장음표시 사용
21쪽
LIB. I. CAP. Io. Is X. Sed incidunt saepe tempora, quum ea, quae maxime aividentur digna esse justo homine eoque, quem virum bonum dicimus, commutantur fiuntque contraria, ut reddere depositum, promissum sarere; quaeque pertinent ad veritatem et ad fidem, ea migrare interdum et non servare fit justum. Referri enim deret ad ea, quae posui primcipio, fundamenta justitiae primum, ut ne cui noceatur: deinde, ut communi utilitati aerviatur. Ea quum tempore ommutantur, commutam ossicium et non semper
est idem riteat enim ocidere promissum aliquod et aetoonventum, ut id essici sit inutile vel ei, cui promissum sit, vel ei, qui promiserit. Nam si, ut in sabulis est, Neptunus, quod Theseo promiserat, non fecisset, Thmseus Hippolyto filio non esset orbatus. Ex tribus cnim optatis, ut seribitur, hoc erat tertium, quod de Hippolyti interitu iratus optavit quo impetrato, in maximos luctus incidit. eo promissa igitur servanda sunt ea, quae sint iis, quibus promiseris, inutilia: neo, si plus tibi noceant, quam illi prosint, oui promiseris, contra
ossicium est, majus anteponi minori ut, si constitueris, te cuipiam advocatum in rem p sentem GSe Venturum,
atque interim graviter aegrotare filius coeperit, non sit contra ossicium, non sacere, quod dixeris magisque ille, cui promissum sit, ab ossicio discedat, si se destitutum queratur tam illis promissi standum non esse, quis non videt, quae coactus quis metu, quae deceptus dolo promiseri, Quae quidem pleraque jure praetorio libo sarantur, nonnulla legibus: Exsistunt etiam saepe injuriae alumnia quadam, et nimis callida, sed malitiosa juris interpretatione. Ex quo illud summum jus summa injuria, factum est jam tritum sermone proverbium. Quo in genere etiam in republica multa peccantur ut ille, qui, quum xx μα
22쪽
dierum essent eum hoste factae induciae, noetu populabatur agros, quod dieium essent pactae, non noctium induciae. Ne noster quidem probandus, si verum ea
Q. Fabium Labeonem, seu quem alium, nihil enim praeter auditum habeo, arbitrum Nolanis et Neapol,
tanis de finibus a senatu datum, quum ad locum veni set, cum utrisque separatim locutum, ut ne cupide quid agerent, ne appetenter, atque ut regredi, quam progredi
mallent. Id quum utrique secissent, aliquantum agri in medio relictum est. Itaque illorum fines, sicut ipsi dixerant, terminavit in medio relictum quod erat, populo Romano adjudicavit. Decipere hoc quidem est. non judicare. Quocirca in omni re fugienda est talis
sollertia. M. Sunt autem quaedam ossicia etiam adversus eos servanda, a quibus injuriam acceperis. Est enim ulci cendi et puniendi modus. Atque haud scio, an satis sit, eum, qui lacessierit injuriae suae poenitere ut es ipse ne quid tale posthac, et ceteri sint ad injuriam 3 tardiores. Atque in republica maxime conservanda sunt jura belli. Nam quum sint duo genera decertandi, unum per disceptationem, alterum per vim quumque illud proprium sit hominis, hoc beluarum consu endum est ad posterius, si uti non licet superiore. 36 Quare suscipienda quidem bella sunt ob eam causam, ut sine injuria in pace vivatur parta autem Victoria, conservandi ii, qui non crudeles in bello, non immanes fuerunt ut majores nostriausculanos, Equos Volscos, Sabinos, Hernicos in civitatem etiam acceperunt; at Carthaginem et Numantirem unditus sustulerunt: nollem Corinthum sed credo aliquid secutos, opportunitatem loci maxime, ne posset aliquando ad bellum laciendum locus ipse adhortari. mea quidem sententia,
