Compendium dialectices Aristotelis

51쪽

nihil uel perexiguum nobis inde suppeditari quod ipsi

nihil aut pati possurit educere nec te quonia reS ardua est deterreat faciet enim eam usiis ficilem nam quemadmodum qui iras sciui non est necesse quoties legulaut scribunt totiens cogitatione parum vim atque naituram conquirere sic qui locos mente conceperiit exercitati6e firmarunt usu innatos sibi essecerit eos necesse no est quotiens questio proposita est totiens ad eius sepositos locos reuolui sed occurrit illico peritis ad explicadam quaestionem ut irae ad singula uerba scribedaetia si no quaeris ut naturam arte natus ad eas nonastitutus si uidearis sed pleriq adeo sunt rudes atque agrestes ut atellocos bene noscat men1ed copia his uelit quasi uero quisqua uerba legere stripta possit nisi Pai primo figura perceperit deinde usum lectionis

si pius ac saepius accomodarit veru doctos tabeseresinamus nos ne indocti simus elaboretis omnes igitloci de ad sillogismos mediu quaeris enthimematici

sunt Non enim est aliud persecti aliud impsecti sylloggismi mediu quod cu ita sit reri tamen ipsa.ue perspicuitas uel trita consuetudo facit ut coclus He potius simpliceri persecto syllogismo utendii sit nam sicut in

reia cognita ratiocinari oportet absolutius sic in re amerta propositionii altera fastidiu pari Verum cum tribus constet ratiocinatio propositioibus enthimema duabus dubitare poteri qua ex praemissis conclusioem potius enthimemati S inferre soletis quae res ut tibi cepta ratione compraehensa non sinat huc atq; 1lluc tamq

52쪽

imperitum fluctuare medium terminum maiori hirriori termino compara quod si aequaliter a tecedere uel consequi ad utrunque uidetur extremia quod poste fieri

contenderim quis raro ex alterutro aequaliter infertur coclusio si locorui cosiderata cert1us aut uerisimilius extremorum alterum antecedit aut consequitur certior

aut uerisimilior ex praemissis praetermittenda quod in dicendo qui non obseruat non gnorantiae sotu sed tarditatis quoque crimine accusandus Illud aprime tenedum simplicis conclusionis si neces laria ut debet consecutio est conclusionis oppositum praecedenti repugnare si uerisimiliter consequatur connecti posse ut mater eo silium non diligit Haec quonia c6nec' i pollicit neces saria illa non est cosequutio mater est ergo filium diliggit Ad haec cum simplicis coclusionis consequens alte rius consequentis antecedens stac eius similiter consequens atecedit alii quod primo atecesiit om necestaria consecutione ad ultimum consequen procedere quod et1 m rationalibus fieri obseruauimus hoc pacto si ri

det homo est si homo est a1al est 5 si alat e subsicitia equape si ridet substantia est de assumendo atqui ridet

ergo substati est Praeterea tenendu est optime oratores maxime in dicendo solere cum ratione aliqua quidquam uelint comprobare unica .ppositionem dicere auditoribus caetera relinquere habet enim plerunq; breuitas quado res aperta est maiore neruos plicita quos incidit explicata oratio ut in epistola ad plancti Senatus tibi non amicior est quam tota cinitaS mirabiliter

53쪽

enim populus romanus uniuersus oc omnium generuordinuq consensus ad liberandam remp. conspirauit quae racio Scit plurimum mouea par tamen accomordata subtilius haec scrutat uidebitur nisi ad syllogismii

cuius uiribus rutitur absolutius reducatur Plurimi eniasserre ad comprobandu tam senatu ci totam ciuitatem

amicissima esse planco primo impetu indet sola examii nata languescit ac labitur quare uires nobis per silogismum perspiciant hoc pacto omnes qui ad liberanda

remp. mirabiliter conspirant uehementer amant climqui remp.liberarea uestri potest sed populus o .univcrsu.& omnui generu ordinu a consensus ad liberadam remp. mirabiliter conspirauit p.ergo, .uniuersuSoc omnisi generii ordinumq; cosensus uehemeter amat

