Historica de M.T. Ciceronis Officiis commentatio

91쪽

'in honestate ei homin

uel lini

92쪽

- 48 mentemque Verint per omnia , ac mira subtilitate vacuas inprimis istas aegritudines et fastidia, quibus homines tabescerent, describit Sed eum animorum languorem Cicero videre nec potuit, nec voluit. vI.

I, Patria. - Patriae utilitatem pro supremo bono proponit Cicero, unde caetera ossicia vitae certo κριτηρίφ Ordinenturo uuae ex ea patriae religione Romae eonsecuta sint, quum civitas totum orbem terrarum complecteretur.

Urbi pater est, urbique maritus. Phara. Il.

Quanquam Ciceronem in sua virtutis institutione neque Deos immortales, neque Spem ulterius vitae re pexisse diximus, non hic religionem tamen Omnino defuisse, quae omnes virtutis parte complecteretur, mistimari velim. Undique enim inter tot diversa vitae ossicia, eminet, ut ita dicam, ingens patriae imago quae Romanis tum pro caeteris omnibus Diis habebatur:

illud quasi totius disciplinae suae fastigium extollit

Noster, quo caetera spectent, referanturque. Quandoque ossicia inter se, ut saepe fit, videntur repugnare, continuo communem eam patriae utilitatem ac gloriam, tanquam Supremum diScrimini κριτήριον admOVet, unde

planius singuli cives quid agendum, quid vitandum Sit,

discernant.

Non sat crat enim uno verbo cum Socraticis dixisse quidquid honestum esset cum vera utilitate esse Onjunctum honestatem igitur Semper esse sequendam et si quando quaedam occurrerent specie quidem honesta, inter se tamen repugnantia, tum id quod honeStum videretur, praeserendum idque item et utilius

93쪽

- 49 sore. Nam profecto haud semper multas inter res liquet, unde major stet utilitas, honestasque, nisi qua ex communi mensura, Singulae inter Se comparentur. Maximam praeterea equidem utilitatem cum Summo bono conjunctam esse concedo qua vero in re illud, quo omnes tendere debeant, supremum bonum constet, haud satis inter homines convenit sublata praesertim e mundo

Deorum providentia, speque immortalitatis l).

Plato nempe, cum in hac mesorum comparatione, hominem olim ad id tantum quod per se absoluteque bonum est, respicere juberet, sublimem profecto eam vitae disciplinam ad animorum immortalitatem inso mabat, aeternamque Deorum cum hominibus societatem divino suo ingenio complectebatur. - Aristoteles vero, qui virtutem rursus intra vitae terminos coercebat, omneque bonum ex utilitatis respectu metiebatur, in ea utilium inter se comparatione, id, ut melius, praeserendum esse censebat quod ad plurium utilitatem pertineret prorsusque in eo summum bonum collocandum esse, unde universae civitatis elicitas pareretur 2). Hoc igitur universale Peripateticis criterium fuit, quo omnia in vivendi disciplina referrent, atque unde perpenderetur quantum honestatis in singulis rebus ineSSet. Ea est communis patriae utilitas, quam et ipse suae ossiciorum compositioni imposuit Cicero. Si contentio, quaedam , inquit, et comparati stat, quibus pluri- , mum tribuendum mcii, principes sunt Patria, et parentes, quorum beneficiis maximis obligati su-

ikNon hic reseram , quot diversae de Mnmi boni natura opiniones a philosophis tum defenderentur. Nulla autem unquam de re in gymnasiis magis ambigebatur teste Terentio Varrone, qui suo tempore plusquam trecentas de eadem ea re sententias numerabat. - 2 Eth ad Nic. I, 4.4

