Orationes et poemata

101쪽

mat couigas neri reueretissime eolueruli 3 Iplusinis cerimotis ornamelisi honestanda atque discordalidaee censuernnt hic illae quin y laces inuptiis adhibebat:quas ex spina alba cosectas pueri patrini matrinil gestabat. Quo numcro haud dubiesignifica batur quini geminos uno mulieris puerperio pgigni posse uelqd par numerus:qui scemineus e: doipa qui majculus simul copulati pgenerat.Hic aqua de ignis in nuptialibus sacris afferebatur.

Quae duo elemeta uita mortaliu maxie cotincimi uidelicet ostenderet:ita uitu Deminat disiuctos steriles ecat infecudos sicuti si ne calore humor:sine humore calor nihil gignere piit colunctos uero uim here generatiois aptissima.Hinc nubetes colus copia dcfusus cu stamie comitabat :quae res plane demostrabat uxorca domo maritali lanificiu exercere debere:undeo Thalasi nome: dianisciti significare autumat eruditi usurpabatur in nuptiis.Quid in psentia memore queadmodu nouae nuptae domu mariti ingre/dietes adipe suillo siue ut Masurius inquit lupino postes perun/gebat ex quo uxores denominate crediitur. Longum sane retsi caulas rerum omnium nuptialium singillatim recensere uellemus. Quocirca prudens preteribo cur limen maritate nouae nuptae pedibus non tangebant:cur flameo luteo caput obnubebat. Cur cingulo nodo herculaneo vincto cingebanturiquod mox cubiculo maritus di luebat illud pretereundum no est sarreum nou. enupte preserri solitu propterea quod nihil religiosius erat uinculo confarreationis:quae solis ut inquit Boetius Pontificibustoueniebat. deri matrimonia farraceia comunicatione farris nuncuparunt Quanta ueneratione connubia romani sequercae

hinc maxime dignoscitur.quod coplures deos nuptialibus page

dis praeesse uoluuerunt. Nam deus iugatinus nominatus inuocabaturiquando sponsua sese posae coniungebat: Iugumq; pariter maritale subibant.Domiducus adhibebatur quado ad mariti domum noua nupta ducebatur:Cui cumerum quod nuptiale uas c

102쪽

presem mos erat Deam uero Manturnam adorabatit. Vt.scrui ro uxor iugiter inaneret. Quod si rixe iuigiaci coniugalia aliqua do intercetissent:in saccito deae uiriplaca reconciliabantur. Dea huirginensem idcirco uenerabatur Vt uligini zona illa solueretur: de qua est illud Catullianum Quod zonam soluit diu ligatam. Quin etiam Iunonem cognomento cinxiam atq; unxiam Deum Subigii: Deam rem atq; partuda aliaque nummi pluscula in coiugalibus sacris adhibuerunt:Adeo matrimonium acrosanctum atque uenerabile apud illos erat ut id no sub uno deo tutelari sed sub plurimis tutandum custodiendumque cesserent. Preterea eos qin maritorum ordie numerabatur honoratiores his qui uitam ce libe degebant esse uolueriat.Et olim in Metellus numidicus in

celura p.romanu hortatus cad uxores ducedas cadideroru creadorti luculeta quadam oratione:quada die Augustus Cesar cum ipse de maritandis ordinibus agereti ad matrimoia capessenda quirites hortaretur commodissime usurpauit.& mediusfidius

si uerum uolumus confiteri adiutorium uxoris uiro necessarium

est. Nam queadmodum uir foriso sub dio negociatur compati labore ac uigilantia facultates qua tectis recondant :ita mulieri es paratas custodita illa omnia curiose conficit quae domi debeat administrari. Sic alterius opa a natura comparata est ad exercitationem forensem dc extraneam:alterius ad domesticam diligetia. Preterea quid dulcius quid iucundius esse potest patrifamilias intra penates domesticos se recipienti:j habere matremfamilias use ius tutele cuncta domestica negocia credat cum qua culas partiatur cui cogitationes intimas cuiluos liberos tradat:quae marito iugi exercitatione fatigato siit requies atq; somentum Et si nihil in domo maritali diuiduum conspici debeat in comune ambo cospirant contuberni dulcissimoifruentes Merito igitur vas elesectionis Tuba euangelii dosanctarum scripturarum armarium apo

