장음표시 사용
281쪽
tu, nec tam e vere est, perq; comensuratione circui antiarii no rectis institiuam, non recte aut honcile petitur velut si quis pro beneficio aut liberaliore opera, quam cuiqvam sorte exhibuerit, statin tantundem compensationis loco velit repetere non habito respectu, and ipse nunc aeque indigeat, quam indigebat alter, quando acciperethi Wiam an alter eadem facilitate id repraestare possit, qua di ipse praei iterit: Licet fortessi tantumdem pro beneficio offeratur,
ab altero non adeo inhoneste accepta reta tum, quod ejus adeo non erat, inquirere in facilitatem offerentis aliquid, quod etiamsi, ut minus debitum referretur, saltem ut novu aliquod beneficium citra laesi'nem vereς undiae, accertare poterat,prqmptus interea e Xistens, quicquid superponditian accepto sit data occasione rependere ' Denique tertio, etiamsi civis, honeste debitum c um omnibus honeste debendi circumstantiis vellet positum,& hoc idem dicere esse, quod i Cto dicitur honesic accipi, nec tamen honesic peti ne tollamus commensuratam, obligationi debitoq; naturali honestoque potestate in idipsum exigendi, ab imadvertendum putem:qvate is honellum quid alicia sit habeaturve, ab opinione plurim tinxdependere, eoque fieri posses, uti quid per se justum sit agaturque , quod quidem nos modo requirinalis in potestate exigendi)debitor a turali pari licet opinionem laedat agentis, petentis fori Equod desectus hominis sive opum sive virtutis per petitionem debit detegantur, id quod in tibi inhonestis homines solent reputat , uti coiitra in honesti , haud opem, haud ingenio dissicilem, aut illiberalem esse 5 c. Mas ebit itaque per hanc rcgulam verum , quod . qeo jure sive civili sive naturali quaecunque alicui debentur, eodem C - , mosi veritate ni potius quanionem respi potestas cἡmpetat, eoquς δ. lati hare atq; illa s. VII. Ex disi, licet j dicare, quantum habeat ambitum quantamq; asin plitudinem iotestas crediti, quam dicimus, ratione juris ea concedentis Similem habitura ex conc usis facti pei naturam postis, conventio, escit. cognati ne benefici caeteris,
282쪽
obi ignionum sunt, it . . Unc potam eandem hujus potestatis in uiuimum latitudine in p. ivoque e ipsi ei objeclis ac circumjacentibus dignoscere habebimus; ubi quidem rerum .hegotia, negotior unique species circumspicientes, observamus, eam per omnes hominima conditione d status, per omne humanum commercium, breviter, per omnia ubi aliquid debetur, hoc
est, per omnem humanam virum diffundi quando petendi jus potestatemque habet, cui ex quovis aeqvo ac licito contractu, innominato nominato, ex empto vendito, locato conducto mutuo,deposito, dc hujusmodi innumeris aliis paciorum conventionumque speciebus, ex testamentaria dispositione institutione egato, fideicommisso icui ex eo, quod laesus est vel ipse e Icommunitas,cujus membrum existit, vel alter aliquis, cujus negotium gerit, per fraudem, dolum, circumventionem, pergraviora aut leviora, publica privataq; crimina, quid debεtur. Quando facultate porro petendi debiti habet, nsi tantum,aequalis ab quali,socius alicujus societatis a paris conditionis cio, nec tantum ubi disparitas eminentiae ac subjectionis est, dominus a servo, pater a filio, maritus ab uxore , princeps aut quodvis aliud reipub. administrans caput a subdito; Dd vicissim subditus a magistratu uxor a marito, si Itus a patre, servus denique a domino sua aliqua postulandi jus obtinet longum seret&totum uri sprudentiae systema iterum iterumque pervolvere esset, si recenseri cupias, cui, a quo, quando, ubi, quomodo, quid, quale, quantum exigere jus potestasque haec sit, usas ejus amplitudinem inde porro eo monstraturus. Notabilc est per Iuris prudentiam Romanam, sub nomine actionis hanc potestatem pleraq; juris privati complere; non paucis materiar vim, etiam titulos ac inscriptiones inda accipientibus quando'. s.commodati depositi, L. eati,condum Erc. subaudi actio in ligniuntur: inde sub certis quibus in titulis ejus peculiarem quoque tractationem institui, lavasim fasciculo totum genus, cum speciebus affectionibus proponi. prout fieri videmus praecipue sub tit. Ins inde actiomb. Digestorumis ob factis Oibus aliisq; nonnullis naturam actionum extra certam negotii specie ni describentibus veluti, seperpetuu e temponia b uae Honib ὴν avd actio ab haeredeo contra haeredem instituatur. σ s mutissublatis Q. VIII. Utc
