Liber divrnvs romanorvm pontificvm

31쪽

PRAEFATIO. XXI

Sed meliore ratione composita et disposita est illa pars Dium quam collectionem alteram adpello. Nam constat ex duabus particulis quae prorsus

inter se sunt diversae. Formulae enim quattuor priores LXXXI LXXXV ad electionem et consecrationem

novi pontificis spectant primae decretum pontilicia

inscriptum est, tres autem quae insequuntur sub una eademque rubrica indiculum pontilicis comprehensae sunt. Eodem fere modo quattuordecim deinceps formulae iam ideo cohaerere videntur, quod communis earum inscripti est diversa privilegia apostolis auctoritatis. Vides igitur sermula LXXXII LXXXV iis temporum spatiis respondere quibus papae electi solemni ritu pontificatum suum inierunt. In primis autems LXXXII de eadem re concepta est atque f. LVI LXIII. collectionis primae quin in s. LXXXII idecretum pontificis verba ac litterae etiam sermulae LX de electione pontifeis ad eaearchum inscriptae repetuntur. Attamen inter hanc utramque formulam discrimen gravissimum intercedit. In formulis enim in xΙΙΙ. archi Ravennensis mentio fit cuius, ut ex petitiones LX discis, peculiare erat ius ut decreto electionis transmisso pontificem electum adprobaret. In decreto ponti eis autem nullo prorsus Verbo auctoritas commemoratur, cui potestas esset de hac ecclesiae redisceptandi. Quaestionem si quis movet quo tempore hic et ille lectionis modus exsistere coeperit et quamdiu

32쪽

XXII PRAEFATIO.

constiterit, hoc loco paucis tangere sumes neque Opus est Omnes controversias de hac re dissicillima

Ortas percensere. - Honorius I. primus erat pontifex cuius electio anno 25 ab exarcho adprobata est. Accidit quidem ut interdum imperatores ipsi

sanctionis ius exercerent, ut Leone . anno 68i electo factum esse scimus. Sed iam Conon a 686 rursus exarchi consensu pontificatum iniit. Quam adprobandi rationem usque ad Gregorium III. a. 731 electum durasse constat. Quo pontifice mortuo cum sedes per quattuor tantum dies vacaret, fieri non potuit ut Zacharias a. 741 cum exarchi adprobatione

consecraretur. Cum Vero Ravenna a. 7b a Langobardis expugnata, exarchatus sublatus esset, formula LX. nisi annis inde a 25 usque ad 731 usurpari non potuit. In locum Bygantinorum caesarum paulatim reges Francorum successerunt, qui imperium occidentalerenovabant et domini Romae acti ius adprobandi pontificis sibi vindicabant. Iam aulus I. lectionem suam Pippino per litteras renuntiavit, in quibus aliquot formulae LIX. sententiae ad Verbum repetuntur, sed responso adprobationis neque petito neque exspectato consecratus est. Inter electionem et cons

crationem pontificum qui secuti sunt, Constantini II., Stephani II. Hadriani I. tam pauci intersunt dies, ut eorum electionem a principibus novis, scilicet a regibus Francorum sancitam esse probabile non sit; missos vero regios qui Romae versabantur, ad hos promoVen-

33쪽

PRAEFATIO. XXIII

dos aliquid contulisse nullum exstat testimoniunt. Leonem III demum scimus post consecrationem suam artam decretalem Carolo agno misisse, et de eius successore aschalio. Et ardus refert: post completam sollemniter ordinationem suam et munera et Musatoriam imperatori misit epistolam,

in qua stibi non solum nolendi, sed etiam plurimum renitenti pontiiseatus honorem velut inpactum am

Quo pontifice pactum anni 17 confectum est, in quo inter alias res de electione et adprobatione pontificum erat cautum. tque ordinatio annis indea 752 usque ad 17 re vera libera suique iuris erat, quamquam ippinus, Carolus, Ludovicus, qui summum iis temporibus principatum tenebant, de electi , onibus pontificum certiores erant facti. His igitur temporibus in decreto electionis quale formula LXXXII. continetur, ius adprobandi silenti potuit praetermitti neque pus erat petitione, qualem quidem et f. LVIII. ad Byzantinum imperatorem et . LX ad eius vicarium data exhibet. Itaque huic temporis spatio

sermulam LXXXII adtribuo.