103쪽

stolus Paulus nuptias uocathoirorabiles de tubile immaculamna Mento honorabiles a nobis hodierue nuptie appellari possunt;

tu sponsus de sposa honoratissura conspiciantur. cum ambo spledido genere claris' natalibus orti sint. Quis enim nescit familia pirouanorum in hac urbe esse uetustis limam generosissimamq; utpote quae olim rebus potita essse dicatur:quam no pauci i studiis ingenuarum artium de potissimum medicine illustraueruntia quano solum littere dc discipline liberales sed religio ierimote floruerunt:Cum ex hac iampridem gente prodierit Vir sanctitate uitae clarus Diuus Caldinus:cuius:nomen d lanctitudo apud Me/diolanenses est ueuerabilis.Verum hac tempestate genus pirouanorum illustratur ornaturi uiro ornatis simo Gabriele.Cuius Neogami hoc est noui sponsi nuptias hodierno die nuptiali oratoea, sequimur.est enim hic multiiugis disciplinis decoratus astrolo/gie peritissimus philosophiae consultissimus de in primis medicine scietissimus que uel singule ingenue artes quemvis hominem postant illustrare.Astrologia enim ab reru terrenarum cotempla tu mentes nostras euocat ad spectanda celestia ad cursus siderum statos pensitados:ad superas sedes noscitandas.haec est icit ut homines parum a diis distare uideantur.Philosophia quae mater ar/tiu appellatur dux est uite mortalium.animoria morbis medetur: rerum causas solerter inquirit diuinae maiestatis archana rimas ouod scel1cissimum existimat Matuarrus Vates. ledicia uero qua nulla ars fructosior es te sertur salute deploratis restituitimorbos expellit:afflicta recreat:lauguetia corroborata cu morte pisubinde colluctatur.has tantas tanq; preclaras nuper spous uirtutes exornant suavissimi mores summas comitas dexteritas affabilitas.

quae res illam haud dubie fecerunt apud mediolanenses omnis fauorabilem:apud illustrissimos principes gratiosum.in summa caserus est omnibris inuisus nemini omnium beneuolentiam genuina quadam probitate demeretur Cuius consobrinum esse non peni

104쪽

tet magnificum ac circuspectissimu utrum Bartholomeum chalciarde cuius eximiis dotibus ac probatissimis motibus abunde iudieauerunt illustrissimi principes mediolanenses:qui eum archigrammateu hoc est principem scribaru ex omnibus unum delegerunt: quem omniuarchanoru participem accosiliarium esse uolueriit: sed haec obiter pauca de multis.Caeterv queadmodu sponsi fami/lia generosa est ita sponsae genus illustre dc peruetustu esse credit In quo multi in toga:multi in re militati excellentes extiterui: qui suis ipsi uirtutibus apud uos cognitissimi suntnta ut nostra laudatione non egeant. Ipse uero sponsa omnibus uectiq; in matrona cadu dotibus praedita familiae est ornamento. Ingenui mores matronali si uenustas foeminam condecorant. Et cum quatuor sint quae in sponsis querantur: rma:probitas:nobilitas:dos: haec sormosa: haec proba:haec nobilis:haec dotata est quavis ipsa non illam sibi dote ducat e quae dos dicitur:Sed pudicitia dc pudore dc sedatu cupidine.Deu metu parentu amore dc cognatu cocordiam Qualis dos probatura expetit initimis ab alcumena plautina Deniq; ut semel finiam probata probatissimo:modesta modestissimo.Laudata laudatissimo nubit: Qiloru conubiu sicutico par est beneq; conueniens ita dii faxint sit scelix faustu atque sortunatii:ut diutissime uiuant uitam concordissimam iucundissimaq;.&ut dulces natos suscipiant:di ex natis dulcissimos nepotulos aspiciant:quoru lusibus obieetentur:quoru blandiciis refouean/turiquorisortunis ac scelicitatibus condecorentur.Sed a lepus est ut formula a maioribus institutam usurpemus:& uernacula lingua loquentes prefatione religiosa sponsum ac sponsam ita ,

terrogemus.

d magnificum Minum Roscium Senatore bononiensem Philippi Beroaldi bononiensis epistola Oannes Boccatius homo in lingua uernacula disertis, simus centu fabulosas historias stilo elegantissimo com

