Americae pars quinta

41쪽

PANA MENSIS ET VENE/TI EMPORII COLLATIO QUAE MERCATURAE AB

Hispanis in India continenti exerceantur. Hispanorum cum Italis duellum.

C A P. VIII. IIc VN T nonnulli eius urbis, Panamae videlicet, em

portu de negotiationes pene tantas esse quantae sunt

inclytae ciuitatis Venetiarum. Absurde id adeo , ut ab , zizistis scriptoribus illustrissimam & magnificam ciuitatatem Venetiam nunquam Visam esse existimem: quae quidem neque opibus , neque imperii maiestate neque mercatu, neque diuiti)s, neque iustitiae splendo- te vlla earum ciuitati a quascumque sit ambit, inserior est. Atque haud dubie dece tantum mercatores Veneti mercibus omnibus quotcunque toto anno Panamam importantur coemendis, ipsaque adeo Q-lida etiam ciuitate,facile suffecerint. Porro nequis me id eleuandae gloriae Hispanorum dicere ac per inuidiam putet,eius emporij integram descri- Deest ride Ap.ptionem, limul iue Nominis dei prodere volo.Sita est haec ciuitas in septentrionalis Oceani littore, Vulgo mare Tramontanae nominant. Ρ ORRO quotannis fere quatuordecim aut quindecim naueS,maiores ἴc minores, ex Hispania ad Nomen dei commeare lent, quarum maxima mille & octingentarum amphorarum est. Aliae alijs onustae mercibus, quales fere hae sunt: vinum, farina, panis bisto Rus, oleum, Nominis-dei emis panni, sericum, denique aliae res quascumque tum ad usum domestia cum tum ad tuendam vitam, ferre Qtet Hispania.Acnotantiquam usia uenit tantam earum copiam eo importari, ut vel maiorin ipsa Hispania non reperiatur, Ipse quide Vidi nonnullos qui conuectas eo merces ut oliuas, ficus, vitas passas dc alia eiusdemmodi, quum nullum earum pretium reperirent, pro naulo dc Veci ura Magistro nauis relinquerent.

Saepenumero contra tantam rerum omnium penuriam ibidem esse accidit, quod naues a commeando metu Gallorum impedirentur, Vt Omnia contra auro aestimarentur & venderentur, ut vulgo diaci solet. -

42쪽

C E T E R V M appulsis ad Nomen dei nauibus, Mercatores onera &merces per flumen Chiaram exiguis lintribus mittunt in locum cui Crux nomen is xv. millibus Panama abes ) ibique omnia Hispano cuidam cIonsignant, qui rerum aduectarum custodiae praeest, donec a. mulionibus Panamam deuehatitur. Atque inde alijs nauibus ad alte australi ad cuivi rius illius maris oram stantibus, maior pars merces in Peruanam prouiniist si s M' ciani, atque in omnes ingentis illius regni ciuitates Hispanis hodie habitatas, dimittunt. Si vero pananiae simul de Nominis dei ciuium & in quilinorum censim agere numerumque inire libeat, vix, Vel ut quum maxime abundarunt multitudine, quatuor millia capitum unquam habuere.Ex quo lectoribus facillime colligere est,an merito Panama em-

, D non ciuitati Venetiari aequare

SED m hs prouincijs Hispani reperiuntur nonnulli adeo vaniloqui& gloriosi,vi suimet laudandi nullum finem faciant ,h praesertim qui it 3 ' viderunt. Non ulli dictitant se hanc aut talem arcem expugnasse: se singulari certamine congrestas ex hoste victo semper decus tulisse.' Alij , solertia sita atque astu ingentem dc celebrem ciuitatem captam ac direptam fuisse: Vnum Hispanum quatuor Germanis, tribus Gallis, duobus Italis, contra valere. Quingenti certesilorum haud dubie, V netiae depictae capiendae facillime sussecerint, perinde ut si ea casale ali uitates & coloniae ab illis in India aedificatae. Praeter haec plerique eorum, ex Hispania transgressi non modo in has Indiae oras sed & in alias prouinacias quascumque sub imperio tenent, Vento tumidi iactant se ex stirpe Gotthorum, Gusmannorum,&Mauricorum,originem ducere mox ' Vero ut patuit veritas, deprehenduntur in Hispania aut i sibulci aut optiliones fuisse. Bisi ani militaris HIC locus admonet ut Hispani cuiusdam Montanesio nomen GDμ . Vtristςm insiginem laistoriam reseram. Hic quum paulo ante memorabile ad , ..is Rauennam commissum praelium, Senis, magnifica Hetruriae ciuitate, ἡβης modum. esset, ac sorte in circulum multorum inter se confabulantium, cum no-