Cui sententiae opposuerunt quidam, iis etiam saeculis quibus imperatores Byzantini eorumque vicarii Ravennae ius adprobationis exercerent, decretum

quoddam de electione pontificis recipi debuisse et

sermulam LXXXII condicionibus saeculi etiam septimi Optime respondere quod vero haec non uo loco, nempe ante s. LVIII sequentesque inserta esset, id ad

34쪽

XXIV PRAEFATIO.

eandem perturbationem collectionis de qua Garnerius questus est, referendum esse putabant. Atqui eos qui ita censebant omnino sugit, inter formula LX et LXXXII discrimina quae ad rem spectant intercedere. Ex quibus duo gravissima significare satis habeo. Longum illud enuntiatum formulae LXXXII. novit hum ni rebus - in uno convenientitus nobis ut moris est

p. 874-88. ad Verbum ex formula LX. p. 50i, ii.)repetitum est, nisi quod verba triduo enim nobis

eriguis in oratione manentibus mutata sunt in diu enim nobis in oratione manentibus. Haec una est discrepantia, quae ut lenissima Videtur, ita est o vissimi ponderis. Verbo enim triduo ad constitutionem quandam Bonifati m. adluditur, qua anno 60 emissa praescriptum est, ut raritas praesumat loqui de successore so pontificis mortui . . . nisi tertia die depositionis eius. Quae constitutio primum, si quid video, violata est, cum Oregorius ΠLoodem die quo eius praedecessor Vita excessit, eligeretur atque ex hoc tempore oblitterata esse videtur. Qua de re legentes revoco ad ea quae in Libro pontificali do electionibus aut L et Constantini II. referuntur Blud triduo igitur formulae X. quadrat nonnisi ad spatium annis 608 II coΠclusum, hoc

est prope ad illud tempus quo adprobatio ab

exarcho expeti solita est diu vero pro triduo non ante annum 3 positum esse potest. Itaque

formula LXXXII. pro nova recensione antiquioris cuiusdam decreti habenda est, quod sine dubio iam olim

35쪽

PRAEFATIO. XXV

otiam ad s. LX concipiendam adhibita est, neque, qualis quidem in Dium exhibetur, ante annum 31

in usum venire potuit. Quae res cum ita se habeat, alterum etiam discrimen, quod in f LXXXII. nulla in toritas nominata est cui ius adprobandi esset, maxime dignum est quod respiciatur. Cum vero f. LXXXII. eo tempore in usu esse coeperit, quo f. LX obsolevit, vix adfirmari potest has duas formulas simul in Diurnum receptas esse. His igitur aliisque causis

commotus mihi persuasi sermulam LX collectionis esse primae s. LXXXII collectionis alterius. Quodsi supra annos 41 et 1 terminos temporum statui quibus f LXXXII uAurpata erat, quaeritur num eam intra hoc temporis spatium semel

re Vera usurpatam esse pro certo demonstrari

possit. Quod statuere . Wald b. m. conatua est se Regestis enim pontificum Hadrianum I. ka-londis februariis anni 772 electum esse enarranS,

testes adhibuit epistulas Hadriani vitae adriani

Nonantulanae insertas, quae ei ex Diurni sermulis LX. rectius XXXI0 LXXXIII LXXXV. fluxisse videntur. Adsentior quidem viro doctissimo has somnulas anno 772 usurpatas esse censenti, sed quod adfert testimonium vitae Nonantulanae, id reicio. Nam auctor eius adrianum UI., qui anno 88 prope monasterium mortuus et ibi sepultus et deinde sanctorum numero adscriptus est, laudibus celebrare vult. Quem ad finem eidem sex documenta adscribit, quae sunt Hadriani'. maioris eius praedecessoris. Quorum

