Simonis Portii Neapolitani De humana mente disputatio

2쪽

RIANO SAUELLO

S. D.

tius, ur Graeci Ercunt ἁσυχία Ioannes Baptista, pater tuus, 3 is omni nobilitare, prudenti refortitudine ii, iris,iam Liam m suam me amicitiam receperat: tua tamen singulari humanitate, morum

senectitare, oesumm ' adstudia nostra propension tantum nostrae necessisu mi accessisse video,ut ui quadam a citiae, idque uel ob idmaxime, qMohil ophiam nostram unice amplecteri plurimum me tibi debere sentiam. Quare cum ad ristotelis de anima tractationem, quae Peripateticis omnibus nobilissima sane ed ob curissima pariter , ainenticori emper habita fuit, pro in accedere optimo consilio te instituisse animaduerterem putaui ad eam plane consequemdam non parum profuturum, sialiquid e n stris lucubrationibus,quod quasi uiam semeret,uque m tanta opinionum controuersia aperire monstra eique,cuinam adhaerendum esset,explicatum adiungeretur. Itaquesuperioribus diebus, cum podagma mea inducias pactu de mente humana HV - , rationem absolui; ut tibi ceu fulis quidam natatorius esse possis,quo innixus ex hocpraealto,acpene immensigurgite, 'cui suum instersit atramentum Arist.emergere queata , multos quippe audies fureroicos, mplisiam cur Themia Dano qui authoritate magis, nomineque philosephi suam sententiam adseruo quam eam uerborum Arist de confirmare conentur. Taceo Latinos quorum studium perpe-

3쪽

ruum est,ut contrascant,atque ab axissemper Assentiant: ifuerunt tamen ex issorum grege aliqui, qui in foribus u ritatis si stitisse indent r. Ego igitur, quantum per breve temporis Datium sicuit, rem planius explicare cona ε

μm,'quodcunque id sit , quod praestiti 'ut

mci erga te amom,grarique animi imagi nem agnoscas, tibi nuncupo. Vale. ex cadomia Pise a

4쪽

SIMONIS PORTII,

DE MENTE HUMANA

PRAEFATIO.

T SI homines communi omnium gelium, apud quas de Diis est aliqua persuasio,ct fides,consensu, Vel potius Voce quadam Naturae, humanum animum aeternum esse arbitrentur; Arist. tamen, vir mirae eruditionis, ac

summae pietatis, dignitatem hominis augere, simul & principia naturalia optimo consilio non labefactare cum instituisset; inter extremas,ac distentientes sententias, mediam proprio ingenio inuenit viam,quam in omnibus sere rerum naturalium tractationibus, est ingressus: nam ubi rerum ortus, ac interitus pertractat, simul atque eorum qui cuncta generari asserebant, atque ex ad- Der ,illorum qui nullis generationibu sobnoxia es se placita sustulisset demum'aliqua oriri,interireque,& aliqua contra aeterna perdurare, certissimis rati nibus demonstrat. Hac quoque ratione, ac via de animo hominis ages,eum nec omnino aeternum esse; nec penitus aboleri edocet, sicque factum est, ut aliquid in homine esse diuinum deprehendatur, quo is Natura duce,carteris animantibus praestantia,ac nobilitate anteeat; nec quicquam, quod sensibus aduersetur,decreuisse conuincaturricum nemo sit,qui non iudicet, hominem ancipitis esse naterae .Quod illis non

5쪽

accidit,qui hominis animam aeternam, nec ullo Vnquam tempore desecturam esse defendunt,si quidem praeterquam quod plurima cum sensibus,a quibus Peripatetici naturalia petunt principia; & ad quos ceu

veritatis optimos censores, omnis naturae cognitio

defertur, pugnantia quod Aristoteles qua uis absurditate absurdius esse censet proferunt: philosophandi quoque genus minime naturale sectantur, quandoquidem naturalia sundamenta,omnium pene fi mala comprobataque testimonio, diruunt:& naturalem cognitionem ex ordine scientiarum eximunt, dum eam parum s rmis niti principiis ostendunt,Velut paulo post prolixius significabimus. Rursus, qui

sunditus eam Uelendam esse a si euerant,ut nihil superesse posiit: hominis nobilitatem euertunt,nec qui quam eum cum Diis habere commune permadent, quod non modo Arist. verum etiam rationi a sensu prosectae reluctatur. Vt taceam, quod ne ipsi quidem certa naturae principia insequantur. Itaque, ut ratio a sensbus a quibus philosophia suum mutuatur a gumentorum robur non disii deat;nec quicquam male tutum obtrudatur;& controuersia denique omnis e medio tollatur,operae precium nos facturos esse duximus,si methodum Aristotelis, qua in libris de Anima utitur, hoc nostro opusculo eXplicaremus, eam enim Graeci interpretes ne primo risus qui de labiis, ut equidem iudico, attingere potuerunt. Quare cum illis in arenam descendemus, atque Arist.sta mem rem secum non dissentire confirmabimus,si prius nominum quorum inter disceptandum frequens occurret usus, significata inuestigauerimus.

