장음표시 사용
291쪽
analogiam morbi patrii rovocare liceat, qui ab ipsius fundi exhalationibus procul dubio profertur. Febris intermillentis dispersionem si holerae comparemus, eVidens est utriusque discrimen. Ea enim, inmollandia op- lentrionali et Zelandia revera indigena , terras amat humiles aquosas Tristis adhuc exstat memoria epidemiae, cujus pluries in hoc specimine menti jam facta est, quae scilicet a praecipua sede roniuganae nomen accepit. In ipsa hac provincia manifestum arenacea inter sola et lutea discrimen Observatum est, quum illa fere intacta relinquerentur, hae ver integra devastarentur. Idem et de
comparatione mortalitatis annorum I 825 et I 826 demon stravit, in altioribus Amstellandiae tractibus, ad quas pertinentilaricum Bussem , s GraVelandia, Laren, anno
posteriore minorem etiam, quam priore, utut sano, mortu Orum fuisse numerum, longe majorem ver in tractibus
paludosis, maximum denique in regionibus infimis q. p. Diem enmeer, a tergra affineer, Ouder et di euwer Amstet. Haec ergo epidemia revera in diversa situs ratione erat. Egregie describit hic auctor, quomodo, nestate calida, matur jam nosocomi Amstelodamensi peregrinis repleantur, qui ad aggeres operantur, dein suburbiorum incolae decumbant, lum febris urbem ipsam ingrediatur, Primum ad peripheriam apparens, dein per integram urbem sese dispergens. Quantum hoc a Cholera distat. Hanc enim et pepercisse Vidimus iis, qui aggeres Curant, et continuo in saniore urbis parte fixas egisse radices,
deinceps tantum retro moenia accedentem, suburbi au-
292쪽
tem et plerisque Amstellaudiae locis parcentem. Similem disserentiam et de roninga antea fuse exposuimus. Neque Neo magi relationem inter soli altitudinem a Choleram
invenire potuimus. Unum autem est adhue argumentum, quod disserentiam an tum maxime illustrat, Cho- Ieram scilicet, ruri facilem, urbibus infestam esse. Quae autem febris ex solo exsurgit, ruri haudquaquam favet, quod sit peceat.
14 is aquarum effectu ad Cholerae propagationem. Multi quidem in holerae historia ad fluminum essicaciam
provocare solent, de ut et tabulae prodirent, hydrodromicam illius dissipationem explicantes. Quae profecto quaestio in atria nostra maxime habeatur momentosa quippe quae Mosae, Rheni, Scaldis, ut ne minores cieam fluvios, Ostia continet. Si autem oculos in tabulas conjicimus, opusculo dje tas, pertum est , reVera Choleram praecipue fluminum ductum secutam esse Mosae, Iselae, Rheni, Lecoae, Vectae,
Emi, Sanae Isalae Vidi i Smildae, ornae, im altero anno unesi. Quid ergo obstat, qui ex hoc principio
Cholerae explicemus propagationem Ne ero praeceps judicium pronuntiemus, quaestionem illam paulo lenius investigare conVenit. Sponte olerodamum ferimur, quod nobis rem extricaturum videtur. rout enim et extra patriam etro
poli, Rigae Dantisci, Stettini, Hamburgi, in oppidis ad
majorum Ostia fluviorum silis, sic et in patria Rolerodami epidemia matur jam sedem posuit, eidem vero emporio funesta dein tenacitate inhaesit. Prima scilicet dudum illic erseveravit, quum reliquam Omnem deseruisset patriam. Altera hinc prodiit, et vehementissime saeviit, et plurimum contulit ad epidemiae per patriam propaga
293쪽
tionem. mo vero tertium ibidem recruduit, neque ipso hoc anno omnis defuit. An ergo Mosam accusabimus 3 Indigenam urbi esse diarrhoeam, quae nomine Roterodamensis salutatur, constat. Vulgo quae fluviatilivdscribitur, quod tamen ipsum omni dubio non videtur
majus si . Sic opportunitate Cholerae, de industria hemica hujus aquae indoles fuit investigata, quae Veronihil indicavit, nisi pauxillum salium terrestrium Blque materiae egelabilis extractivae humo analogae, haud animalis, adeo ut uritate vix aquae luviali cederet,
longe ero superaret aquam , quae lacunis alitur , . .
ex Amstela hausiam Chemice ergo non peccabat. Sub ipsa quoque epidemia piscium, uti solet, vegetorum magi Rquotidie copia ex Mosa capi pergebat. Porro, quo magis hae aqua a crimine purgaretur, observali O, durante ol-tera epidemia, ex ossicio relat est in fabrica quadam ex in Signi operariorum numero, intemperanter illius potui deditorum, neminem fuisse Cholera amictum. Constat denique, urbem internam , quae neque in Mosae allu te
exstructa est, imo a flumine per urbem externn Separatur , neque exinde, sed ex fontibus aquam polat, maXi'mam epidemiae tulisse partem.