36쪽

XXVI PRAEFATIO.

duo ex actis concilii septimi es Reg. pontis. JaME. 2448 petivit, quattuor ex tumo, vel ut planius

dicam, sermulas ex parte quidem nominibus Hadriani eiusque praedecessoris Stephani III papae et temporis indicio, mense februario, indictione decima implevit. Videmus igitur extra Romam exemplar Diurni in usu fuisse, quod, cum eius lectiones sere omnes cum codice Vaticano concinant, nihil aliud nisi V. ipsum fuisse veri est simillimum. Huius loci est probabilem coniecturam laudare quam . D. Giorgi Romanus protulit quamque

postea se confirmare posse sperat. Notum enim est

inter multos codices quos Hilarion Rancati conquisitos in bibliothecam S. Crucis, ut iam diximus, referebat, aliquot onantulanos suisse, ita ut inter illos Vaticanum quoquo fuisse recte suspiceris. Neque probabilitate abhorret Vaticanum quondam cum iis quae adrianus III moriens reliquit, Nonantulam

venisse Certe perinam esset momenti hanc quaestionem solvere. Nam pag. XXXIX. gravissima mihi tangenda erit controversia, utrum Diurnus in usu curiae

publico fuerit necne quae uno velut ictu disceptari posset, si Vaticanus inter eos libros fuisse demonstraretur quos Hadrianus III in illo itinere secum duxerat. Optandum igitur est ut I. Gloro quaestiones suas do odicis Vaticani satis cum seu tu exsequatur. Sed ad Waldi sententiam redeo. Certum est vitam illam Hadriani non tanta dignam esse fide, ut

37쪽

iure adfirmes formulam LXXXII. re vera in electione Hadriani I. usurpatam esse. Contra alia ratim demonstrari potest, decretum electionis quod antiquiore sermula LX continetur, anno 772 ipso inmutatum esse et eam verborum seriem accepisse quam propriam habet s. LXXXII. Accedit quod inter sormula LX et LXXXII. interest alterum rerum discrimen. Secundum

illam enim p. ii sqq. pontifex electus est famularis cleri et pletis, procerum etiam et militaris presentia; in s. LX H. autem ii qui pontifici eligendo intererant, plene enumerantur p. 884 sqq. . Sunt enim electores hi: Nnoti sacerdotes ac proceres ecclesiae et uri versus erus atque optimates et universa militaris presentia seu cives honesti et cuncta generalitas populi istius a deo servate Romane urbis id quod ad Uembum convenit cum iis quae de electionis modo concilium Romanum anni 769 decreverat. Quam ob rem haec ipsa Verba non ante sequentem electionem, quae erat anno 772, in decretum recipi potuerunt. Ne vero ultra tempora Hadriania qui tunc papa factus est, progrediamur, alia causa impedimur. Nam in

sermula LXXXV. cum f. LXXXII. arto cohaerente pontifex

p. 110 . monet, ut pro salute fialissimi ac christianissimi Romani a deo constituti principatus preces fundantur, simulque mentionem facit Romane rei publice tritae exercitus Notum autem est Hadrianum primis tantum pontificatus sui annis imperium Byzantinum agnovisse. taque hoc priore tantummodo eiusdem pontificatus tempore ducatus Romanus

38쪽

XXVIII PRAEFATIO.

et exarchatus Ravennensis nomine Romanae rei publicae . comprehensi sunt.

Qua adhuc demonstrasse mihi Videor, apte sulciuntur observationibus quas de stilo et sermone formularum institui. Iam collectio . et adpendix I. re grammatica respecta inter se disserunt. Sunt

quoque quae adpendicis propria etiam in collectione

II occurrant. Sicut in sermulis inde a I usque ad LXIII loco nominum propriorum ubique pronomen usi

positum est, pro quo in adpendice et partibus quae insequuntur interdum id e tat is nec non tal solum adhibetur. Deinde ut alia commemoretur discrepantia, is qui capita LXXXVI. sqq. diversa privilegia apostolica auctoritatis collegit, cum liarias in sermulas mutaret, in nominibus quae in iis inveniuntur tollendis non ita sibi constitit ut eius