283쪽
VIII. Ut hoc de actionibus Iurisprudentiae nostrae etiagma. sive tu mollius loquar, hunc artis aeqvi ac boni terminum, non cuiquam Oedipo, qui enim in arte nostra versati sunt viri,iis res plani sima est, sed illi solummodo bono lectori,qui rariasiis in eo adhue est,iat penetralia juris prudentiae nostrae perrumpat, paucis ab aditu exponam, licebit de hoc porro ita memorare inando uir liquis vitae humanae actionibus, imprimis multae ac sedulae attentionis est disceptatio forensis, sive merita causae, sive ordinem ac modum procedendi spectes fetenim in ultimis remediis haec est, a quolibet etiam invito suum obtinendi. est deinde de cum contradictione hic luctandum, 'videm cum spe ae periculo standidi cadendi simulque observanda sunt in ipsa multa alia, circa venerationem judicii circa multos ipsit, judicialis processus articulos. Hinc igitur, quia tanti erat momenti, tantae observationis haec in humanis agendi ratio usus roman inguae facile ei videtur abusque primis temporibus inclinasse, ut verbo alias generatissimois suo. in specie & κατεξο ιἷ agere dieeretur, qvod est judicialiter agore, lactio, quae in judicio ad ustum obtinendum instituitu actio petitioque, Quam quidem rem, quemve denominandi usum praeter momentum quod in re suberat, vel imprimis stabilivisse videri Dotest additus a juris nudiciorum observantibus ordo ille ac Mις ianitas judicialis. Namque cum judiciariae&authoritatis&expeditionis intererat,primum, ne temere, Sc eum quavis frivola postolatione, litigiosa cohors tribunal accurreret,in ubi deinde quidam accesses ant, ne vagantibus o fluctis Minutilibus urgiis, quae quaerula ruditas affectuumque malignitas fundere solet, id ipsum fatigarent, id actum sollicit ordinatumque a Romanis videmus, ut qui in animo haberent, judicio contendere, illi nec promiscuε
ad ampliorem disceptationem procurrere nr, nec etiam imperitiores juris sui ac judiciorum accederent. Et e6 quidem nomine duo imprimis ipsi, si intentionem spectes, saluberrime ordinarunt ruta nempe quaelibet causa, antequam pleniori forensi disceptationi ac discussioni committeretur, quandam Iure peritorum vel ipsi jurisdictioni praesidentium, summariam quam dicimus, cognitionem atque censuram teneretur subire, cum laac Psorum prae dentium
284쪽
facultate, ut vel ipsi, siquidem m aperto u erat, causam de plano disterminarent, ansamque ulterius litigandi partibus contende libus amputarent, vel Caltero inventionis pro expediendis litibuso pite I eausa id mereri visa esset, ut ulteriusin ampliori eum di quisitione veri justique agitaretur , porro eam disceptare partibus concederent, ita tamen ut modum , formuiam quam appellabant, simul partibus praescriptam darent, juxta quam apud iudieem, causae futurum plenarium discussorem, disceptationem ipsam necesse haberent instituere, ac dirigere. Prius remedium ex parte etiam nostris legibus moribusque cognitum est, ubici lummo juris nostri tribunali a ordinatum habemus, antequam Horaecam addisceptationem procedatur, cua causa jurisque quod praetenditur narratione pro processu deeernendo esse supplicandum, d cretumque expectandum simili observato in aliis quibusdam huic subordinatis judiciis posterius meres nostros quidem non intra,vit.' Sed propositum est hic Romanorum instituta delibare. Quia
autem prae liminaris illa cognitio eum momentanea sua expediti me facilis est conceptus, non est quod in ea moremur, saltem de
modo formanda disceptationis per datas formulas paucis videre:
IX. Atque de Romanis quidem ex legitima ipsorum institutione id fere liquet, eosdem in forma agendi communieanda partibus, pro singularum figura causarum definienda, diu oecupatos fuisse, paulatim id quod actionem, hine etiam formulam appellantes repertis imprimis peritis quibusdam, qui inciperen hanc actionum formularum eompositionem in artem redigere. Dationem autem earundem ipsam, facile observatum est, factat semper fuisse ab iis, qui juris cognitioni potissimum praesiderentia, .put prisco Romanorum aevo, a collegio Pontificum, ejusque capi σὶta. ς ε te, post autem a Praetore. Pomponi' b rem ipsam&rationem eon-α ' 'venientiae, postquam legem I 2 tab dc praeterea ex interpretationeae disceptatione prudentu circa hanc, jus aliquod in civitatem introdnctum narrasset, ita porro referre orditur Deinde ex his legia eodem tempore fere actiones compositasunt, qpibus iste se bomines
285쪽
onvest esse voluerunt. Et appetatur baec pars uris segis actiones, Meu legitimae actiones. ωpolliatica. Omnium omen har m c intem prerandestientia o rctiones apud col ium Pontificum enant, exsiιbis constituebatur qpis ypoti anno praeisset pravatis. ere populvi annispro se centum hac conssetudine ustGeLi. Post Ponti saces Praetoribus Ro- naanis hanc dandarum actioniὶ in potestatem fuisse usurpatam, ex
δυὰλ uri jς tibus est colliger. - Et quidem ita usurpatam, I, ut'V lua haberet,& Vellet agere, certa formula a Praetore praece - λώω il xi datavo intentionem proponeret. Unde igitur non semel apud , Ctos ipsam sormulam pro actione videas dici harii formu-I larum in jure nostro mentionem alias fieri e saepius inod au- t. ' tem usum harundem sive formularum sive aictionum datarum at-' tinet, ille quidem potissimum videtur in eo constitisse, uti primo
ni caput causae, atqVe id qVO probandum ellet, iudicis attentionini sis commode exponeretur;id quod utiq; fiebat, quando actori ita pro-
et,&attentio ad audiendam rationen praeparata st. Dein d Eri misi iacies a formulae allatio, cau-
sam ad exactum ordinariumque judiciarium examen a praecognC-
scente potestate esse remissam. namque vel ad ipsum judicatu- . r. rum Viventui formulae istae fuisse directet,verbis ita fere propositis: tra afo . si πψης ημμή ire Fortere,siapparet eum inu episse, eondemnetur hic ιδ, QNyε G. ,&vel inscriptis eam fuisse litigaturis a prae liminari- 1 aes ' bus cognitoribus datam, ut exhiberi judici possent, vel alias publi- co testimonio ad eundem delatam, dc ad acta, ut loquimur relata iri,facile est conjicere; quod utique ad notitiam, non judicis modo, sed&partis debebat pervenisse, nisi metuere vellet actor, exce- peγt sis prionem non impetratae aclionis f) idemque innuere videtur , cd o m. , solennis illa in edictis praetorum toties repetita clausu Ia: judicium d ibo, nempe datum debebat apparere. Et hae e fortassis via primis seculis Romanis satis&compendios ad expedita cautaque visa fuit, prodecente ingressu, ac expeditione forensium lixi um Verum enimvero ut fit in rebus humanis,ubi nihil constan&
286쪽
stans&perpetuum est, naturaque semper novas deproperat edere formas; quando, ut ab initio etiam Observaverant Romani , notia omnes causae ordinarium quedam disceptandi tractum desiderant eoque illam antistitem censuram ipsi iis ordinaverant; Ita porro opulentiori aevo accuratiori experientia edocebantur, non omnium velisthue delegandarum causarum conditionem ita esse compara- tam, ut vel a stio disceptantium, nedum arbitrium judicantis certa
formula circumscriptum pollit reddi Iam igitur pro reformando prisco hoe depraescribendis formulis instituto, dixeris colluctare eos coepiste, imprimis, qui inter eos justi peritiores videbantur, dum alia facere coeperunt, stricti uri judicia, alia bonae fidei, arbitraria, tanqua quae ex hoc genere laxioris arbitrii judicis essent. nec ., posa deo ut illae, praeceptae cuipiam formae viderentur servae posse esse. εὐ- is Quomodo enim secum sine dubio argumentati sunt j adici m.