eum qui rem publica liberare S uult 5 potest Sed haec utraque tibi insunt tibi ergo tam senatus qua tota ciuitas est amicissima Ita una propositio syllogismi unius de simplicis conclusionis uires habet Qua ex re uides

quanta ignoratia illi sunt inuoluti qui putat in oratoribus ac maxime in Cicerone uerborum esse copia no sententiarii Nam cum nequid dicat nec cur dicat nec quomodo icat intelligant uerborsique sola uenustate consderet damnare audet quae non intelligunt nec mirum cum pleraque eorum qui hanc dicendi copiam silens quique docedo Ciceroni libro aperire conatur id ita es e Scedat Verum tu hoS ignorate cotemnas 5 plurima sic dicta diligetius examine subtilius accomodes altius explices nec ratiocinatione putes sed inuerit 1

54쪽

plicite atque inuoluto conscripta uel ut magis breuitate moueant uel ut artificium abstrusi lateat quod nullus recte percipiet nisi quod 1nuolucris coplicatu est latius explicet quod tamen n5 1 omnibus nam cuncta quae rationis uim obtinet ad praedicatorio syllogismos reduci posse neo peritus negabit non ergo in omnibus sed in obscurioribus faciendii est arbitror At de his satis Nunc de dissinitione ac diuisione coni uelim pauca dicamus nauta se habent ut altera alterius egere uideas nec . n. nisi qui recta distr1butione usiis est dissimre se unqua telliget nec recte unquLd1stribuere poteris

nisi quid sit quod distribuendu est circuscripseris Dissinitio est coactae in se atque complicatae rei breuis 4bselut pirationem explicatio dissinitionii quatuor stit genera substatiale describensi partitionei diuisione N i qui plura facilit ea connectut quae aut ad haec facile reducus aut leuiora lint qua ut dissinitiones appellar1

possint Substatialis dissinitio est oro quae id quod dissinitur quid sit explicat breuitera absolute Deseriptio eoratio quae rei alicuius proprias potestates breuiter ocab lute aplectis per partitione dissinitio e oratio quae per enumerationem partiu breuitera absilute aliquid totum ossedit Per diuisionem dissinitio est op qua specieru disiutio breui ac ab luta genus aliquod osten/dit Diuisio e re alicuius i partes suas distributio eius duo sani genera unii quod per se rem aliqua distribuit alteri quod per accidens partitur Prioris rursiim tres

sunt specie generis in species quaeiprie diuisio dicis

55쪽

ut animalis hoc ronale Illud irrationale inus in parte quam particionem proprie possumuSinticupare ut domus infundamenta parietes tectu vocis in significatione quae distinctio appellet ut canis uel piscis uel terrestre animal uel sidus postilioris itidem tres sunt modi quo substantiam quae subiicit per accidentia partimur qui subiecto in accidentia diuisio dicitur ut hominu alitin alii Impii quo accidentia per substantias que

accidentis in subiecta nominamu ut Omnium quae expetuntur alia incorpore alia in anima sita sunt Extremus est accidentis i accidentia distributio ut candida omnia uel dura sunt ut lapides albissimi uel liquentia ut nix Haec accidentis in accidentia diuisio sola i alterutrum separatur uti eo; quae dura sunt quaedam alba

sunt ut lapi parius quaedam nigra ut terebintus 5 rursus eo; quae nigra sunt alia dura ut hebenus alia liquetia ut pix Hiscita dictis illud communiter mihi praecipiendum uidetur diuisione generis o eam quae secun

dii accidens Sinopposita sem fieri iti oppositionis

species quatuor sint cotraria comodissime ovi adhiberi Contradictoria etiam & quae per priuatione labit si dicuntur non esse abiicienda quae uero relative oppornutur si rem per se diuidimuS nullum habere locum si per accideri,no omni negligenda dicimus enim bcines alios dominari alios seruirentem omne diuisionem ea sola excepta quae uoce in significatices distribuit nihil oportere luiminumve continere Veμ cum uocem in sua significata distinguimu ea complecti no nunc

