Historica de M.T. Ciceronis Officiis commentatio

111쪽

- 1 sederet, ambigua interpretari conscientiaeque lites di rimere, si qua honestatis cum utilitate contentio occurreret Sed et adeo iniquis temporibus vivebat Cicero, ut Saepe ea, quae Viderentur digna esse justo homine, vi rerum commutarentur, fierentque contraria rium aliquid necessitati condonandum fuit, tum justitia erat pro tempore moderanda. Nam Catonem huic necessitatum asperitati ipSum cessiSse accepimus, atque in curia, ne Lucceius conSul in Remp. crearetur, pecuniae, contra leges ambitus, civibuS largiendae auctorem fuisse l). Quae cum Cicero vidisset, angustioribus ideo desinitionibus describere voluit, quatenus certis in necessitatibus justitiae posset derogari. Adde quod Romanus Ormulis magis quam equitati semper addictus fuerat ita ut non ei satis esset quaedam de honesto generalia poni, nisi quae inde consequerentur ossicia in omnes partes magister describeret, et ingulis vitae actionibus aptaret. At praeterea, quemadmodum in corruptissima civitate plurimas esse leges necesse est 2), sic et morum disciplinam eo subtilius explicari oportuit, vitaeque viam eo circumscribi accuratius, quo morum depravatio magis conscientiam, illam vitae lucem, obscurasset. - Sed qui demum ista doctrina simplex esse potuisset, quae, quum non SatiS suis fundamentis inniteretur, aliena undique admi nicula quaerere et diversissima inter se componere

cogeretur Cum jam igitur sapientiae magistri umbratilem eam disciplinam in Sto absolutam, ad lucem verosque hominum mores devocarent, undique in dis ficillimas quaestiones offendebant, quae acuminis dialecticorum egerent.

Eum ergo tertium librum Ciceronis libens equidem

112쪽

contulerim cum minutissimis isti nostrorum docto rum de conscientia quaestiunculis, qui omnia ossicia subtilitatibus depravata, ad quemlibet vivendi habitum deflectere student. Plurimos autem istius modi recoctores moralium Stoica secta tulerat. Quorum dum alii quidem nullo modo de honesto transigi patiebantur; alii vero, ne virtus ortas ob nimiamucerbitatem de medio hominumnoueretur, remisia es, praebere ac delictis hominum lenius solebant indulgere. Saepe vero fieri debuit, ut in hoc lubrico

multi non satis possent consistere ac vitiis tu aequo obsequerentur: quin e quidam venere, ut argutiis probarent sapientem corpus Suum cunctis agitiis, si modo mentem integrum castamque SerVaret, d--

dicere posse l). Indeque singillatim describebant,

quae quamvis teterrima, sapiens indisserenter, aut etiam honeste per occasionem in se admittere valeret.

Quo quidem in nimio corporis despectu manifestam Orientalis ingenii inclinationem licet agnoscas Etsi vero Cicero, Diogenem Babylonium in hoc Antipa trumque Sidonium, Hecatonemque duce praesertim secutus, in istis disputandi spinis longius haereat,

nunquam tamen ab honest abstrahitur aspernaturque acutissimas istas ac pene cynica quaeStio S, Per versamque istam, qua quis in virtutem quasi obrepat, rationem. o sapientem igitur quidquam foedum aut flagitiosum, ne conservandae quidem patriae cauS8,

sacere patitur. Cumque permulta istiusmodi tetram scenaque Posidonius ipse collegisset, hunc virtutis depravationem indignatur contra Cicero, contenditque nunquam tempus accidere posse, ut intersit Reip.

quidquam illorum sacere sapientem I, 453. Sic mira

113쪽

- 63 prudentia, conamuniriue usu reSpectu, Semper me dium quoddam, in quo vera Virtus continetur, Observat,

et circumscribit. Νο eum ultra per definiendi argutias Sequemur, singulasque raudes, Romae usitataS, insidiasve, quae in mandatis rebus empti8, venditis, conductisque latere possint, acutissime insectantem. Quibus autem in consultationibus ut cuncta uno verbo complectar)eum Semper videas eximia Sagacitate formulas uris civilis legesque Romanas ad communem naturae legem tanquam ad originem Suam revocantem. eque in his exsolvendis doli laqueis semper detinetur. Sed totum hunc tertium librum tot variis praeterea exemplis ex Romana historia excerptis, venustissimeque tractatis adspergit, ac singulari su ingeni ade adornat, ut

non satis jam hic distinguere valeas, quid ex aliis sontibus discipulus hauserit, quidve ex se ipso proprium extulerit : ingenti amni, ut it dicam, similis, qui