94쪽

- 50 , Inus OK l,l )., Et Supra Quum omnia ratione ani- moque lustraris, omnium societatum nulla est gravior, nulla carior, quum ea quae eum ep. est unicuique, nostrum Cari Sunt parentes, cari liberi, propinqui, samiliares sed omnes omnium caritates Patria una

complexa est l). Quid profecto majus opportuniusque altera illa patriae religione tum potuit adhiberi, quo caetera ossicia convergerent'Sat enim omnibus compertum, qua singulari semper caritate Romani Romam Suam excoluerint. Quorum si annales revolveris, eminet ubique ardentissimus ille patriae amor Reip. utilitas pro summo jure habetur quam ad utilitatem instituta leges, religiones, more publici privatique, divina denique humanaque omnia nectuntur. Nam, ut de aliis taceam, quorsum tandem vetus a Numae de sacris institutio pertinuit, nisi ut superi Reip. ipsi inservirent, et quidquid patribus libuisset, auguriis consirmaretur Quod Q. Maximus, cum augur esset, ipse palam profitebatur: optimis scilicet auspiciis easteri,s P pro Reip. salute gererentur; quo conιra Remp. flerent, contra auspicia fleri 2). Postquam igitur obsoleta jam majorum Supe stitio nullam fidem obtinebat, restitit tamen sanctissimum illud civitatis numen Romanaque Ortuna, ad

quanI Vota Spemque Suam populu converteret:

Summique o Numinis instar Roma, fave septis.

Μο , ubi ipsa illa civitas in bellis civilibus perierit,

quam olim Lucilius in satiris dixerat:

Virtus, Albine est pretium persolvere verum commoda praeterea paινεα sibi prima putare, Deinde parentum, tertia jam postremaque nostra.

2 De Seneci. 4.

95쪽

tunc demum et ille, qui in Reip. locum Successerit, Caesar novae religionis Deus habebitur. Uno verbo, semper Romae decus ac felicitas supremum illud, quod civibus proponeretur, bonum esse honestumque Romanis visum est. Sed Τullianis imprimis temporibus, quid mirum, si tanta ea civitas adeoque splendida, et tanta laude cumulata civibus suis jam pro Caeteris Omnibus rebus fuerit Quaenam tum pulchrior Virtutis merces esse potuit, quam illa totius civitatis, aut potius mundi, approbatio, totque honorum Splendor, quibus praestantissimus quisque augeretur aut quis jam alteram vitam desiderasset, quum sui saltem nominis laudem in gentis suae perpetuitatem aeternitatemque Romae spes esset prorogandi Quaeve prorsus altera iam animorum immortalitas potuit excogitari, quae magnificentius omnium responderet exspectationi 'Cum igitur quidquid virtutum Romae supererat, in eam patriae caritatem defluxisse videretur, Ciceronis erat, patriae ipsius amantissimi, eam Reip. utilitatem Supra omnia erigere, Secundum quam singula in ordine ossicia infra componeret. Suprema ergo apud eum ea agendi lex est quandoque jam de civitatis commodis agitur, caetera omnia posthabenda idem arbitratur

III, 6), vel et ipsam filii in parentem pietatem . . Quid

enim, inquit, Si tyrannidem occupare si patriam prodere conabitur pater silebitne filius imo vero obsecrabit patrem, ne id saciat. Si nihil prosciat,

accusabit, minabitur etiam ad extremum, Si ad per, niciem patriae e Spectabit, patriae Salutem ante, ponet saluti patris III, 23). ootus hic locus Brutinus est, Romanoque homine dignus. At plurimi praeterea alii loci Occurrunt, ubi in teterrimum Caesaris exemplum invehitur II, 7 III, 2 ), necemque probat, exterritosque acinore interfectores erigit, confir-

96쪽

- 46 mirum, si ipsi ad eam totius habitu ευταξιαν, qua Spectantium admirationem moverent, plurimum operae contulerint Eum autem decoris cultum ad tuendam dignitatem suam Romanus usurparet, necesse suit. Quae inter multa de conservatione decoris praecepta, paucis quidem, sed aptissime Cicero describit, qualis sermo in circulis conviviisque esse debeat qua consabulandi inter samiliare Rhetorica exquisitius qui quam sane haud invenias I, 3T). - Quaedam denique de hominis honorati domo adjicit quippe quum ipsa aedium dignitas ad conspicuae virtutis ejus pland rem adeo proficiat 39).

