Orationes et poemata

121쪽

esuritio e consectus pecunia desectus mortis cupidus ad locu ur

bis romae incultum desolatumi peruenitrubi tenebricosam spelutam ingreditur:illic eam nocte quieturus:lbil humi cubans iugi bus fletibus debilitatus:tandem somno succumbit.Forte ad huc specum nocte intempesta aduentant:fures duo cum preda:quam ea noct e compilauerant.Exortat inter eos nocturna rixa:alter qualentior erat infirmiorem alterum trucidat:hoc sentiens uidensi Gisippus existimauit se uiam ad mortem optatissima facillime inperiise:nel opus esse ut sibimet necem gladio manu sua conscisceret:Illici se tantisper continuit:donec familia pretoris eo recognita peruenit: qua Gisippus tanqua reus homicidii uincitur: inie/cti l catenis furenter abducitur:qui cum in questioe de rebus singulis interrogaretur:haud cinctanter se homicidam esse consensus est. Quaobrem praetor:cui.M.Varroni nomen erat iussit ut ex more romano In crucem tolleretur.Forte id horae uenerat Titus

ad praetorium tribunal qui curriosissime contemplans condemnati faciem tanqua noscitabundus ad hominem propius accedit: admiratus erumnosam hominis amicissimi fortunam:cii uehementissime cuperet Gisippo periclitanti opitulari:nec ullam rationem ipsius saluti accomodatam uideret:tale commentum commiscit: Accedit proxime ad sellam praetoris dc uoce contentissima cIami tans ait.Marce Varro iube infortunatum hominem reuocari:que tu morti adiudicasti.Est enim insons dc huius homicidii penitus expers.Ego satis superci satis deos immortales offendi illum iugulando quem ministri tui matutino iugulatum repererunt nec aequum sane est ut maiori nunc iniuria deos afficiam permittens hominem innocentem trucidari Varro uehementer admiratus maximo dolore affectus est galli uerba ab omnibus palatinis excepta fuissent:qui cum non posset habita honoris sui ratione discedere ab eo a leges ac iura praecipiunt:iubet Gisippum iam in or/ci familia numeratum reuocari:Et coram Tito.quid tu inquit tam

122쪽

stultus eras ut sine ullis tormetis te id fecisse fatereris:quod nusqperpetraueras:maxime cum talis causa foret capitalis: diccbas te illum esse qui proxima nocte feceras homicidiu. Ecce Titus adest

qui ultro fatetur se esse paricidam asserens illum non abste sed a seipso fuisse peremptum.Gisppus curiose prospectans Titum recognoscit facile intelligit istud a Tito fieri salutis suae causa: ut. pote homine no memore pristini beneficii. Quapropter prae niamia pietate lachrymabundus: Varro inquit. Ego homine occidi. Etia riti pietas nimis sera est. E contrario Titus praetor aiebat. Hic queadmoduuides peregrinus est sine telo iuxta cadauer

occisi repertus: Ex quo coniectare potes hunc homine erunt oppressaum mori cupere:Proinde eum impunitum dimittito ires deliqui morte mulctato. Admirabatur no parum praetor istorum duorum maximam constantiam:& iam presagibat animus neutrusontem essete debere:Et cu secum quo pacto uteri absolueretur: animo agitaret: Ecce superuenit quidam iuuenis nomine Publius homo uitae profligati si ima dc apud citctos romanos ob surta cognitissimus:qui illud mehercule homicidium perpetrauerat hic cuproculdubio sciret neutru illoria esse costium eius criminis cuius semetipsum participem esse uteri arguebantanta comiseratione

affectus est propter utriusq; insontis innotatia:ut is e suapte pote praetorem adsuerit:eumq; his uerbis sic alloquutus. Mea pretor facinora me impellunt ad difficillimam horum questionem explicandam. Nescio quis deus precordia intus exagitat:& metem extimulat: ut ego meipsum deseram: dc crimen meu patefaciam Scito igitur neutru istorum eri huic culpae obnoxium.Ego mediusfidius is sum qui illum hominem de cuius cede altercatio stre exorta est occidi m. itutina hora circiter diluculum: δ istum infortunatur qui hic adcst uidi ipsum dormientem:dum furta cum illo partie/batiquem paulopost interemi non opus est ut ego Titum excu,