23쪽
LIB. L CAP. I, 2. δ ei, quae nihil habitura sit insidiarum, semper ea oo sulendum. In quo si mihi esset obtemperatum; si non optimam, at aliquam rempublicam, quae uno nulla est, haberemus. Et quum iis, quo vi deviceris, conaulem dum eat tum ii, qui armis maius, ad imperatorum
fidem confugient, quamvis murum aries pere Serit, Meipiendi sunt. In quo tanto opere apud nostros justitia culta est, ut ii, qui civitates aut natione devictas bello
in fidem recepissent, earum patroni essent more In
jorum. Ac belli quidem aequitas sanctissime etiali 36 populi Romani jure perscripta est. Ex quo intelligi
potest, nullum bellum esse justum, nisi quod aut rebus repetitia geratur, aut denuntiatum ante sit et indictum. Popilius imperator tenebat provinciam, in cujus exedicit Catonis filius tiro militabat. Quum autem Popilio videretur, unam dimittere legionem Catonis quoque
filium, qui in eadem legione militabat, dimisit. Sed
quum amore pugnandi in exercitu remansisset, Cato ad Popilium scripsit, ut, si eum pateretur in exercitu remanere, secundo eum obligaret militiae sacramento; quia priore amisso, jure cum hostibus pugnare non poterat.-Meo summa erat observatio in bello mo. 37 Vendo.-Μ. quidem Catonis senis epistola est ad M. filium, in qua scripsit se audisse, eum missum laetuinem a consule, quum in acedonia Persico bello miles esset. Μone igitur, ut caveat, ne praelium incat negat enim jus esse, qui miles non sit, cum hoste pugnare.
XII. Equidem illud etiam animadverto, quod, qui prinprio nomine perduellis esset, is hostis vocaIetur, lenitate verbi rei tristitiam mitigatam. Hostis enim apud In jores nostros is dicebatur, quem nunc peregrinum boimus. Indicant duodecim tabulae ut STATUA DIES
OUM HOSTE; itemque, ADVERSU HOSTEM AETERNA AUC-
24쪽
I DE OFFICΠsmRIris Quid ad hanc mansuetudinem addi potest'
eum, quicum bellum geras, tam molli nomine appellare f Quamquam id nomen durius effecit jam vetustas a peregrino enim recessit, et proprie in eo, qui arma 18 contra ferret, remansit. Quum vero de imperio deceditatur belloque quaeritur gloria, causas omnino subesse tamen oportet easdem, quas dita paullo ante justasia fas esse bellorum. Sed ea bella, quibus imperii propo- ait gloria est, minus acerbe gerenda sunt Ut enim cum civi aliter contendimus, si est inimicus, aliter, si eompetitor cum altero certamen honoris et dignitatis est, cum altero capitis et famae sic cum Celtiberis, eum Cimbris bellum, ut cum inimicis, gerebatur, uteresset, non uter imperaret cum Latinis, Sabinis, Samnitibus, Poenis, Pyrrho de imperio dimicabatur. rimi Redisragi, crudelis Hannibal reliqui justiores Pyrrhi quidem de captivis reddendis illa praeclara:
Nec mi aurum posco, nec mi pretium dederitis Nec cauponantea bellum, sed belligerantes,
Ferro, non auro Vitam cernamus utrique.
Vosne velit, an me regnare, hora quidve serat sors, Virtute experiamur. Et hoc simul accipe dictum: Quorum virtuti belli fortuna pepercit, Eorumdom mo libertati parcere certum est: Dono ducite, domo volentibu cum magnis dis.
