장음표시 사용
511쪽
dere & Paulus etiam studere, videtur illa propositio esse simul vera & falsa. Supponamus enim essetantlim tres homines, Petrum,Paulum Thomam,haud dubie si fiat haec pruositio Omin hamos uda est falsa,Petro tantum non studente, alioquin si esset vera, duae contradictoriae essent simul verae, nam haee Aliquis homo non det uno tamdiu Petro non studente, est vera. Idem dicendum est de copulativa.
Equidem haec propositio Omnis homo studet Petro tantlim non studente, quae est falsa propter rationem allatam, potest resolui in tres propositiones Petrui studet, Parulus studet, Thomas studet ; quaerum duae sunt verae &unica falsa. Et cum haec propositio copulativa, Petrus ct Paulus st Thomassudenti prorsus aequi ualeat uniuersali praemissae; certe si una est salsa aliam festa esse oportet. Quid enim aliud dicit subiectum illud omisi mo,nisi tres homines id est Petri , maeum, Thomam. Sed haec sunt satis clara. Obseruandum est tamen si sint duo actus quales reuera sunt, ut plurimum facile intelligi, quomodo unus se verus de alius falsus. Dices , unica illa copulativa aequivalet duabus, quarum una est vera , de alia falsa, ergo & illa est partim vera, Be partim salsa.
Respondeo aequivalet ratione subjecti, concedo:aequivalet ratione nexus de copulae, nego: sicut uniuersalis omnis homostudet, non aequioalet tribus singularibus praedictis, quia scilicet omnibus simul assirmat inesse, quod reuera non omnibus inest. Dices, quando altera pars est negativa v. g. Petrinsedet O nm legis, nullus est huiusmodi nexus, sed potius diuiso. Respondeo etiam in hoc casu eamdem propositionem non esse veram de falsam, licet Petrus studeat Sc legat, quia utrumque per modum unius enunciatur, ut constat ex ratione praemissa. Si enim copulatiua posset ellia vera simul & falsa in altera negatiua , cur non in utraque armatiua , & vero
dum dico studet & non legit, perinde est ac si dicerem utrumque simul non facis,quod falsum est. Sed de his satis.
De aliis quibusdam propositionibus qua ad
Rimb oeeurunt illae quibus assigitur particula mando, v. g. quando sol lucet, dies est, quae si consequentiam im-pΘtent ut haec reuera importat, quippe antecedens habe necessariam connexionem cum consequente, reduci possent ad hypotheticas ut illa ad hane, si sol lucet dies est, non tamen ad copulatiuam propriam v.g.sel lucet simul didies est,quae ut sit vera & sol lucere debet dies csse,nam dc
512쪽
Qibustam propositionibus ova ad 0potbetica, me. 6 s
pmpositio hypothetica cum utraque falla potest esse vera , disiunctim eum
altera falsa,copulativa cum utraque Vera. Si vero antecedens non habeat necessariam connexionem cum consequente v. g. quando sol lucet Petrus ambulat, ut illa sit vera, tantum debet esse coexistentia virhisque,modo sit pro omni tempore, qRippe haec est uniuersalis ratione temporis & aequivalet huic,quotiescunque Iol lucet Petrus ambulat, poteritamen reddi particularis si apponatur particula A uando v.g. Petrus aliquando studet quando legit, quae ut vera ut, sussicit ut coexistat aliquo instanti lectio studio. Secundo occurunt illae quibus assigitur particula Quotiescumque v. g. quotiescunque sol lucet,dies est,uel cum sol lucet hine dies est quae in materia
necessitata dicunt consequentiam & reducuntur ad hypothetica in alia vero dicunt aliquam connexionem vel promissionis, vel pacti,vel intentionis, vel fallem coexistentiae. His adde alias quibus assigitur duplex particula v. g. Toties mouetur quoties currit, Toties affigitur antecedenti & quoties consequenti. Possiunt quoque fieri in materia non necessaria eo prorsus modo quo iam dictum est. Tertio occurrunt aliae quibus praefigitur duplex particula,vr,ita V. g. vi se habent duo ad quatuor, ita se habent 3. ad 6. reducitur ad han illa ratio quae inest x. ad . inest 3. ad 6. significant illae particulae comparationem quamdam vel habitudinem unius ad aliud, quippe illa ratio seu