coepit: inter alias quidem raras eorum dotes, non alios mortalium robis regione, in medium progressus, excepit, &, si libet,inquit, i bi o, , Montanesi, singulari certamine&paribus armis mecum congredi, si clam ut cognoscas nullum externum militem, nec bello meliorem, nec valentiolem Italo esse. Hocresponsum generosuria& modeste factum omnes qui aderant,Vna Voce approbanti : Conuenit inter eos ut succenturiatum sibi quicque militem & soci

43쪽

um legeret, & ad certamen solo gladio Hispanico dc chlamyde vice clypei uterentur. Montanesius socium sibi adlegit iuuenem quenda Coro lubensem sibi notum, qui gladiatoriae artis&traei andi ensis peritissi .mus erat. Romano non defuit Tiracosci Castellanus, adoptatus ab eo& amice inuitatus ad participandum Italici nominis decus. Vbi dies di a aderat, ad praeclarum illud spectaculum tota prope Hetruria concurrit. Senensis magistratus liberum certamini locum concessit, celeber rimum urbis camilum, ei rei aptum, & ad Theatri similitudinem fata ectum. Ibi tantis utrinque animis concursum est, tantisque huic vel illi parti fauentium studijs res celebrata, ut publicum decus ita praepropere ac temere in priuatorum manibus collocasse propemodum poeniteret. Hispani tandem, veterum gladiatorum ritu dimicantes, priores defatigati i victos se fassi sunt, iam decem dc septem ingentibus vulneribustum in facie, tum alijs corporis partibus acceptis, exsangues: quum Italis nouem duntaxat imposuissenti Haec ludicra pugna non talis tantum passim vulgi sermonibus celebrata, sed dc docte a Poetis decantat est, quorum semper id Hetruria magna copia est.

1 FRANCISCVS Ρigarus, qui ditissimum Peruanum regnum subegit, Marchio fuit primum pro spurio expositus, ac vix tandem a patre agnitus, sues puer quondam in Hispania pauit, At in gri vero, eius socij, natales adeo Obscuri fuere, ut eius adhuc ignoretur pater. An autem hic Bengo falso vanitatem ementiendae stirpis de nobilitatis in Hispanis reprehendat , testari possimi, qui in regno Siculo & Neapolixano primum aduentantes H ispa nos videre, cum calceis, aut sculponeis e sparto, reticulato opere consutis , sentos, squalidos&plane albis, ut inquit ille, pedibus. Postquam enim degustatis Italiae delicijs&vestitiserico, repente velut Circaeo poculo in alios mutati, subulcos aut opiliones fuisse obliti sunt, quaesitis titulis,

PANAM AE

44쪽

V N C ut panamam, vinde deflexeram, reuertar, sita esst ea ciuitas in planicie permodica ad Australis oce ni oram,mari adeo vicina , ut plenilunijs aes us in domos quae in eam partem verissiant facillime res agnet. Ese sere partim arundinibus,partim materia compactoae dc prope omnes tegulis contectae, quum ibi cssem cem tum & viginti numerum non si sperabant. Conam. dum & tutum portum habet, sed exiguum: aestu affluente, naues poratum ingrediuntur: remeante exeunt, leuius tamen Onustae, ne videli cet tenuiori aqua destitutae in Vadis haereant. Caeterum ita mare reci procat, aquis in suum fretum recurrentibus, Ut duorum amplius mil liarium spatio paulo ante profundo salo mersa aestuaria reddat detegataque, & crebras tantum alluvies & stagna relinquat. Paulo longius nataues tutae in ancoris stant, dc scapharum ministerio ad merces accipiendas

ILLO autem mari ea sere Panamam aduehuntur: MaiZium, farinae nonnihil, quod ex Peruanis prouincijs eo deportatur: gallinae dc mel.