Quandoquidem virtus ea serme ista in iis rebus, quae sunt extrinsecus, posita est, propterea rursu multa quae ad interiorem hominem pertineant, in his libris desideres. Frustra igitur hic moralem aliquam asse tuum animi descriptionem, vivosque eos de moribus locos requiras , quos tanta ingenitaubtilitate Aristoteles

adumbraverat. Non tamenim naturam Romanus auctor ObServat, quam eam contra propositam ad normam

ipse fingit ac minus quis sit homo, docet, quam qualem eum esse deceat omnia itaque vel diversissima ad unam habitus compositionem redigit, et rigida eadem, ut ita dicam, toga omnia pariter involvit. Qua in disciplina , ingenium non Stoici modo, sed etiam Romani viri licet agnoscas quem cum frangi timore aut ardere desideri pudeat, semper ab ea animi perturbationum descriptione aversos oculos tenet, ne quid intus occurrui, quod non satis viro dignum sit ea quae intimo sub pectore cupiditatum metusve momenta laterent, semper Romanus maluit ignorare l).

i Praecipua ea causa fuisse mihi videtur si modo id in transitu attingere liceat , cur tragoedia Romae minus invaluerit. Quae enim in moribus heroum ρο-

97쪽

- 4 Quod si nunc tamen hoc Ciceronis pus cum eorum scriptorum libris consero, qui sub Caesarum principatu de eadem philosophia morali disseruerunt, novissimos hos contra multo altius in animi recessus penetrasse invenio: utpote qui a publicis rebus gerendis exclusi, secum tandem vivere magis in dies cogesentur. At praeterea intimam rerum naturam, Cum, Olutis jam compagibus, moles ex omni parte satiscit, sicut in apertis cadaveris Visceribus arcana Vitae facilius deprehendas. - . quidemIullius, etsi jam iniquis temporibus vivebat, ad spem adhuc pronior erat, libertatisque et gloriae amantior, quam ut intus remedia ad sanandas animi aegritudines quaereret omnia igitur praecepta ad actionem ostentationemque informat extrinsecus spectat Seneca vero, adempta dudum patria libertateque, in se ipse recessisse videtur, si modo calamitatum aspectum vitiorumque pestem posset effugere. Nullam enim tum virtus ad honore vium aperiebat nulla erat hominum publica approbatio, qua boni ad praeclare agendum impellerentur nulla Opinionis reverentia, nullum praeter cujuSque conscientiam virtutis incitamentum omnem igitur vivendi disciplinam Seneca ab exterioribus, ut ita dicam, ad interiora animi devocavit. Jam intimos Sensu explorat,

tui esse diversitas, vividaque affectuum pictura, cum ab omni perturbatione animi, quicumque in scena agitabatur, vacare deberet uuam luculentam labulam ex rigida Reguli persona exprimes, nisi invictam illam animi asperitatem paululum infregeris p Si quam autem Sophoclis Euripidisque stibulam Pacuvius in scenam latine apponeret, quidquid in moribus instrmius videbatur, fletus scilicet gemitusque solebat recidere Ulγssemque, ut exemplo utar, in extremis Niptris moribundum inducebat, aliorummetus sic objurgantem:

conqueri sortunam adversam, non lamentari deeetr Id viri est omnium seius muliehri ingenio additus.

Quoniam autem heros quilibet nulli dolori obnoxius videri deberet, quid jam ad ommovendum theatrum restabat aliud, quam ut manus in veram stragem aetores consererent 'Tota ergo tragoedia Romana in gladiatorum ludis eontinetur.

98쪽

mentemque VerSat per omnia , ac mira subtilitate vacuas inprimis istas aegritudines et fastidia, quibus homines tabescerent, describit sed eum animorum languorem Cicer videre nec potuit, nec voluit. vI.

De Patria. - Patriae utilitatem pro supremo bono proponit Cicero, unde caetera ossicia vitae certo κριτηρίφ ordinentur. - uuae ex ea patriae religione Romae eonsecuta sint, quum civitas totum orbem terrarum complecteretur.

Urbi pater est, urbique maritus. Phara. Il.

Quanquam Ciceronem in sua virtutis institutione neque Deos immortales, neque Spem ulterius vitae re perisse diximus, non hic religionem tamen omnino defuisse, quae omnes Virtuti parte complecteretur,

mistimari velim. Undique enim inter tot diversa vitae ossicia, eminet, ut ita dicam, ingens patriae imago quae Romanis tum pro caeteris omnibus Diis habebatur: illud quasi totius disciplinae suae fastigium extollit

Ster, quo caetera spectent, referanturque. Quandoque Ossicia inter se, ut saepe fit, videntur repugnare, continuo communem eam patriae utilitatem ac gloriam, tanquam supremum discrimini unt ρ- admOVet, unde

planius singuli cives quid agendum, quid vitandum Sit,

discernant.