proposito ut aliqui dicunt nihil aliud est quam habitudo qua unum cum alio comparatum vel est aequale vel maius duplo v.g.sub duplo, .vel minus,igitur hispartic lis,exprimitur haec ratio seu comparatio vel analogia, ut cum Graecis loquar. Porro veritas istarum propositionum petitur a veritate obiectiva hujusmodi analogiae.Exprimi possunt aliter hae propositiones analogicae,sic enim appel-Iandas censeo v. g. 2. sunt ad A. vi ad 6. vel vi 2. ad 4. ita 3. ad 6. &c. Quarth occurrunt illae quibus praefigitur particula non minus v. g. non minus homo est animal quam equus , vel aliter,iam homo est animal quam equus,quae ut si vera debet praedicatum conuenire utrique subiecto sub eadem prorsus ratione: ita ut tota ratio propter quam inest viai,st eadem cum ea propter quam inest alteri, immo ad veritatem istarum suffieit veritas utriusque partis v. g. sit haec propositio Non minus Petrus ridet quam currit, censenda est vera si rideat limul&ciurat , unde resoluenda est in copulatiuam impropriam, currit simul de ridet. Reuocari possunt ad istam classem vel superiorem illae quae praeserunt particulas,tantum, quantum v. g. rantus est Paulus quantus Petrus , quarum veritas in ratione aequalitatis consistit. ' i. Quinto denique occurrunt illae quae sunt cum relativo qui,quae,quod v. g. Socrates qui currit mouetur,quae reducitur ad copulatium currit & mou
513쪽
Xponibilis propositio illa est quae aliis exponentibus i
diget ut eius sensus probe intelligatur. vulgo ponuntur tria genera exponi bilium,quae sitntexclusiuae,exceptiuar, reduplicatiuae quas breuiter eodem ordine explicamus. Exclusiva est cui assigitur particula tantum, liun dumtaxat, haec autem duplex est: prima cum particula exclusiva cadit en praedicatum, v. g. Petrus tantum ludit,sic exponitur Petrus ludit & nihil aliud agit,pro quo nulla est dissicultas Secunda cum cadit in suta ναὶm V. g. Petrus tantum ludit,sic exponitur,Petrus & nullus alius ludit. Ex quo euidens fit particulam exclusiuam importare negationem sed quae cadit in aliud subiectum v. g. Petrus tantum currit, negatio quae importatur non cadit in Petrum nec enim negatur Petrum currere sed omnes alios: Harii est , igitur vis huius particular in eo posita est quod alios excludat:cum vero praemittitur negatio particulae fit aequipollens contradictoriae,cum vero negatio cadit in copulam fit aequipollens contrariae : cum demum in utram-que fit aequipollens subalternae vehabes in hoc Schemate.
Contraria, Tantum omnis homo eurrit. Tantum nullus homo non currit. . Non tantum aliquis homo non currit. Non tantum non omnis homo currit. Tantum non aliquis homo non currit.
Tantum omnis homo non, cuIrit. Tantum nullus homo cur tit. Tantum non aliquis homo currit. Non tantum aliquis homo currit. Non tantum non omnis, homo non currit.
non currit. Non tantum nullus homo eurrit.
currit. Non tantum non aliquis' .homo currit. Tantum non omnis humo ., non euint. .
Non tantum omnis homo currit. . Tantum non omnis M. mo currit. Tantum aliquis homo non currit. Non tantum nullus ho- . mo non currit. Non tantum non aliquis homo non currit.
514쪽
In quo habes quinque aequipollentes,A,&totidem E,&c.ut autem habeas exponentes, A,exponitur per A,Ea opulativam v.g tantum omnis homo cur rit, idest omnis homo currit & nullus alius currit. E,exponitur per EA copulatiuam gantum nullus homo currit, idest nullus homo currit & omne aliud currit, exponitur per Io, disiunctuam v. g. tantum aliquis homo currit t. idest vel aliquis homo currit, vel aliquid aliud non currit. O, exponitur per OI, v.g. tantum aliquis homo non currit,id est vel aliquis homo cum currit. vel aliquid aliud currit. Vulgo traduntur quatuor voces cabalisticae praedictis vocalibus respodentes quae sunt DATE, v ERBA, VIRO, SOL i. Cum vero signum singulare adhibetur in propositione, non prorsus eodem modo re tui debet propositio exclusua ut vides in sequenti Schemate.
