F. Thomae Campanellae Calabri o.p. Realis philosophiae epilogisticae partes quatuor, hoc est De rerum natura, Hominum moribus, Politica, cui Ciuita solis iuncta est & Oeconomica, cum adnotationibus physiologicis. A Thobia Adami nunc primum editae ...

551쪽

oo F. THo M. CAMPANELLA sandaliis incedere,altis palmum unum & magis, ac vultum reformare,decoriando ipsum litargyrio, fucandoque stibio, rubrica in alto pigmento caeterisque unguentis ac sordibus; non . modo diabolicum est, quemadmodum C,rysostomus Ambrosiusq: docent, quoniam diuinam picturam emendant; sed insuper in seipsis foetidum ingenerant anhelitum, dolores capitis, dentiumq; nigredinem, ae debilitatem, & vexationem; fiuntque pallidae & squalentes instar cadauerumvnde coguntur colores appositos falsosque iterum iterumque augere,effi- cuteq; ut mulier non sit eadem ipsa mulier: quod suimet anni-hilatio est. Adde quod osculantes maritos venenatam pigmctis faciem, inficiunt, labra commaculant, & nauseam prouocant. Praeterea sandaliorum crassaties, pondus S altitudo efficit,ne mulier exercere possit corpus;&dum se mouet aliquortam, indiget seruo cui innitatur, ac si paralysi laboraret: idque aspicientibus contemtum ipsarum & auersionem de torporem ingenerat , quemadmodum cum morticinum At turpe quid tavaletudinarium spectamus. Hinc exercitii defectu fit mulier pallidior, unde nouis colorationibus opus habet. Sic seipsas marcentes putridasque reddunt, sobolemque paruam morbosamque, rempublic. contaminant ac degenerem reddunt paulatim. Vnde fucati falsique mores sequuntur, de in familia & in rcpublica exempla turpia. Dumque se pulchros corpore Et moribus homines ostendere satagunt per fucum, fiunt turpissimi, exigui, putridi,parui, inertes corpore animoque, in viroque sexu. Econtra vides Calabras mulieres, quae crassa sandalia & fucos & otium non hahent , corpore grandes, agiles, robustas,actibus coloribus&voce vivaces. uas ob res materfamilias huiusmodi pestes ex sua domo eliminabit, ob tot rantaque beneficia, quae sibi, domui, filijs,&reipubl. subinde

sequuntur. Atqui omnibus hisce malis occurreretur unico remedio, faciendo uti mulieres exerceantur continuis utilibusque arilibuS, nec otiose unquam vivant. o. Mulier tandem taciturna esse debet & arcanorum tenax.

Crimina defectusque viri non diuulgabit , nec quae de ipso no-

uir, Disti iam by Cooste

552쪽

OE C o N O MIC o R. v M C A P. I v. o Iuit, nec quae domi geruntur. Nec quae in ciuitate fiunt, curiose perscrutabitur; sed propriae domas cura sedula contenta essto. Item dum laborant filiae ancillaeque , leget ipse aut narrabit pulcras moratasque historias, utilesque sabellas, ut cum virtute tempus omnes transigant,& leniatur labor. Non admittet eminas infames aut nequam in domum suam: nec ipsa in domos,ubi parum viget honestas, intravit. Ante omnia timorem Dei sibi praeponet pauperibus erogabit eleemosynam antismo libenti Haud tamen arcana commercia, diuturnasq; Confabulationes cum monachis dc clericis habebit: colloquatur in ecclesa, Si ubi dc quantum opus est; nescit. reuerentia erga religionem ex nimia familiaritate enervetur, nec in malitiam Conuertatur,aut scandalum suboria pur. Utile est etiam mulierib. a vino abstinere, ut nunc Calabris Ac Romanis olim inusii fuit: ubi tamen valetudo contrarium non requirit.

sermone. Tempore igitur conceptionis non conueniant maritus S uxor, nisi prius a coitu sex vel septem diebus ad prq parandum foecundum, multum, robustum virtuosumque semen vacaverint. Illisque diebus bonis vescantur cibis; non de licatis ciccaris, sed carne vitularum grandiuscularum S ani malium fortium generosorumque, ut in libro quarto de senasu rerum docuimus. Coibunt deinde, sed completa digesti one , & bona sub constellatione. Hoc etiam tempore ora tionibus ad Deum , eleemosynis, Pis ue operibus operam .

dabunt, de virtute colloquentur. SpirituS enim animalis trans

funditur in semine cum generantis imaginatione. undet Iacob patriarcha foetus eo qui ubi placebat coloratos nasci colore fecit-, pecudum imaginationem tempore coitus

De liberorum neratione , educatione. C A P v T I v.