magnifico cursu rivos ex diversis montibus affluentes indistincte jam omnes permiSeuit. Hos de Ossiciis libros, mortuo Caesare incoepto , paulo ante mortem suam, Hirti et Panin coss. absolvebat Cicero. Hic inter supremam adversus Antonium dimicationem, virtutem suam patriae justitiaeque contemplatione erigebat inde novos spiritus haurire, novaque quasi sortitudine accingere se videbatur. tquem modo sapientem intrepidum periculis, patriaeque

amantissimum oratione expresserat, ipse in curia referebat acerrima actione : rursusque multa, ut diximus, in moralem eam disputationem ex Senatu reportabat, quae Philippicum aliquid redolerent. Sic omnia simul domi et in foro, scribendo pariter et agendo, ultimus ille Romanorum, quasi jam sibi mortem imminere praesensisset, ad sustinendam Remp. revocan-

114쪽

- 64 damque pristinam virtutem conabatur: illeque liber quasi suprema ejus vox fuit, et cycni canor.

CONCLUSIO.

Superest nunc, ut quidquid de Ciceronis ossiciis di

putavimus, in unum contrahamus, et de Summa rerum paucis repetita generaliter judicemus. Quando igitur omnes morum disciplinae in scolasticis disputationibus frustra exagitatae hebescerent, CNceronem vidimus Stoae placita ad communem usum vitae, quantum steri potuit, devocantem. Primum, ad Socratis exemplum, honestatis originem ab ipsa n tura deducit, ponitque aliquid absolute ac per se bonum esse, sontem Osticiorum omnium aeternam eam Scilicet a tuis notionem, in ratione cujusque hominis a Deo penitus instxam, secundum quam tota vita insormaretur. Inde omnia vitae derivat praecepta, ea veronaoderatione, ut ex Stoica asperitate multa jam infirmitati humanae, temporumque necessitati remittat, mediamque virtutem instituat, ab hominum consuetudine proximam. Quoniam ergo homines sua plerumque viuia late duci viderat, multus in iis rebus est, unde vir bonuSopes sibi ac honores honeste parare possit: idque per vincere conatur, veram utilitatem plerumque cum honestate, quum in publicis rebus, tum in privatis adeo conjunctam esse, ut quisquam sibi haud melius consulere possit, quam si virtutem sectetur Sed postquam praeterea nulla serme supererat his temporibus religio, nulla Deorum auctoritas, nulla Spes immort

litatis, qua omnis ea vitae disciplina inniteretur, tum quidquid Romae adhuc sacri, quidquid in civium animis honesti permansisset, singularem scilicet Romanorum

115쪽

in patriam caritatem, laudis vi amorem, studiumque di-ynuatis admovet, suisque ossiciis ea quibus sanciantur, subiicit. Multa sane in ea virtutis comparatione reprehendimus, quae nimis ad ostentutionem composita viderentur ac saepe auctorem diximus 1 hominis rerumque tanquam cortice haesisso Attamen, cum jam respeximus magis quid Cicero secisset, quam quid in ejus opere desiderari posset, temporumque iniquit tem reputavimus tum singularem prudentium tanti illius viri admirati sumus, qui virtutem ex communi omnium rerum audiagio eripere, eximiamque Stoae disciplinam ad popularem captum accommodBre Oluit, eamque humanam, cum caetera omnia delicerent, humanis instruxit adminiculis. Non hic praeterea omnia de Ciceronis ossiciis testimonia, ad cogendam disputationem, colligam : quod infinitum esset. Sed, ut caeteros omittam, quotiescumque rasmus in his libris tam caste sancteque de vita praecepta offenderet, tanta eum subibat auctoris admiratio, ut codicem exoscularetur, quasi divinum aliquid, sanctumque illud pectus coefesti numine amatum Veneraretur in parum abfuit, quin Tullium no trum in Patrum Christianae doctrinae numerum adscriberet lue

At profecto ipse equidem latebor Ciceronem in ea morali institutione, quidquid Valeret quatenusque propriis viribus ad virtutem eniti posset, magnifice ostendisse. Sed postquam quod ille ad restaurandam majorum virtutem tentaverit approbavi si rursu temporum necessitates respiciam jam speei Sam eam extrinsecus disciplinam parvi aut nullius serme momenti fuisse intelligo, ad sanandam imma-