sem: sua illum fama satis excustat:quae ubiq; gentium splendidista

123쪽

ma est eum non tam turpi labe esse maculosum.Itaq; utruo absolinto me sontem ea pena afficito qua leges precipiunt iam haec res peruenerat ad aures principis Octauit:qui cuctis accitis singula curiose cognouiti ix cum singillatim qui iq; denarrasset: Priceps duobus quia insontes erant libentissime pepercit:& tertium qui sons erat causa Gisippi ac Titi incolume iussit abire.Titus cuci/sippi diffidentia timiditate itemeter obiurgasset mira leticia hominem complexus ad edes suas deducit Vbi Sophroni pientistimis lachrymis Gisippum perinde ac fratrem hospitaliter suscipit:

susceptum honorificentis ime prosequitur ac fouet cum quo iam refocillato:iam beneuestito iam in habitu suae uirtuti congruentem resormato Titus omnes suos thesauros praediat commu/nicat:eiq; sororem nomine Fuluiam adhuc uirgunculam in matrimonium collocat post haec cum gisippo ita sermocinatur. In tua iam manu adi arbitrio est sippe siueuelis hic apud nos commorari siue Athenas remigrare cum rebus his omnibus quas tibi dono dedimus Gisippus cum hinc exilium a patria proculeius ani/mum uellicaret: Inde beniuolentia qua Titum prosequebatur comoueret:Tandem constituit rome uiuere uelle efficii romanus.

Ubi ipse cum Fuluia:Titus cum Sophronia in eadem domo iucudissime diutissimeo uixerunt indies magis ac magis gliscere inter ipsos mutua beniuolentia Est mediustidius sanctissima res amici tia:& no solusingulari ueneratione digna: sed eterna laudatione decoranda:utpote genitrix optima magnificentiae:& honestatis: germana benificentiae ac charitaris inimica Odita auariti e semppropia:semperq; prope a ad ea pro altero strenue perageda:quae pro se alteria uellet opari:neq; preces expectans neq; blanditias expetens. Cuius effectus probatissimi hodierno die rarete in , ter mortales conspiciuntur:cuius rei causa est hominum cupiditas inexplebilis:qui propriae tantumodo utilitatis rationem haben, res amicitia ad penitissimas orbis terras extermiarunt extorremi

124쪽

fecerui. Quae res. Quae diuitie Quae affinitas efficere potuissent ut lachrymae: estus: suspira:Titi intra precordia Cisippi ita penetrassent:ut ipse sposam suam sormosissima generosi imam Opta tissimam alteri condonaret nisi amicicia: Dae leges: Quae minaei qui pauor potuisset cohibere brachia Gisippi in locis tenebricosis ab amplexibus speciosissimae puellae ipsum non nunqua fortassis lacessentis nisi amicicia.Quae oditio: Qua merita:quod emolumentia Gisippo persuasissent:Vt iactura suorum sophroniari ppinquorum floccifaceret.ut rumusculos populares contemneret.

ut couitia illusiones uellicatione' maledicentissimorui nihilo pedere:dumsi amico obsequellanis amicicia. Eestra:qstitia pro piissimulatissimu* facere potuisset ad mortem appeteda. ut is sippu liberaret a tormeto patibuli cu puertim posset honeste dissmulare se si nouisse impii 'nisi amicicia.ω titum fecisset adeo muificu adeoq; liberale ut sine uetatoe seu patrimoniu cu is ippo diuidere:que fortuna omnibus opibus spoliauerat:nisi amicio, Quid Titum flamare potuisset ut sorore Gisippo sine mora desponsarethoi egetisi mori 1 extrema calamitate collocato. nisi amicicis optet lac miseri mortales mutas uxores.sratres copiosos sobole filiorum numerosam:& pecuniis augeant numeria

famulorum:iam respiciant cogitentq; quemlibet ex his magis seipsum amaren alterum magis proprium uel minimum sormidare

periculta et curare:ut maximum infortuniu a patre aut a fratre aut

a domino propulsent:cum ab amico erga amicum omnia secus fieri uideamus.