Vaccarum Vero, suum, aurantiorum malorum, limonum, brassicatarum, ceparum, lactucarum, melonum, aliarumque hortensium her

barum ibi stanam a copia est. Haec prouincia Panamensis multis Indicis populis habitari dc frequentari quondam selebat, eiusque omnia flumi na aureas arenas voluebant: sed omnia ab Hispanis exhausta con

E Panama ad Nomen dei usque terrestri itinere L. milliarium spatiuest. Primo die iter satis facile & commodum reperias: mox vero excipiaunt stivae, quae usque ad Nomen-dei pertinent. Medio ferme viae inter uallo flumen intercedit,quod propter multiplices maeandros & tortuo sos flexus vix trium horarum spatio trahcitur. Hispanis vero etiam

aliquot

45쪽

aliqhiotei renit ut laiberno tempore deprehensi in medio eius fluminis alueo , quum repente su ingentibus procellis imbre excreuisset, neque illi locum opportunum quo se reciperent haberent, aquis haurirentur. III1panum quendam ipse cognoui, qui in traiectu illius amnis quum iam imbre auctoris intumesceret, neque illi quidquam ad trahciendum superesset pr ter vitinatam euripuna,seu brachium fluminis,mulam in- equitans & auro monilibusque quatuor millium ducatorum precii onustus, praerapida profluetiti colis est. Forte tamen quum ad ramuna arboris adhaesisset, ipse incolumis ad terram euasit, rebus omnibus amissis, &solo thorace vestitus Nomen-dei venit. H in C ciuitas, porrecta ab ortu in occasum longitudine ad mare posita est, in umbilico ingentis siluae: insalubri & pestilenti solo, hie me praesertirii, tum 'b ingentem calorem & humorem terrae, tum Ob paludem qua ab occidentali parte cingitur. Ergo colonorum ibi crebra funera: domus quales Pananiae , quumque in ca prouincia essem, in ea urbe habitabant quindecim aut viginti negotiatores magnari j, qui mera, cimonialia Qlidum vendebant: c terae domus & tabernae propolis,aro

naarari)s, nauticis, cauponibus aliarumque aliquot artium necessariaru Opi cibus, occupabatur. Omnes mercatores qui Nomin dei domum habent, habent etiam Panam ,ibique tamdiu commorantur quoad diui

IN Septentrionali eius Irbis parte portus est multarum nauium c pax. Ε rebus ex Hispania eb transatis pestilans illud Qtum has producit

limones videlicet paucos, aurantia mala,raphanos caudae muris crassi tudine, brassicas, lactucas, sed eas perexiguas, perpaucas mec admodum: bonas. Cetera cx Hispaniola, e Cuba, Nicaraguae prouincia, eb importantur , MaiZium nempe, CaZabi panis caro salita, porci, battatae radices: e Panarna Vaccae, quum non fere aliunde carnis recentis illis c pia sit. cetera, uti ante dixi, ab Hispania sibuehuntur. NON procul Nomine dei, ad Orientem, stivas tenent aliquot fusti se miluorum 2Ethiopum populi, qui multos Hispanos a Praeseectis prout 'st ' ciae 1n silam perniciem missos trucidarunt. Illi quianos ad ripas flumitanum, quae siluas illas interfluunt mapalia Indis habitata sorte reperis i iit, cum. illis foedus atque amicitiam pepigere. Veneno tinctis & insis litt&Vtuntur, multique corum iter quod Panamam fert obsidentes. litos unque Hispanos capere possunt, Omnes barbarum in morem cerant & necanto Adlim quum hyberno tempore propter reflantes ventos lintres quibus merces per flumen Chiara deuehi solent, ad . Cfutacis itationem tardiuSs e perueniant, mercatores moram pertaesi, terrestrI1tinete mercimonia aliqua mittunt 'bisi obtigerit ut sepe fit) a sones in AEthiopas illOsfugitiuos incidercitum illi mercib.omnibus ereptis, Numidas seruos, qui mulas agunt,intactos abire sinunt, si sese ipsis adiungere noluerint. Haec in summa negotiatio est, hoc commercium empori Panamoedc Nominis Dei