Non ut crat enim uno verbo cum Socraticis dixisse quidquid honestum esset cum vera utilitate eSS COI-junctum honestatem igitur semper esse Sequendam et si quando quaedam occurrerent specie quidem honesta, inter se tamen repugnantia, tum id quod hο-neStum videretur, praeserendum idque item et utilius

99쪽

- 49 sore. Nam profecto haud semper multas inter res liquet, unde major stet utilitas, honestasque, nisi qua ex communi mensura, singulae inter Se comparentur. Maximam praeterea equidem utilitatem cum summo bono conjunctam esse concedo qua Vero in re illud, quo omnes tendere debeant, supremum bonum constet, haud satis inter homines convenit sublata praesertim e mundo

Deorum providentia, speque immortalitatis l).

Plato nempe, cum in hac inciorum comparatione, hominem Olim ad id tantum quod per se absoluteque bonum est, respicere juberet, sublimem profecto eam vitae disciplinam ad animorum immortalitatem inso mabat, aeternamque Deorum cum hominibus societatem divino suo ingenio complectebatur. - Aristoteles vero, qui virtutem rursus intra vitae terminos coercebat, Omneque bonum ex utilitatis respectu metiebatur, in ea utilium inter se comparatione, id, ut melius, praeserendum esse censebat quod ad plurium utilitatem pertineret prorsusque in e summum bonum collocandum esse, unde universae civitatis elicitas

pareretur 2). Hoc igitur universale Peripateticis criterium fuit, quo omnia in vivendi di Sciplina reserrent, atque unde perpenderetur quantum honestatis in singulis rebus ineSSet. Ea est communis patriae utilitas, quam et ipse suae ossiciorum compositioni imposuit Cicero. Si contentio, quaedam , inquit, et comparati stat, quibus pluri- , mum tribuendum ossicii, principes sunt Patria, et parentes, quorum beneficiis maximis obligati su-

ikNon hic reseram , quot diversae de summi boni natura opiniones a philosophis tum defenderentur. Nulla autem unquam de re in gymnasiis magis ambigebatur teste Terentio Varrone, qui suo tempore plusquam trecentas de eadem ea re sententias numerabat. -- 2 Eth ad te. I, 4.4

100쪽

- 50 , Inus OTI, 1 ). Et supra Quum Omnia ratione ani- moque lustraris, omnium societatum nulla est gravior, nulla carior, quum ea quae eum ep. est unicuique, nostrum Cari sunt parentes, cari liberi, propinqui, familiares sed omnes omnium caritates Patria una

complexa est l). Quid profecto majus opportuniusque altera illa patriae religione tum potuit adhiberi , quo caetera ollicia convergerent'Sat enim omnibus compertum, qua Singulari semper caritate Romani Romam Suam excoluerint. Quorum si annales revolveris, eminet ubique ardentissimus ille patriae amor Reip. utilitas pro summo jure habetur quam ad utilitatem instituta leges, religiones, more publici privatique, divina denique humanaque omnia nectuntur. Nam, ut de aliis taceani, quorsum tandem vetus a Numae de sacris institutio pertinuit, nisi ut superi Reip. ipsi inservirent, et quidquid patribus libuisset, auguriis confirmaretur Quod Q. Maximus, cum augur esset, ipse palum profitebatur: optimis scilicet auspiciis easteri, quin ym Reip. salute gererentur; quae conιra Remp. flerent, contra auspicia fleri 2). Postquam igitur obsoleta jam majorum Supe stitio nullam fidem obtinebat, restitit tamen sanctissimum illud civitatis numen Romanaque fortuna, ad

quam vota Spemque suam populus converteret:

Summique o Numinis instar Roma, fave septis.

Mox , ubi ipsa illa civitas in bellis civilibus perierit,

i) Iam olim Lucilius in satiris dixerat:

Virtus, Albine est pretium persolvere verum commoda praeterea μιιrtae sibi prima putare, Deinde parentum, tertia jam postremaque nostra.

2 De Seneci. 4.