56쪽

sufficiet quae ad rem nostram faciunt Est aute ditis distinctio duplex a aut unius atq; simqlicis est terminiquae distinctio aequivoci dicit aut orationis laphibologiam graec nos ambiguum dicimus ut dico te aeacide

romanos uincere posse Ambiguum adiectione termini uel mutatione orationis aperiendum Aequivocum si mstitutio aequinocum est ad gramaticos confugiendum dicimus autem aequivocum quod nec accentu nec aspi ratio nec genere nec orthographia nec numero distigui potes cim modis quibusdam ad multiplices uanasque res terminuS applicari potest aut ex se bio aut ex adiues o potius huiuscemodi uim hῆ uidetur pr1m distinctio non est unius doct cinae Multa. n. aliteribi si cus aliter primus philosophus aliter dialeticus aliter orator exponit Quam obrem insanire mihi uiden no

nulli qui adeo rudes atque indocti sunt ut audiant ase

rere dialeticia aequivocationes Uugere no posse nisi singulori uerbor uim eam ac potestatem optime nouerit quae a gramatici tradit quam si a prime cuerit aequi

uocis ipsiam implicati no posse raro. n.& pene nunquamultiplici significatide uerbi dialeticus aut decipit aut decipitur Mod ergo sunt quidam qui etiam eo , pios qui ratiocinant fallunt quos distinguere unius no esse disciplinae aristoteles oti endit qui multa inibiscis tnaturalis multa i prima philosep bia ut methaphisici smtillacii ethicis ut moralis non nulla in dialeticis ut logicus dii uixit uer ut quale sit quod dicimus pateat

exemplis utamur infinitu dicimuis cuiu termi iueire

57쪽

rio positamus unu ergo signiscat sed tamen alio quodamodo continua alio discretum infinitum dic16s S hoc quidem appositione illud diuisione finitum asserit aristoteles Tempus autem utroq; modo nam si qui cotinuti non diuisionis termino sed magnitudinis sinitusingit no diuisione solum ue: etiam appositice finitudici potest Item unu phisicis quod aristoteles continuo dicit ut linea una diuisibili ut puctus unus pone ut uinii temetum in quinto uero primae philosophiae secundu seri secundum accidens unum distinguit eiusque quod unu secundu se est multos subucu modos ac

dialetici numero specie genere ut Cicero homo animal unu dici perspexerunt ita cum unum sit quod a caeteris

seiuetum sit ipsum quid secundu quod unurn est indiguis bile est hac una eademque significatione semper dicitur modus autem uariat Alterii modum diximus cunon ex se sed ex adiuncto terminus adeo uariis atque multiplicibus accipit modi ut non eandem potestate

sed aliam atq; aliam lipe uideatur ut homo cum dicitur quid significet uides pro quo accipias ignora si disputat aut si species e adiunxero aliter atq; aliter accepist1 Has suppositiones Iuniore appella quaksi quis penitus tenere cupiat dialeticorum qui ea de re multa ac inquisita uolumina coscripserui diligenter uoluat nos bis solum admonuisse termino; acceptione ex adlucto mutari si ciat nam eius rei diligentior doctrina delogior est ad usum oratoriu assert pene nihil Quod si quis putauerit in statu legitim abiguu phibologia

58쪽

huiusmodi posse incidere u id usu euenerit dialeticos

consulat nos quonia raro ac pene nunqua accidere putamus tam longa atquae obscuram doctrina praetermissimus maec quae diximus eo tendu ne tu etiam sicuti mult1.1um rerum gnari ad dialeticas amphibologias& aequivocationes gramaticu putes multu posse cotierre Nunc quonia de uocis diuisione diximus pauca de partitide totius & veris diseramus na caeteroμ uel ex his quae a dicta sui uel ex bis quae dicentur apertissime c6 stabit Totu igitur quatuor modis dicitur specie cotivo uniuersali uirtute ac potestate Totum specie cum partimur in substantiale partes partimur substantiales pies sui ex quibus unius cuiusque substutia primo constat ut materia forma hoc modo dictus home a1 5 corpore costare totu cotivii lites sep tegratcssc1dius integrates pie dictu quae toti ita coponti ut non ad forma sed ad materia eius reduci uideant aμ alia similes sui alia dissimiles Similes dictit quae sunt eiusdeponis ut caro ossa nerui caeteraquae quibus animalium corpora coponii tur Dissimiles quae no stit eiusde Ponis ut homo in caput toracem manum pedes in particioe huiusmodi praeter ea quae de omni diuisione comuniter diximus dada est opera ne parte partui comisceamusna qui Boine i pedes thorace caput brassitu digitos