46쪽

IA M vero quum superius asperrimi & saeuissimi soli Veraguae prouinciae descriptionem exequi promitaim , reddi commode hoc loco puto: idque ut iudicent Lectores quantum intersit aliqua de re ex ore &iudicio alieno, an propria experientia, disserere. . lx ΑE T HI O Ρ I C O S i sertios designat, quos Hispani e Nigritarum prouincia in Indiam deuexere. η enim tauitia oppressi, tum in Hispaniola alijcitie Insialis, tum in Continonis tumultus aducrsAS Hispanos mouent. Nonnulli etiam Barbaris iuncti in totum Hispanicvi iusium e ussere. Vide stupra huius

PROVINCI f DESCRIPTIO. DIDACVS G O To

N N O Salutis nostis M D. X L. Didacus Gotti reZ Mantuae Carpetanae ciuis Madiitium vulgo vocant a Caesare Carrhaginis nouae, prouinciae diti stimae , Gubernator dictus, ex Hispania soluit. Ain pulsus ad Nomen let, phaselo per hemissarium seu alueum lacus Nicaraguam petit ad delectum mili---tum habendum, quibus ulpatus prouinciam se ana iniret, Eius orae Praefectus erat Rodericus quidam Contrera' ibi propter stimultates inter eos exortas Di lacus duos circiter annos lepus frustra terit. Tandem interuentu Episcopi reconciliata arrucitia , quUm Roderico sermo apud Didacum institutus esset de Praesectura, monet horribilem illam regionem proptur asperrimas Ul-xias & inaccessos montes nulla ratione posse stabigi: neque equis tantum imperviam esse, sed pedites quoque ipis intolerabili umoabore vix ea iter facere posse. Omnes porro duces ac praeiectos, qui

47쪽

cidatos , omnes sere Hispanos qui eorum auspicia sequuti essent destitui sie. itaque si ei, ire sententia ipsi staret, consilere ne vi c. Hispani stativis ad mare positis ter quaterve in anno per aestatem modo in hanc modo in illam partem populabundi excurrerent,pr dasque agerent ex iis populis qui omnes auro abundarcn Se vero fidem stiam iureiurando obligare, si in manubiarum partem veniret, ipsi exerci-riisque eius res omnes ad victum nςcessarias suppe hiaturum, qualis in India institui Qtet. Ad haec verba Didacus respondet, Enimuer0 eam prouinciam a Caesare non ea lege sibi attributam, ut eam e*inaniret latrociniis, ued ut coloni,s impleret: quod si aliis fortuna aduersa fuisset, speiare, Deo fauente, cam sibi fore propitiam : inceptum quidem omittere non esse sui animi, multo vero eti m minus cum quoquam labores participare aut societatem coire velle. HIS ita constitutis, itur apparat: Maigium , si lem, suillas carnes, mel, gallinas, & alia coemit: rebusque omnibus satis instructus cum sexaginta Hispanis, duabus myoparonibus Graia ta sol ult, & ecundo emissarii lacus alueo per quem venerat defluens, breui ad mare pei uenit. Inde L. millium spatio Orana praetervectus ad orientem. Suere flumine aduerso subiens, prouinciam suam ingreditur. Sex millia progressus inde a mari, ad eius ripam fluminis mapalia aliquot deso- lata & emiruta prospiciens in terram egreditur, & ut eius loci aciem ,

poris necessitas ferebat, praesidium & hospitium sibi molitur. H V C obuiam es progressi Indorum reguli, ignobilioris notae aua

rum quod septingentorum ducatorum pretium aequaret, offerunt. Gubernator eos multa cum comitate di benigno vultu excipit: qui1-que neutri alteros intelligeret,varijs nutib.significat, se eb venisse ut Calutis animarum iter rationemque ipses doceret Mox illos sphaerularum precatoriarum ex vitro linea una seu serto, crotalis, tintinnabulis, iste aliis eiuscemodi minutiis, muneratur. Inde iscitando exsequiturum fμβρ'--μr

de aurum peterent: illi l'nginquis o regionibus sibi peti respondent,

ibique inter arenas fluminum ex asperrimis montibus decurrentium

legi. Hoc edito resiponso dimissi & ad suos reuersi, subditorum ali quos interdum cum piscibus, fructibus, carne aprugna sumo durata,

ad Gubernatorem mittebant.

