De Aetna poemate quaestiones criticae

51쪽

cs. V. 367 coli. v. 370 ne non v. 4 et 512. Etiam Seneca ad Gall. de vita beata 2 2 vulgus dicit veritatis pessimum interpretem et . . I prol. 15 vulgi dementiae opponit sapientiam professos Ad liilosophiam confugiendum est, si solumus tuti esse a

volgo ep. 4 9 coli. 14, 1I , cui dissimiles esse debemus ep. 5 6 . Omia suas causas habent: Illud quoque proderit praesumero animo, nihil horum deos sacere, neque ira numinum aut caelum concuti aut terram suas ista amas habent e. q. s. N. R. Ι,3 I. Similiter disserit et Aetnae poeta v. 32 3 coli. o. 92

atque etiam 25, ubi causa perennis' lego eum Italis. - . QVI, 4 quaestionem movet Seneca, tui sit, quod terram ab infimo movear. Iam adversario, quem induxit hoc dicentem: Quid erit operae pretiumγ' respondet philosophus: Quo nullum maius si,

nosse naturam'. quid enim est praestantius, quam rerum causas

inquirere 4 Aetna 226 et quidem toto in hoc intentum animia Neque enim illo quidquam inveniri dignius Aetna 223 potest,

cui se non tantum commodet, sed impendat' sc animus N. Q. VI, 3, 4. M ver quid solemus sinere . Naturam oeulis in Aetna 224 , non ratione comprehendimus N. Q. VI, 3, 2. Simillime disputat et Aetnae auctor inde a v. 219 ad . 282:

Vide praeter ceteros v. 223-22i, 25 l. Ullane maior cogitari potest denientia, quam Aetnaeum opus caeca et hebeti niente transire Aetna 257 3 Sed ita . . compositi sumus, ut nos cotidiana, etiamsi admiratione digna sunt transeant N. Q. VII, , I. Ignorantibus emam omnia terribiliora fiant, ut is tu quorum metum raritas auget Ν. Q. VI, 3 2 idem illo metus et pavor ignorantium.

qui ingenuo studio ac labore expellendus est, redit et in poematii v. is, ubi legitur non subito pallore sono e. q. s. Ergo toto pectore inquiramus in veram, Aetna 6 9l-92. - v. 231 - 247 bene declarant, quanto astrologia amore captus fuerit Aetnae

auctor idem adit in Senecam, cuius naturalium quaestionum totus liber VII in emet uin pertractatione consumitur lege modo huius

libri eum totum primum caput tum eius capitis verba hae a M: At meherculas non aliud quis aut magniscentius quaesierit aut didicerit utilius quam de stellarum siderumque natura , vide etiam VI, 3, 3 et 4 V. 23 praeter planetas intellegendas Mostellas crinitas supra vidimus utraque sidera sunt, si eum stellis

52쪽

fixis comparas, incondita cometae sunt duplici ratione inconditi. primum cum stellis fixis comparati, deinde sui ipsorum itineri ratione habita cf. N. Q. VII, 25 3 inondunt tenentur legibus certis N. Q. VII, 24 1 proprium iter suos motus V. 234 : planetarum vel quinque stellarum etsi per se observati sunt cursus

es N. Q. VII, 2b, I et sibi constant, tamen et haec sidera recte

vocantur incondita et suos motus servantia comparata nimiruincum stellis fixis. - v. 259-263 vanum lucri quaestusque sis'

sium castigatur, quo pusinomini hominum pusillae cogitationes maiore contentione erantur, quam ad quaerenda sublimia et vera bona, quae sunt pectoris malunt homunculi nullam peram veriti aurum argentumque e terrae emiculis effodere, quam artibus bonis id quod solum expetendum est, imbuere mentes, es. v. 274 sqq. Similiter invenio disputantem Senecam p. 10 9: Ab hac divina contemplation abductum animum in sordida et humilia pertraximus, ut avaritiae serviret, ut relicto mundo teraunisque eius et dominis cuncta vetitantibus terram rimaretur et quaereret, quid ex

illa mali effoderet, non contentus oblatis. raeterea affero N. Q.V, b, 2: Intellexi . . . seculum nostrum non novis vitiis sed iam inde antiquitus traditis laborare nec nostra aetate primum avaritiam Venas terrarum lapidumque rimatam in tenebris male abstrusa quaesisse . . . Quae tanta necessitas hominem ad sidera erectum cf. Aetna v. 227 incurvavit et defodit et in fundum telluris intimae mersit, ut erueret aurum non minore periculo quaerendum quam 408sidendum 3 f. et . . I prol. 7 et p. 94, 56-58. Habes iterum si non verborum at certe sententiarum come diam non raram illam quidem aut singularem, sed commem randam nihilominus, cum nil videatur esse mittendum hoc loco,