6쪽

DE MENTE HUMANA.

cap. I. Voniam ad perscrutationem rationis animae,

nominis apposita interpretatio,no parum consert quod Latini,cum Gra cis Aristoti expositoribus de eius etymologia digladientur iccirco inde exordiendum. Inquit igitur Arist. Animam est e corporis, quod est, ut Latini nostri verterunt,actum corporis. Hanc rationem cum magnus ille apud Graecos Theologus Gre .gorius aliquando legisset; animum hurianum ex Arist. sententia defecturum arbitratus est, nullo fa- ne alio argumento, quam quod ab illo appellaretur . Entelechia. Alexander in suo libro de Anima,quem ad Arist. exemplar inscripsit, entelechiam, perfectio- .nem,& snem illius,cuius est entelechia , interpreta- . tur. Inde ergo aperte habes, en telechiam esse primam . persectionem corporis. At Philoponus entelechiam, . E. κω. τελειον κω a', id est, quod per- .fectionem& unionem contineat dici arbitratur.

Themistio vero est habitus persectionis; & Sim- .plicio significat in perfectione habere essentiam . . Omnes igitur de prima persectione Aristotelem sentire opinantur. Grammatici inter quos est Hesychius entelechiam pro energia accipiunt ;&eo s- gnificatu non semel in Platone legitur. Hinc quam plures Latini animam esse perpetuam motionem di- 4xerunt,quin etiam si Latini sermonis sinceritatem sectemur,aiunt; optimo consilio antiquus interpres, . animam esse actum reddidit: quoniam actus actione , denotat. Sed haec interpretatio Latinorum totam

Arist. definitionem contundit, & ab eius sententia penitus abhorret. Primum quidem, si anima ut dia

7쪽

- cunt, esset continuata motio , anima sane non esset - principium motionis, quod in unum laaec non recidant,principium,& essectus; minimeque esset actio,& agendi facultas, nam quod Megarensibus Aristor. obiicit libro IX. Scientiae post naturai. in ipsum re. torqueri posset. Si enim anima est facultas, qua vitii. mus,sentimus,ac sapimus, ut aperte ipsemet docuit., si esset continuata motio,Vna m et res, & potentia,&. actio foret. quare quado periret actio, puta vi dedi,&potentia ipsa qua videmus,aboleretur, hincque sequeretur non mediocre inc5modum, quod ζpius eodem die, animal esset videns,& caecum, animaque ipsa abesset,& adesset;nec substantia animalis, sed accidens ipsa necessario vocanda esset. Dicamus itaque duo esse nomina praecipue in libro de Anima attendeda, Mem s. Entelechia peculiari significa tione, persectionem, & finem postremum per motio - nem partum, significat Aristo t. ipsaque forma quae ut . motum terminat ac finit,a Graecis nobis habi- tus dici solet,quod scilicet permaneat,nec ultra strat. nam ut perbelle libro primo de Gen. notauit Philosophus, cum habitus fuerint in materia praesentcs,desinit motus, quod suo fine iam potiatur. Totum ergo illud volens Arist. uno nomine coplecti en telechiamia dixit. Verum,& si motus dicatur subiecti mobilis en telechia, quia tamen non est compilatus, sed mancus actus,nec habitus,ac permanens simul ; ob id non vore,nec proprie nominabitur entelechia, nude & citra adiectionem,sed en telechia entis in potentia; ut a vera entelechia, quae est entis in actu, discriminetur.

.. In usu est Philosophis & aliud nomen, is, γειν, quo, actionem, & sunctionem significant, siue illa motioci ad formam consequendam sue finis, gratia cuius

forma

8쪽

DE MENTE HUMANA. 9sorma genita est. Atque hac sine ratione motus, ut est opus mouentis,& a mouente profluit,dicitur dic ineu actio; ut vero rei subiectie inditur a mouente,

Iasis io a philosopho nominatur,lib. Physicae auscult.

