio: nem sed cotrahoc instatur sic.idninuo motoicit de cosrde ratiotiescientie naturatio: et in in eius diffinitione no ponte ille terminus motus:quia est omnino immobilio: sequii qs incius diffinitione non debet exprimi aliquio termin 'eomnotans motis vel mutatione. Uriel pS defc muto pumia motor sit immobilis: mqimouetoo 3 viti eius dis litorio C: primere quia nominio ex dii imas motu stet hoc patet: nam naturalis volens destri lacte imi termininprimus momi: des ibit eum fisciplimus motor est piincipium mouens immobile. Et nota et, si aliqui termini absoluti confuderant a philosopho naturali:illino coli derant ab solii te:sed respective ad motum et ad operationeo naturale tet pi pter hoc etianaturalis dissimcno termitios non diffinit cooper picdicata quiaditatiua Sed hoc pertineta a metaphvsicutinaede predicata connotantia: unde riginieno hominem non dit: Mileusic:bomo est animal rationale mortale: sed sic: homo est quodda composit mei: minia et corpote: sed si mathemaesticuo deberet diffinire eunde:l occii et per predicata contio talitia extensionem: seu magnitudine:et ideo Suio idem terminus aplimbus artim' possiet descributa ne hoe esset per termino Salterius:et alterius connotatiosito recte a simili: sicut si diceretur prius: oa de eodem homine habeo notistiam quod sit librarivo etc. volens ergo describere eum adcda officiis quod pertinet ad librarios: vel scriptores. Vinet cunda conclusio. Termini mathematiciaa doc qi perfecte describaimir:nono pollet milleolum diffinitio ilibus expliet mantur termini connotanteo motu:et operationes naturam leo:imo no debent per huiusmodi terminoo describu patet: nam sicut dictum est termini math matici: nota connotant motum tetideo quia in eorum conceptu non includitur conceptus motus: sequitur quod nec iii diffinitionibus debet exprimi terminus signi Mans moturan vel aliqui alii ordine admotum. LTertia concitisio si termini mathematici dediherent perfecte describi oporteret quod icto vim diffitiittodinibi expr iterentur termini sigilificanteoni agilitudinem: vel mensuram hoc patet: nam in leorum conceptibuo in ciues duntur termini significatiui ingure: vel magilitudinio: proxpter quod si in eoruni diffiititiosi 'huiusniodi termini noexprimeretitur tunc eorum diffinitiones essetit imperfecte et diminute. Quarta conclusio scientia inathematica et scietia naturatio non sunt distincte propter hoc qi condiderant dedimiictio rebvo: patet hoc: tiam ex quo quelibet earumheomnis iis rebuoco derat: sicut iam dictum est sequituri piso noli propter hoc else distincta g. Duinta conclusio: nec propter hoc sunteedem: quia decisaein rebus conpedeerant:palet hoc nam de eadem re bene possunt haberi notutie distincte sicut privo dicebatur. OZexta conclusio.sclestia matheniatica:et scientiae naturatio distinguuntur: quia naturalis coiidderat terini nos connotantes moturn et overationes naturales: vel aliqua itioidine admotum math

matica vero coiis derat termino S non con notanteo motii. et sic est dictaratum .E Se pruna conclusio. io idem hosmo sit mathematicum: e natura to tamen isti term uu inat ematicus: et n.itura lidi ab et diuersas diffinitioneo exprimet eo quid non sinio: patet quia in diffinitione huiuo termini naturalis: eterimitur hic terminiis scientiam significas na tura tenuet noscientiatii mathematicam Sed in descriptione huius termini mathelia alicus est monuerso: et boc est Osolet dici sub di3 verbis: licet isti termini mathematicus: et naturalis supponant pio eadem re habent tamen diuersas diffinitiones quid nomisuo et c.

Adrones principales. Eld primam paret

miti S propterea dicit sciat raturatio: qr sit a natura: ut dictitest. DUd sciam patet et dictis. Ed alia dedisset etia ubter mathematic fiet naturale: pys rem coalitu soluti'. I Baalia: quae argueba ilia thematicus et c.dico*iid diffinit permotii .ppue sicut naturalis: sed stolii imaginar te. Uniata thematicuo rad curatvtrii de mitro circulari vere sint ducte lis nee vel nomoed sufficit stibiqi imagiis at . LUil alia ilia proebatur quia turalisco derat de primo motore:deboc di tites inqmoe Z3de materia pila dico et in uis ipsa sit indifferens ad quelibet motu:tsi naturalis delpa' deratio trioneo rderat dempnim est taliter inde termitiata thoc pert ii et ad metaphysicum: sed de ea conprderat Fingi principia passivumonio et quietis naturalis:accipiendo motu large prout se et tenditu6 miti ad mutatione successiuat verti etiasubita.Zie ergo patetiquan naturalia conmderat mareri Sinoidine ad motii: et similiter alia:mathematic' vero iaci Et hoc notauit Uri Escdo hiatuo:quii dicit niathematicuo abs

stradita motu .naturatio autem non.

me die inter mathematicas puras et naturalea puras magis sint natura leo q3 in aetthematice. Et arguitur primo quod nonsulit aliquescieri e medienti ter predictas scientias : quia si sic vel essent medic per abnegationenti vclectent medie per participatione:nopcit dici casta negatio ire: nam cust eiuleni dic ponantur speculative: sequii aediist in sexto metapbyclice non sufficieter diuisisset scieria speculativa in niat trematica et naturale postssi scieti e medic dicune medie per abnegatione inter metia naturale et nisibeniatica . nec sunt me: die p participatiosae inattic haberetptim de una: et partim de alia: sed hoc est fassum:ex quoqtielibere ani ponifeste hahullo fini plex. Ecfo termini mediariss scientiarii vel colis notant motu vel no. ii sic tunc sunt pure naturales: et tuc nodebent dici medie:silio:tune dicuntur mathematice pure et tuccetia notant medie. ortioybas:*lint magioni athei natice:*naturaleomam enumerans inter mathematicao: uel numerans matheniance:numerantis e. s. Erythmetica Geometriar albus carospectiva ctistrologia .ecce qua tater utrime tred:que dicunt medie numeranicii scientito maethematicio sicut plime due. Silario sciciitie medio sub ordinani scientiis pure mathematicis:erso videntur csse ma et gis matbematicessi naturales et 'ntia tenet ex eo crklenticsubordinate dicitii fessio eiusdemio: anteceden cybanit mascientie medie viviis eisde principiis scientiarii pure matbeniaticarii: qisho facerent nisi elo sub ordinarcia f. Iuuito scientie medie capitat certitudineo a principi s scientiarum pure luat gematicarum ergo etia vides m denominatione: et pcr consequens magis debet dici mathematice: uenati irates: antecedens aibas:qr scientie medie utuntur principi ascient alum purentiatdeniaticarum: ergo etc.

oppositii viast Arulo in isto lacu do tra

ctam capitulo primo ubi videt dicere scietia o medias est istagio statui aleo q3 mathematicas .e ginquestione intinc, Poriende sunt alique distinctio itea. lacia ita octieda conclim ones.tertio respondetur ad qlicsitu in .