praedecessores. Qua re ansa possumus uti, ut tempus definiamus, et quo singulae pontificum cha tae emissae sint et quo emissae in hoc sermularium transierint. De aetate . LXXXVI. et LXXXVII. fusius in Prolegomenis agam. Hic sufficiat unum exemplum adtulisse: sine ulla enim dubitatione f. XCIII ad chartam quandam Hadriani pontificis reserenda est, quippe in qua Cynedridae, uxoris regis Ossae, cuius piam religionem Alculnus laudibus effert, monti fiat, ita ut privilegium monasteriis ab his regibus fundatis concessum a. 786scriptum esse videatur, cum legati pontificis in aula regi Ossae commorati sunt Itaque manifestum

39쪽

est, cum disersa privilegia apostolis auctoritatis tum decretum electionis f. LXXXII cum tribus insequentibus non ante Hadriania aetatem Diurno antiquiori

adiuncta 8Se.

Ab hoc disserendi loco non alienum mihi videtur legentium animos ad vitam Hadriania genuinam relegare. Uniuscuiusque sere pontificis in Libro pontificali pari modo iisdem plerumque verbis virtutes laudibus celebrantur, ut Gregorius UL, aulus I. aliique sortissimi orthodoxae fidei defensores praedicantur. Quodsi legimus Hadrianum I. ampliusquam ceteros laudari et fortissimum orthodorae fidei

. . . defensorem, ... ecclesiasticae traditionis et sanctorum

patrum institutionum observatorem Duchesne p. 486)adpellari, vix sorte obtigit ut eadem verba in f

LXXXII. p. R. inveniantur eaque in illa formulae parte quae ex formula LX nequamquam est hausta.

Itaque auctor vitae Nonantulanae haud male iudicasse videtur, cum sermulam decreti pontificis anno 772 adtribuit. Statuimus igitur supra fieri non potuisse ut

formula LX, cum ad exarchum directa esset, antea. 625 exoreretur, et cum in ea triduo positiun esset, ultra annum 15 valeret. Neque multo post annum 625 hanc collectionem exstitisse ut statuam, alia adducor causa. Intercedit enim inter hanc et sequentes Dium partes hoc discrimen gravissimum, ut ad primam tantum collectionem componendam

acta pontificum antiquioris aetatis praecipueque Gre-

40쪽

XXX PRAEFATIO.

gorii agni adhibita sint. Quod facillime priore

saeculi septimi parte dimidia fieri potuit, cum memoria Gregorii . perquam recens rigebat neque

ullius successoris auctoritate erat obscurata.

Quod ad sermulas adpendicis quam Voco primam adtinet, ab iis ipsis hucusque viri docti prosecti

sunt, ut tempus totius Dium computarent. Nonnullae igitur eorum sententiae mihi repetendae sunt, quarum fundamento nisus demonstrem hanc libri partem vel saltem formula LXIV LXXVII. ante exitum saeculi septimi in iurnum insertas esse. Cui sententiae autem indicia temporis in formulis ipsis posita con-Veniunt, quae declarant adpendicem primam aetate posteriorem esse formulis LXIn priorem f. LXXXV. Sed ad singula transeamus. Iam supra monuis LXXVII novam formulae XXXII recensionem praebere.

Ρrimum autem usurpata est in bulla Honorii I. a. 628 monasterio Bobbiens concessa, qua ratio omnium privilegiorum immutari coepta est. Neque dubium est quin tum demum in formulam transformata sit, cum similes res iterum ac saepius acciderint, id quod ante posteriorem partem saeculi septimi vix factum esse crediderim. Adde quod

in f LXXIII. sextum concilium Oecumenum commemoratur et imperator Constantinus ogonatus tunc vivus inducitur. Ex qua re si viri docti effecerunt hanc formulam ante annum 68 conceptam esse, eis certe adsentior; sed hoc concesso nequaqu- conceditur eam ante hunc annum in iuria collec-