553쪽

D FI T M o M. C M P A N E L L aper obiectos colores quos cupiebat immutando. Sunt M aliae historiae huiusmodi apud Albertum.Quapropter heroum at sanctorum imagines domi habere,utilissimum erit. E. Postquam conceperit mulier, aliquot dies quiescat; deinde exerceat paulatim corpus ad prolem roborandam: eatque pedester post ortum solis in templum. Tractet de virtute re probitate. Sua enim imaginatio in prolis temperamento potens est: unde etiam desideratarum rerumspeciem in ea exprimit. Animo ergo h ilari virtuoseque ut sit curet; probi ;cibis, potius crassiusculis quam delicatis sanguinem alimem tumque ingeneret 3. Editam deinde foetum ipsa mater, si generosa est,iactabit: sin secus,gener e alendum dabit nutrici. Nam cum lacte quoque ebibuntur mores, ut Chrysippus ait: S. Thomas vero diceret, morales dispositiones. utile insuperest, ab initio fortum duritiei Sc frigori assuefacere, ut roboretur. Propterea

mos Germanis olim fuit in fluuium immergere recens natos Nec delicatis vestibus corpus, nec caput bireto tegra, ne flaccescat Imo sine calceis ad quintum annum educare foetus prata staret. C tuebis etiam, ne membra torqueantur aut Iuxentur dc cu n ambula re coeperint,machinas, quibus puella recti absq; periculo retinentur, adhibetus,: ac stuppeo circulo caput cimges,ne cadentibus vulneretur . Post haec infantulos in Dei timore continuo educabis podique sexerinium leui punies percussione, si quando cri-. men,facto vel verbo incurrunt,aut sacras preces religiososquel addiscere actus nolint. Cavebis mox sub praeceptore constitutis,ne cum seruis, ne cum tu fori bus,ne cum foeminis nim um conriersentura ne cum vetulis dormiant, quoniam re mores l& temperies sic deprauantur; & quicquid in pueritia adduci tur, in perpetuum retinetur, quemadmodum Plato arumacia vertit&Horatius . . s. Porro Paulus Apostolus vetat pueros nimis verbera.

t ri,& male tractari,& terreri, ne timidi ac pusillanimes fiant. Haud tamen propter hoc castigandi non erunt, ubi castigatio

necessi

554쪽

Orcs No Milo IcvM CAP. Iv. os necessaria est,ut virtuosiores fiant. Alioquin,ut idem alibi docet,non liberi sed serui erunt. Quos tunc modo verberamus,

cum non bene seruiunt,non autem cum contra propriam aniamam peccant.

s. De corporis animique exercitiis,deque tota eruditione puerorum volumen iustum aliud proprium requiritur, cum maximi momenti negotium sit in Republica, Quapropter lassicia ni heic quae iam scripsimus,& quq in politicis ac cim

uitate solis monuimus.

De rationalis eruorum gubernatione.

ARTI C. v Lus II. . CEruorum alii emtitii sunt mancipiaque , alii spontanei, mercede aliqua adseruiendum conducti Horum alii honestis functionibus dicantur; sunt enim aliorum magistri, aenarorum,item a cubiculo,a secretis,&huiusmodi. Atque hos honorifice tractabis,&ab humilioribus domicilio mensaque, discernes,nisi ecclesiasticus princeps fueris, qui una cum seruis, in humilitatis exemplum,escam sumis. Cumque fidelem inueneris seruum, tanquam fratrem aut filium habeto. Qui imgradu seruiunt inferiori , pro ipsorum conditione tractencur. Mancipia autem licet durius tractari queant, in hoc tamen herilis chari tas & prudentia, ne quis AEsopus aut Plato aut Iosephus sit inter eos, aduigilabit. Ex his enim, nec immerito, Turcarum Rex exaltat. t. Domus patrisfamilias quasi schola quaedam reputanda est, in qua domestici eius humanitatem,modestiam, solertiam,seruiendi ac imperandi rationem addiscant. Alioquin familiae finis,qui ei rei publicae, sui videlicet totius conseruatio, i sibi ipsi contrariabitur, in vitiorum scholam& ciuitatis ruina Conuersus. Quapropter detestabiles sunt familite, in quibus ludere taxillis aleisq; , lenocinari, ligurire, pathicam & merem triciam artem exercere, contumeliari aliis, impctere inuali-