Quantu ad primum scicnducit q, propo

sitionum quedam simico posite exteriti illio naturpissilio in

75쪽

quihus non ponuntur terna iiii mathematici et ille propon tiones dicitiis pure naturales:sicut est ista compositum ex materia et Duma:est corp'.Quedam vero piopolitiosi eo costposite sunt exteri innis matheniaticio: ut quibus non poturatiir aliquis termitius iraturalis et ille propositionea dicuntur pure mathematice sicliti ita triangulus habet tres a negii log equales duobusrectis .Rlie sunt propositiones: quelic se liabeii quod compositi suur ex vito termino iraturali et alio itiastaei natico:sicut est istacclinii est sphericulii: et itales propositio ii dicuntur medicinter propositiones pare naturales:et pure mathematicas. vlide ille scientie quarum subiecta adequata includunt ii nulli terminum mathematis cuin et alium naturalem dicuntur scientiae inedie sicut est de perspectiva unde subiectum adequatum scientie perspective vicitur linea usualio.Subiectum autem ad equa tu illusice:diciturna lierusso notus Ecce qualiter subiecta illa: 'im scietitiarum:iniit composita ex uno termino mathematico:et alio naturali. Secunda distinctio US propositio mi queda dictitur principiae quedani coiiclusiones. OTerstia distinctio quod puncipior uni quedam sunt innata .ita statim intellectus cognoscens significationes terminorum assentit eis sicut est oepi incipium: lion contingit idem sum ut esse et non viseret similiter sicut sunt piincipa patre macthematicalia: sicut est hec si abequalibus equalia demas: que remanent sunt equalia. Quedam sunt principia que

noti sinit it mala:sed habent iii per expetientiam: sicut sunt principia scietitie naturatio: sicut est hoc principili nato mitio ignis cicalefactivus. Et sicis test docto in necopositii ex materia et forma est comi ptibile Etest scieuduni ir talia sunt principia scieriti arti urediarii verbigraria. est elitin princis pili in perspectivaci omnis radius multiplicat lacinidum rectinet notitia hu('no potest probari nisi experientia: stini:

literq=diapason costitit iii dupla piopoitione non potita beri misi experientia.

Quantum ad secundum sit prima conclu

soaeocliisso pure naturalis no pol demostrari nisi per pi ncipia pure naturalia: p3 exemplariterni ille lapis sursum

positus descendit d coiiunn no pol probari paliqua princis pia mathematicalia:etlimst patet coclusio intuenti philo, sopbia naturale: aliter eius eo clusaeeono deduculis nisi expuncipho pure naturalib'.CSecuda coclusio: coclusiones pureniati cinaticenSpisti demonstrari nisi pinincipia pure mathematicalia:patet ereptariter de illa coclusiotie. Triangui' habet tres anguloE etc. imiliter patet iii tu etiscietia pure mathematica. Et de talum intendit Bristote. in primo posteriorii dicenomenionstranteno contingit deasceaere degenere ingen': hoc est demonstrante conclusio ineptire naturale non contingit ei de demonstrare per alia principia:*principia pure naturalia similiter demdstrate pure ceclusione pure matheniaticale:no cotingit ei demosti a rep alia principia q*p principia pure matheniaticalia. e Tertia coclusio: conclusio media potest demostrari per principia seu sint Tag:quaru clibet est naturatio: p3hoc illa ista celii est sphericii pol sic demostrari mobilior figura ehetur nobiliori coiporii sed inter osa corpora celii est nobili' corpus: et inter omnes figuras: figura spherica est i iobiliore ergo figura spherica debetiirceio:et per cosmum celum esti dericii:qlibet illaru non est matheinatica:exeoae mathei malicuo non confuderat de nobilitatervel ignobilitate:de bonitate vel in alitia corpo iis: vel figurarisa mire hoc quoamathernaticino est bonumec finia:hoc est milleniatic'tio diffinit pterminooco notantes bonii vel fine. Et si *tiio istappositio: figura sphericacst nobilior: oponatur ex uno teres inomathematico:qi tam ei leponit a parte iubiecti: et non partesdicati: illa propositio dicitur naturalis:et non

mathemticaaexeoc et carit denomitiatione tu adirematicuo a parte pdicati ponitur.Ut arta conclusio est. conclustio media:pot demonstrari per pie minas quarti vii est matbematica et alia media solii capieo euidentia per experientia:verbi gratia:celum est sphericum sic:omne illudes sphericum: in cuius medio est punctus a quo oes lineediicie ad circiniferentia livit equales: sed celsi estgo maior est pureniathematicalet milior est media . Quirit conelii lio:conclusiones naedletion possulit demolistrari per principia pure mathematicalia:istuc patet inductine

inspicienti scientias mathematicas: e semper ad pio balidum aliqua ostiarum conclusionum assumunt sibi aliquod principium:cuiuo euidentia capis per expertentiam: unde semper inprobando suas conclutiones assumunt niatorein pure mathematicam et minorem mediam. Que quidem minor media secundum predicta solum habet euidentiam per

expertentiam: ergo et

Quatuin ad teritu: prsino suppono quod

scientiae debet capere denonii natione quo ad certitudine a suis principho:patet hoc qi capit euidelia ab eisde. Seuecutida suppositio: Cocdsequeo illatii ex antecede teno maetiore potest capere euidelia sit euides illud antecedeno. Certi suppositioili copulatiua non potest esse euiden, tiolo sit eius paro .hoc patetna si esset una copulativa nhaberet mille partes euidetis linian:et una dubia: ipsa est et dubia:etigilli haberet plures parteo euidetistimas:et Miamin' euidete: ipsa no est et euidelior sit illa paro minus euidens. Quarta suppositio.* in aliquo syllogisnio totale antecedens est copulatiua coposita ex maiori et minoii. conseques est coclusio.Tune sit prima cocluta quod nusseaepositiones medie possunt esse magis certe Onaturaleo probat: nam in demonstratione talin coclusionis oportet ad minuo alsumere una minore. ' euidentiataon habetur nisi per estperientia: secundu aedicebas iri seclido articulo. scit ergo cSclusio capiat elit dentia ex suis principho p vita

suppositioiic: et cilco sequeono postue uidentius cistantes cedetite per visa alia supeositione: sequi scopulativa q ans recedens totale ad ce clutione messia demonstrada no esse

euideliorem sit minor pinissa adpdicta coclunone cit illam minus evidesnaaiore:piopter hoc minator est innata: minor vero capta pexperienti j. Ex quo sequitur ulteritis coclusione mediano possie habere maiore euidentia nec cerat lineo habeat iii inor:ex qua syllogisai:et percosequens ses alitur ipsam coclusione noti posse babere maiore euid etiam pol habere p experientia et tanta posse habere conclusiones natur eo:quibus cocliuioneo medie sunt equales iacertitudine et euidelia .Ex quo sequitur quarta conclusio et responsalis: aescietie medie debet dici natura leo magi O mathematice.patet vi scientie medie non sunt equaliter certe en scientitoniathematicis: et secuti dii certitudine maiore velitiinoie:scietie debet capere denominationem.

