F. Thomae Campanellae Calabri o.p. Realis philosophiae epilogisticae partes quatuor, hoc est De rerum natura, Hominum moribus, Politica, cui Ciuita solis iuncta est & Oeconomica, cum adnotationibus physiologicis. A Thobia Adami nunc primum editae ...

531쪽

o F. THO M. CAMPANELLAE

De habitaculi institutione.

ARTICvLvs II. . N Onus Oeconomus prius habitationem parat,veluti natu-- Ira prius format corpus, in quo habitatura eth anima. a. In domus ergo fundatione plura considerabit. Primo, ut aer sit salubris,& hy eme solem intus excipiat multum: & imaestate caeterisque temporibus1alubres ventos, quales sunt ita regione nostra boreales occidentalesque. Nec in loco humiliori ciuitatis struatur,ubi crassus pigrescit aer; ae pluuiae & immunditiae ciuitatis iacent congerunturque . nec ubi parua lux de breuis, modicaque serenitas. Secundo locus eligendus, in quo possit domus in seditione se defendere,cum euenerit; 52 introitum facilem rebus ad victum spectantibus praebere: sitq; vicina salubribus aquis, vel intus scateat fons; item foro, & lcmplo ,caeterisque principalibus locis. Item,si fieri potest, ubi absint malleorum ictus, de artificum rumores rquibus licet attenuetur aer, tamen sensus S contemplatio infestantur. Tertio,ut commoda cunctis officijs domesticis rerumq: necessariarum conseruationi aedificetur. Igitur portam magna una in habebit, qua importetur hecessaria, de cunctis introitus pateat; alterumque ostiolum falsum occultumque utiliter; ite cortem amplam. Bonumq; videbitur, si peristylia quasi mona steriorum,claustra vulgo vocata, intrinsecuS exornent muros. Hic vero in maxime ima domicilii parte, quae aliquando subterram conditur,rerum liquidarum; violet,vini, & huius nodi aediculae parentur: haec enim umbram frigusque ad sui conseruationem requirunt. Adsit equorum habitatio, sed minus hu mida: itemque canum altera utilium: utraque ad meridiem vel occasum verss. liquidarum vero ad boream. Porro ad plani item vel paulo superius prope portam aedes sint servoru ignobilium &custodum domicilii totius: interius vero instrumentorum rusticorum, Set equestrium,& armorum. omnIa autem,

si C

532쪽

OECONOMICORUM CAP. II. tsic distincta iacebunt,ut subito quaerentibus offerantur. Paulo superius, post aliquorum graduum adscensum,dominorum aedes superstruantur, scit. mariti, uxoris & liberorum,ad omnem plagam cci li activae ad boream, hyeinaleS ad austrum, autumnales &vernales ad ortum vel occasum, prout aeris & loci oportunitas decernet. Aulae quoq; maioreS inter illas formentur. Idcirco figura quadrata huic domui congruens erit. Insuprema palatu parte ancillarum & puerorum aedes superstruantur, ita tame, ut sil per tectum herile pro tempore non incedat: SI aliquorum armamentorum sedes,&reru humiditati crassae inimicarum fiant,veluti leguminum, frumentorum, pulueris bellici, Sc sericorum. At ubi commoditas id negat, in inferioribus locabuntur cubiculis prope pistrinum de culinam, in horreis importationi exportationique idoneis: ita tamen ut aridae res in humidis non condantur aedibus, nec, quae frigus amant, in calidis . Aulae totius magister, Si serui nobiliores in secundo ordine aedium,aut in eodem cum herili habitabunt; sic tameta, ut ad loeminas aditus Acad heros intercludatur. praeterquam his, qui secretiora tractant herilia negotia domestica. Quarto necesse est cist ernam intra cortem, aut fontem, habere, vel fluuii transitum per aquq ductum communem, que Neapolitani Formalem appellant: item lauatoria loca: proin

de quo machinas artificiosas,per quas aqua aquae ductibu Saereis in aedes omnes, sed praecipue in refectoria,seu coenacula, mam i me autem in culinam exili unius manubrii agitatione feratur : ut mechanici recentiores reipsa ostendunt. In culinam,

autem non nisi coquus, eiusque discipuli, Si quorum interest, intrent unquam, Pueri autem,per fenestellam in pariete vel ostio culinae fabrefactam, cxcipiant dapes. Fiat S fenestella foeminis, ne in communc in aulam egredi opus habeant: quapcrinterstructam rotam ligneam, quali sanctimoniales in siris

monasteriis uti solent, accipiant a seruiS, exhibeantque necessaria.