Regalis sane et digna Eacidarum genere sententia.
es XIII. Atque etiam si quid singuli, temporibus adducti,
hosti promiserunt, est in eo ipso fides conservanda ut primo Punio bello Regulus aptus a cenis, quum demptivis commutandis Romam missus esset, jurassetque se rediturum: primum, ut venit, captivos reddendos in senatu non censuit deinde, quum retineretur a propim
quis et ab amicis, ad supplicium redire maluit, quam si fidem hosti datam fallere. Secundo autem Punico bello,
25쪽
LIB. I. CAP. 3, 1 . rpost Cannensem pugnam, quos decem Hannibal Romam astrictos misit jurejurando se redituros esse, nisi de redimendis iis, qui capti erant, impetrassent eos omnes censorea, quoad quisque eorum vixit, qui pejerassent, in aerarii reliquerunt; nec minus illum, qui juri urandi fraude culpam invenerat. Quum enim Hannibalis permissu eximet de castris, rediit paullo post, quod se oblitum nescio quid diceret. Deinde egressus e castris, jurejurando se solutum putabat et erat verbis, re non erat. Semper autem in fide, quid senseris, non quid dixeris, cogitandum. Maximum autem exemplum est justitiae in hostem a majoribus nostris constitutum. Quum a Pyrrho perfuga senatui est pollicitus, se venenum regi daturum et eum necaturum senatus et C.
Fabricius perfugam Pyrrho dedidit. Ita ne hostis quidem, et potentis et bellum ultro inserentis, interitum eum scelere approbavit. Ac de bellicis quidem ossietis 1
satis dictum est. Meminerimus autem etiam adversus infimos justitiam esse servandam. Est autem infima conditio et fortuna servorum quibus, non male praecipiunt, qui ita jubentuti, ut mercenariis operam exigendam, justa praebenda.
Quum autem duobus modis, id est aut vi aut haude, fiat injuria fraus quasi vulpeculae, vis leonis videtur: utrumque homine alienissimum; sed fraus odio digna majore Totius autem injustitue nulla capitalior est, quam eorum, qui, quum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur.-De justitia satis dictum est. XIV. Deinceps, ut erat propositum, de bene enitia 2M de liberalitate dicatur qua quidem nihil est naturae hominis accommodatius. Sed habet multas cautiones. Videndum est enim rhnum, ne obsit benignitas et iis ipsis, quibus benigne videbitur fieri, et cetexta ' Anti,
26쪽
I DE OFFICII sne major benignitas sit, quam facultates tum, ut pro dignitate cuique tribuatur. Id enim ea j titiae fundamentum, ad quam haec reserenda sunt omnia. Nam is
qui gratifieantur cuipiam, quod obsit illi, cui prodeam velle videantur, non benefici neque liberales, sed pediniciosi assentatores judicandi sunt et qui aliis nocent, ut in alios liberales sint, in eadem sunt i uatitia, ut si
fixi suam rem aliena convertant. Sunt autem multi, α
quidem cupidi splendoris et gloriae, qui eripiunt aliis, quod aliis largiantur; hique arbitrantur se beneficos in
suos amicos visum iri, si laeupletent eos quacumque ratione. Id autem tantum abest ossicio, ut nihil magis ossicio possit esse contrarium. Videndum est igitur, is ea liberalitato utamur, quae prosit amitia, noceat nemini. Quare L. Sulla et C. Caesaris pecuniarum translatio a
justis dominis ad alienos non debet liberalis videri: ε nihil onim liberale, quod non idem justum. Alter locus
erat cautionis, ne benignitra major esset, quam lacu tates quod, qui benigniores volunt esse, quam re ρο-
titur, primum in eo peccant, quod injuriosi sunt in proximos. Quas enim copias iis et suppeditari aequius est et relinqui, eas transferunt ad alienos. Inest autum. in tali liberalitate cupiditas piarumque rapiendi et auferendi per injuriam, ut ad largiendum suppetant copiae. Videre etiam licet plerosque, non tam Mura liberales, quam quadam gloria ductos, Marinefici videantur, iacere inulta quae proficisci leniviisne magis, quam a voluntate videantur. Ialis autem simulatio vanitati est 65 conjunctior, quam aut liberalitati aut honestati Tertium est propositum, ut in bene entia delectus esset dignitatis in quo et mores ejus erunt spectandi, in quem
beneficium Oonseretur, et animus erga nos, et commu- uina a societa vitae, et ad nostras utilitates ossicia aute
27쪽
LIB. I. ΑΡ. II. Is collata quae ut concurrant omnia, optabile est; sin minus, plures causae majoresque ponderis plus habebunt.