555쪽

dos,dicteriis vacare, assassinio ae procacitate re maledictis&' iniurijs praepotentem fieri,docentur familiares. Herique ipse rum luent coram Deo atrocissimas poenas peccatorum, quae ipsorum exemplo aut doctrina, tum in maipsorum domo,tum postea in ciuitate, ubi ab ipsa separantur, commissa fuerint. Flagitiosos huius negotii effectus Neapoli comperimus , ubi serui alium quasi non habent finem, quam vitia addiscere, de per peccata herose gratos reddere. Melius olim fuit, cum seruorum loco Neapolitani proceres, quatuor aut decem robustos alebant iuuenes, quibuscum deinde suo Regi in militia seruiebant. Praefatos igitur ludos more veprauos noster vitabit Oeconomus. s. Habeatinsuper domi praeceptorem communem seruorum omnium. A quo bis in die lectionem petant. Discant, quid sit seruire,& quis finis eius; & quae vitae probitas; & qualiter Deo serviant in hero ipsis dato ut Dei vicario, sicut apostolus docet. Ossiciamque suum non ad oculum, sed in simplicitate cordis faciant, retributionem a Domino dominorum veram sperantes: 5 denique quicquid in suisquisque functionibus obseruare tenetur. . S eruum eum non retinebis, in quo mendacium ter

inueneris; nec,quem mendaciis, nisi iocosa sint,aut delationibus vanis Ac detractorijs delectari agnoueris: nec,qui te coram te laudat,praesertim mendaciter. Cum in latrocinio seruum, deprehenderis, e tua eum familia statimeliminabis. Illud etiam cogita, quod ludus dc scortatio .seruos fere semper fures mendacesque essiciunt. s. Masculos seruos in foeminarum seruarum cubicula. introire non sinas: sed exercitia seorsim habeant: res necessarias per rotam ad eas introducant. Ancillam imi gradus, vulgo lavatassa, cum masculis negotiari vetabis,ne cupidinis verba ad foeminas deferant. Castileonus magnus aulicus permittiesuadetque amores inter seruos atque seruas ; unde &coniu-

556쪽

in uxore & filiabus herilibus: Propterea mihi non arridet. 6. Herus masculorum, hera foemin um in familia curam gerat. Sed ab hero instituantur utrique. . Mancipia domi ab infantia educata, erunt tibi meliora. Sed filiali disciplina educabis, quo tibi obsequentiora tagratiora fiant. I. Tria conueniunt seruo, in quantum seruus est : labor, castigatio, & cibus. Et sicut Eccles. 33. dicitur,cibaria SI Virga, & onus asino, panis & disciplina & opus seruo. Absque cibo enim sussicienti laborare non valet. Absque labore fit otiosius, dyscolus, superbus, leno; caeterisque supradictis viiijs imbuitur. Absque castigatione vero longe deterior erit, dominumque contemner & impetet. Quapropter oportebit vel dimittere, si l pontaneus est, vel, si mancipium, essicere de ipso id quod Ecclesiasticus doceti videlicet. Seruo malevolo tor ura& compedes: mitte illum in operationem, ne vacet: multam

enim malitiam docuit otiositas. (Idem fere dixit Terentius, MAiistoteles.) Dchinc addit: Si est tibi seruus fidelis, tiacta illum vi animam tuam. Exemplum est Tyndarus apud Plautum in Captiuis. o. Bonum est etiam , spe libertatis gratos ossiciososque eos facere;item coniugio deuincire, filiorumque procreati ne : sic enim de iuga non cogitabunt. His quasi rectores aliorum erunt in villa,in viridario ,in armentis, &c. Sed a pueritia tecum educati, quasi filii fient obsequentes, quemadmodum regi Turcarum Ianigari. Io. Ianitor domi si qui importanda exportandaque Bbseruat in familiis magnis, senex, aut ad caetera inhabilis, ut mancus,vtilis reputatur. Timidus enim est cautusque huiusmodi,nihil negliget,nec sicarios admittet. n. Rus incolentes seruos fideles esse oportet, ingenio exiguos, robore validos; suis quemque functionibus per communem magistrum distributos, ut dictum est prius. Habebunt in villica domo ' propriam culinam, Cellarium, Disitired by COOste