Ad rationes principales.Ad prima3 dico

uno termino iraturali et alio mathematico. Ad secunda dico quod aliqui rermini scietatiarii mediarii colinotat motu tn: et ali nno sed conotant magnitudine aet mensurani:etito:sea tiaeate. 1ld tertia dico q) emmieratis iter scietico matbematicaonio est silmagis mathematicem naturales sed qi antiquitus consueuerat eas addiscere etsi sciet spuis re mathematicio ante scieti agitaturales. Od quarta dicco aeno op3 scietias subalternatas esse eiusde gnio. nam saeo es scietie mathematice essent eiusde generio .ppter boeae scientie mathematice quod amodo abalternJtur. dulm bene veni est; scientie medie utunt principiis

gnatib scietiarii pure mas eniaticari :sed principia speciali mediarii sunt limitia incertitudine principiis scietie natur lio: ppter q8scietieme die magis diculis capere denos

eritur nono cos ueter vim

cuiuslibet rei naturalis sitit quatuoi cause

et no plurcone 3 paucioleo: et arguitur prismo cr sint pluresqj quatuomifi alicui' effectuo natui alis possunt esse insilii te cause. Causa eii iniquare fuisti natus: fuit plima

celsi pateri mater voluntas patrio:ergo notantsin quatuor cause etc. Secundo materia et forma mittres naturaleo:non enim sint artificiales iet tamen materie non est materiaivel fuerine forma. go et Ocrtior nam ce lum dicitur etio naturale: et tamen eius no sunt quatuor causemo enim habet miniam:ex quo enim ipsummet est formarnec habet

76쪽

nec habet materiam: iurati me esset corruptibile. Suarato: accidentia sicli istini caliditas et frigiditas suti tres naturales:et tamen talia do haberit materiam ex qua sint Dpter hoc q)accidentia carent materia ex qua Tum sint formes inpliceo: suio bene laabent materiam in a. uintomasteri noli est causa alicuius: ex hoc enim ae aliquared ii tua ratio rapoliatur eximateriation debet dici; habeat eausa3 materiale:coiisequentia tenet Alitecedens probatur: qi materiaiuhil causat: propter hoc minusiare est agere: materia autem nihil agit. ergo .cSexto frustra fit per plura et quoa potest fieri per pauciora: ergo cum vita causa sicut deuo se sola postit producet equelibet effectum producendit:sequiturcpfrustra ponsitur plures cause. Septio imitareo est causa alterius tergo consequentia tenet: antecedens probatur: nulla reo dependet ab alia cuius oppositu tamen oporteret si aliqua regemet causa alterius: propter oc*effectuo dea pelidet messe a suis caustis: assis probat:na quibuscutim res huc distinctis datio una pol emesine alia: quodno emet si depcderet ab alia inesse.assumptum probat: quia non ima plicat coli dictionem citarumcunq; rern distinctarii una3 esse sine alia.

In oppositu vult Aristo. in isto secudo ca

pitulo primo tertii tractatus. nquestione pulino viden clude cautio in generatu et postea de aliquibus in speciali. Cinuantii ad puniit viae trauest quid sit causa. secundo videndii est de iiiiero earii. tertio de coditionib' ipsarii. quarto respondendii ad quesitum.

Quantum ad primum sciendum est in boe

nomen causa est unum nomen relatiuum cuius correlatiunest hoc nomen effectus: et significat rem conotando adipam sequi aliud: propter quod eius descriptio est ista .inusa est ad cuius esse sequitur aliquide so esse effectus Tune sit conclusio:*aliquid est causa alterius : patet maliquid est ad cuius esse sequitur aliud:ergo aliquid est causa alterius coissequentiae teni t per descriptionem cause:antecedens comuniter conceditur.

Quantu ad secudum sit conclusio: altior

sunt genera causarum: ad istii intellectum quatuoi sunt tersmmigeri erici non coincideiateo in sigilificando secundum rationes omnes causas significanteolla, causans aterialis: formalis: efficieno: et sinatio: probatur interrogationeo quishus querimus de causio sinit quatuor: scilicet ex quo res est per quid:a quo:et propter quidnam ex quo querit de maiesria per quid querit delarina .a quoquerit de efficiente .pios pler quid querit de fine ergo non sunt plures interrogationes nec questiones O ille quatuor: ad que conuenieter possit remoti deri per nomen significans causam. Oecundo omnis causa vel est intrinseca vel extrinseca:si intrinseca urest potentia: sic est materiatur est actus: sic est mima: si est extrinseca vel precedit effectum: sic est efficies: vel sequitur sic est finis. Ex ista conclusione sequitur visi essent infinite cause alicuius rei quelibet illarum reduceretur ad aliqua ista,rum causarium:id est nominaretur aliquo istorum notitinu3 scilicet materia: fomia: visiciens: finis. ex hoc patet solutio primi argumeriti.

Quatum ad tertium articulam fit ista pri

materie. Adateria enim est causa subiectiva: determinatiuama est causa materie et ecotiuerso materia est causa minae: sequitur Mima eme causam sui ipsius. Mecudo sequereturci demonstratio circularis citet possibilio et adhuc propter

quid quod est contra plitiosophum primo posteriorum. conpliuo forme: forma autem est caiisa perfectiva ipsius ni a te: ete: similiter cilicieris est causa finis:et eco uerso finis est caua efficientis:non tamen quo ad esse:sed quo ad agere .fintomim est causa ae agetis agit:nam aliquis ambulat propter alutatem sanitas enim est causa ambulationis: ex quo pio pter eam fit ambulatio et econuerso ambulatio est causia vanitatis. cadiceret aliquis. Si hoc ela et veru 3 sequereturae idem est et causa sui ipsius: sed hoc est fallain pntia probatur: D quicquid est causa cattae:est causa causati: si ergo fore

seqvcntia probaturicrpo scali se sinit sibi invicem cause: vita potest dei non iliari per altam et utraq; est domo stratio propter quid per causam: ergoetc. Vespolidetur ad primit limando ae sequitur: idem ei et causa sui ipsum: et quando dicebatur quicquid est causa cause est causa causatu dico; hoc debet iiitelligi in eoad gQiere cause. modo cause Suis possitate me sibi inuicem causae: tamen hoc non est xii eoae genere caula. Ad aliud argumentu dico aedemdstratio propter quid et rcularis noti est iiii possibilis in diuersia generibus: Quis stic non debeat fieri per ident genus caula: et ita intellexit Arimin primo posteriorum. EZeclida conclusio alique cause coincidunt: et alique iron. patet ita finis et agea coincidunt laeni enim est finio sicut forma substantialis et effici cito operationum sequeriti uni. similitcr causa prima e finis et agens: agitetum propter se. ecundo similiter Dima et ageno coincidunt: eadem enim est mima et mouens lapidem deorsum. L Certio similiter forma et finis coincidiit respectu diuersorum: idem enim est forma compositu et finio generationis: mavi alique caulation coincidiit declaraturnam capiendo materiam proprie nunqua coincidit cum for ma:ex quo materia est pamuae:forma vcro activa: vellita me accipiendo materiam improprie pro subiccto alicuitio aceteidentis : bene materia et forma coincidunt: patet: nam idem puta trima mitis est forma vitio: et materia scientie sortis. e cultiso similiter matcria et efficieno non coincisdunt accipiendo materiam proprie: propter hoc* mat cria est nulli voacuuitatis .vmitamen accipiendo is lateriam iiii proprie coincidunt. rtio similiter materia et finis non coincidunt semper accipiendo materiam proprie: patet vina teria prima non est finis alicuiuo:ergo etc.

Quantum ad quartium dico P acci plando

naturalem rem proprie pio composito ex materia et forma: ad cuiuscuitu rei naturalio productionem concurrunt qu tuor cause et non plures nev paucior eo: is est ad cuiusculi rei naturalis productionem conctimast aliqua de quibuo verificantur isti termini materia: fornia: fiuio: efficietis: et nihil concurrita a productionem alicuiuo rei naturalis quitide ipso veri ficetur aliquod nomen predictorii in . Ex hoc patet mulo infinite cause vel infiniterim concurrunt ad productionem alicuius rei:verum est tamen dicere et ad cuiuslon rei productio ite In non concurrunt nisi quatuor cause.