105쪽

po ult:ex quibus duas nos phtissimum excerpsimus:eah in lati/num sermonem miper exercendi ingenii causis natistulimus. Nam queadmodii maiores nostri ex gr. eco in latinum:& ex latino uertere in Waecum optimum esse iudicabat id quod in primis L.Crassus. ix.M.Cicero factitasse traduntur: 'ta nobis conducibile uisium est ex uernaculo uulgato 3 sermone aliquid Mythico histori/conq; conuertere in romanam linguam exqua conuersione inge, nium mediussidius uegetatur eloquito expolitur.Supellex uerborum optimorum copiosissima comparatur in hac autem interpretatione fateor me non ubiq uel bum e uerbo: sed tensum expressisse de sensu quedam praetermisisse.nonulla addidisse Eatenus ut decorem in transsatione pro uirili parte conservaremus. Et hoc secimus sequii oratii preceptum ita precipientisin arte poetica. Nec uerbum uerbo curabis reddere sidus interpres quod etiam faciendum docet Diuus Hieronymus scribens de optimo gene/re interpretandi. Accipe ergo uir prestantissime&in studiis humanitatis litterisq; nostris politis me opusculum a Philippo tuo concinnatum De alieno effigiatum de alieno nostrum quod legas quaeso cum fueris ociosus cum animum a senatoriis muneri/bus publicis 3 negociis paulisper recreare decreueris cum te in bibliothecam tuam quae te singulari eruditione decorauit re/tondideris. Tunc enim animus exuendus est curis grauioribus demulcendus litteris amoenioribus4 refouendus uoluptatibus hilarioribus. Tunc hasce nugas poteris in manus sumere: poteris inspicere.di tuo polito limatoq; iudicio pensitare . Nunquid ad flosculos Boccatu in suo genuinoo sermone paenitentes aspirare potuerint nostra istec latina interpretamenta. Quae tibi peculiatiter dicaui.Propterea q ueri amoris ueret amicitiae testimo

nia sunt locupletissima: quicquid idest boni consule dc me uti

soles ama.

106쪽

R tempore Octavius Caesar nudum cognominatust i Augustus in triumuiraturomanum regebat imperium

Ua Fuit Rome p. in . fulvius homo patritius ac nobilis*qui filium nomine Titum fulvium iuuenem singulari ingenio praeditum athenas misit ut philosophiae studiis erudireturaeiaq; etiamatis etiam comendauit Chremeti uiro nobili amico uetustissimo: qui Titum hospicio suscipiens uoluit ut incontubernio filii tisippi familiariter educaretur: re utrunq; Aristipo id temporis philosopho illustris simo tradidit erudiendum:ut hisdem pariter doctrinis imbuerentur.Cum itaq; ambo iuuenes uitam degerent comunem:tanta similitudo morum repente apparuit ut summa geramanitas summaq; beniuolentia inter ipsos coalueriti adeo ut uix

morte potuerit ditaciari. simul ambo philosophiae studiis cunis bere: simul ambo ad fastigium diuini dogmatis ascendere am/bo excellentissimi ingenii dotibus pares existere.qui talem uitam

duxere circiter triennium maxima cum uoluptate Chrc metis .is

utrullio amore prosequens nec in filium' in Titum propen/sor cum iam esset senio confectus e uita migrauit:Cuius obitum tanquam comunis parentis Titus atl Gisppus peraeque defleuerunt pari lamentatione prosequii sunt.adeo ut nec ipsius Chremetis fati liliares ac cognati satis dignoscere possent uter eorum iuueuum magis consolandus soret post aliquot menses amici necessarii si istippi hominem conueniunt ad uxorem ducedam pariter hortantur puel Iam se reperisse dictitantes Ciue atticam in credibili formositate conspicuam, generosissima gente pro creatam: cui Sophroniae nomen erat:& id temporis quintum de cimum agebat aetatis annum.horum uotis Gisippus utpote iuuenis ardore calescens libenter annuit. Iamq; appetebat tempus nu/ptiarum:Cum sponsus una cum Tito ad sponsam uisendam pro/sciscitur:iam ambo intra aedes sponsae penetrauerant:Iam inter gisippum Sophroni amet facetissimi sermones serebantur:Cum Tiγ