Mythica hystoria in latinum e uernaculo sermones uersa. yprus insula est qu5dam nouem regnoria sedes oppi dis nobilibus clyta: agrorum secunditate nulli pese

ne in blarum postferenda: in qua sicuti priscis cyproruannalibus proditum est: Euit olim Aristippus homo haud dubie nobili simus d ominium popularium longe locupletissimus po/

125쪽

strato' esset' diei merito sella nisi eius felicitate unicam refortuna obnubilasset: at inter optuliculos filios unus illi erat:

qui proceritate staturae 5 eximia totius corporis pulchritudineresiquos omnis adolescentes d6ge ante.ibat uerum insanus &ue

cors: Cui galei nome inditum a parentibus sueratised quia necudoctrina preceptoris.nel castigatioibus patris:neq; solertia educatoris litteras aut bonos mores unquiicipere potuerat Erat s

uoce rudi d crassa moribusq; beluinis magis si humanis reditur

ludibri causa ab omnibus Cymon nuncupabatutiquo nomine lingua cypria bestius significatur.Cum pater filii uecordia egerrime terret uideretq; illius spem omne esae penitus deploratam:ne pro Lentario quotidie dolore afficeretur Cymonem mandatum uil=licari iubet scul a rebus urbanis cum uilliconibus exercere agricolationem:quae res Cymoni suit per quam iucunda utpote ho/mini minime politico Amantii magis mores rusticanos u ciuiles. Is ergo dum res uillaticas curat xin prediis colendis operae plurimum studiit consumit:sorte die quadam accidit ut hora postmeridiana solus obeundo paternos agros unico tantum scipio, ne comitatus ingrederetur nemus pusillum quidem sed quod in illis regionibus amenissimum foret: Et tunc cum esset mensis maius uernat temperies:frondibus uestitissimum visebatur:eu istic ociose inambularet Cymon fortuna duce pededentim intrat pratulia

perquam exiguum:quod procerissime arbores undit sepiebant: in cuius angulo sons lympidis aquis frigidi Ipectabilis scaturiesebat.iuxta quem uidet stupra uirentes heroas puellam dormientem persecta sormositate conspicuam:quae ueste adeo tenui atq; pel lucida erat induta:ut nihil pene niuei coloris tegeretur infra cinsecturam uelabatur linteo candidissimo tenuissimoq;:prope ea ancillae duae etiam pedisequus unus pariter binnum capiebant hac ubi conspicatus est cymon non aliteras nullam unquam prius seminam uidisset attonitus hesit:Et baculo innixus nulla edita uo

126쪽

e etiam mi etiam mulieris abiem contemplatur: dc mirabundus oris liniamenta solertissime rimatur.inde paulatim in rudi pecto re crassise precordiis:intra quae nullum polliticae urbanitatis euivium per mille antehac documenta penetrare potuerat:oorta

noua copitatio:quae in animo alioquin pingui incultet discurres sic rationabatur. Nihil inter mortales hac formositate puellari visum esse formosius:Cepit dein luculente seminae omnem habitudinem diligenter explorare. particulatim singilatim 3 decorissima membra laudare Capillos imprimis flavos admirari quos aurei coloris esse censebat. Idem laudare frontem: nasum:OS:ceruice: brachia:pectus:repentel ex rusticano&agricola factus arbiter spectator elegantissimus formarum uehementer concupiscebat uisere oculos:quos illa somno marcentes ac languidos habebat occlusos:quos Cymon ut contueri posset sepius uoluit puellam expergefacere:sed cum pulcherrima ac uenustissima supra reliquas omnis mulieres quas ullo.tempore consipexisset sibi uideretur: reri cepit ne una foret numero dearum: neq; erat tam hebeti obtusoque ingenio:quin diiudicaret diuina mortalibus celestia terrenis

uenerabiliora esse debere ideoq; seipsum cohibens prestolabatur ut suapte sponte puella expergisceretur: quavis ista contatio nimis longa esse uideretur.tame insolita uoluptate pellectus de spectaculo nouo captus illinc abire non poterat.Spectante ita symone dc hac spectad uoluptate pseuere post interuallum no modicii exogi scit puella:cui Iphigeniae nome paretes indiderat: quae sublato capite patefactis oculis es'icata:Cymone bacillo innixuante seipsam cosistere uehemeter admirat' eul his uerbis affatur. Quid tu cymon id hore per hoc nemus inquiris Erat cymon cyγpriis feretibus cognitus:partim sua fama simplicitate: partim nobilitate diuitiisq; paternis:qui ad phigenia uerba nihil resipodcs

oculos figit in oculis puellia:eosq; obtutu inconiventi coluetur: existimans ex illorum fulgore manare suauitate exuperantissima:

127쪽

quae ipsius animuin afficeret inexperta uoluptate gaudio I incre/

dibili:quod cuuirgo animaduerteretuereri cepitnc ille obtutus inconivens dc mobilis mores hola incultos Minciuiles excitaret ad aliquid moliendit:quod in suum ipsius dedecus redundaret: Quo circa excitatis pedis equis festinanter exurgens uale inquito cymon: dc abiit. ad haec subiecit cymon .ego uero puella te libentissime comitabor: Iphigenia quavis illius comitatum at mertium aspernaretur tame homine ab se abigere non quivit donec ad uirgini soresiperuentum fore Post haec cymon domum paterna repetens obstinate affirmat se nolle amplius uillicari: xuitam rusticam culpans incipit urbana amplexari hoc patri reliquisti propinquis molestuee cepit:qui tame tantis expcmduee costitutat: donec intelligat causa nia repetinae in hole mutatiois. Cum ita hintra Cymonis precordia intra quae nullae doctrinae litteraeq ullo unquaspe penetrauerant:cupidinis sagitta penetrasset:cu Iphigesentae pulchritudine captus mores repete mutassaei, parua admiseratione parete suosq; oes necessarios a fecit. Primu petit a patre ut uestitu non minus nitido fratres uestiatur: quo facillime insepetrato uitam ducere parat cum politicis adolescentibus. Singula diligente inquirereri studiose,rimari:quae amatoribus conueniseant. Idem cunctis uehementer admirantibus intra breuissiimu temporis interuallia no solia litteras didicit elemetarias: sed inter philosophos extellenti simus extitit Causa uero talaria rerum solus

erat amor Iphigeniae:quo duce no solia linguae hesitantia emedaseuite uoce ex aspa ac fusca clara suauel estecit sed et musica disci plinae factus epitissimus. ide equitadi doctissimus:in re militari solertissimus: in maritimis terrestibus' expeditionibus expientinfimus existere:breuiteri ne particulatim uirtutes eius enumerem intra quadrientu iuuenis euasit indolis probatissimae: ita ut modestior elegantior pluribus haldotibus decoratus iocs alii cyprii

adolescete existimares. Quid ergo de amore dicabimus ribus h iiii

128쪽

pconiis amore extollemus equide eum in alam cymonis generojissimam idera natalicia uirtutes egregias infudissent fortuna inuida uincu is illas firmissimis uixerat incluseratque intrascordia ut nullo pacto emergere posset desse se ostctare:solus amor nodos illos diabluit refregito utpote ipsa sortua ualetior atq; potetior quil ingenia sopita atq; marcescctia excitare subinde cosiueuerit. eat tenebris inuoluta crassioribus sita ut i lucem lucidissima educere.&mehercules cupido sepisti me solet ex locis tenebricosis extrahere spiritus generos id in loca illust rissima suo fulgore perducere. igit tu cymon amore Iphigenie exestuans nonnus: putiuuenes amorabud facere cosueuertit:a recto equoq; discederetvnihilominus Aristipus aequo aio cucta ferebat in filio:que uidebat amore ex vervece crusticio factu esse policitia dc urbanu.qui ct illia noenuihortabat ut oibus suis cupiditatibus obsequeret . Ceteru cymo qui uero note galesus dicebas reminisces se ab Iphigenia cymone quasi note columelioso fuisse nucupatu:hac nota tollere ac maculam abolere costituit. Et cu flagrantissimas amoris uredies cupet emoderari frequerer cypseu appellat phigenie patre ut sibi filia despodeat. ille cro asserere se ea iampride despodisse passimudo iuueni inter rhodios iuuetae generosissimo: neq; data fide uelle prevaricari. Iamq; appetebat ipsiactarii nuptiaria Iam spossis sposam miserat accersitu.Tuc haec secu cymon la ipsinstat quo tibi phigenia demonstre illo te amore coplecta glotui desiderio estue.tu me holem ex bruto fecisti: tu me polliticia reddidisti.qd i mihi dii cocesserint ut ego te uxore potia tu ossiuauissimo colubernio fruannihil uereor qn deo sim futurus q similimus: S pfecto aut moriar aut post idebo te coiuge.haec securatiocinatus aliquot amicoru nobili genere natos furtim couocat tu bus cucta comunicatac d fieri uellet ostodit mox laculo nauigiis ornat:rebusq; oibus instruit ad pugna nauale accommoda..tis:quibus adamusim sectis naue coscedit douctis uela comittit