Secunm conclusio si causa efficiens capitur pro efficie te producente non cuiuslibet rei staturalis est causa efficies patet: quia non quelibet res naturalis producitur: imo multe suntque diuerant producte: modo postm semel pio ducte sunt amplius non producuntur. Tettia coclusio accipies docfficiens pro efficimite conseruante cuiuslibet rei naturatio siue cuiuscunci alterius a prima causa est causa efficie patet:quia quelibet res alia apsina conseruati trab ipsas cur lumen in medio conseritatur per presentiam corporis lumisioli. LGuarta conclusio: sic accipierido causam efficientem cuiuscue rei naturalio sunt quatuor cause scut patet clare dictis.

Ad ratidesprincipeses a rima soluta est.

Da secundam dico ae materia et forma noti dicuntur proprie reo natura leo sed natum EDd tertiam de celo dico:qxsiceiuni accipitur excludendo motoreim tunc celum non estens naturale: sed nati Ira .Hi autem capitur cum inclusione motorio potest dici eno naturale.tsic eius sunt qitatuor cariae: sicut aliarum rerum naturalium. eLDd quartam dico vaccidentia non sunt reo naturales:sedentia secundum nautiiram. Hd quintam dico q=materia dicitur causa tet quii dicitur onmio causa caiisai:nego capiendo causare pro agere unde dico P causa lici dicitur acu utare: nec diffinitio Onominio cause debet exprimi per causare: sed causa dicitur ad cuius esse sequitur aliud Elin sextam dico criti tu . negaretq) quamlibet rem: qua prima causa prodiicit media iis te secutida: post et lacere semia: veruntamen l)oc coiice nradossim cuti id prima causa hoc postit: non in eo modo quo D ducitura causasrea: septem a causa scisast tali id male: et in apiinia causa mitti potest fieri male. Ad ultima rone dico vitio queci reo potest este si ite alia:lia aliqsunt ouereo: qiuarii una eme linealia implicat contradictioixeiii: ini piaestentauco tot ueste liberitis inedietate ursi nec Pyle,

77쪽

Ami' 'mile efficiens sit cau

sa litius ciuiuo es efficies:et arguitur pii nio iv lxoti: causa et effectus sunt simul: et non semper sunt sed sic non est semper de efficiente ergo non semper efficie sest causa illius cuius dicitur efficiens Tonsequetia tenet: prima paro antecedetis est Aristo a secunda pars declaratur: nam pater est efficiens respeem filii: et fili uocifectus: et tamen non seniper pateret filius simul stant: aliquando pater molitur anteco filivo generes. CS eudosi efficiens est causa sui effectus: vel qua do agit: vel quando non agit: non potest dici * quando no agit: nutunc non causat:et per consequeno tunc non est causa: quando eniim domi Matoi non agit:non est causa doinuo. nec potest dici * quando agitulam quando agit effectus non sed agi triretet per consequens tunc efficieno no dicitur causa efficiens:nam si sic tunc relative diceret ad ipsum:et sic se quereret, ista cosequetia emet bona efficiens est ergo effeci' est: sed lioc est falsu3:ypter hocae qnem ciens agit nondui est effectitis. E Tertio si oe efficies est ca illi' cuius dicitur effiei Vis seqref qioe efficies cet nobili' suo effectu: sed hoc est falsunt: consequetitia tenet:quia omnia causa est nobi lior suo causator misitas consequentio patet dupliciter: priino iii generatione univocadbi producens et pioductu sunt eiusde in speciei. Et nul iter in generatione equi uoca: ubi produccias et productit in non sinit eiusdem vectet: sicut in generatione unitio aliquo per putri factio item: vhi pio ducens siccit calor vela licitodi uiuimodi est vilius: et im, blitus cspio dii ctiam coq=productum est animatulit: producetio vero strat limat uiri:quare etc.

opposituin vult Aristo .in isto seciuido

tractata. sit questione pii ovidenda est de diffinitione dariolo efficientio: et cuini oc est si est aliquod efficietis: quoviso apparebit ruisio ad quesitum. Movidenavin est de quisbusda nominibus efficientis in alia question tertio declas rati desinat alique diuisiones.

Quantum ad primum dico ch efficiens di

citi ira quo alterum est. Unde Bristo. dicit efficiens est vii deest motus. Tue sit una suppositio*qii est aliqd de nouo: vii euidens est nobis salte evide itaque sufficit in sciens tia naturali: maliquando fitit gnationis: et corruptiora eo: et aliqui aliquid est v prius no erat: Quis hoc forte non sit nobis euides euidelia summa:na muto nobis aliquo mo a papareat esse de nouor ito tamen hoc effet nobis euidens euia deria sum lata doc de nouo sit:qr forte prius fiuit: Quisnoabio appaereat tali euidentiaque sufficitiai scietia naturali. Secunda suppo luto: aenis it pio ducitur de nouo asei pori ac se. Dic sit prinia coiictusto: liquid est e ciearo alte riuo: probatur: nam aliquid est de nouo: perplima suppondetiit bii csta seipso persecunda .ergo ab altero: ergo eu quid nominio efficientio illud alterum est efficiesis eius.Eiet cito stitie efficiens sit causa sequitur illud este causam illius: et non est nillior ratio de uno efficiente respectu sui effectito: Ode alto. ergo citodlibet efficies est causa sui effictus: ex quo paleis e ponsio ad queli tutis. Secunda coiiclusio de alid fectu bene est nobis cui desio euidelia naturaliae eius est aliquod efficietis non tanten est nobis euidens quid sit illi patet citia sit aliquid inciperet moueri de nouo cutus causa notati ius: scires imoqi illius motus cst et aliquod efficiens et taliaen nescircinias quid ibi iiderit virum homo vassin E Certia conclustio de aliquo effectu est nobis euidens euidentia naturali q)ciuo est aliqua causa efficiend. et cum hoc est nobis euidetis euissentia naturali que sit illa patet:quias aliquis calefacit se ad ignem scin tuom illius cffectus est: aliquos efficiens et noli nisi ignis ergo. Istas conclusios ii eo preopropter hoc qi aliquidicus illi ullius effectus cavisa nefficiei itani esse nobis notam.