3. Vbi tot requisita haberi nequeunt,& qui pauper est, domum sibi paret, quam potest meliorem, iuxta iam descriptae

533쪽

ri F. TRO M. CAMPANELLAE imitationem. Vbi autem portatiles sunt domus, quemadmodum apud Abissinos & Tartaros ,&olim apud Veientes in Italia, locus, tempus & commoditas habitaculo legem prae-hebunt.

Devoris, coniugii insitutione.

bus omne ferme bonum malumque ciuitatis dependet: consulendismesset coniugiis,utnon nisi secundum naturalem conuenientiam matrimonia celebrarentur, ut proles generosa fiat. Conuenit autem viro macro crassia pinguisque mulieri& econtra: iracundae taminae mansuetus mas: utque sint corpore praegrandes,ad generandum apti alios,unde respub. successione meliori aeternetur.Est siquidem matrimonium sacrosanctum vinculum a Deo institutum, cum ad propagandam speciem, tum ut mas & tamina mutuo sese adiuuare possent,

& cum gaudio ac honestate vivere. Quapropter diuisit Deus

sexum, ecitque mulierem blandam, mollem, timidam, caui tem, pugnacem, prudentem, videlicet ut seminaret, generaret, instrueret defenderetque prolem atque uxorem , dc ut

compararet rem familiarem foris,d imperaret. Quamobrem ii modo,qui ad praefatos fines idonei sunt, copuladi essent matrimonio, ex physicorum prudentumque senum consultatione non secundum dotes autexteriores diuitias,sed secundum, animi corporisq; bona. Sic rex, verbi gratia, melius consuleret sibi ac reipublicae,si natum suum potius mulieri,quae sub ditio. neeius sit quam optima,prudens,formosa,robusta, tacundaque: quam reginae alteri ignauae, deformi,imbecillae,ad prolem neptae, coniungeret. Idem dico de ciuibus cunctis proportionaliter. Vide Civitatem Solis.

a. Foemiistam, piam, tenacem; videlicet Ut semen exceptum reuereti generaret,educarerque Prolem,&vtrem familiarem custodir rornareroue domi:masculum Ccontra robustum, confiden Disi iam brum Comi e

534쪽

1. Foemina matrimonio est bona, non minor annis no- uendecim lunaris foeminei cycli. Ante enim aetatem hanc noest ad prolem robustam progignendam idoneat semen habet

debile:& cumintumuerit,ventris exterior pellis disrumpitur, saepeque Si vulva incommodatur. Malculus conueniens erit post vigesimum septimum annuin: quamuis Plato SI Aristoteles trigesimum sextum assignent. sed regula eorum nostris teporibus ardua est, potiusque congruit borealibus frigidis nationibus, quam climatibus nostris. Ne ceste est omnino, marem aetate prouectiorem esse, quoniam tardius maturatur qua foemina secundum naturam Isicuti &plantae robustiores tardiusquam debiliores. Item virtuS activa potentior S maturiis

or quam passiua requiritur. Item ut sit aptus ad prolem robustam progignendam, S ad familiam regendam. Aristoteles

cum Hesiodo dixit, uxorem puella accipere oportere,ut tuis moribus illam afluescere pollis a principio: nec alium amorem praegustaverit. Hoc dictum profecto verum est ubi venereae voluptatis &iocundae societatis ratio modo habetur:sed quoniam coitigii principalior finis est liberorum generatio educatioque, quod nulli compertum non est, hoc ante omnia reputandum vcnit. i quin ipse me t Aristoteles secum pugnat: quippe qui in primo Oeconomicorum optat cum Hesiodo uxorem puellam, in septimo autem Politicorum non nisi decem Acocto natam annos, quod a Platone accepit. Porro Hesiodus de

ancilla, non de uxore loquebatur: dc sic eius rationes currunt: Plato autem de uxore, cuius rationes in politicis Aristotelis sunt meliores videt generationis melioris gratia oportere iuuenem non puellam accipere: utque a principio venereis nom siuescat, ne incontinentiam & meretricios more S ebibant. 3. Dotem non exiges ab Uxore, viribu S corpori S animitique ornata. Ac similam habere poteris, melius tibi consulatum puta. Apud alias nationes masculus dotem foeminae ex hibet. Sed rationem naturalem sequentes, dicimus, habentem non habenti, siue mari siue foeminae, dare oportcre;ut respubl. aequalitatem, sui conservatricem, undique procuret. Pernicies

Ooo est,

535쪽

et . F. THO M. CAMPANELLAE est,ubi diues diuiti ad matrimonii finem inepto copulaturinec

aetatis,nec virtutis,nec virium habetur ratio. Vide librum te tium. Videtur tamen consuetudo Romana melior. Vir enim, si foeminam ut sociam tractare debet, non ut ancillam;& hoc oneri sibi est,non autem vir uxori:soluat uxor do tem, qua comditionis siue inertis onera sustentari queant.