129쪽

pstolaturus in ina I nauigiu:quo phigenia ad mariti in Ala rhodo trasportari debebatila spola pater honorifice atq; hospitali, ter accepat rhodios holes missos a poso a noua nupta naue ingressa maritimu iter capessebat dorhodu uersus pra uelat lexe rati Ecce cymon ad hoc uigilater excubauerat dieixio aggredienauelphigete suo nauigio ad preliadu ornatissimo xi pupi stas ferociter i eos inclamata sponsam comitabatur.state uiri uela colligite aut oes naufragio occubite. Adversarii cymonis ia strinxerat gladio sel nautico certamini prepabat.quo aiaduerso cymo manu serrea que arpagoem uocitat in pupina rhodioru strenue iniicit navem' remoras nauigio suo rostrato arctissime connectit.

mox leonis iubati instar no expectato socioru auxilio solus hodioru naue insilies si stipturbat.& amore uires suggerete stricto mucrone in medios hostes uiriliter incursati 5 cu hinc unus inde alter mox plures uulnerarentur.rhodii suis uiribus diffidentes cunei repugnare net effugere posset sese cymoni dedideriat:ideditos sic affatur.rhodii homines neq; preda cupiditas neci ulluin uos odiu mihi suasit ut ex cypro discedes uos i mediis fluctis

bus inermes ipse armatus aggrederer. sed res illa quae me ad hoc

impulit:quae a me amplissima existimaturiqua arisiuisse opepcisi esse censeo:ea a uobis facillime docu pacificatione cocedi potest: ea aut est Iphigenia:qua mihi nihil est ne vetarius ne iucudius:

quam cum ego a paretibus amice docomiter,impetrare no potuissem:amor me coegit ut a uobis hostilitera armatus austrem destinaui ipse mecum succedere uicarius muneri pasimodo: d agereiphigenie maritum proinde eam mihi tradite . diis bene sauentibus in patria remigrate Rhodii quos uis magis a uoluntas ulti one cogebat:lachrimabudi phigeniam cymoni tradunt:quae cuubertim fleret noli quit cymo genero a puella te pam macerare.

nil c/d uerearis:ego su ille tuus cymo qui te diutis me ardetissimel deperiui:qui jestu amoris torretissimu magis metui habe

130쪽

re te uxore si pasimbnda paternam aevonem.quo dicto ad

socios reuertitur.& rhodios tradita iphigenia cum rebus Oibus inuiolatos dimittit Cymon qui se beatiorem cunctis mortalibus existimabat Auctus tam opulenta ac prius regali preda cum sociis consultat in presentia non esse in cyprum redeundum. quo cir ca communi consilio cretam uersus nauigare moliuntur ubi oese potissimum, mon se se tutos fore credebant cum illic cognatos Lamicos plurimos haberet:Sed fortuna quae phigeniam cymoi fuerat gratificata utpote dea mobilis confestim gaudia uertit in luctus lamentabiles.uix horis quattuor ab disiceitu rhodioru exactis supuenit nox. quam cymon sitienter prestolabaturiquamq; sibi noctibus Oibus dulciore sore iam mete conceperat.ecceicelosa tempestas exorituraeelu sit nubibus atru:mare uelis furentibus undabundii. Nemo qd utile factu soret satis despicere:cuncti trepidare obliti nauticoria ministerioru:Quis uerbis idoneis posset explicare quanto merore id teporis cymon et affectus 'ipse secureputabat ideo suos sibi amores indulgere deos uoluisse:ut morte setiret asperiore:qua prius sine iphigenian magnope recusasset.Dolent lamentantun cymonis socii. sed phigenia ubertim flens supra omnes dolore conficitur ad singulos undaria fluctus tremebuda: δ cymonis amorem audaciami plorabuda detesta ituritanqua turbo ille prelosius no aliude seviret:Jex indignatione deoria noletium cymone puellae raptu cum gaudiali uolupta/te potiri:uolentium iambos simul eriinabili morte defungi.inter hos puellares eiulatus nautae remigest quo se uerteret nesciebatd ueto in horas magis magis I larebescete nauis appellitur ad insula mod6:qua illi rhodon essὰ pre tempestate scire no poterat hic uiribus annixi ut ex undis ad terram quoquomodo descedat de sola salute cogitantes ad eum sorte locum ita uoletibus Tatis puenere:quo hodii illi quos cymo abire piniferat paulo ante uenerant:nec prius se rhodon delatos suiste nouerutinaurora ex