Quantium ad invii dum Medum est ci, dii

pliciter dicitur cfficiens: producetio et non colaruansat carpetitarius potest dici causa efficieno dormio:saon tamen coeseruatior sicut est reipusi liuinitiosum respectit iuniinio DdMcti in medio ab eo me efficiente conseruante nota*capitur tribuo modis . orum duo primi tulit improprin tertius vero pioprius unde primo modo dicitur aliquo disservas non maliquid agat in conseruatum: sed coli seruatum in eo diutius durat: propter quod ibi existens est magio elongaes ruma suio contrarito corruptibilibuoasto modo locu odiscitur conseruaens: et hoc est dum est locus naturalio locati. Eecuixdo modo dicitur conseidiano alicuiust quod proehibet corruptiua illius:et ministrat couenietitia istius: et isto modo gubernator nauis dicitur cd serua lignauem. Teratio modo accipiendo proprie conservasis dicitur esse illud a quo effectus dependet inesse:et coiitinue inflixit ad eius effectuo conseruationem in tantunu*illo conserirante amoto tvel illa influentia attracta effectus ille desinit esse.'sto in oluminosum videtur conseruas respectu luminis acti in meteto ab eo:ita prima causa dicitur conseruatio respectu alioerum o innium ab ipso. Unde sciendunt est y producenoetii 5 conseruano:et produceno et conseruans: nc differunt.*caussa pio duces non conseruans producit effectum muni successive: ut paetere potest de quolibet tali disponitem primo materiani: et postea producit effectum: causa autem produceno conseruas producit muni effectum absq; durusmodi succes sione quantum est de se: unde corpus luminosum: non agit succestiue tumenis i medio:sic*ptimo disponat medium: et postes agat lunaeia .iniendum tamen; cum agens confers vano producit aliquem effectum cum agere producetiten Sconservante: tunc bene agit successiue: sicut quando prima

causa cum dontificatore agit dolis uni. Eliac si differentia quia producenci et efficiens non conseruans precedit suum effectum iii tempore: hoc tameti non oportet in agete conseratiante: si enim aliquod corpus luinino sum de nouo crearee in aliquo medio tunc ita cito sientipstim esset ita cito lumen et productum in medio existente proprie ipsum. ista disseis rentia paret ex prima differentiatqrageno producens no cci seruans:agit effectum strum cum motu: et successisue: agenso utem conseruano non. Tertia disserentia est mageno cS seruans potest quantum est De se producere effectum eternii sed agens producens non conseruansmon. patet ei secudae vim rentia mam ex quo agens conservano iioli precedit effectum tenipore: quitur gi possit eme effectus eternus:si esset aliquod agens conseruanoeternum: sed causa efficieno produceno non conseruano precedit suum effectum tempore: quitur effectum eluo non posse eme eternum: propter hoc villud quod producitur ab aliquom tempore non est eternit. Erauarta differentia qr semper agens produceno non con seritans: quando agit: tini cogit in virtute alterius agentia puta coli seruantis: sic autem non est de agente conseruanteqr agens conseruans potest producere aliquem effectii:abs m hoc qi ad talis effectus productionem concurrat ages iii productio iretioli construante. Quinta differentiast, effractu opotest manere coirii pio agente producenteno conser ii ante: seano potest manere agente ipsiuin cd seruante corrupto: patet:quia filius potest manere corrupto patre: secutis unicipatet:sed lumen non potest manere in medio corruapto corpore luminoso etc.

Utiatum ad teletium fit prima dii usio. cau

sarum efficietium:queda dicitur efficies principalio:et quea damminus principalio:et hoc causarum ementialiter ordi, ita tarta iii:et vocutur caulae icietes ementialiter ordinate: inter quas est una prima:virtute cuius alie assiciet qua cessiante:agere: alie cessunt agere:sed ii oeconuersomodo illa que estptima inter illas dicitur causa efficiens principalio et Allie dicuntur cause efficient eo minuo priticipales: et posset adhuc exemplificari:sicut si ement decein rore se ad inuicem concludentis:sico mota patina:moueretur secunda et mot secunda moueretur tertia: et sic ultra: et secunda non mota adhuc postre prima nioueri: sicut se habent iste rota:quantit ad mouere et moueri ita imaginandum est se habere causia cisciuialiteroidiatae . similiter posset exemplificari sicut stanima moueret in asilini:et manu omoueret lapidem .et lapis mouet et aerem. Eecunda diu isto: causarunt a iiiiiimet quedam sic se baberit: q=cuiuslibet earum virtus concurrit et attingit ad effectum:et omnes iste solent vocari cause amteo principalest uis tamen secundum magis et minus: itast una eariini vocatur masi principatio: alia vero militior

verbi gratia:

78쪽

verbi gratia in descensis grauis: hima substantialis ipsius

grauis et super celestia dicuntur cause principales: super celestia victitur cause magis piicipales: forma vero subnatia hodicitur causa minus principalis.Aliesulit cause agetes: quarum virtus no concurritui e cattingit ad effectum: sicutitistrumetum si stomodo dicimus; cultellus est causa eslis ciens similiter instrumentatio:est enim instrumentum: me, diante quo causa: vel agentia principalia agunt. Et sic diis plex est instrumentum:R3 separatum:sicut cultellus: et coiti: iunctuni sicut acuties eius:et sitniliter grauitae ipsius graequis.VEcledum minter causas essentialiter ordinario: onines causea liteo preterptimam dictitur quodammodo instrumentales didiciatur tamen principales respectu agentiu3inere instrumentalium: verbi gratia: Suis anima dicatur causa efficietis instrumentatio quodammodo respecta caua se prime dicitur tamen causa efficiens principalis respecta caloris naturalis qui est causa efficiens mere instrumenta: is ipsius digestionio. Tunc sit prima conclusio:inter omnes causas uniuersi prima causa est causa efficiens conserauationis in fieri et in facto esse tam causarum S effectuum. probatur. nam aliter moti omnia alia dependere iit abest: q6 est contra commentatote primo celi. et similiter contra Bristo.qui dicit m a primo quidem ente omnia derivata sunt: esse et vivere:*is quidem clarius:bis quidem obscurius ete. unda conclusio: puma causa aliquem effectu 3 potest agere sine altiora telion possunt sine carpatre:quia alit pilamum motum abs phoeae ad hoc alie cause concurrant: alie autem cause nil timui: nec agere pomurit sine pumaeausa. Ex predictis sequitur crinter omnes causas essentialiter ordinatas quanto aliqua est propinquior prime:tato est norabilior: propter hocci non agit in virtute causarum sequens tium: sed cause sequentes agunt in virtute illius.Sequitur ulterius ginter omnes cauiso de istio causis inferioribus voluntas dumana est eausa nobilior:patet quia immediate dependet aptima causa:et non est subiecta corporibus super celestibus sicut sunt alte cause inferiores.Sequiturvi tersu licet quando b causa principalis non potest agere celsante instrunmentalli propter hoc tamen non dependet ab ea. Recoportet semper effectum a similari cause puncipali qui plurimu3 assimilatur causeminud principali .similitcristatuo aliquando assimilatur cause initrumentalique est mere iii, strumentalis: sicut quando ignig producit inliditatem: iliceffectus no assimilatur igni: sed caliditati ignietque dicitur effectus mere instrumentatio. Tertia diuisio Causarum efficientium aliqua est uniuerseus: lia particularis. Causta autem efficiens dicitur uniuersalio: meli productiva platiuin effectuum inlisierenter: sed ae pio ducit unum effectu3 et non assuintad hoc determinatur per unam aliqm causum,

Verbi gratia:* celestia colpore past certit te inesse: ga hoc

determinabantur per partem tuum:quite genuit et Lauseautem efficientes particulares dicuntur per quas sit hiatus modi determinatio. Ex isto sequitur aliquam este causam viii uersalem et particularem respectu diuerso tu .rierbi gratia: sicut intelligentia aliqua citra primam dicitur causavniuersalis respecta istorum inferiorum et dicitur pstri cularis respectu motus sui orbis. Tunc restat talia diuisio. queadam dictitur cause efficientes immediate alicuius effectus et quedam mediate Immediate dicuntur: inte quas et effectum non est aliqua causa efficiens media: seu que inter omnes causas efficientessi alicuius essestudincipiendo a prima causa: est ultima:sicut tu edicitur causa efficieno immediata lumitus: quia post lucem no sequitur alia causa efficico productivae luna imo: sed cause efficienteo mediate dicuntur tripliciter Niso modo:quiano est localiter coniuncta effectui. Secundo qi de se est in determinat ad productionem talis essectus sea determinatur ad thoe per una alia causam. Tertio vetus activit ono attingitvsvad effectum: sea mouet aliam causam .et post alia mouet aliam: nec tamen itivirtute illi uo. Litans sit coiiclusio ci celum et intelligentie sunt cause efficientes istorum inferiorum mediate: primo et secundo mo apyatet gia non sunt coniuncte istis inferioribus,sed deteriminantur per alias causas particulares.dicii in tame istorum inferiorum cause immediate opposito moedo ad tertiam acceptionem. patetiqivi tus et activitagisto fumattingitvso ad ista inferiora. ilique tamen sunt ea ii sese efficientes mediate: accipiendo mediate tertio modo pallet quia talis est cauta efficieno ignem apsilicano et ponens

ligna adigitem: et talia dic utitur entiano itinuentiam effectum.Diuisionem cause efficientis in toto et partialem relinquo notam exterminis.