557쪽

F. TRO M. CAMPANE Arium,armamentarium, caeteraque necessaria loca, ut de institutione loquenteS monuimus.

i 1. Cum seruum habueris optimum,teipsum omniaque tua illi non credes ira ut ab ipso omnia pendeant r multo ergo minus,si non optimus fuerit homo,nec seruus optimus. Quod si feceris, tunc caeteri ab eo pendebunt serui; dc cum abs te auxilium aut gratiam desiderant, illum rogabunt munerabuntque,non te. Tu etiam in contemtum odiumque tuorum se

uorum incurres: similiter M is,cui te dedisti. Ipsaque uxor tuae, ut obtineat abs te gratiam, se illi subiiciet. Et in punire ipsum. volueris,non valebit: omnia enim sunt in manu eiu Item saepe, quicquid ei placet, suadebit tibi; consiliariosque bonos a

te fraudu lenrer separabit:aures tuaS, ne quis ad te no per eum accedat, obsidebit:& tandem in ruinam te detrudet perduiscetque. Quas ob res re seruis neutralem ostendito. A t eis faue-

his magis, qui probi utilesque tibi ac domui sunt magis. Sic enim non peccabis in te,nec in tuos. Cum autem amor uniuste v .lde coeperit, celandus est illi saltem in caetero um p raesentia. Alioquin aut tu aut ille perditum ibitis. Carolus Magnus cum Gano, 52 Aman cum Assuero,exempla contra posita sinto 13. Arenarum Marchio consuluit me,quidnam domino agendum,quando iam seruum quempiam nimis exaltasset, aeliae dominatum arripuisset multum , arcana domini cuncta noste t, eiusque negotia & rem in sua teneret manu; si voluntas postea in amorem & exaltationem alterius dominum ferret: Quomodo, inquam, procedendum, ne prior seruus domino nocere queat, nec dominus ipsum huic secundo post habeat absque damno ignominiaque sua Equidem respondi: nequaquam adeo exaltandum esse seruorum quempiam svi absque metu alterum postea ei aequare non possis. At cum in hoc incia deris erratum,sub honoris praetextu abs te decoratum officio aliquo eum ablegabis; ac interim apud te alterum sublimabis, aut plures; ne de te conqueri possit: atque ut rediens,nidum pro aliis iam factum inueniat. item cunctis serenum ostendes

vultur rDisiti red by Cooste

558쪽

vultum: nec arcana tua magnique momenti negotia illis credes. At vero tui maiores nau filii,aptiores ad depressionem. praepotentis illius serui erunt:arcana ergo negotiaque ,quae Illi credita erant, filiis aua nepotibus tuis committe. Sic enim inuidia iraque illius sedatur,cumnon conseruisse posthaberi, sed dominis, agnoscet. i ' Veruntamen si eiusmodi seruus praestans vir, teque melior esset, indigne cum tractas tibi perniciem paras: quemadmodum Pharao dum Moysen persequitur, & Saul fidelem. magnanimumque David. Rectius tibi consules, eius opera imregimine prudenter urendo: sicut alter Pharao Iosephi, S Au. gultus Agrippae virtutibus usi sunt. Alioquin si incendium inosumas, augebitur magiS.

De animalium plantarumque usi Sybarnatu

oeconomico.ARTiCvLvs III. i. E instrumentis seruisque irrationalibus, deque Agricul- . - tura,ac pastorali,volumen proprium faciendum foret. At de his Virgilius Georgia scripsit,Bucolicaque: utiliter magis illa, haec poetice magis; Hesiodum imitatus, Theocritumque.1. Sussicit dixi me, hanc scientiam Oeconomo necessariam esse. Nam & principes, qui equorum curam gerunt,de hac peculiarm codicem habent. Antiqui etiam reges ibaut mittebantque filios ad armentorum curam sicuti de Priamo eiusque liberis legimus. Non ergo. pudeat oeconomum has nosse artes,sed ignorare. 3. Canes armentorum, ruris, & domus custodes utilet sunt. Canes parui, qui deliciarum gratia habentur , argumentum leuis inertisque animi sunt:nec retineri debent. Quin contra naturam est cura, quae in eorum genere paruificando impenditur,ac seruitus quae erga ipsos exercetur. Multo uti- Rrr liores