Quid ergo mali nobile hoc flumen, quod Ceterum pro
egregi publicae sanitalis propugii oculo merit habetur, ROterodam attulerit, non recte video. Sic etiam, DCholeram pro physico fluviorum phaenomen habeamuS, specialis multorum Iocorum vetat consideratio. Prolati Roferodami, clodami etiam retro aggerem Rxime ae viii. Vel et ipsa haec urbs, quae altero anno graViSSimeamigebatur, non immediate Mosae adjacet. Neque u Vium ad epidemiae, etiam vehementissimae, geneSin ab-
294쪽
solutae esse necessitatis, SceVeninga docet neque fluvium ad epidemiam sussicere, Brabantiae Septentrionalis arces, Mosae adjacentes, Getriaeque urbes, partim ad eccam, Rhenum , imprimis autem ad Isaiam sitae. Dicas autem, ad certam modo ab Oceano distantiam fluvios adscendere
Choleram. At Sylva Ducis, Arnhemia, aliaque huic
opponuntur argumento, dum uda ad Uectam, Hattemum ad Isaiam, imo vero integra caldis ostia immunia restabant. Itaque causa Cholera sussiciens in fluviis posita non videtur. Vel sic tamen magnae partes, quas epidemiarum tulere, docent, ea procul dubio ad Cho erae propagationem fecisse. Quod quomodo explicare liceat, deinceps videbimus. Quid canales ad epidem iam contulerint, dubium est. Non semel epidemiae directionem determinasse videntur, quod Cholerae in provincia Rheno-Trajectina origo, aliaque assirmant exempla. Quominus tamen multum iis tribuamus , ipsa vetat earum in nostra patria mullitudo; quae tanta est, ut, si canales per se Choleram defe1-rent, integra fere hac via inficienda videretur patria. Talis enim si per canales esset Cholerae vis, quidni Sneca inde Frisiam omnem, a Purmerenda Hollandiam Septentrionalem, a Groning Omlandiam occupavit OmoVer , si ex aliis quibuscunque causis in his provinciis loca quaedam aggrederetur, Vix ita Vitare potuisset canales, ut ne has criminandi exhiberet occasionem Lacus etiam, quibus scatet patria, fere omnes labe restiterunt
A qua igitur perennis conditionem quidem, Cholerae
faustam , Obtulisse Videtur, physica tamen ratione minus peccasse. Quo magis fortasse stagnans aqua Culpanda.
Amflelodami, oudae, selo steinii, aliisque in locis exempla offenduntur Provocare ad ipsum Roterodamum
295쪽
licot. Ut hic ad Mosam emiis erat, ita gravis Omnino, non adeo ad Roteram et Sciam , sed potius ad internae urbis fossulas luctus erat causa i). Hoc tamen argumen tam absolvere non valemus defectu terminorum statisticorum. Etiamsi enim in ejusmodi locis condensari Cholerae miseria videretur, similia tamen infectionis centra non raro angiporta Osserebant, qualia V. g. Amste-
lodam in Israelitarum vico Trajecti in novis aediculis observata fuere. Itaque facile quidem aquae stagnanii
Sese Sociabant, adeo tamen, ut non constanter ea indigerent.
Nullum datur in rerum universo agens, cui ab HIPPO- est,et inde a ad nostros dies tantae adscribuntur in epi
si Computavimus ex seriehus, a Statu civili recensitis, Anno I 832 ad canalem suburbanam Stakad 8 Cholerae funera fuisse. Ea autem intra urbem continuatur, Domine Ustraat, dein Botorsioot. Ad illampodem ann 7, ad hanc I funera pertinebant, ad exiguam canalem, qua cum Botera jungitur, Karnemethshaυen 6. Minores hi erati numeri ad Roteram , quae intra urbem , nec non 8 extra eandem Hot-tehade tulit, et ad Sciam, intra urbem De ische mari Iu extra Schieleiade 3. Anno altero quantum praevaluerit canalis illa Stakade, 36 funera ferens, diximus. Boteratoo autem is, ipsima ui ha huit, amomothshavs 6. Unde ad integram hanc canalem notabilis
82 funerum censetur umerus. Ad Roteram intra urbem 2, Xtra 9 ad Sciam intra moenia 3 extra illa 3 habebaDtur Mosae portubus pauciora etiam erant. Qui numeri, cum platearum funeribus collati, haec altero certe anno vincere videntur. Ita , Ut exempla asseramus platearum maxime amictarum, A'. 832 platea Zandstraatos, Peperstraat 9 Aehierklooster I funera habuit; A . 833 autem Prima Io, altera Io, tertia es, platea Ombardstraal anno priore 14 , posteriore 26. Ihis Communis febris ideo communiter omnes invadit, quod eundem omnes spiritum attrahunt et, simili corpori spiritu similiter permixto, similes oriuntur febres. At forte objiciat quispiam, cur igitur non omnibus animantibus , sed alicui ipsorum gener ejusmodi morbi contingunt Cujus rei causam esse dixerim , quod OPPUS Ο ΡΟTe, Da-