IPSE multis iam diebus elapsis, quum propter incommodum avni tempus hiems enim erat) ulterius progredi non posset, & Nicaragua sibile ' i commeatus iam deficerent, co it a Caci cis illis petere, ut se MaiZio ad dies paucos iuuare vellent: se enim propediem ulterius pr gressurum. Illi quamquam hihil vehementius cuperent, quum cogitarent non alia re magis Christianos quam alimentorum

penuri fame e suis finibus eiici posse : amicitiam tamen Gubeia natoris sibi cordi osse simulantes, Maizium, sed quam parcissime, ei

48쪽

36 H I S TO N O V I O R B I smitti m summittebant. At milites quibus suo arbitrio vesci non licebat. tam

quumque terrestri itinere propter litus ad emissaritim lacus Nn aragm, ensis peruenissent, post biduum pli aselos sorte repertos, qui a Nomi-

ne-dei Veniebant, conscendunt,&Nicaraguam repriunt,

G V B E R N A T O R desertus a suis militibus, nec quoquam 'c mitatus praeterquam Vno sitio nepote, quattuor famulis & remige uno cauo in terram facto, defossa ibi vasa salis & mellis plena superaggesta humo obruit. Mox phaselum conscendens ad mare peruenit, Nicaraguam petendi animo: iamque oram soluebat, quum ecce tribu nus Barientus myoparone uno commeatu Virisque onusto inuehitur, qui e Nicaraguain ipsius subsidium veniebat. Hoc nouo stupplemento auctus Gubernator restitit: myoparonem vero Nomen dei petere ii bens, ei Alphonsum Pisanum nepotem suum praeficit: cui traditis mutaneribus quae a Cacicis acceperat, mandat Ut quam mIaXime multos mi lites conscribat & adducat. ILLE ut ad Nomen dei peruenit, de cuius prouincia diuitiis disperas illico fama, viginti septem milites conscribit: quumqtie per eos dies forte in ea urbe essem, eorum unus esse volui, quanqua ab Hispano quos AD θρηι dam iam prouectς aetatis viro ea de re correptus. Is quum Carthaginensem prouincia,S.Martham & alia eius Oraeloca permessis quindecim annorum usu calleret, monebat ne ad eam expeditione ullo modo abduci

me sinerem neque ipsius adeo Pr secti verbis ac pollicitis persuaderi: quippe illis mentiri & fallere nihil pensi esse dii res suas agant. Sin mihi eundi

le ιιm filium. Spes diuitiarum

do ingentis animi vigore plenus essem,tu ditescendi cupidus,parum fidei ait autoritatis ea verba habuere itaque proficisci si alui. Abimus, &quarto inde die ad ostium Sueris fluminis appellimus. Sed quum mare intumescens subire nos alueum fluuij sine praesenti periculo non sineret, retrorstim vela dantes Zorobarenses insulas perlegimus,quae in confiniis Carthaginis nouae&Veraguae prouinciae iacent. Num verbilla pro uincia aspera solo sit,haec multo etiam peior est. Hae insulς exiguς sunt &desertς ab Indis,qui in montes ex adueri in Cotinenti sitas profugeriit. IBI propter contrarios Ventos quippe tum mensis erat Iunius,ijs locis initiurn hiemis septuaginta duos dies morati,toto illo tempore vis quatuor horas Qte conspeximus: cum assidui fere & maximi imbres, tonitrua,fulgura,aerem adeo perturbarent,Vt coelum ac terras misceri ac rue

re crederes. Fulgetri radius in myoparone delapsias, AEthiopem unum &ὰuos Hispanos exanimauit,ceteri afflati & attoniti restitere. Pr tor myoparone ad continetis litus applicari ius ,tantisper progredi statuit, quoad in loca Indis culta & habitata peruenisset,unde alimenta expediri pos peractum