107쪽

tus quasi elegans spectator Desinae latinositatis adhibitus me pit curiosis oculis cina pyicere singula Sophroniae membra

callenter pensitare:quariu miradu in modu tota coplacuisset ipse secum illa speciosissime puellae uenustate illud decusnila exuperatis ima pulchritudine subinde memoria repetes tato amoris incedio coepit estuare:quato nullus priscis teporibus amator coflagraueratae ital domu repedassent:Titus itra cubiculu solus se Sophroni cogitare Sophronia intueri Sophroniae nome idctidem notare:tanto magis ardescens quato magis in ea cogitatione uersebatur:Tade post multiplices curas crebra suspiria ita secu Ἀγmentari exorsus est Heu te miseru.heu erunosam uita tuam TimVbi animus:ubi amor:ubi spes tuae collocantur none vidc none sentis hanc tibi uirginem in ea ueneratione esse habenda:qua sororem Hoc exigit munificetia dc benignitas in te a Chremete collata hoc exposcit fida uetus amicitia:qua tibi cu istippo e huiusce adolescentulis sponso.Quid igitur cocupiscis quo te a frauduleto cupidineicipite trahi sinis. 'quo a spe blandiente Rectu de aliquado oculos animi:& temetipsum insceli recognosce:obtempera rationi:& cohibe illicibilem appetitia Moderare cupiditates insanas dc aliorsum cogitationes tuas conuertito principiis obsta:& uilice teipsum dum tempus adest:dii datur occasio:Istud quod tu tantopere affectas:turpe:flagitiosum:indecorii est. Istud

quod assequi moliris abste in primis fugiendu:Si id quod uera

amicitia exposcit: quod Dipsum decet intueri uelis. Quid naigitur tibi Ιite factitandum c. amoris mediusfidius illicitus illaudabili' relinquendus alioquin inter fidos amicos perfidiosissi, mus iudicabere Deinde cu Sophronia reminisceret mutato consilio uncta quae dixerat retexens sic secum solus sermocinabatur. Maiores sunt profecto uires legis cupidineae: maiorq potetia ulegum reliquarum Leges cupidinis frangunt dissipantque non isselum leges amicitie:Verum quod maius est diuinas.Quotiens imὰ

108쪽

pellet cupidine pater filiam adamavit:Frater sororem. Cuerca

priuiguum: Quae haud dubie sunt maiora portenta' si am cusamici uxorem ardenter amet:id quod iam sexcelles factitatu huc

adde ego sum iuuenis:&iuueta imprimis obnoxia est legibus cupidineis. Quod igitur amori placet mihi quoq; placeat necesse

est.hoesta senioribus couenmt. Ego id uelle cogotiquod amor iubet. formositas huius uirguncule tanta est ut ab omnibus amari mereatur.Et quis me merito poterit Obiurgare. Si iuuenili etate calescens tam decoram tam uenustam iuuenculam taq; amabilem adamauero: Que a me non propterea amatur: Gisippo desposata sit immo cana amo libentius' amarem si alteri denupsisset.in hoc fortuna obiurgari meretur Quae sophronia amico meo Giγsippo potius q alteri habendam tradidit.Quod si puella ob in

parabilem firmositatem meretur amari:sicut hercules meretur:

debet aequiore animo ferre gisippus: si resciverit eam mihi e po/tissimum cordi:non alteri.haec re id genus multa secum Titus ip se uolutabat animo:qui nutabundus in partes uarias distraheba/tur. itaq; maximo curaria est fluctuans no solii die illu noctemo quae subsequuta est suspirando consumpsit: seda alias c6plusculas.adeo ut nec cibum capere nec somno indulgeret in lectuloq; pre nimia uirium imbecillitate decumberet.Gisippus ut pote qui Titum iampridem uiderat sollicitudinibus anxium 5 nuc eunde uidebat egrotantem:maximo dolore afficitur onmiq; adhibito

studio ac diligentia nusq ab ipsius latere discedens homine epissime collatur. Bbinde causam exquirensa curaria egrotationis.