116쪽

- ω niorem istam, qua mundu tabesceret, morum corruptelam. Quod si nunc vero persectum illud in quo mens humana quidquid posset protulit, monumentum. Christiana cum doctrina comparetur, mox in salutem omnium gentium oritura, quantum infra divinae illius sapientiae sublimitatem altera ista jacere videbitur Quanquam equidem quae tam sancte tamque divinitus de moribus ac virtute praeceperint multi e veteribus philosophis, atque in primis Socratici Stoicique minime elevare velim. Quos contra plurima de hominis origine, propositoque vitae sine plurima de Dei natura ejusdemque cum hominibus societate, plurima denique de justitia vere perspexisse prositeor. Sed qui sit tamen, ut spectata ab iis veritas aut intra otiosas gymnasii disputationes agitata permanserit :aut, si quando ad usum deScendat, Vix unum est rumve sectatorem sibi conciliaverit Divorti quodam profecto contemplationem ab actione plerumque Separatam suisse dixeris. Quam paucos nempe in antiqua ea

philosophia homines invenias, qui simpliciter quid ex

disputat opinione ad corrigendam vitae rationem re- serri posset, quaererent Aut quisnam tum mirabatur, si quis alius in disputando, aliuSque, quum a re r traheretur, jam sieret uerit eos sapientiae cavillatores Iacobus, unus ex Apostolis, Stolido vir comparabat, qui, postquam imaginem suam in speculo consideravit, extemplo abit, quali esset, jam oblitus l). Num quid prodest veritatem vidisse, Si eum pravis libidinibus obnoxiam, in injustitia detineas aut quaenam ista est veritas, quae serme inutilis atque otiosa jaceat cum contra veritatis id proprium sit, ut quicumque eam Sunt adepti, extemplo in immensum

i Epist. I, 23, 24.

117쪽

- diffundere studeant Qui sit denique, ut Socrat chst doctrinae ipsius splendor senescendo obscurari videatur, nedum clarius in dies eluceat' una quis demum philosophiae a Socrate usque ad Ciceronem profectus fuit, nisi ut ipsa illas de Dei hominisque natura opi niones, quibu8 Vera virtus consistere debeat unda mentis, undique contrariis sectarum disputationibus impugnatas, dubitatio in dies magis labefactaret Tunc enim omnia, ut Vidimus, adeo miscebantur, ut in hac diversissimurum Sententiarum colluvie, quid verum esset, quid salsum, qui8quam jam praeter Deum illum, quem Tullius me ad enucleanda omnia vocabat l), vix potuiSSet digernere. Sed ut primum ab Oriente nova lux illa Christianae doctrinae affulsit, inde jam omnes homine8, nec principes modo ac litteratos, sed ignobiles imprunis penitus

moveri, atque in novam Vitae rationem Strenue sese accingere videas. Extemplo fit morum mutatio, quam, prout pleraque mortalium vulgo Se habere Solent, nunquam praevidissent vel prudentissimila virtusque tandem vere ex otioS contemplatione ad actionem revo catur. At multi quidem sunt, qui Christum velint

quidquid in sapientum disciplinis praestantissimum invenerit, sibi vindicasse. Sed quid inde Si quid enim ex istis humanae sapientiae sontibus Christus hauserit

ipse cuncta adeo expurgat, et ad priorem Suum splendorem restituit, divinaque sua virtute tanquam inspirat, ut tota illa vivendi institutio ex divina origine de- nuxisse videatur quamque doctrinam primum in iisdem ac Stoicam ipsam rationem, principiis inniti, et quaedam milia habere existimaveris, si propius vero accedas, jam intelliges illum alteri dissimillimam

118쪽

- ω esse ac iunio ei Praestare, quantum inaeum a terra vi tare videatur. Faucis ut Semel finiam, quaedam Samulatim, quibus suam Miciorum disciplinam Clamo in Miluit principia liceat ex novo eo pros et minime. ut ab hac comparatione manifestius appareat, qui a vitiis inius Tulliana ea ratis laboraret, quumque ob

causam . tantos Post conat , Secus tandem ceciderit

At primum, spe alterius vitae sublata . fundamentum inii huic inlciorum institutioni, in quo consisteret. desulsae diximus Quum tamen placebat Nincis divinam providentiam esse, eamdemque humano generi consulere quam ut opinionem saepissime istius vitae calamitatibus impugnatam ad extremum defenderent.