PetriIs non currit de omnis alius currit. Non tantum Petrus curtir.
Vel Petrus non cumrit vel aliquis alius
Certum est primo primam & secundam alio modo exponi noli poste. quam eo quo expositae sunt, est tamen aliqua d:ssicultas pro tertia & quarta, quippe aliqui existimant .id est non tantum Petrus furrit, ita esse exponendam, Petrus currit & aliquis alius currit, sic Hurtad. Disp. q. Summ. s. 14. quem refutat Casilius in append. l. 2. c. I. quibus omissis Cettum est secundo propositionem illam, non tantum Petrus currit duplicem habere sensium, alterutrum scilicet iuxta mentem dicentis primus est ita ut Petrus currere quidem supponatur,sed non solus,& hic est lanias Hur-tadi, secundus ita ut vel Petrus non currat vel aliquis alius simul currat, in primo sensu resoluitur in copulatium,Petrias simul de aliquis alius currit,in secundo resoluitur in disiunctivam impropriam, vel Petrus currit vel aliquis alius currit, vel potius in hypotheticam si Petrus currit aliquis alius currit. Certum est tertiam etiam in duplici sensu accipi posse. Primus est si nec Petrusnec aliquis alius currere dicatur, sic autem resoluitur in copulatiuam acc Petrus currit nec aliquis alius currit, secundus est si Petrus currat dc aliquis alius non currat.
Petrus cutrit,& nullus alius currit. Non tantum Petrus non currit.
Vel Petrus currit veI, aliquis alius non currit. Ul0itized by Corale
515쪽
Dὸ Ollogismo in quo maior, o c.
homo est sensitiuus ergo est animal. Quartus A E E , nullus lapis est sensitiuus ergo nullus lapis est animal. Adde duos ex particularibus habebis c. transpone praemissas habebis ix. in secunda sgura. In tertia figura valent A A I, AI L A E E, A O O, adde 1. in singulariabus & 6. transpositis praemissis erunt 1 2 si vero major est assirmativa de particula & negativa de copula v. g. tantum nullus homo currit, in prima figura valet EAE, AII, E E A, v. g. tantum nullus homo currit,nullus equus est homo ergo omnis equus currit, adde E O I, & duos in singularibus erunt
6. transponantur praemissae erunt I 2.
In secunda figura ualent EAE, EEA, EIO, EOI, adde 6. in singularibus ει 6. transpositis praemissis erunt II. In tertia figura valent EA O, EI O, E EA, EOI, adde 1. in singularibus & 6. transpositis praemissis erunt i 2.si msor sit negativa de particula &affirmativa de copula ex ea nihil sequitur in syllogisnao, quippe aequipollet disiunctivae, idem dicendum est quando est negativa de utraque. Si vero major si particularis V. g. tantum aliquis homo studet in prima figura valent III, I O O, I E E, adde 3. in transpositis, adde I OO, in se cunda singulari de transpositam , igitur habes 8. modos, nullum in prima singulari. In secunda figura III. non valet in parricularibus sed in singularibus,'
non valet lo O. In tertia valent II I, IO O. ex his reliqua facile colligis Quaeres viri im conclusio possit esse exclusua. Respondeo assirmando v. g. tantum Petrus madet , Petrus est homo ergoetantum aliquis homo studet, in alijs figuris ut conclusio sit exclusiua de bent esse tres termini conuertibiles. Obseruabis non seruari regulas sy llogis. mi Cathegorici in his syllogismis , nam habuisti conclusioneni uniuersalem in tertia figura , assirmativam in secunda, uniuersalem cum altera praemilla particulari, assirmativam cum altera traemissa negat tua,tres particulare,aine-dium non distributum,&c. Obseruabis denique alteram expotabilem alia quando esse superfluam non tamen semper. Sed de his satis
CONΤROVERSI A XXXI. De propositione excepti 'silogismo
Ropositio exceptiua est cui amistur parricula exceptiua ρμουν v. g. omnis homo praeter Petrum studet, haec autem eadere potest vel in praedicatiim v. g. vicit omnes hostes praeter duos, via; in Cibiectum,in hoc ultimo sensu vulgo accipitur. Importat saec particula negationem,unde propositio excepti- semPα ribet alteram exronibilem negati m. . g. omne animal praeua
516쪽
piscem respirat, sic exponitur,nullus pilais respirat & omne aliud animal res pirat, vel exponitur per unicam tantum propositionem , V. g. Omne animal quod non est piscis respirat, unde colligo primo particulam exceptiuam cadere in terminum qui continetur in subiecto propositionis tanquam in subiecto uniuersali, sic piscis qui est terminus in quem cadit, continetur sub ani mali , &c. Secundo colligo terminum illum qui est subiectum propositionis , quo sit exceptio, supponere uniuersaliter distri,uiue, & si quando adhibeatur haec particula in propositione particulari v. g. aliquis scholasticus praeter Petrum studet,non est proprie exceptiua sed potius exclusiva v. g. tantum Petrus non studet. Hiues oppositionem in sequenti Schemate & aequipol
Omne animal praeter piscem respirat. Nullum animal praeter pis
Non aliquod animal praeter piscein non respirat.