II. Motui itaque,& energia & entelechia iure ap- . tatur; sedentelechia, ut est persectio quaedam;& ener pia, ut actio. quare si Latini sermonis veritatem in- .sequimur, actus, cum actionem significet, verius de . opere,quam de serma dicetur: & entelechia, rectius . de fine motus, quam de motu, Latinus interpres an- tiquus, pro persectione actum accepit. Sed si accuratius rem excutias, serma multis donatur nominibus: nam prout ad motum diuersim denotat habitudi- nem ut est quidem forma, Finis habitus per motum appellatur ; & hoc paeto dicitur entelechia: Vt vero est principium unde motus prosciscitur, Natura: dum autem fluit, Motus: sed ut est actio mouentis, .

energia; ut denique est quaedam perfectio illius, quod

mouetur,entelechia a Philosopho nuncupatur. Haec sane nobis innuit Arist. libro. IX. scientiae metaph. qui octauus est Graecis,dum inquit. Venit autem nomen energiae,quod entelechiae conuenit,& aliis maxime ex motibus,affertque ratione, videtur enim maxime motus esse actus, id est energia, hinc habes energiam conuenire motui;& ipsi entelechiae a motu a

cedere. Actum itaq. & pro persectione, & pro actione usu venit philosophis intelligere, ut in naturalibus,ita etiam arte saetis. Caeterum quod diistum est, a motu formis competere, ut energiae dicantur, scoportet intelligere, quod dum fiunt, energiae sunt, hoc enim sibi vult,ubi subdit, ut cum motu componuntur, hoc est dum mouentur, & fluunt,nam cum primum absoluitur earum generatio, non amplius csi

9쪽

motu componunturi, nec energiae,sed entelechiae no. minantur.Intellectus itaque, qui est nnb & a Lati-' nis dictus seciens,quod omnia faciat, non est entele' chia,quum non sit finis motus, nec persectio mobia' lis, sed actio nobis extrinsecus accedens,& hac ratio, ne Philosophus energiam vocavit, & non entele- . chiam. Intellectus autem id est potentia, non . est energia ante ipsum intelligere, nec entelechia, cu. non sit actus corporis,nec substantia,nec forma, V . rum facultas humanae animae,qua anima sapit, ac in- telligit, est igitur facultas,& non entelechia,nec ener' gia sua natura, ut paulo inserius explicabimus. Nec idem significant intellectus, & anima rationalis, Vt, pluribus adrisit,quandoquidem anima ,est forma, & corporis persectio: at intellectus,est potentia,& facultas, qua anima sapit,& intelligit,ob quam anima humana rationalis dicitur, & intelligens, non enim rationalis nominatur,eo quod tota sit ratio, & intellectus: siquidem omnis eius facultas , & omnis pars esset intellectus,& ratio quod rei non respondet, nec couenit; nam alia est facultas,qtia vegetamur,& viuimus; alia, qua sentimus. Non igitur tota est ratio: sed quod ea cunctis facultatibus praestet,longeque nobilior sit caeteris,& mortalium animalium uni homini

tributa; iccirco omnis humana anima rationalis dicitur,& a postrema facultate nomen sibi sumit& ab aliis secernitur. De hac itaque facultate, quae intellectus potentia a Peripateticis appellatur,inquirere instituimus,aeterna,ne sit, an corruptioni obnoxia . Et quoniam huic dubitationi consulto atramentum Aristo t. adspersisse multis nobilibus philosophis placuit:

adeo ut ab eodem sonte, & eisdem verbis, aeternitatis eius & interitus assertio ortum habeat: ne in tam

10쪽

vasto gurgite contrariis ventis agiteris, hanc tractationem aggressi sumus.

Quae fuerit Ioannis Grammatici opinio. Cap. II. Adamonius Alexandreus , Ammonius Her meas, Olympiodorus, As lepros, & Ioannes Grammaticus, qui se holae Alexandrinae praefuerunt, & philosephiam professi sunt , a voce primi Ammonii Alexandrei, animam mentemque hU- manam ab omni corruptione immunem esse uno omnes quidem consensu mordicus defenderunt. At . Ioannes Grammaticus, utpote Christianus,apertius . id explicauit. A Deo enim creari anima humanam as , serit,& sermato, atque organis distincto corpori in se . xi.Nam, ut ipse sentit, primum virtute quae inest geniturae crassities illa in corpus vivens vita plantae,abir,sbique alimentum praestans , paulati in increstit: Elaborato autem magis corpore,sanguis quoque a

tenuatur, & purior fit,atque e subtili si ima quidem portione sangum is enascitur quae a philosephis spiritus appellatur. desecatus sane a priori illa crasiitie, ac

seculentia corporea . Huic, ut peculiari subiecto, inest facultas sensitia, quae sane est, veluti extremum fundamentum recipiens animam rationalem, postremum animato iam corpori extrinsidicus aduenientem. Sunt itaque in homine tres animae tota substantia distinctae; quarum duae priores cum corpore abolentur,rationalis autem superstes relinquitur, & ad loca ab aeterno a Deo prouisi,ac parata, ut male actae vitae poenas luat,abeat; aut ad suam stellam comparem ubi foeticem vitam ducat redeat. Sed cum anima incorporea quaedam sit substantia, & a corpore haud pati