Ad rationes principales respondetur Id

primam quum dicebatur causa et effectus sunt simul et non Femper sunt: boc intelligiti ir de causa efficiente conseruante et de effectu immediato ipsius efficientis. modo filiud noen effectus immedia tuo iosius patrio : tire pater est efficiens conseruatiuus filii: unde pater multos facit motus et actio nes mediantibus quibus fit dispositio ad gerierationem fi lii.Quoium motuit pater magis fuit immediata causa inii ld. d secundam dico ae causa efficieno est quando esse ctus non est et quando illud efficiens adduc agit. Et qualis do dicebatur gi causa et cflectus dictatur aditi uicem correlative: sequitur m quando causa est: et effectus est :nego: sied bene est vel erit.et hoc sufficit ad hoc ut dicatur coire latiua ad inuicem. Ad tertiam quum dicebatur ire dicito debet esse nobilius effectu:hoc debet intelligi de efficientibus piacipalibus: Fin ae sunt celum etc.

- mi undecimo virum con

similis sit proportio effectuum ad irruicem

qualis est proportio cassa, age imum adsitruicem. targuitur primo aenon: nam I si tunc si a latii esset duplex ad b. tunci etiam effectus a. estet dupluo ad effectum H . b. ea docet falsu3: quia possibile est ae a.

ageno sit duplum ad b.agoeg:absq; hoc ae effectus a. gerittis:sit duplus ad effectum d agentis .probatur: quia proportio velocitatum que quidem velocitateo sunt effectus agentium inon sequitur proportionem agentium adinvicem: sea magis proportionem agentium ad suad resistentiao: vitra het videri septimo huiu5.unde sit agens arallax:etb.agelio ut tria:et utrius resistentia sit ut vimini tunca. est diiplinii adb.et tamen velocitas qua aragit in tresistentiam inones dupla ad velocitatem quae agit b. in consimilem resistentia: propter hoc quod pio pollio a agentis adc. resistentiam noest dupla ad proportionem b agentis ad consimilenused minor quam dupla. quod patet: quia proportio sex ad vinum: componitur eo proportione sex ad tria tet trium asinuimmodo quia proportio sex ad tria est minoi quam sit proportiore lupi ad unum quia prima est dupla: secunda tripla: ergo proportio sex ad unum est minoiquam dupla rad propolliornelii trium ad viiunn quia quando cuia aliquod totum coiponitur ex duabus partibus: quarum una est minor et alta matretulic illud totum ad partem minorem est plus quam duplum: et ad partem maloiem milius qua duplum sex quo sinaliter concluditur pi oportionem sex ad unum iid esse diis plani: ad pioportionem trium ad uniann sed minus qua ditopiam tet per consequelio velocitatem qua se casurit in unum non eme duplem ad velocitatem qua tria agunt in vis utinet

per conseque ad non e consitan esu proportioliem effectum inter se: qualis est proportio causarum inter se ergo et

Iii oppositum arguatur sic: mitis duplas

ad aliquod calidum suba pie caliditatis assimilando sibi

effectum:producit dupli mi effectum:ad effectum qiae in prooducit calidii subdupla caliditatio ast imitando sibi effectu3: ergo preciae est tanta propoitio effectuum productoriitquanta est proportio causarum agetatium. Inquestione primo ponam aliquandistinctiones secundo conclusione .

Qita situm ad primum est sciendum P age

tia possunt adinvicem compararuvel perte eorum intensionem: vel penes eorum extensionei unde possunt habere vita proportioneni ad inuicem pcneo itit esto item: et aliani penes extensionem et similiter et dicetidum de effectibus: et secutae dum hoc questio potesttiitelligi uno modo viruiu sit considmilis proportio effectuum inimesione: qii alio est proportio agentium in intensione. Secim do potest sit relligi vir uni sit consimilis propoitio effectuum iri extetissione: syclites typotie

79쪽

tio agentium in extensiotie: et de virom videndum est inque nimite ciest distinctio:*effeci'potest sumi dupliciter:vno modo pro actione vel modo producendi: o fovis litaristyageno agit rem aliquasi . et sic velocitas ipsius motus dici, tur effectus illius agetitio. Secuti eo modo potest rapi effectus pioreque per illum effectuin producitur:et sic dicim' et caliditas est effeci' illi' calidi: et de utrovistorum potuitur coclusio sies. Et tertia distitietio ae tripliciter possumus inagulari fierinctionem: vito modo omnino sine resistella: sicut ibi te est actio celi: qu ilifluit in ista interiola: unde novo te tot icitati influeret e resistat densitae: qui si sic:talis influetitia non inultiplicareturusvi ad interiora terre ita in pro ii dum sicut multiplicatur. modo potest imaginari actio cum restilentiarque tamen no corrumyttur per banc actione nuncut est illuniviatio me di : nam destitastatio medi in ista actione est resisterita et non corrumpitur

Per talem actionem missilioc sue: sicut mite lumen pio aucti hoc; il tua lumenta fieret minus densum, propter hoc riix ipso produceret hoc umen. LTertio modo potest imaginari fieri actio cum ressi stetitia que corrumpitur: verbi gratia:si aliquod ageno calidum ageret in aliquod frigidum: tu ic in tali acrione illatagiditas relisteret:*perdanc actioitem illa frigiditas corarumpetur.

Qua liminad secitndii pono conclusiones

.aunio de intensione: secuti do de extensione. Est prinia conrclusio:*in actione agesiti viii:queo iiiiiino fit sitie resistentia, oriffinitio est proportio est tuum in ilitensione: qualis estiaropo illo causa ruin egetitium in intelisione:hoc patet: quisii aliquod calidum ut quatuor ageret in aliquo a passum si aereustentiano ageret pium, caliditatem ut quatuor eoae loli ageret vitra gradum piopiissiet ita quodlibet aliud taliter agens produceret effectum sub equati gradu secum agis tui . Decudace clusio:*in actione ubi est resistentia: que tollit aer et corrumipitur in tali actione non est eadem propolatio effectuum: loquedo de effectu pii momodo dicto quali est proportio causarum agentium rhoc patet ut deductum fuit in argumento principali. CTertia coiiclusio est Petiatoquendo de effectu primo modo dicto: sicut est actio vel velocitas in actione ubi est resistenitis: quetiore corruiupitur: sicut est in illurninatione mediii non sei per confiniitis est proportio effectii uim sicut est propoitio causarum agentium hoc patet quia semper in tali actione effectus sistit equales patet quia ex quo talis actio fit subito iuna est itavclox sicut alta: sed non semper agentia sunt equalia: seu equaliter sunt in te illa: unde iis vitum luminosum sit in duplo intensius reliquo: tamen ira citoliantinosumst bduplum producit suueffectum sicut duplum: ex quo quodlibet illorum agit suunt effectani subito: ut nunc supponatur. Susti accitu sic, ae