non respirat. Nullum animal praeter piccem respirat. Non aliquod animal praeter piscem respirat. Non omne animal praeter piscem non respirar. Non nullum animal praeter piscem respirat.
Aliquod animal praeter piscem respirat.
Non omne animal praeter piscem respirat. Non nullum animal praeter piscem non respirat. Aliquod animal praeter piscem non respirat. A exponitur per E A, v. g. nullus piscis respirat & omne aliud animal reia pirat. E,exponitur per A E v. g. omnis piscis respirat & nullum aliud animal respirat. I, exponitur per disiunctivam O I. v. g. vel aliquis piscis non reia pirat vel aliquod aliud animal respirat,denique o, exponitur per L Ο,disiun- stivam v. g. vel aliquis piscis respirat vel aliquod aliud animal non respirat, ad hunc finem excogitatae sunt . aedem voces cabalisticae Verba Date Soli
Obserua obiter ad dignoscendas aequipollentes datum esse a nobis locum particularibus exceptiuis quod certe minus proprie factum esse conflat, sed dum rem intelligas parum interest.Quod spectat ad syllogismum constantem exceptiuis, in duplici figura considerari potest : prima est cum adhibetur in minore terminus in quem cadit particula exceptiua v. g. omne animal praeter piscem resipirat sed, delphin est piscis ergo non respirat, secuuda est cum terminus alter repetitur in minore v. g. omne animal praeter piscem respirat, sed bos respirat ergo non est piscis. Plo quo obserua terminum qui repeti-
517쪽
tur in minore in hae secunda spura esse praedicatum maioris. Modi legitimi primae figurae sunt hi cu propositio exceptiua est A,primus A A E, v. g. omne animal praeter piscem respirat sed omnis delphin est piscis ergo nullus delphin respirat, secundus A IO, sed aliquod animal est piscis ergo aliquod 1nimal non respirat, tertius A OI, v. g. sed aliquod animal non est piscis, ergo respirat, transpone praemissas & erum 6. modi. Cum vero propositio exceptiua est negativa modi sunt E E E, v. g. nullum animal praeter auem volat sed bos non est auis ergo non volat, E A A,
sed aquila est auis ergo volat.EO O, sed aliquod animal non est auis ergo non volat.E II, sed aiquod animal est auis ergo volat, transpone praemistas. de habebis 8. In secunda figurarum exceptiua est A, modi sunt A A E, v.gia omne animal praeter piscem respirat sed omnis bos re pirat ergo non est piscis. A I O,.sed aliquod animal respirat ergo non est piscis. AO I, sed aliquod animal non respirat ergo est piscis,transpone praemissas ti habebis 6.
Cum vero exceptiua est E modi sunt E E E,mg,nullum animal praeter hominem est rationale sed nullus bos est rationalis ergo non est homo. EOO, sed aliquod animal non est rationale ergo aliquod non est homo. EII. sed aliquod est rationale ergo aliquod est homo a pone praemissas & habebis s. igitur I6. ex quibus alia facile colliges.
Eduplicativa illa est cui assigitur aliqua ex his particulis,prom,
inquantum, quatenus, &c. Hre autem dupliciter assigitur,primo cum verbo potest,V. g..