primis, judicandi aut sententiam pronunciandi formula praescribi poterit, ubi bonum aequum ex multa circumstantiarum varietate est eruendum Ubi, juxta quam conditio causae per cogniti q-nem demum detecta compertaque fuerit, modo compensationis, modo doli, culpae aut casus, modo alterius modo iterum alterius in ei dentis ratio habenda est y nil pro formula hic ad aequata forte habeas. praetor dicat: Indicetur, quodaeqvum S usum e t. atquci,
haec quidem citra aliquam formulae praescriptionem universalis uis dicantium norma est, nee adeo in singulis causis singulari praescri- ptione indiget. Eid igitur iacerent abolitam nolebant, quam
venerabantur antiquitatem, tamen emerge*idum ex illis formulariis tricis Clis erat. Remedium nisi fallor primum hoc rei via sum fuit commodum, nempe ut agendi rationem, seu judicia ut appellant, in ordinaria dc extraordinaria dispescerent, illa tantiis spe relinquerent, haec eximerent formularum subtilitatibus b de per . 7.ἀ Cetero confliccantes, quae hiric, quae illi ordini adnumeranda forent; donec tandem Imperatorum atate lautoritate posteritas o Mog 'o. In L
annem illam ordinariam formulas impetrandii pereas agendi ra GDccessuλ aiunem negligere inciperet sc), imo ut captionum plenam penitus g ξν.I.dccondemnaret perfulgente etiam sub capite risorinulis r impetra in er . ιιombus actionumsubtilis . constitutione Imperatoria hoc modo:
287쪽
tilitat, ista incit - μές' ursast cui non obversatur, qvod ei iam posteriora, Lia qVRm quo haec quae Constantini' lata lex est, Iustiniani nimirum ' ' tempore, de extraordinariis actionibus, pro causis ad interdictave- ιι,.s scri tum p ς xii φΠtibus b instituendis nomothetica quasi mentio fiat 'via id vel ad umbrandae antiquitatis causa, vel alio respectu
extraordinariae judicialis rationis, quam quae inevitandis formulis erat, merito intelligitur factum puta quatenus in possesibriis dc aliis quibusdam, quae moram non patiuntur, causis ac praejudiciis,ordinaria judiciorum observatio,qua tempus qua personas& negligitur prout etiam diserte ob tale aliquid extraordinaria co-'l6ι.d. r. gnitio alias audire solet e Quin quod negle ictu formularum,
extruor .co majus est . Etiam eo, ljam dum ante Iustinianum nostrum ve rit tum erat, ut neactionem quidem, hoc est, . facilitatem agendi im, petrare quisqvam ha rei opus amplius, neque, ut ante,ejus nomine cuiqvam exceptio, ac sii nulli ter aut non rei te a te usationem innituis et, opponi posiet; sed modo jus fundatum se habere putaret, jam statim ad tribunal ordinarium causam deferre cuiqvam esse , liberum libet apponere rescriptum Theodosii Valentiniani Impp. quod ita habet: Nus orsus non impetrata actionis,mmanr ore, elmis orejudicio agenti opponatur exceptis,sivom re pros fluto negotio competemem eam esse constiteris .ina cum rein exprest sori inquisitio generis actionis a foris illorum, qui Romanos imutarentur, abiit, modusque agendi ad eam simplicitatem redactus, , , est: ut factum narrasse,&de iniuria qyovis modo coram judicet