quo cogitandi aliqua demonstretur similitudo. Tale exemplum si unum tantummodo adesset, nil valeret prosecto, sed si plura habeo, invicem sibi vires addunt et robur cave fingas me credere Aetnae auctorem tum cum versus illos conscriptit, duos illos locos Senecae manu tenuisse et imitatum esse consulto immo putandus est posita iam aliquanto ante quam ipse Aetnam suam pangeret, Senecae sui libros legisse, quorum studio ita delectabatur, ut magis magisque assecla seret sententiarem huius philosophi lue illic sane, nucum in rebus geologicis, in ipso seribendo eo vita esse

53쪽

Senecae volumina ab Aetnae auctore perquam probabile. Indea V. 569 miratur poeta ramim morem eorum, qui periculosissima per maria itinera non perliorrescant, si quid memorabile detur spectare, cum Aetnae montis summum non urent visere miraculum.

Per se autem illa itinera, quae noscendi et discendi causa fiunt, non vituperat Aetnae auctor neque ero Seneca, V. N. Q. V, 18, 14. Sed uterque maris pericula reformidat nonnihil vel potius contemnit ut inutilia sine magna necessitate non subeunda homini:

lege, quae de ipsius maris periculis habet Seneca, ubi de bellis loquitur transmarinis, quae valde appetantur ab ineptis hominibus praeter maris pericula insuper et belli quaerentibus N. Q. V, 18 6 et 7 illuc autem spectat Aetnae v. 571 - es et v. 600 es perscribendus:

si due u maria et terras per proxima latis iurimus A. Iniuria offendit Baehrens in hae textus constitutione: per proximamus uirimus idem sere est, quod an re mortem cludimus'. cur autem iungi non possit hiraducti maria et tereas C hoc me plane digiti Probandus igitur vulgaris laxius, qui est et Haupui, nisi quod hic quaerimus voluit v. 572, quam mutationem non accipio Vides igitur neutram auctorem magno opere delectari longis itineribus pericula praebentibus, quod nequaquam in omnes homines cadit,

immo sunt haud pauci, quibus nil sit aeceptius exoptatiusve hi ipsi vituperantur. Translate enim accipiendum est, quod profitetur Seneca . . II praef. 1: Mundum circuire constitui et causas secretaque eius eruere , Aetna 573 Trepidatio peregrinantium inexplebili quadam cupidine etiam atque etiam nova spectare aventium, qualis adumbratur in Aetna poematio cum toto Orationis dolore tum vocula i nunc ' septiens repetita, similiter degeribitur a Seneca de tranquill an. 2, 3 sqq. Quanto alius est

Aetnaeum opus mente ac ratione comprehendere v. 60 sqq. : vides iterum, quam totus loquatur Seneca, naturalium rerum i vestigator clarissimus. Neque enim peregrinationes possunt animum tranquillum reddere et vere beatum cf. ad Helv de cons. 17, D,

sed sola liberalia studia 17, 3), sed sola contemplatio naturae in Q. VI, 2, ne oblivisceretur auctor poematii armini suo ,bulam illam, quae est de statrem Caunensium sancta pi 4

54쪽

tate 3 ornandi causa adiungere, irae habet Seneca de hones III, 37, 2, non minus eum commonuisse credo, quam Graecos fontes.

Dissentiunt viri docti fueritne Aetnae poeta Stoicus an MN curetis, quae mihi videtur, quaestio parum utiliter moveri. Primami enim ipso Aetnaeo carmine, quale semitum est, neutrum demo

stratur: nam quas hane quaestionem tangentia laguntur in p-matio, tam pauca sunt et tam ambigua, ut nil certi amplius inde ausim conchidere, cum praesertim haud paucas doctrinas eo stet communes suisse Meses eum Epie eis, quod egregio apparet ex similitudine, qualem inter Senecae et Lucretii vera sat saepe intercedere vile plurimae docent paginae. Et quid tandem Fuit certe Stoicus Senem, Me non nego profecto, sed in universum a tummodo in singulis fuit esecticus, qui suam sibi eamque liberam censuram rerum semper tuebatur atque servabat, ut ipse apertoetatur ad Gaal de vita beata 3, 2: Sed ne te per circumitus