559쪽

F. THO M. CAMPANELLAEliores contra animalcula noxia sunt cati. Gallinarum greges, anserum, a natum,&pauonum utilissimi sunt cum domi turmria. i. Et quicquid habere potes absque pecunia, stultiam es negligere. Ergo,sicut dictum est prius, pecudes vacca S, quaS, asinas secundum artem, prout commodum fuerit, edia Cabis Eni tere autem, ut pecora tua sint aliis generosiora. Quod emiscies, generationis & educationis rationem habendo; quemadmodum diximus, de humana sobole loquentes hic, re in citatate Solis abundantius. . Obseruabis per astrologiam tempora generandi, seminandi, arandi, colligendi:& cum commodam deprehen-dcris constellationem, rem illam, cui commoda est, ctarabis, Potes etiam penuriam dc ubertatem praenoscere: & sic clitari, quemadmodum Thales ex oleo. Vide igitur, quae de hoc imtextio libso Astrologicorum iudiciorum scripsimus. r. Cogitabis sedulo de animalium plantarumque victu et etenim esurumi sit tinnique:nec petere norunt. Nec aliud Praeter hoc praemium habent.

De Oeconomo patrefamilias, ei quesine arte

C APUT U.

Economus princeps est ipse paterfamilias. Ad quem omis

nes domesticas & rusticas artes earumque usus S inutilitates spectat scire. Intelligat is,se regem esse in domo una, ut psam ad finem reipublicae immediate perducat, qui est communis felicitas,& per hanc ad Deum summum bonum, omnium bonorum nos conseruantium fontem,supremumque com seruatorem aeternatoremque.2. Patresfamilias, quicunque proprium munus ignorant, persuasumque habent, proprium finem esse in otio de-

560쪽

Og c o N o M I et o R v M C A P. v. pydispensatores reiiciunt; hi quam citissime rei dc dignitatis ia-

ct uram faciunt: venietque super eos egestas tanquam vir armatus, ait Salomon. Spernentur re vili pendentur a propriis seruis, nedum a ciuibus , dc ab amicis destituentur. Exem

plum postremum sit horum princeps Biliniani , Et Matius Dei Tufo.

s. Eius artis functiones tres sunt. PrImo , acquireret. Secundo, acquisita conseruare. Tertio, acquisitiSconseruatis que frui,eaq; bene dispensare. . Distinguat igitur rem praediaque sua fructuosa ab infructuosis. Consideretque , ex quibus lucrosior emergat negotiatio. r. Distribuat se tuis ossicia functionesque. Ita tamen ut functio nulla sitit domesticae utilitatis vacua. Superfluas ergo

inutilesque exterminCt omneS.

s. Prae oculis Persicum teneat prouerbium: Oculus domini praeiaunctis cibis saginat equum. Aliudque Lybicumo: Vestigia domini prae cunctis sterquiliniis saginant agrum. Qu*fi oeconomus seruet, nec a ser at S defraudabitur,furta euitabit: nullaque seruitia negligenter tractabuntur. Qui propter singulis mensitum alendis, aut cum serui de hoc nihil cogitant, ossicinas officiaque visitabit; quid desit , dc quam sedulo aut negligenter fiant omnia, inspectabit: sic etiam rus rusticocque: interrogabitque omnes in unum conuenientes, dehinc singulos seorsim, an recte seruitia tractentur: quid desit quid supersit in singulis ossiciis; quis negligens, quis sedulus in eis. Provideat mox quodlibet prudenter. Admoneat omnes cum grauitate. Propriaque sedulitate caeteros sedulos essiciat. . Quoniam vero membra omnia caput natura imitaniatur, existimet,quod si negligentem seipsum propria in re praestabit, multo negligentiores futuri sint serui in aliena. Me cenarius qui non est pallor , videt lupum venientem , dc dimittit oues , dictum est in Evangelio. Ipse ergo caeteris exemplar esto. Non inepte quidam dicent, oportere Rrr a domi-