ὰ, n, XI. Caeterum etiamsi ita judicialiter instituenda aetio nu-' data quasi fuerit formularum solennitate, itemque ea, qua impetranda&spectetenus exprimenda seu designanda in judicio era ,, necessitates non tamen hisce effectum est, quo minus nomen suum aistio facultati agendi impressum relinqueret nempe cum obtinis erat, ut ipsa illa disceptatio forensis, seu propositio intentionis ju-dicialiter facie isda, aclio Romanis dicta, nomen suum communi-- eas et saeuitati laeti, seu exercendi talem judiciariam actionetria
demps hujρε facultatis, jρm a me Iese competentis, facultas exercendi
288쪽
Gndi, aut horitate judiciaria concessa,primitiis, ni fallor, actio da-ra impetrataque audiit &porro brevi simul ac de livi trajeetu idem illud intinnitus in ipsam facultatem juris transposuismi, ita ut illa ipsa potestas seu facultas, quam quisque jure habet, suum ab albtero exigendi, praeternaturam generis ριευνυριως actio inciperet
appellari, hominesque, quod jus petendi, persequendique debiti
haberent, ejus actionem habere diei phasma hoc nominis ita tenaciter huic subjecto tertio juris nimirum facultati inhaesit, ut etiam perpetuo inibi lueens persisteret, postquam in secundo, facultate scit exercendi legitimam illam potestatem, in foro micare desierat nimirum ubi haec non impetranda fiat tam plius, nec nomen actionis ei separatim videtur tributum fuisse. Retenta autem' videtur commoda vis vox actionis pro significanda legitima illa suum persequendi facultate propter compendium sermonis, quo 'liquidius erat dicere, actionem habere, quam potestatem, aut jus persequendi in judicio, quod sibi debetur, habere scilicet longa erat haec sermocinatio ;&sufficere videbatur, per nomen illud usulari intelligi hoc aliquid subjecti; adem illud nomen eo modo in
arte juris describi, quo etiam tyronibus is parallaxis facile manifestari queat: quamvis non dubitem, verbum hoc aelionis in iis esse, iqv ob nimis longe petitam translationem nonnihil velaminis toti juris prudentiae, si primum captum respicias queant obducere . stupebit sane quisqvis limina artis nostrae primum adit, ubi aistic ne audiet, subsentiet, non id hie significari, per illa, quod usu communi, dc quod perlogicorum tyrocinia vox ista denotat imo forte magis adhuc haerebit, ubi in specie actionem tutelae, negoti rum gestorum, actionem empti venditi, finium reguntiorum ac sit
milia sibi peregrino sensu dici animadvertet vix se aliquo tempore a specie quasi ollanti liberaturus imo conflicturus forte cum improprietate etiam tum ubi jam superatis usitato in compendio ple is 1φ, I d arisque materiarum juris . a)per proposita definitionem quid actio . in legibus dicatur addidi et t. inem tamen quicunque sit, monitum volumus, artis aeqvi ac boni studiosi, ut mori nobilissimae artis no strae, cum etiam igno baioribus quibusque decet , hune techni G,m ter mini indulgeat, cum hae suasione, ut ubi in jurispruden-
289쪽
tia adlionem audit legitque sir nomine actionis semper, cum concepta in mente definit: one ejusdem nominis, rei incumbat qua quidem de actione nunc alia non addimus, nil quae antea etiam monuimus iuvem idian: Usepetendi quodsibi debetur; qua genus universum .persequenssi via ira I sum in udulo injecie, qua cum certa
eis cacia illa potest asell, quaque nomen illud technicum usu magis receptum demum et L saltem hic non praetereundum, quin obiter etiam denuo moneatur: peritu facultatem jure concessam, seu potes.rtem hic intelligi, prout id alias legibus Romanis usu venita.