α homo quatenus musicus potest elle doctiis, idest utrumque ii-
sumul habere porcst, hoc est non repugnat musicam cum scientiai in eodem biecto esse coniunctam ,& hic semus vocatur specificativus seu materialis. Secundo cum verbo est v. g. homo prout homo es rationalis; dc hic sensus vocatur reduplicativus, qui duplex est. Primus sormalis, cum scilicet particula reduplicatiua denotat terminum. in quem cadit includete in suo conceptu essentiali praedicatum, v. g. homo ut homo es risianalis, idest rationalitas est de conceptu hominis; ita ut non possit concipi sine rationalitate. Sic etiam homo ut homo es animal , malitas est de conceptu hominis.. Secundus est causalis, cum scilicet particula reduplicatiua denotat termi-n in quem cadit esse causam, propter quam praedicatum subiecto conuenit , V. g. corpus ut coloratum es visibile. Ignis prout calim est calefactiaram. mo Prout admiratium es risibilis. Homo ut animal est senstrum, &c. Resoluit
518쪽
7 α controuersia Trigesimatertia,
uitur autem haec propositio in cauialam , v. g. Homo risibilis est, quia a
Veritas propositionis in sensu reduplicativo formali in eo consistit, quod vero praedicatum sit de conceptu termini quem afficit particula. In causili vero quod terminus ille affectus fit veia causa cur praedicatum conueniat subiecto. In sensu demum specificatiuo , qudd utrumque piaedicatum in eodem subiecto esse non repugnet. Oppositionem habes in sequenti Sche
Petrus ut homo non est albu S.
Id est, Non potest esse homo, de& esse albus.
Petrus non ut homo est, est albus.
Potest esse homo & non esse albus. A B. sunt contrariae, quia possunt elle simul salsae , non tamen simul verae. Α D, de B C,contradictoriae , quia nec simul esse possunt verae, nec simul falsae. C D subcontrariae , quia simul elle possunt verae, non simul falsae. Quod spectat ad syllogismos constantes reduplicativis, aliquando recte concludunt in prima figura , v. g. Omnis homo quatenm animal est sensitivus, sed Petri est homo , ergo est sensi M. Aliquando non recte concludunt, v. g. Omne animal quatenus album es di regat visum ,sed coruus es animal, ergo gregat νιφὰm. Pro quibus haec esto regula. Quando terminus quem assicit particula rediiplicans, vel latius patet suta iecis , vel aeque latE, & conuertitur cum praedicato , recte concludit in priam a figura , ut patet in primo exemplo. Ratio est, quia cum subiectum homost medium , in eo continetur minus extremum Petrus: emo si omnis homo ut animal est sensitivus , Petrus etiam qui homo est, est sensitivus. Huius condicionis desecta secundus syllogismus non valet,quia album idest terminus in quem cadit particula non est superior nec conuertibilis si eum subiecto comparetur. In secunda figura non possunt fieri syllogismi constantes reduplicativis, quia conclusio est negativa. In tertia figura non recte concluditur, quia bis sub ijcitur medium. Ex his reliqua colliges, nec enim res tanti momenti est.
Id es, Non potest esse homo, &non esse albus.
Petrus non ut homo est, non est albus.
Id es, Potest esse homo & esse
519쪽
De Isiogismis ex terminis obliquis.
Vid sit rectus , quid obliquus casus satis constat. Hic tantum serua terminum in obliquo positum, nuti quam esse posse totale extremum , cum scilicet aliquid semper in recto subintelligatur, v. g. quando dico his liberos Petri, id est hic liber est posIelsus 1 Petro. Vnde ut dignoscatur vis syllogismi qui constat terminis obliquis, resoluenda est propossitio , cuius aliquis terminus obliquus est , in aliam cuius uterque terminus sit in tecto. Pro his sint hae regulae. Prima regula in prima figura. Si maius extremum sit obliquum in praemissis, sit etiam obliquum in conclusione, v. g. Ontinis hamo es Dei, Petrus es homo,ergo est Dei. Ratio est,quia minus extremum continetur in medio, idest, Primia in omni homine, ergo si omnis homo est Dei, Petrus est Dei. Secunda regula in prima figura. Si medium sit obliquum in subiecto, minus extremum debet esse obIiquum in conclusione & rectum in praemissa, v. g. Omnis emis Muraliqua proprietas, homo est ens , ergo hominis datur Hiqua proprietas. Ratio est, quia minus extremum continetur in medio. Tertia regula in prima figura. Si medium sit obliquum in praedicator maius extremum si obliquum in conclusione,v.g.Ommla homo an mal,hic liberes adierim hominis , ergo est adiimalis. Ratio est, quia eodem modo est alicuius animalis, quo est alicuius hominis. Quarta regula in prima figura. Si minus extremum sit obliquum in praemissa, sit etiam obliquum in conclusione. V. g. Omnis scientia es cognitis certa, omnis entis es scientia , ergo omnis entis est cognitio certa. Ratio est, quias entis est scientia , entis est cognitio.