XV. Quoniam autem vivitur non cum persectis homi Mnibus planeque sapientibus, sed cum iis, in quibus pra clare agitur si sunt simulacra virtutis etiam hoc intelligendum puto, neminem Omnino esse negligendum, in quo aliqua signifieatio virtutis appareat: eolendum autem se ita quemque maxime, ut quisque maxime his virtutibus lenioribus erit ornatus, modestia, temperantia, hac ipsa, de quadam multa dicta sunt, justitia. Nam sortis animus et magnus in homine non persecto nec sapiente serventior plerumque est illae virtutes virum bonum videntur potius attingere. Atque haec in moribus. De 7 benevolentia autem, quam quisque habeat erga nos, primum illia est in ossicio, ut ei plurimum tribuamus, a quo plurimum diligimur sed benevolentiam non adolestentulorum more, ardore quodam amoris, sed stabilitate potius et constantia judicemus: in erunt merita, ut non ineunda, sed reserenda sit gratia, major quaedam cura adhibenda est: nullum enim ossicium reserenda gratia magis eoessarium est. Quod si ea, quae utenda ac 68 deperis, majore mensura, si modo possis, ubet reddere Hesiodus quidnam beneficio provocati sacere debemus 3 an non imitari agros sertiles, qui multo plus efferunt, quam acceperunt Etenim si in eos, quos speramus nobis prolaturos, non dubitamus ossicia conserre quales in eos esse debemus qui jam prosuerunt 8 Nam quum duo genera liberalitatis sint, unum dandi beneficii, alterum reddendi demus, necne, in nostra potestate est; non reddere, viro bono non licet, modo id facere possit sine injuria. Acceptorum autem beneficiorum sunt delectus habendi nec dubium, qui in ira Exeae r
28쪽
rimum debeatur. In quo tamen in primis, quo quisque animo, studio, benevolentia secerit, ponderandum est. Multi enim faciunt multa temeritate quadam, sine judicio vel modo in omnes, vel repentino quodam quasi vento, impetu animi incitisti quae beneficia seque magna non sunt habenda, atque ea, quae judicio, considerate constanterque delata sunt. Sed in collocando beneficio et in reserenda gratia, si cetera paria sunt, hoc maxime ossicii est, ut quisque maxime opis indigeat, ita ei poti simum opitulari quod contra fit a plerisque. quo enim plurimum sperant, etiamsi is non eget, tamen ei potissimum inserviunt. 50 XVI. Optime autem societas hominum conjunctioque servabitur, si, ut quisque erit conjunctissimus, ita in eum benignitatis plurimum conseretur. Sed quae natura primcipia sint communitatis et societatis humanae, repetendum videtur altius. Est enim primum, quod cernitur in universi generis humani societate Rus autem vinculum est ratio et oratio quae docendo, discendo, communicando, disceptando judicando conciliat inter se homines conjungitque naturali quadam societate. Neque ulla re longius absumus a natura ferarum, in quibus inesse sortitudinem saepe dicimus, ut in equis, in leon, bus Gustitiam, aequitatem, bonitatem non dicimus: 5 sunt enim rationis et orationis expertes. Ac latissime quidem patens hominibus inter ipsos, omnibus inter
omnes, societas haec est in qua omnium rerum, quas ad communem hominum usum natura genuit, St Servanda communitas, ut, quae descripta sunt legibus et jure civili, haec ita teneantur, ut sit constitutum equibus ipsis cetera sic observentur, ut in Graecorum
proverbio est Amicorum esse communia omnia. Omnia autem communia hominum videntur ea, quae sunt gene-
29쪽
LIB. I. ΛΡ. 6 17. iris rim, quod ab Ennio positum in una re transferri iumulta potest.