R. Post uxorem conuenit persectioni familiae Rus, seu viIIa,

undevictus vestitusque compreatur. Porro ex cunctis artibus optimae sunt Agricultra ac pastoralis . cum ad bona am--,quoniam distrahit animum a fraudulentis artibus, quales iunt nummularia, ae negotiatoria, & a vilibus, qualis carum naria, cupedinaria,& consimiles et tum ad bona corporis, quoniam essiciunt hominem sanum, robustum, pulcrum viriti non. est,minata pulcritudine,aptumque ad acquirendum, defendendamque domum. Praeterea naturale est homini, nutrime tum ex propria,quae Tellus est,accipere matreadeoque ipsam Tolere; quoniam cibum, aquam, vinum, oleum,& liquores. alios, tanquam lac ex mammillis,subministrat: non autem effodienda est euiscerandaque, ut metalla & saxa, utilia solummodo humanae naturae affligendae, eruantur. Quapropgerre Iigiose Romani Italicam tellurem per metallarias arte S exemterari vetuerunt, ne, viasi Nero matricida, quid in ventret gerat mater, introspiciendi cupidi viderentur. Omnesiporro artes reipublicae utiles sunt: sed vir sapiens eas praeoptabit, duae naturae, iustitiae; & corporis animique saluti utiliores ex

istune,

a. Rus ergo tuum tantae erit ampIitudinis, quanta semialiae tuaesiissicienter frumcntum dare potest,&aliquid plus. I-gem ut diuidi queat in partes, quarum una hoc anno fructitager, astera otiosa sit; insequenti vero anno econtra, ista fridistia

536쪽

ficet, illa vacet: Item seorsim intra rus sepies hortum duplicem;in quorum uno medicinales herbas omnes plantabis, in altero vero quinunque utiles victui humano,tuae familiae se

se cient e S.

Aliam terrae portionem, vineae aptam ae collibus ornatam, eliges Baccho: aut arbustis consitam. Necesse est quo isque sylvestrem portionem nemoribus occupatam habere, bobus,caeterisque agri culturae dicatis animalibus proficuam 3itemque aucupio & venationi. Eric etiam,quae vacat portio,p sculum bobus ae pecu bus sic enim utilitas non deerit omnino. ac sequentem in annum foecundabitur eorum stercoribus longe melius. Habes quoque sepes portatiles pastorales, viminibus contextas,ponendas auferendasque in annuis terrae dί- stributionibus,& ad animalium cogregationem,&tu tamem.

Olivetum quoque in siccioribus lapillosis& editioribuo locis facies. Fructiferisque plantis terram distingues, & ornabis. Habeant Calabri nostri sycomoros ordine positos in campestribus ad sericorum alimentum. s. AEdificabis in villa domicilium, ubi custos&serui, A canes molossi,& instrumenta rustica, seruentur. Item horrera, in quibus fructus aliqui recondantur,& quae ad rusticorum vi .ctum &vestitum,& dormitionem pertinent. Ibidem equoruquoque &asinorumstabulum habebis. Item sacellum, in quo diebus praecipue festiuis conueniant,intersint sacris, Deoisese operaque sua commendent, nec huiusce rei obIiuisci patiantur se inuicem, sed moneant doceantque. In palatii fastigio quasi vexillum habebunt, signum quoddam ventos omnes ostendens : unde sciant, quis ventus quibus rebus prosit de obsit, Ac quibus soleat spirare temporibus. Pars aedium superior formosiorque rite concinnata fiet heri caussa &natorum, si quando voluptatis gratia aut venationis aut v-tilitatis , rus videre cupiuerint. Necessarius est etiam fons, aut cisterna, aut riuus , in atrio domus. Omninoque fiant iuxta regulas superius expressas, prout habitus rerum per