Prima regula in secunda figura. Si medium semel est obliquum,sit semper obliquum. U. g. Nullum vitium ines iusto ,scieruia iness iusta , ergo non es virium. Probatur facile per resbluticinem. Secunda regesa in secunda figura. Si maius ext hmum sit obliquum in praemissa,sit obliquum in conclusione. V. g. NAsti heretico inest virtus,iustitias eirtus, ergo iustitia nulli hametico inest. Ratio est, quia iustitia continetur in
virtute, id est minus extremum est in medio. Tertia regula.Extremum praemiisae affirmativae non potest esse obliquum. Probatur ex resolutione.
Prima regula tertiae figurae. Medium semel obliquum si semper obliquum, V.g.Omni iusto ines virtus,nulli iusto inest auarisia,ergo aliqua vinis non es auariaria.Conclusio non potest esse uniuersuis, alioquin salsiura sequeretur ex falsio. k Secunda
520쪽
Seeunda regula tertiae figurae. Maius extremum semel obliquum si semper obliquum. V. g. Nulla viraut inest haeretiso, virtut es iustitia , ergo numha Hilao inest. Ratio est, quia iustitia coluinetur in medio. Idem dico de minori extremo, v. g. Omnit iusim est mnus , iustitia inest isso, ergo binis inest iusto. Ex nis reliqua facile coniicies.
Emisimus in hunc locum non leues sane difficultates , quas in mysterio Trinitatis syllogismi expositorij artifex omnino soluere Ptima est in hoc syllogismo qui uidetur esse expositorius, hae essentia disimi est Pater,hae essentia diuina es Filius, ergo Filim est Patera secunda in hoc hilogismo.
Hic Deus non generat, hic Deus est Patre, ergo Pater non gener M. Similis est
in hoe syllogismo : Pater est essentia diuina, Pater non es Fi tui, ergo essentito diuina non est Filius. Illi omnes syllogismi salsum concludunt & contra fidem, clim tamen legitimam syllogismi expositori, formam praeferre videantur. Respondeo ad primam difficultatem , essentiam diuinam in hoc maxime differre ab alijs terminis , quod si in se singularis , simplicissima, communis tamen tribus persionis distinc his, quibus eadem inest. Unde in propositione affirmativa, nunquam distribuitur proprie siue praefigatur signum uniuersale, ut Omnis .sentia, quod dici non potest ; quia est in se te inus singularis:
siue pronomen demonstrativum ut me essentia est Pater. Igitui non concludit argumentum quod a non distributo procedit ad cistributum. At vero in rebus creatis siccus accidit, in quibus scilicet nunquam eadem essentia eadem inquam physicc & realiter,)cum personis realiter distinctis identi hcatur. Scio multas alias responsiones fui iIe hactenus excogitatas, sed meo iudicio nulla est quae rem istam clarius explicet. Cum enim in syllogi imo expositorio medius terminus debeat distribui,in hoe syllogiseno non distribuitur medius terminus,scilicet me essentia diuina, quia una est in se Sr communis tribus personis distin is,cum quibus eadem est,igiturno. potest distribui per appositionem signi uniuersalis , quia est singularis, nec pei apposirionem pronominis demonstrativi, quia est communis personis distinctis. Eodem modo respondeo ad secundum syllogi sinum , nam hic Deus non distribuitur , quippe unus est in tribus personis: ut autem distribuatur in prima propositione, dicendum est Gai uid ost essentia diuina, est Pater: & ii secunda Nihil quod est Deus generat, sicque utraque est falsa. Est maior difficultas in alio syllogismo Pater est essemia diuisa, Pater non est Filius , ergo M. entia diadna non est Filiin f, nam reuera medius terminus distribuitur.