296쪽
26odomiarum historia partes, quantae fluido illi aereo, quo viventes circumfundimur, quod respiramus, deglulimus, amplissimae corporis nostri superficiei externae, internae perpetu Contiguum est.' Quo ergo magis dolendum physicam aeris atmosphaerici cognitionem tam parum adhuc provectam esse, ut paueissiana adeo in hoc errarum Orbe censeantur Oea , quorum satis explorata est temperatura et pressio, ut ne de aeris humidi late , electricitate, aliisque dicam. Quae vero cum ita sint, mirum non est, meteorologiae medicae nostra aetate limites non adeo excedere , quos olim medicorum Parens illi assignaverat. Ιmo, qui nostris diebus, etiamsi instrumentis perfectioribus et omni doctrinae apparatu instructi, aeris et Cholerae conditionem inter se comparare Studuerunt, una fortasse humiditate excepta, felici Ore sorte Vix usi sunt, quam SYDΕΝΗ M, dum ex manifestis aeris qualitatibus, maxima quantumpote diligentia notatis, se lamen ad epidemicorum vicissitudines expiscandas ne hilum quidem promoveri sentiret i), aut A SHIETEN, qui per Io annos continuos, ter de die, altitudinem baro metri, thermo- metri, Ventorum directionem et Vim pluviae cadentis copiam, aeris tempestatem Rriam, morbos, aegrotantium numerum, uti et tortuorum Sollicite notavit, licet inde circa morborum epidemicorum originem doctior
non vaserit' u Quae tu non magnam spem faciant
iura a natura et alimentum ab aliment dissert. Neque enim cuivis animatitium generi eadem uti commoda aut incomimoda, sed alia aliis conveniunt. Cum igitur aer inquinamentis hujusmodi, quae hominum Daturae adversantur, plenus fuerit, tum homines aegrotant. Quando vero alteri cuidam animantium generi aer incommodus suerit tunc e morbo corripitur.' De flat. per ed. oes p. 297.)
297쪽
fructuum, ex hoc fonte ad Choleram explicandam redundandorum, quaeramus tamen, quid manifestae aeris qualitates, ex observationibus meteorologicis, antea rela tis contulerint ad Choleram vel promoVendam, vel lollendam. Calorem aestivum in patria nostra fertilem esse epi-demiarum parentem, experientia docuit. Si dysenteriam, Saeculo praecedenti frequentem, sto epidem iam Groninganam gravis aestus praecesserat. Uterque Vero Cholerae annus ad ventosos et frigidiusculos pertinebat quales alias epidemias reprimunt. Quae autem Observationes ad demonstrandum caloris effectum in Choleram inserviant, uti epidemiae , quae altera vico Groningam amixit, hae non sussicere videntur ad generalem Conclusionem. Etenim eodem anno praeternormalis fuerat Maio aestus, eque tamen ante medium exactum Iunium alterum iter in patria nostra Cholera suscipiebat; cujus porro manifesta imprimis erat a morbis autumnali bus differentia, anno proxime elapso. Hoc enim caloriaestivo vehementissimo gravissima succedebant inter mittentium agmina Cholerae vero regnum , utut eodem hoc incideret autumno, duabus lamen continebatur urbibus. Humiditatis almosphaericae vim magni fecere permulti Buctores , Ostquam Cl. ΑΓGΠs psychrometri indicationem Cholerae decursu compararat. Soli humiditatem minus ad holeram facere, antea didicimus. Docti autem GALAMA, PREMA, aliique aerem humidum augere epidem iam Contenderunt. Sic et anno priore nebula illa gravis a Augusti, quam excitavimus, subito aeris refrigerio stipata , instet udamo, Purmerendae, SueCaefatalis perhibetur. Nebula aulem humilioribus patriae
nostrae tractibus adeo sunt familiares, ut demonstratione
298쪽
speciali opus sit, si quam earum forte et casu Cholerae causani perhibere velis. Diarium meteorologicum mste lodamense cum quotidiano aegrotantium numero Comparavi, nebulosos autem dies, quales multi in eo Occuserunt, epidemiae favisse non deprehendi. Quod autem hygrometricam aeris conditionem spectat, relativam imprimis humiditatem, operae pretium esset, accuratius ejus ad Cholerum rationem investigare, quo appareret, an nexus inter utramque daretur, satis constans. lnΡraeceptor aestumat. Vir clar ScΗBOEDER AN DE KOLΚ, durante prima epidemi Rheno-Trajectina, seriem Observationum hygrometricarum, ter de die repetitarum, Cum instrumento cel. DE L perquam sensili instituit. Hinc incrementum humiditatis 3 et ultra graduum die o Aug. et et Sept. manifestum erat; quod autem memorabile
est, illud ad 4 Sept. hoc ad medium Octobrem perstitit.