a pr. J-u a , quibus uiserre actio fias cfaculta agendi b)audit. si r. pr. I. de XII. Atque liaec quidem sive facultas sive jus agendi sive a serpit. ctio ut cum lingva Jureconsuliorum porro eloquar, quae exii pro
de eo qυod declaranda rei natura porro visa fuere adnotanda quam latissimὸ cert oc .add. per uri sprudentiam accipitur prout vel ex hisce licet colligere L I.ra. d. ne Ulpiani fasciculis: qui hau factionumve so contineri ducit c in remisgot gesti scyc pergo nam, directam, utilem, praIudicium , si ρ Litiones etiam, quae a s .de . NA. tortaesunt, qpia actionum inst.r obtinent, tit damni infecti, legasorum , ad a. 0 g. a. etsi quae similesiunt spotelia te hic innuit exigendi cautiones aucto-S.ad SC. Tur ritate ac in torventu judici S)interabi Jaθνος intellige jus petendae pisi tuendaeque possessionis, aut amovendae alicujus injuriae actionis ae l. . deo verbo contineri. Et iterum id actionem sic describit se συ. scilicet eam, per qPam rem nosinum, quae ab hopo si detur petimus, gracum eo agrmus qui obligatus eri nobis adfacien tim aliqvid vel dandum. Et post pauca eandem tanquam ex variis causis oriundam intuens, ita Λcitιonum autem quaedam ex comm tu, qpaedam exfacto, Paedam in D. Iumsent,& quae sequuntur; quibus haec explicat. Non licet modo haecce denuo deducere, quandoquidem interpretationenia,
capiunt, vel ex iis, quae sub initium capitis de amplitudine potestatisκ rediti tost sunt di ista. XIII. Ingist in istionibus actionum, quae ICtis imprimis notantur, pri in est, qua ratione oblecti, in quod primo quasi inten- θ)itio ita ditur imp tixurque, dispescitur, in eam, quae in rem est, 'varcirc.
290쪽
personam dc hunc Papiniano b . V omne et id in porro, cum . . , is his quoque Iustinianus, laborant denomine cuilibet hamim speci ierum congruo dando Mneticationem dicendam e istimantes eam, ovae in rem est, coisicti γηeni, quae in perlbnas c similiterque voces b,
generi cas actionis, et monis, c. hisce speciςbu ape OpURBxς , i hbeam quidem, quae in perib nam, est, actionem, quae ς 4 α ς misi petitionem, plerumque dici aut dicendas putantes; scita voce pς - .ι
sequutionis quasi utrumq; complecti,& latius etiam ex tondi, qV m tb, illas, ubi quidem in specie sumuntur d) scilicet, ut de nomini i
bus non sim sollicitus, rationem illius tum mete divisionis actionum ynae in rem, in personam, videntur ponere illi in differentia obliga tionis, qua alterutra illarum vel primo vel per quandam quasi con-i sequentiam nobis obstricta est: nempe veI ipsa a aliquam rei aut facu Italis speciem nobis deprehendunt primo appropria tam hoc est ita jure adstrictam alligatamque, ut invitis avelli aut usurpatio ejusdem praecludi nequeat, ipsi rem nostram jus nostrum esse dicunt: Vel etiam personam, observant alicui esse obligatam, ita . ut ob Iigatio illi proxime inhaereat, puta ex contractu, ex delicto, aut causa simili, qua ille obligare se aut obligari potuit. Iam vero quia obligatio subjectae reique personae quo causa atque fundamenti loco est, ut res vel persona illa actioni obnoxia sit, merito quae ex his principaliter obligata est, principaliter, actioni erit obnoxiae ,& primo per eandem impetenda Unde adeo sequitur& ad propos tam divisionem fluit, quod ubi primores nobis obstricta urisque nostri competentiae obnoxia est, eam actione primo esse impetendam, indeque nasci in rem actionem sin vero persona primo per eausas quibus personae nobis obligari soIent, obligata est, adve sus hanc quoque prinio actionis intentionem dirigendam ese, mitae, fore actionem in personam , utrumque, tum ratio seu fundanae natum illud diversi ira odat petitionis, tum ipsa simul juris seu potestatis petendi haec diversimoda ad rem vel personam applicatio proposita reperitur, apud Ulpianumis Iustinianum suis evidenter e . Tametsi interea ita quidem caput alterutrum in prima inten O σή d. . . ione Pete iversetur,ut ab attentione me non negligatur con σέ qq.J, ς