Homo, qui erennii comitor monsitat viam, Quasi lumen do suo lumine accendat, sacit,
Nihilominus ipsi lucet, quum illi accendoriti
Una ex re satis praecipitur, ut, quidquid sine detrimento commodari possit, id tribuatur vel ignoto. Ex quo sunt 2 illa communia, Non prohibere aqua profluente ; at ab igne ignem capere, si quis velit Consilium fidele deliberanti dare quae sunt iis utilia, qui accipiunt, danti non
molesta. Quare et his utendum est, et semper aliquid ad communem utilitatem asserendn m. Sed quoniam piae parvae singulorum sunt, eorum autem, qui iis
egeant, infinita est multitudo, vulgaris liberalitas reserenda est ad illum Ennii finem, Nihilomini ipsi lueet: ut acultas sit, qua in nostros simus liberales. XVII. Gradus autem plures sunt societatis hominum 53 Ut enim ab illa infinita discedatur, propior est ejusdem
gentis, nationis, linguae qua maxime homines conjunguntur interius etiam est ejusdem esse civitatis. ulta enim sunt civibus inter se communia sorum, sana, portIdus, viae leges, jura judicia, suffragia, consuetudines praeterea et familiaritates, multisque cum multis res rationesque contractae Arctior vero colligatio est so-eietatis propinquorum. Ab illa enim immensa societate humani generis in exiguum angustumque concluditur. Nam quum sic hoc natura commune animantium, ut 56
habeant libidinem procreandi, prima societas in ipso ooniugio est proxima in liberis deinde una domus,
communia omnia. Id autem est principium Urbis, et quasi seminarium reipublicae. Sequuntur fratrum o junctiones; post consobrinorum sobrinorumque qui quum una doma jam capi non posώM in 'EBA' -
30쪽
tamquam in colonias, exeunt. Sequuntur eonnubia et assinitates Dex quibus etiam plures propinqui. Quae pro pagatio et suboles origo est rerum publicarum Samguinis autem conjunctio benevolentia devinci hominesos et caritate. Magnum est enim, eadem habere mon menta majorum, iisdem uti sacris, sepulcra habere communia. Sed omnium societatum nulla praestantior est,
nulla firmior, quam quum viri boni, moribus similes, sunt familiaritate conjuncti. Illud enim honestum, quod saepe dicimus, etiam si in alio cernimus, tamen nos movetos atque illi, in quo id inesse videtur, amicos facit. Et quamquam omnis virtus nos ad se allicit, facitque, ut eos diligamus h quibus ipsa inesse videatur, tamen
justitia et liberalitas id maxime incit. Nihil autem est
amabilius nec copulatius, quam morum similitudo bonorum. In quibus enim eadem studia sunt eaedemque voluntates, in his fit, ut aeque quisque altero delectetur, ac seipso effutturque id, quod Pythagoras vult in amicitia, ut unus fiat ex pluribus. agna etiam illa communitas est, quae conficitur ex beneficiis ultro citro datis acceptis quae et mutua et grata dum sunt, inter quosset ea sunt, firma devinciuntur societate. Sed quum omnia ratione animoque lustraris, omnium societatum nulla est gravior, nulla carior, quam ea, quae cum republica est uni cuique nostrum Cari sunt parentes, cari liberi, propinqui, samiliares sed omnes omnium caritates patria una complexa est pro qua quis bonus dubitet mortem
oppetere, si ei sit prolaturus 3 Quo os detestabilior istorum immanitas, qui lacerarunt omni scelere patriam, et in ea unditus delenda occupati et sunt et fuerunt. 58 Sed si contentio quaedam et comparatio fiat, quibus plurimum tribuendum si ossicii principes sint patria et parentea, quorum beneficiis maximia obligati sumus.