traham, aliorum quidem opiniones praeteribo. am et enumerare

illas longum est et coarguere nostram accipe. Nostram autem cum dico, non adligo me ad nnIii aliquem ex Stoicis proceribus. Est et mihi censendi ius e. q. s. et . . IV. 3, 6: Inter nullos magis quam inter philosophos debet esse aequa libertas Quotiens autem vituperet Stoicos Seneca ob dialecticorum artificiorum usum, hoc disce ex Haasi indice g. v. dialectiens et .sophismata . Abeamus a nominibus, res videamus t v. 73 et 174 interitus mundi commemoratur, qui suo die accidet, cum terraeterribili tremore concussa omnia corruenti Verba positae lineo sunt: .mne venis' rabies, hinc saevo quassa meatu Fundamenta soli trepidant urbesque caducae, Inde neque est aliud, M sas est credere, mundo

Venturam antiquam laciem veracius men'.

Quocum conserenda sunt, quae disputat Seneca in consolatione ad Marciam 26 6, ubi in gravissima descriptione extremi dies, et in Thyest 549: Nulla ris maior pietate vera est in Aetna 6 3 et Gn.' si ego pro eodicum memoria, quae est venu', es N. Q. VI,

55쪽

qui hunc mundum manet, inter alia haec verba leguntur . Vetustas . . . hiatibus Vastis subducet urbes, tremoribu quatiet et ex infimo pestilentes halitus mitist. Similiter licet non tam expresse dictum est hoc cons ad Polyb. 1, 2 : Hoc uni-Versum, quod Omnia divina humanaque complectitur, si fas putasors de re, dies aliquis dissipabit et in confusionem veterem antiquam faciem . 174 tenebrasque demerget.' s. etiam

N. . III, 13 et m, 28 7 ad m, 29 5. Vides igitur iterum scriptores nostros concinere. Ceterem, ut hoc statim bio pro umquae v. illis 171 et 72 de terrae motibus habet Aetnae auctor, imili modo enarrat et Seneca, licet hic paulo uberior sit, N.

VI, 25, 1: Cum spiritus magna vi vacuum te munim locum psynitus oppleri coepitque rixari et de exitu cogitare, latera ip a, inter quae latet, saepius percutit, supra quae urbes interdum is, tae sunt meo nonnunquam adeo concutiuntur, ut aedificia superposita procumbant, nonnunquam in tantum, ut parietes, quibus sertur omne tegimen eari decidant in illum subterranantem Ioeum iotaeque urbes in immensam altitudinem vergant'. De πι- cinitate vocabulorum, qua sunt urbes' et i indamenta' es. N. Q. VI, 1, 5 eeterum id et VI, 1, 7 Sindamenta soli habes

VI l. 10. Sed iam transeat quaestio mea ad res geologicas. HRe terra haudquaquam spissa est, sed rimis, canalibus spe leubusque subterraneis avata undique atque laxata. villae Aetnae auctoris primaria doctrina cum toto carmine tum vv. 94-98, 105 108-I10, 17 118. 284-28 nec non Ibb-157 luculente pro lponitur. Prorsus eadem doctrina dominatur in naturalibus quas istionibus Senecae, quod quam verum sit, probe demonstratur locis a me collectis his: N. Q. V. 14, 1: Non tota solido contextu terra in imum usque fundatur, sed multis partibus cava et caecis suspensa late

sub terra specus vasti sunt ingentes recessus ac spatia suspensis hinc et inde montibus laxa Sunt abrepti in infinitum hiatus . . .

e N. Q. VI, 24, 3 extri N. Q. III, 26, 3: Sub terra vacat locus'; N. Q. Vt, 23, 1: Rara terrae natura est multumque habens aeui. Qua autem temeritate verba vel integerrima temptemur Ue issica inuris bene apparet ex Minae v. 285 supra laudato.