537쪽

r. F. Tno M. CAMP AN ELLA. . Bonum quoque fuerit,pro qualitate soli regionisque,

equorum armentum ae boum, item pecudum pecorumque greges,alere ; fructuumque eorum casas facere,ceterisque re busnecessarias

Desimorum rationalium, irrationalium, , naturalium, Se insitu

tioratia .

i. 'Ptima Oeconomi possessio sunt serui. Sunt enim instru menta eius rationalias Ac per ipsos & ab ipsis virtus eius in .

omnes distunditur oeconomicas actiones. Etenim dominus immediate mouet rationale instrumentum, qui est seruus. Ra.tionale autem mouet instrumenta animalia, videlicet boues, .cquoS,CaneS,pecude S. Inst rumenta vero animalia mouenr in strumenta arti fuci alia, quae sunt aratrum, Currus trapetum, pistrinum,&c. Instrumenta postmodum artificialia mouent naturalia instrumenta, eorumque obiectae: quae sunt tellus, frumentum, olivae, vites , aliaeque plantae Ac res,ordine quodam mirifico. Postiirit tamen instrumenta rationalia in omnes effectus absque aliis instrumentis, praeterquam artis plerumque,. . Quas ob res summo iudicio oeconomus rationalia instrumenta, quibus sua virtus cunctis communicatur essectibus, adsci

h. Serui tot numero erunt, quot domesticis rusticisque functionibus exercitiisque suffcient. Rusticorum erit partitio, ut alii pecora custodiant, alii lacticinia curent, alii agri culturam, alii bestias, S C. Sitque unum caput &ma sister ipsis; qui in ruris palatio habitet,sciens scribere in libro expensas, introitus, exitus , SO fructus qui colliguntur : singulisque Κalendis hero rationem reddat et puniatque alios, praesertim mancipia.& pucllos, in minimis; in magnis vero & grauioribus hero referat : notetque, qui segniter & qui strenue laborant, ae qui aequare Diuitiare brum Coos e

538쪽

OECONOMICO RT M CAP. II. - γquare ab opere desistunt. Nec, nisi de consilio vel testimonio

aliorum duorum inter eos optimorum, hoc dc alia quam plura capessat tracte iqum s. In ciuili etiam domo numerum seruorum numerus functionum constituet. Sit ergo coquus unus vel plures,pro

familiae magnitudine, qui dapes paret cibariaque omnia. Alius qui emat quae ad victum pertinent :& idem in familia parua erit coquus Ac expensor; in exiguis pauperculis. ancilla vel ipsa

uxor Alius scriba requiritur,qui sumptuum rationem habebit:hic etiam in paruis domibus est heri secretarius, epistolarum scriptor & conseruator. Alius, quem dispensatorem vulgo vocant, claues oricinarum olei,vini,frumenti, leguminum, curabit:aut plures tales erunt pro familiae quantitate. Cubiis cularius etiam necessarius videtur, qui vestimenta heri atque personam curet: sed ubi mulieres cohabitant, melius fortasse, curabunt vestes, Muxoris personam cubicularius vero domino operam nauabit.. Necessarius quod videtur, qui equorum

curam gerit,sicut & currus Neapoli, Ac gundulae venetiis: immagnae verodomo unus est praesectus stabulo, pluresque seruiunt in eo: Adduntur pedissequi,qui stafferti vocantur; qui herum pr*cedunt, tanquam annuncianteS eum,parantem; viam, Ac defendentes: pueri, qui subsequuntur, mitia tractantesseruitia. Id tamen videtur merae vanitatis specimen. Suffcit enim puer unus, person q ut famuletur;& statarius unus ad eiusdem tutamen, S curam equi. In repub. autem bene ordinata superfluitates huiuscemodi non admittuntur .. nlud autem valde cauere debet familiae princeps, ne superfluat seruorum numerus, S ubi unus uni functioni seruitioque si issicit, duo non applicentur: nam de deterius functionem promouebitnt, altero in alterum curam reiiciente;& ple-aeumque otiosi sunt, domum implent lasciuia,lenocinio, ludis, mendaciis, licteriis, otiosiitate,aliisque vanitatibus scelera bustque, familiam pessundantibus. s. Ex uxoris parte necesse est mulierem vetulam bono-mm . morum exemplar ex propria consanguinitate habere,