proprie loquerido de effectu lacinita modo in actione citriustentia: siue in tali actione resistentia tollaturisiue non: non feni per est coli similis piopolito effectuum in intestorie:sicutcst pio portio agentili in intensione: hoc patre prirno in actione cum resistentia ubi resistentia tollitur: quia si sexagerent in visimi et etiam tri agereti tui virum non esset consimilio proportio effectuum sicut causarum:et hoc patet quia si agere tristic restititilla: iuellet cresti milio proportio: ergo si aquicum resistentia utrobio equali tunc non est i consitatili op ponto effectuum. Et coli sinu liter hoc idem patet in actioneque fit cum restistentiaque tamen non tollitur. Quia scuta. eth corpora iiiiiiiiiosa: et sit adriplum ad b. in intensione: et egant in duo media unilaunia et equalia que uniformiter intenda latur in densitate collime tunc privo *a.designat age Te iumen in medio c. b. dessi ut agere iumen inmLaio dipidipter hiiiusmodi interisionem desitatum illorum mediorum: modo si continue per horam talio intellionis destitatum miradiolum lumen ipsius a. fuisset dupluma alumeit ipsius b.sicuta erui attulici tacito per liuiti si nodi intensionem et re inistionem tu minis a. desinit agere sicut b. quod tamen est falsum:cosequetitia tenenquiasilint duo quantamum dupiuin ad aliud tet incipiant descendere vermo non qtiatum

in puma parte proportionabili alicuius dolet quodlibet adlabd ipium et infecunda similiter et sic vitro: illaeque cito incipiunt esse non quanta tet non unum prius S aliud: ut patet intuenti:et sic similiter: si lumen ab a .actum pcr lima cositinue ministionis esset dupluni ad lumcn actum aibata cito adessuisset agere sicut b. intepono aliquas conclusios lieo Deertensione: et prima est aequo ad extensionem non est consimilis proportio effectuum: ut est proportio causarii agetium: hoc patet i quia si aliqua superficies circulario potest videri ab aliqua distantia oportet strilla que videtur a diiuplo maiori distantia habeat sub equali angulo in duplo inaiolent diametrum.etsi sic sequitur psa esset quadrupla in extensione ad primam: et per consequelis non est eadem pio portio effectuum in extensione sicut est causarum agentium ex quo propoitio effectuum cst dupla in extensioiae:et proportio causarum est quadrupla .Quod autem oporteat supersicient circularem esse quadruplam ad alia lanciriuo diameterest iii duploimnou patet per unam propositionem duodecumi geometrie que dicit: eque vel qualio est proportio dicis metrorum: talis est inopolito circulorum duplicata. Et est sciendum qiquum diti effectum esse duplum in extensione ad aliud: inti iligo lineam mensurantem exiesioneni ipsisuo emetuo: sicut est diameter totius effectus acti pervuli ageo esse duplam ad lineant mensurantem extensionem alterius effectus. Secunda conclusio mi in possibile est: ca a. et b. sint duo agctitia: et a. sit duplum ad b. in intennone: et ilia. agat ad diiplam distantiam ad quam agit b hoc patet: quia sit a. unum corouo tu initiosum sphericum : cuius diameter sit bipedalio quanti tuo: et sit duplum in intensione ad h. corpue lumin tim:etii oti curo euiuo quantitatio sit b.tunc pater qx b. tatarum porest dimi iure ui exterisione: non tamen in qualitate qia .ageno agat in duplo remotiuo magath. posset enim tantun minui; vix ageret ad latam distantia 3 quanta est distantiavi tuo grani millii .e Tertia conclusio est: qi si a .agit ad duplam distantia inrad quam agit b. quoatuliceffectus a .est octu pitio adcffectum b.hoc patet:qrtunea agit viatim effectum sphericum cuius diameterest duplus

ad diametrii effectuo acria biolab ergo crutus a. est octaplas ad effectum b. consequentia tenet: quia qualia est proportio diametrodi talis ea ponio spherarum illarum diametroah triplicata re est ectu pia sicut tripla duple: q 'poni cise ex

tribus duplisisequii pioportionetallii effectuum este octuoplain:post proportio diametrorum est proportio dupla et trivio conclusionibus sequitur inpossibile est ora. agen sit duplii intensilie ad b. agens: et effectus a .a uis sit octu plus irrixtensi otie ad effectum b.agentis: de quo alias erit sernio Sed dicta tu benecocederem si effectus talium agettium rediit spherici: sed si sinit orbiculareo: tunc no conclusdereo aliquid .placet mihi:sea modo possibile est yeffectuotalium agentium sinit spherici et non solii orbiculares: quoadeclaratur sic:capiatiir unum corpus transparciis sicut est crist tu ortale non solum agit orbem imo spheram: et patet ex hoc:quia talio corporis iter te et me ego video partes quesu sit versus te sicut partes versus me. et tu similiter vide; partes propinquiores mibi: sicut illas que striit propinquiores tibi. CEx quo sequitiirparico illluc corporis non solumultiplicare iusto species circa illud corpus: versietiam initio corpore tet per illud corpua: quare totalis effretiis sicut totalis species acta ab ipso corpore esset vira sphera et non soluinoi biotet per consequens aliqua agentia suilla litia: iron solum effecius orbiculareot vertiet iam stuat aliqua que agunt effectuo spheraleo: et vos belle scitis:suppotio differetiam inter spli eram ct orbem:rationes vadunt vijs stilo.

Trum finis sit causa.

arguitur pia o quia si esset causa tunc esset causa actioio quefit propter finemi sed hoc nonrq ilia quando illa actio est iid

dum finio est: et per conseque non est caula illius actionio:nta est causia eius: quando i ta actio non est: quia quo a noti est ellio non est causa Secundo si sic vel hoc esset finis qui est

80쪽

iiii est iii reextra:vel qui est in bitentione.nd primum: quia

finio citi est in re extia: nondum elictim fit actio mec secum do inodo:quia actio non fit propter hoc quod est in mente. QTertio sic. nulla reo potes este sine causa eius puncipali. sed multe reo finit sine fine carum: ergo finis non est causa principali 3 rei .pat3 maloi. quia ii ulla res potest esse sine suamat,etia: et similiter sine sua formatquia tales sunt cause principales rei minoi piobatur. quia multe sant res que non aditiligunt fines suos: sicut multi sunt homines qui non attinet gunt fclicitatem. Dctuario sic: omnis causa debet esse principiam:sed finis non est puticipium: qui finio est ultimum: vltimum autem non potest esse principium:ergo finio no est causa. Iuinto stetinus debet esse priori causato: sed finisiton est prior causato imo posteriot: quod probatur: quias nitas est finio ambulationis: et pio pter quod fit ambulatio: modo patet ili ambulatio precedit sanitatem: eperambulationem acquiritur,Sexto sic: causa debet este nobilior suo effectu: sed finis sepelio est nobilior suo effectu:quia ali, quaendo finio est accidens:et res cui mille finis est:est substatia: modo accidens non est nobilius subtialitia.