49쪽

L 1 A E R I l. peractum iam ii alium relegens, terrestri itinere propter litus ipsum ire instituit. Ea via summis cum laboribus squum nullo cibo prope vesceremur, praeterctuam cochleis, &agrestibus pomis, quibus cercopithecialuntur, assidue in illis stluis ex arbore in arborem desultantes tandem

nos ad eum locum tulit ubi erat Gubernator. VIGESIMO die postquam eb veneramus, myoparo noster potatum si ibit: cum Gubernator illico in Nomen-dei remittit ad plures milites aduehendos: nos interea aliquot dierum quiete corpora refecimus. Inter haec multas testudines inussitatae magnitudinis cepimuS, quarum

ingens copia quatu'rmensium spatio per ea litora diffusia est: quippe ita

lae in terram egress in arenis pariunt oua, ut crocodili solent : quae mox vehem ii solis calore maturantur. Nos detracto earum cortice & suba

lato adipe, quum eq ingentia fictilia vasa impleuissemus, carnis quoque aliquantulum saliuimus:sed ea breui corrumpebatur: quum recens quidem saluberrima & esui iucundissima esset.

1 NI CARAGUENSIS lacus ab Australi oceano x. aut x II. tantum passuum millibus distans, in mare Septentrionale, a quo c. leucarum spatio abest, nauigabili alueo sese exonerat. dam ex Voce Hispanica Deseguadero, quaeEmissarium sonat,fluuium vel solo nomine terribilem, fecit. α NIQV ESA primus infeliciter eam tentauit , de quo lib. I. Philippus Guttierea Ma-driciensis, quum eam prouinciam cum quadringentis amplius militibus inisset, anno MD. XXXVI, omnes partim fame, partim venenatis herbarum succis, consumtos amisit. In quibus aegri &semiuiui duo a socijs, fame in rabiem versis, mactati & comesti sunt. Anno Μ. D. X L V I. Christophorus Pega a Lod. Columbo Almirante, ad deducendas colisnias eodem missus,nihilo mitiorem exitum habuit. Itaque Hi-jani eam prouinciam ut infaustam & indomitam reliquere. Gomar. Historiar. Sen. lib. a. capit. 6.

50쪽

LOS SVERENSIS PRO VlNCIAE PRIMO VER

bis delinit, mox vinculis onerat, & aurum ab ijs extin

quere nititur. Cacicus Unus custo

dia elabitur.

VO primum die portum ingressi sumus, Gubernator benigne me mensae suae adhibuit: quumque

summa c um Voluptate mecum confabularetur,m

xima pars ipsius sermonum de auro & argento erat: tum de bellis ac cladibus quibus misera Italia attrita fuerat, ac Mediolanensis ciuitas maxime: sed quum P deprehendisset me haud fatis libenter haec audire, ex eo me adeo abhorruit, ut conspectum meum serre non posset. Caeterum his Quae ante dixi prouisis, Gubernator inde seluens cum Omnibus militibus phaselostio ,&quatuor Indicis lintrib. aduex flumine subueeius, circiter xxx. millia procul a portu, breui in Sueri fluminis fianes progressus est. Hospitium ei praebuit casa, quam eius prouinciae Regulus amoenitati dicauerat, quum piscatum ad illud flumen ventitataret. Haec casa Oui figuram reserens, longitudine in XL. passus patebat, circumplexa arundinibus & palmarum folijs contecta, quae ungulari opere nodis in semetipsos implicatis Intexta crant. Erant &alia ibi mapalia, verum haud sane a vilioribus vulgatatisque abhorrentia, Gubernator hunc locu ciuitatem S. Francisci nominat , quod eo die Iorte

illo appulisset. , MOX ei obuiam venere suerae&Chiuppae Cacicus, alij que minores reguli, dc fructus tantum nonnullos ei obtulerunt. Ipsie comiter eos excipit, multum tamen demiratus quod nihil auri attulissent : ac summae ipsis con lationi futuram aperiret. Porro quum prandio hora adesset, eosque vesci secum vellet, menta adhibentur cum facerdo te dc interprete. Sed quuia ibi nihil appositum esset praeter gallinas &suillam salitam, neque Indorum regulis is cibus satis gratus esset, parce admodum