539쪽

a F. Tuo M. CAMI Augit Aquae in iuuetute honeste vixerit: haec sit quasi custos uxoris, de

ancillarum magistra, & exercitiorum earundem curatrix. Item foeminam vilem, seu emtitiam seruam , quae vilia seruitia' tractet. Item unam vel duas ancillas nobiliores ; aut etiam

plures pro familiae magnitudine ac nobilitate: harum erit, d minae operam nauare , in supellectile laborare, texere, filai re, sicut Calabrae mulieres, ta Romanae olim, (quod Ac Sa lomon de Homerus in illustribus foeminis commendanii iumquam vero in otio degere: alioquin amoribus operam dabunt,l ipsos quoque equorum seruos sollicitabunt. Nihil enim deitarius,quam otiosa puella.

s. Praeterea quemadmodum foeminarum magistram,sic& seruorum magistrum habere conuenit, quem vulgo Maioris domum vocant. Et in illustribus familiabus pincerna,A pistor, & qui in mensa secat in frusta carnes,& epulas porrigit, & magister aulae, habentur. Praeterea alius,qui seruos literas doceat seruiendique artes,earumque finem,& bonos mores; puni-

atque defectus culpasque. Alius adhiberi solet magister saltandi in choraeis, alter equitandi, alter arma tractandi, aliique alionum nobilium exercitiorum. Proinde curandum, ne ludis taxillorum 8c alearum aliisve huius generis assue- scant; qui auaritiam generant, rapacirarem, periuria, fraudes,

malosque mores et sed ri sint ludi, qui virtutcm dc robur ad

r. Habito seruorum numero, de eorundem conditione dicendum videtur. Nec nimis timida seruorum genera in stituit Aristoteles, quoniam non ferunt laborem; nec nimis fortia,eo quod his non commode imperatur: nec eiusdem linis

quae, praesertim barbarae,ne factiones in domo faciant. Equia dem puto conditiones huiusinodi optari posse, non autem facile haberi. Quod diuersarum sint linguarum, facile utileque

puto; ne,una cuncti ignoraque loquentes lingua, herum liberosque fallant, seque inuicem moneant inscio te, si quid mali facere aut effugere decreuerunt; nec inter ipsos aliosque tuos familiares contetio Si secta fiant. At, quoad mores, dicerem ,

540쪽

OECouo MICORUM CAP. II. v quarumlibet conditionum seruos esse ustui; utendumque illis, sicut pecuniis, in eo quod valent. Timidiores ergo utileS erunt ad custodiam ianuarum & rei familiaris: hi enim nec furari audent, nec prauam admittero gentem: ac vigilantes sunt prae timore. Robustiores autem dc audaces Stafferti erunt, S ruris custodes, dc venatores probi. Agilis quisque & velox non ineptus erit cursor aut tabellarius. Fide pollentes sint hero a latere dc custodia. Ingeniosiores praeficientur caeteris. Helvetii igitur SI Galla in custodia rei familiaris,in parandis obsoniis, in expensis,& mulierum custodia, non autem vini,sunt boni plerumque . Hispani in praefectura aliorum vigilantes sunt,exploratoresque sagaces, & oratores: non autem rem familiarem, aut mulieres , aut negotium ubi plurima fides cxigitur, illis, quam ui S taciturnis natura, committes, Neapolitani mollioribus seruitiss parui laboris multarumque ceremoniarum apti sunt: Calabri grauioribus, de ubi robur & Iabor, non autem CCremoniae, requiruntur. Lombardi aularum magistri optimi reperiuntur. Florentini de Genuenses lucris incumbant,&C. Sic igitur consideratis nationum moribus incedes. Sed fallunt interdum. Propterea indiuiduorum rationem per phy siognomiam & commercium cognitorum babere oporter, g. Mancipia emtitia puerilis aetatis, qui patriam atq; parenteS non norint,aut obliviscantur, habere praestat, quam iuuenilis aut virilis. Item melius est emere seruos, quam mercedet conducere: illos enim, ut lubet, tractare poteris; hos nequaquam. Item ad negotia fide indigentia, & rei custodiam Turcae aptiores sunt. Vbi opus est astu&exploratione aliorum, Mauri. Nigros an operosis negotiis tractare potes prout lubet; plurimo cibo, modico nullove vino eos pasces. At bonum est, variis ex nationibus linguisque mancipia habere,inis aque tuae nationis seruis. Qui autem excellentiores sunt, aliis praeficientur. Cibus & libertas vilibus, honor & dignitas melioribus stimuli ad bene seruiendum sunto, ut sequentes docebunt sermone S