parcit aut cu dixit caput oculo aures caeterasq; huius

addit particulas oi cosundit toti uniuersale in diui dua semper usque discerpitur , tu potestate est quod uirtutibus quibusda costat id in uirtutes ac potestites

59쪽

suas scinditur ut anima in uegetantem sessibilem ac rationalem Non enim generis in species uel digeretias haec distributio est imprinxta nuq sunt specie semper atq; disserentiae nec cotiui cu de ptibus suis cotinuum nullo mo praedicari possit nec rei inuersalis i duidua uel quoi potestates ipsa genera subno idiuidua uel quoniai diuidua aequaliter uniuersale descendit ueμ de totius disseparatione satis diectum est generi aut i pximas species uel disserentias stat diuisio a qui dicit substatis aliud animatum aliud inanimatum cum non Prima disseretias partitus sit no recte diuisitis 5 sitam animatum qua inaiatum substatia est nc tamen

haec primo sed in corpus 5 i incorporeum subflatia sci ditur deinde corpus in illa o corpus aiatu in sen Eoile ac in senstibile eoque mo usque in specialissimas species Primi igitur diligenter aduertamus ut in prima species uel digerentias diuisio fiat deide ut pecies potius qua dissei etias accipiamus in specie enim Sprie Musno i digeretias scinditur veru quonia eispecie pleμqueri Sine caret maximeque illae quae rursu taqua genera di siligi possut quas subalterna nucupasis 1Reretias speciei loco potinus natu disseretia sit qua aliud ab alio distare asseriusias disserentia ad diuisione qua uis no Enem idonea est dissicrentia igitur triplex e quae

actu a subiecto separari potest ut sedere stare candiduelli nigru esse quae actu quide no separratur sed sola

ratione ac mente disiungi polli percipit uom albuscisnus a nigro coruo differre uides S qua nullo pacto

60쪽

non modo non actu sed nec mente quidem tolli potest Nam si tollitur id quoq; perimitur quod ea re ab aliis disse ut rationes a caeteris homo dissert ii onem' ab eo tollas nec homo quidem erit qua disierentia sola in diuisione generis adhibere debemus nam reliquae diuisioni quae per accidens sit accomodantur ipsa ergo substanciales dras quai specificas appellari diximus sub genere ponemus proximo semperque opposita ut

iam .dictum est inueniemus Per oppositionem negatio/ nis cum uni tantum disseῆae nomen sit ditum ut nueror alii primi sicut tres septem alii non primi ut noue per contraria ut coloμ alii nigri alii albi alii neutri per habitu priuationem ut animaliu alia rationalia alia

irrationalia reliqua quae relationiS est oppositio in diuisione generis locu non habet Ad haec ordinem quenda retinere debet diuisio ut negatio semper postrema ponatur assirmatio oc habitus praecedat ama docemur facilius o natura prius assirmatiori habitus est posterius negatio atque priuatio Diuisio generis usque ad species ultimas recte deducta facile erit omnem specie

quae primo generi subiecta sit substancis dimitione

coplecti c6stat. n. dimitio genere ac dissere ius Quare nec generalissimu hac dimitione nec diuidua di iniri possunt nec . n. ultimsi ultra ultimum est nec diui/dua substantial digerentia dimerre possunt Cum git se aliqua di ire uolus secta diuisione sepioris gerneris usq; ad extremaS specie genuS eiu rei proxium primo deinde eius generis diuidentem dimerentia eg