omnia contendebant, quae bona aut mala Vulgo pu-santin', non in natura, Sed in vana opinione esse. Quod

ipse quidem Cicero in Tuscinam suist Einanisas ac libris MFinim, summis viribus disputaverat. Hic a tem istas jam subtilitates prudentius omittit. Quid enim diutius in inextricabilibus istis ambagibus coninmmiri prosuisset Mampridem caligo erroris ex hominum oculis quasi coeli aspectum, unde via irae illustraretur, videbatur sustulisse. Quaenam autem Vera me possit bonorum malorumque aestimatio, ni si curriculus vitae ultra mortem prolatetur, instaurataque terri cum coelo communitate, omni homo ad Deum relarat, verum illum totius sabulae vindicem Inde tantum vitae tenebrae discutiuntur, illustrenturque arcana tum demum mani tum apparet, quid de Singulis rebus vere existimandum sit. - inu vero Stoici, ad defendendam providentiam, dolorem non malum esse contortulis conclusiunculis nequicquam di-tarent; Christus contra, immortalitate proposita, dolorem etiam, si quis scite pieque adversis uteretur, bonuni esse posse docebui. Non hominem ille adversus sor-

119쪽

tunae malignitatem reluctari jubet, non ei mortem, si qua gravior urgeat necessitas, tanquam portum aperit at necessitatem contra, si quis eam, ut ipsius Dei

voluntatem, subeat, patientia leniorem fieri praecipit. Quin imo, proposita post asperam illum immortalitatis exercitationem coelesti mercede, acerbis etiam rebus quamdam dulcedinem ac fletibus nescio quid voluptatis adhibuit, cum de monte diceret a Beati qui lu- gent, quia consolabuntur beati quos homines odio prosecuti sunt propter me, quoniam ampla iis mer-

. Ces in caelo paratur, etc. . Tune habet demum quo

spectet laborium virtus. - Sed quae interea potuit esse vis Stoicae virtutis quae ea spe omnino careret Quiε prosecto omnia pro honesto nequicquam pati velit 3 Quis per asperam iam magno animo progrediatur, si nescierit quo vadat, quo iter tendere debeat, neque post exili- coelestem patriam prospiciat Quid, mihi, aiebat D. Paulus, adversus bestias Ephesi pu gnasse prosuit, si mortui haud resurgant Mandu- cemus et bibamus : cras enim moriemur lin. Postquam in hoc, quod praecipuum St, a Vero aberrassent Stoici, inde totam eorum rationem perturbatam suisse ostendimus. Qui tamen virtutem suam, quo fragilioribus ea aut potius nullis adminiculis staret, eo serο-ciorem quod aliqua sane admiratione dignum est)primum iunxere. Sed quantum me sane sapientis istius semper misertum est, Deorum aemuli, qui alienis opibus omnino destitutus, suaque tantum sortitudine fretus, acerbissima omnia aspernari, et in superbia Sua, tanquam in arce, inexpugnabilis acquiescere deberet Omnia autem, quae humana infirma caducaque

Sunt. - At quanto ille contra in adversis rebus auden-

120쪽

tior erit, qui sibi parum confisus, in Deo innitetur ΤQuantumque protinus ab ignava Stoicorum indolentia discrepat humilis ea Christianorum in tolerandis malis patientia, quam divinam quamdam sperandi artem equidem dixerim Superbia enim virtutum Reginuae principium apud Ciceronem habetur quam contra Christiani sontem omnium vitiorum appellant rurwsque iidem modestiam quasi virtutis splendorem extollunt, sed non eam profecto, quae animi nervos elidat. Alter enim ille eorum Sapiens soli quidem se De summittit, sed quo sortius adversus homines aut temporum iniquitatem, si jussus fuerit, reluctetur. Dum igitur Seneca, multique Stoici, verbis tenus seroces, revero timidi tyrannorum libidinibus inservirent, pueros interea videas, mulierculasque pro Christi religione mortem sortiter adeuntes. Nec mirum id profecto: pauci sunt, qui sublimiorem eam propriis viribus Stoicorum constantiam assequi possint dum contra Omnibus Dei subsidium patet. Sed eam plusquam humanam superbiam , firmissimum Stoicae virtutis sulcimentum, cum serme neminisumcere ipse sensisset Cicero, tum eum, Panaeti duce, mediam inde honestatem ad popularem usum tem9erare vidimus, undique utilitates vitae, quasi virtutis subsidia, apponentem S conscientia per se apud plerosque haud satis valeat, tum adhibebitur ad consi mandam ejus auctoritatem hominum opinio Haud majus ergo virtutis praemium Tullius excogitaverat, quam si sapiens in spectaculo positus vulgi admirationem moveret Quid autem ea irtus proficere potuit, quae, cum ad sananda componendaque interiora hominis adhibenda esset, extra spectabat, ac serme tota ad ostentationem sic referebatur Isti quidem sapientes ut 5ncris verbis utar)κ quaerebant non apud Deum, sed Mud