dii oppositum arguitur sic secundum Ari

sto qui dicit finem esse causam causarum .Pequestione non est dubium quin communiter omnes concedant finem sole causam: sed difficultu statim hoc quomodo illud quod noest dicatur causa alicuiuo. solutione quesiti est primo sciendum:m vno modo aliquid dicitur esse cauis alterius a quo dependet ineste: et sine quo illud non potest esse esse corpus luminosum dicitur causa luminis et subiectum causa accidentia:et materia causa forminet non reduerso: qi lumen dependet a corpore luminoso et non potest eme synem: et simulater accidens non potest esse sine subiecto:et forma sine materris.VSecundo modo aliquid dicitur causa alicui uomo crillud dependeat ab illo inesse: sed inemetali aut talo tvel in aliquo modo se habendi:et sic forma est causa materte: nam; materia fit taliter inmimata:vel taliter extensia: boc dab3a forma: et similiter albedo est causa parietis quoad eme ab

hum: quia albedo est causa quare formaliter paries est alb ETertio modo aliqd dicitur esse causa alterius nona quoreo dependeat in esse: nec in tali esse: sed a quo res depedratiis fieri.et sic dicimus de domo non solum quido fit: sed etiaqu1ndo est: ae eius causa est domi ficator. vi Suatio modo aliquid dicitur esse causa alterius:R3a .est causae non quiac dependet inesse:vel in fieri ab a sed quiae Iependebat in fieri a b .et vlteriuobnepeti dehat in fieri ab an sic dicimus

patrem ella causam filisi non quiae filius in fieri depedeat immediate a patre: quia mite ciue filius generabatur: pater poterat esse moditum: tiam postiue statim semen a patre est decisum: potuisset esse interfecti iocaea filius in fieri dependebat alainine:et ulterius semen dependebat a patre: sic ergo panqualiter aliquando de aliquo termino significative sumpto verificatur hoc irome causa alicuius qui quidem terminus nullam rem que est significat. sed bene rem que fuit. Est sciendum et videndum quomodo ista questio habeat veritatem: q, finio sumitur diu tipliciter. vito modo termino alicuius rei sicut dictinuo punctum esse finem linee. et sic dici mus aliqua sepe habere finem bonum:et aliqua finem malit et sic non semper fimo est optimus. Secundo modo: sumitur sinio pro illo ternuno propter quem sit actio: et qui uioauet ipsum ageno ad taliter agendum. Et de isto fine est viserius distingue iidum: quia liquando sumitur finis pio illo ost producitur peractionem sitie quod est terminus illi uo actionis que fit propter finem. Oecundo modo sumi tur finio non pro illo quod est terminuo illius actionis: sed pro illo piopter quod finaliter et vltimate proaucitur hoc. verbi gratia. aist ediciis quum agit sanando infirmum agit uno modo propter finem primo modo dictum: tas que producitur in illo qui infirmabatur: sed no agit ista sanitatem propter se ipsam:sed ipsam piopter se ipium: vel propter liquid aliud: quod precessit eius actiones nidire: xit et mouit ipsum ad taliter agendum. Et hec distinctio mimo solet poni subvio verbio: inio quidam est quo: quidam est gratia cuiuio:ut timuit Commentator secundo celi ubi dicit quo a quid alii est finio dictus primari intentiosiciet quillain secundaria et exemplificat:sicut intelligentie mouet colpora celestia propter duplicem finem et quorum unus est vitis vltima tuo: et piiticipali mimus propter quem puniaria intentione mouendi scilicet primum principium ut deu G. Titer est finis propter quem moliet secundaria intentione. et hec sunt ista inferioia: vades cui domita tor agit propterdoinum:sic intelligentie mouetit orbeo propter ista infer ara:et sicut domi sicator non solum agit propter domum: sed propi r domumvidefetidat nos ab imbribus et coruscatiquitibus: licet iam iri teli gentie mouent propter ista inferiora: dirigendo ultimate actionem ratum in primum piincipium tan in finem principaliter interitum . Vorthia conclusito C, fini dieiud a secundaria intentione proprie loque do: non est causa ipsius agentio:hoc probaturi quia sic aequitur cristat illariora essent cause intelligentiarum: sed hoc no est concedendum:quia ista inferiora non sunt pii ola: sed posteariola stuperioribus: moctoli essent cause intelligentiatum deberent esse pliores eis: quia causa debet esse prior illo cuius est causa. Seclida conclusio est*viadam denominatio a ne extrinseca per modum cuiusdam attributionio:noo solemus dicere ae dici potest* finis dictus lacinidaria intentione est causa recte:Mut solemus dicerem mina est sana:quia est animalis habentia in se sanitatentet et sic finio dictus lacii daria intentione dicitur cansa quest illud ad quod producedum finis superior et vltimatus determinat sibi agens ad taliter vel taliter agendum. Tertia conclusio est q=finis dictus primaria iii tetione omnium est primaria causa: hoc patet:quia illa quod tib et ageno dirigit et secum concurrit in eius actione: vel ad eius effectus productione: sed quia vulgusnci percipit talem directionem:vel tatem motionem cusiuslibet agentio per ipsum principium non dicit principium esse finem omnium: Pama in illud ad euiuo proauctionem dirigitur actio ipsius agentis: et de isto fhiepi incipati est verum quod est causa causarum et sti est nobilius causato: et aeprecedit causam et multe alie condition eo. Et perpi edicta patet ad ration .

Ucritui virum diffinitio

fortune data ab Elristo.sit bosia: sci; licet .sortuita est causa per 'ccide extra semperet freqtienter sin propositum eorium que propter hoc sunt. Et arguitur ptimo ae fortuita tio des beat diffiniri .nam illud de quo non test scientia nec potest est oeno debet diffiniti. Sed fortuna est huius nos

-- di: ergo maior est nota. minor probatur: quia mitiana est elio per accidens:et de tali non est scientia periuristotelem in vi. n etaphysice. Secundo probatur:*fouuitation potest diffiniriiqi illud quod est ignotus et inceritim non dedet diffiniri. Sed fouima est huiusmodi. ergo maior patet: minor est Bristo .in litera. Tertio probatur.*predicta diffinitio iio sit bona: is nulla oratio nugato ita est diffinitio bona: sed sic est de predista dissinitione: que ponitur esse diffinitio fortune: ergo maior patet: minor probatur: quia in predicta diffinitione ponitar lyper accis deno:sed cum per accidenosit: quod fit extra semper et me: quenter:ideo frustra ponitur lyextra semper et frequentre. Quarto sic nulla olatio implicativa oppositorum est boana diffinitio: scd sic est de predicta orationeque ponitur esse diffinitio fouune:ergo maior patet:minor probatur: quia in predicta diffitutioii edicitur fortuita est causa per accide et cum hoc dicitur Fin propositum eorum queopter hoc iunt modo ista videlitur repugnare: scilicet*fortuita si causa paccidens effectus fortuiti et Q hortuna sit ca agens pili propositii effeci' fostulti: et sit mrtuna est agens effectu tortuitu

ppositiniue effect miluit uocst intelliga maeulia agere: et pconsequens muta nation est eius causia per accidens: Dcau, saper se. Et similiter st effectus fortuitus est ocimuirio eorurum que propter hoc uini: videtur quod propter effieitii fore tuitum agetis agat tali propter intentum ab agente: et tile etiam agetio fortuitum non est per accidens causa esse tuomitu iti. sic ergo videtur ista uicin tua reptasticiat: sc Mic . f