Ceteru Titus qui responsiones fallaciosas hactenus commentus fuerat ad ilippum astu decipiendum:Tandem suspirans ac lacrymabundus:Gisippe inquit si diis placuisset:mihi erat mors adudiuit iucudior cogitanti a sortuna me eo esse deductu:ut mihi uirtutis meae periculum siciendum fuerit: quam appetitionibus domantibus no sine maximo meo dedecore succubuisse cogno

109쪽

sco.Ital prestolor mortem quae mihi sit sutura suasor turpi nitavi famo .lam enim tibi cuncta denarrabo.iam ex me pudibundo cuncta cognosces:Cum apud te nihil oculeremihil di uia/re nec possim nec debeammec uelim Et ab initio rerum exorsus

detexit Scenam curarum suarum.Et queadmodum secum acerris

me contendissent hinc amornllinc honestas hinc dedecus. illine decorum: δ ut tandem animus undiq; uexatus imperioso amori succubuisset.Denil edisserit quemadmodum Sophroniam effli et deperiret:asserens se amoris sordidissimi flagitiosissimilice/nas morte luere constituisse:ad eam 3 citissime se peruenturum. Hoc audito Gisippus paulisper hesitabudus utpote Sophronia cupitor:Dein secum ipse incunctanter decreuit uitam amici anteponeta esse uirgunculae: lachrymis Titi oppido comotus: ipse quom plorabundus sic inat.Tite nisi consolatione indigere ego te apud teipsum expostularem tanqua amicitiae nostrae prevarica/torem:qui radiutuos acerbissimos affectus mihi ignotos esse uoluisti.Quodsi tibi istud inhonestum ac indecorum uidebatur: Scito inhonesta non secus il honesta cum amico esse communicada.Nam qui uerus amicus est quantia ex honestis amici rebus ea=pit uoluptatis tantum a flagitiosis ac turpibus amici animum abseducere conatur Sed in presentiarum his posthabitis propiora discutiamus. Si tu sponsam meam Sophroniam ardenter amas nihil ed uidem admironualde admiraturus.Si abste secus fieret cognita puellae formositate xanimi tui generositate perspecta:qui tanto est ad passiones amoris subeundas accomodatioriquato res cocuoita fuerit excellentior:d quanto aequius sophroniam amas tanto iniquius de sortuna conquereris:Dum tibi uidetur eam abstehonestius amari potuisse si alteri potius si mihi denupsisset.Verus tu prudeis ac circuspectus es:prout esse consueuistuprofecto coo noscere debes te plurimu debere sortunae:Qua Sophroniam mihi si alteri lauendam dare maluerit.Est edim quiuis alius mari.

110쪽

tus suorum potius Atuoi uni anaorum rationein habendana esse duxisset:Qilod minime cadit in meos mores:Si me ta tibi si qui maxime sit:amicum esse credis.Cuius rei argumentum uel hoc sit c ego posteaqua sumus internos amicitia copulati nihil habuis se me memini quod non tibi quoque comune foret quin etia haec res nisi in eum locum adducta esset:ut reuocari non posset: id in presentia quoq; facerem quod reliquis in rebus a me semper antehac est factitatum.Sed cum Sophronia in ea sit adhuc apud me conditione ut tua effici possit:tua mediusfidius per me efficietur: Cum non uideam in quo tu beniuolentiam meam debeas magni facere nisi ego quot nouero tibi more gerere gratificari in eo potissimum quod honeste fieri potes : Non inscio Sophronia

mihi esse desponsatam Same uehementer amari. cuius nuptias

cupidis sine prestolabar.Sed quoniam tu utpote meiplis curiosiγor rem tam desiderabile incredibili desiderio desideras:Viuito letusi esto securus:propterea' sophronia non mihi sita tibi nusebet:& in meum thalamum tua rutura coniunx deducetur. Proinexuito curas:desine tristitudinem: is pristina ualitudine recuperata gaudibundus temetipsum consolare. Et animo desecato opperior fructus amoris tui suauissimos longe amore meo prestantioseris. Titus quantum uoluptatis capiebat ex hoc Gisippi sermone pleno spei blandietis:tant uerecundia afficiebatur stetate quo maior erat Gisippi liberalitas:eo maiorem suam ipsius fore ad ea usurpandam procacitatem. QuaObrem cum lachrymas cohibere non posset ita respondit Tua juppe liberalis ingenuam amicitia apertissime ostendit:quid me quoq; in mea facere deceat.Itach hic deus auertat:Vt ego illam unqua abste recipiam in uxorem:quam tibi tanqua dignior fortuna concessit:quae si nouisset hanc mihi conuenire neq; tibi neq; alter eam tradidisset Utere get letus sorte tua. Utere fortunae dono mel sinito queso inter iuges lachryse ina tabescere:quas mihi utpote homini tanta comoda non mere