Primum ergo increscenti indies epidemiae, alterum recrudescenti satis exacte respondebat. -Τempestatibus magna vis creditur ad pellendam epi demiam. Sic olerodamensis altero anno Septembris initio subito ex hac causa fugata fertur. In hanc autem Observationem animadvertendum est, jam medio Augusto ad finem manifesto vergisse epidem iam Contra , durante ejusdem incremento, I JuL, non secus dirissime onuit. Ιm Vero, si malum propter tempestatem sublatum feratur, eodem jure ab hac causa Ortum dici possit, quae scilicet in Sceveninga anno priore a 3-25 Iun. Roterodam anno
posteriore 1 Iun. ejus originem praecessit. Beue multa, quae narrantur de culicum in aere absentia, de aVibus, quae , sub epidemia v. g. Trajecti, necae, Sylvae Ducis deficiebant , sed in elandiae insulas inaudita copia migrarant aliaque, quippe non satis comprobata , luto admittere in gratiam hypotheseos de infec-
299쪽
ione atmosphaerio non licet. Sic etiam pecudum habitus nihil mali indicavit.
Unam his subjungere observationem liceat. Scit doct. V. D. LAAT mecum Oimmunicavit, Septembrio. 183 agricolas in Leo vardiae vicinia , si mane trans prata incedebant, pedes deprehendisse, materia Ochrace infectos. Vir doctorem magna facere On videtur; sunt autem qui eam materiem pro ipso lasmate Cholerico praecipitato habeant. Scilicet analoga sit materiae rubellae, Ochraceae, quae lintea lota ante Cholerae eruptionem sub inde infecisse fertur. Quae causa est, cur in insolatiis, quae multa in urbe Trajectina adsunt, de industria itieam rem inquisiverim. Quantum Ver comperire potui, Cholerae tempore illud symploma non observatum fuit. Aquam vero , qua irrigantur lintea, saepe ejusmodi esse, ut per solis aclionem lingantur colore flaVO-brunneo, mihi uno ore assirmarunt qui huic opi praesunt. Quem Colorem quo tollant, lacte butyrat uti solent. Omnitempestate Observari potest, ipsa de hyeme imprimis
autem aestate aestuante. Quae eum ita sint , non possumus adhu multum ejusmodi Observationibus adscribere
ad illustrandam epidemiam. Quodsi insuper materies illa
Leovardiae observata, revera a Cholera penderet, mirandum profecto, neminem in hujus urbis ambitu morbum
Ipsorum agricolarum , rure, itemque militum, in campi , major quam civium, in urbibus degentium, immunitas, utut illi aeri tum maxime exponantur, grave dubium sententiae addere Videtur, quae primariam Cholerae causam tu aere ponit. Si morbis annuis, qui ex hoc fonte PrOVeniunt, rura imprimis exposita sunt. Hoc de dysenteria, quae Α'. 78 Velaviam misere afflixit, cel. VA GEvss, speciatim annotavit Cujus in rusticos vio-
300쪽
lentiae et alia permulta sunt, et pagus etiam de lu-
pendum exemplum, ubi ex o incolis epidemia 296 assecit et o Me medio tulit i).
Porro et progressivum illud, inaequale, periodicum, quod Cholerae proprium diximus, aeris actioni minus quadrare videtur. Quae si ita sint, e contrario, quod aequale et simultaneum in holera deprehenditur, cum quadam probabilitate, huic momento adscribi potest. Hujusmodi est ipsius sub aestate vigor, Versus hyemem X-stinctio. Sic observavimus, breviores esse epidemias, quae sub autumnum tandem exoriebantur. pidemiarum recidivae, hac anni tempestate , fortasse ex eodem Diale
Ex dictis concludendum, liberum quidem aerem generatim epidemiae propagationem impedivisse potiuS, quam promo isse Indirecte tantum, inducto refrigerio, aliaVecausa , nocuisse videtur. Aerem ero stagnantem, maxime si exhalationibus organicis ac impuritate inficiatur,opidemiae propagationi favere , angiportu CarcereS, au perum hospitia ublica et privata indicant. Quae si evaeuarentur a depurarentur, fere cedebat morbus. Ex eodem fortasse fonte noxii pendent seclusionis essectus, subinde observati. 16. De si commercii hominum ad Choleram propagandam. Quandoquidem neque physica terrae, neque aquRrum, ne aeris consideratio multum Iucis attulerit ad inte pretandum Cholerae iter, sed ad negativum potius earum effectum admittendum luxerit: exploremus, num in