56쪽

od enim praebent ibi codices terra brutis rara soraminibus , mehlyus et Baehrens, quia nimirum perperam vertebant die ride, di nn sella Melae Hoiaraum hat' ut positae doctrinae, quamylans aliam esse sciebant ex . 94-98, subvenirent, ita mut verent, scriberent vel sparsa' est autem illud rara'

eodem sensu Aetna loco accipiendum, quo Senecae eo loco, quem supra exhilai et vertendum per nostrum rissio vel gelaetari ita, ut raritati sit opposita densitas es Verg. Georg. Π, 226 sqq. e Ribb. et . u. I, 5, 8, Π, 2, i. - Eam autem compar tionem, quas legitur inde a v. 98 usque ad V. 101 animalium, nas spectantem, quae simili vice fungantur in corporibus animantium ac venas hanc terram pereurrentes in huius asceribus, legi et apud Senecam N. Q. VI, 4, 1 iam olim Maliger adnotarit ipse addo N. Q. , 5, 1. Tenet igitur, quia nihil usquam inane est

terra venis suis hiatibusque spiritum inclusum, s. v. 101, N. Q. VI 25, 3 IU, 6 5. - Α hos ipso subterraneos canales referendum est, quod flumina quaedam subito vastis voraginibus inte cepta absorbentur et deinde in subterraneis venis hiatibusque cursum agere pergunt sive nunquam et nusquam iterum apparitura oculis nostris sive longe alio loco rursus exsultura e tenebris et perrectura porro labi in conspectu nostro non aliter ac tum, cum nondum fuere hausta. Haec sntentia ab Aetnae poeta 6 123

- 127 allata egregie conspirat ad id, quod docet Seneca . . VI, 26 3: Quaedam flumina palam in aliquem specum decidunt et sic ex oculis anseruntur, quaedam consumuntur paulatim et intereidunt. Eadem ex intervallo revertuntur recipiuntque et nomen

et cursum . . . Illa sci inferiore et inani itaqus empta fluminae ins egere secreto, sed cum primum aliquid solidi, quod obstaret, currit, perrepta parte, quae unus ad exitum repugnabat, repetiere cursum suum.

Sic ubi terreno e. q. s. ω met. XV, 273 sqq. , o et KQ. VI, 8, 1 et 2. o. 114 docetur ortasse etiam vapores iter sibi et igni parantes olim terram rimatos esse ad eandem causam omnem etiam postea accidentem terras tremorem atque scissuram rettulisse nonnullos docet Sen. N. Q. VI, 11. Legendum autem

in Aetnae v. ii cum Sevino vicere coli. v. 116, ubi pum vers legitur, nec non . Q. VI, 4, 3, ubi pugna' idem locus Diuitia ' Corale

57쪽

- ο stetur et illud intrat V. III, ni iam Baehrens recte adnotarii: ad verba atque igni quaesita via est I 15 cf. eandem lac

tionem, aris invenitur N. Q. V, 4 4. Dissicissimi sunt versus 120 sqq. nam corruptelis scalent haud mediocribus, ita mehercle ut certam quandam ipsorum verborum constitutionem nam de sententia non dubito et quas nihil serapnii aut dubiistionis relinquat, rix unquam matum iri mihi pemiasum sit Faciamus igitur interim eum Baehrenis, cuius textus mihi magis arridet, quam Jacobi, nisi quod 122 codicum memoria contrahat retinenda videtur verborum enim repetitionem aut eo dem aut ex sono milium non suo novir es. v. 8 et 82, 11 et iis, 169, 32 et 321, qua in re marime cum Lucretio com irat, quod

hoc loco satis sit monuisse. Hoc unum stat pro codicum inepta tuo uia ille restituenda cum astobo mentio Nili fluminis, quam in emendationem palmarem incidisse est praecipua laus Jacobi, qui ut firmaret coniecturam suam, secundissimis Musis eo nixus est pag. 11 libri sui, quod docet in gintillima quaestione Seneca N. Q. VI, 8 de Nilo. io enim Nilus unde tandem posset tam ingentem aquarum copiam nancisci, nisi ex amplis vastisque sint Ibus terra absconditis vires suas contraheret Idsm habet et Seneca illo cupite vides igitur Senecae scripta non solum ad explicandam, verum etiam ad emendandam Aetnam usui esse posse,

cuius rei hoc ipsum est illustre exemplum. Versus autem 122 lucem accipit est Sen. N. Q. VI, 7, 3: Quis autem neget vastis

illas se aquas receptaculis concipi Non est diu probandum ibi multas aquas esse ubi milies sic eum masio legendum, non .amnes aut omnes librorum, et VI, 8, i sunt. Neo enim

sufficeret tellus ad tot flumina edenda, niti ex repotito inuoque ex pleno landeret. Us praeteream Q. , is 4, 111 29, 1 m 30, 3. - quod . io de auris e subterraneis specubus continenter prodigientibus .ae tantum effugit ultra' lagitur, idem nt aliis ita senecas notum sessis apparet ex loco, qui est

V, 14 inuio Repetam . . edi e specu ventos recessuque interiore terrarum', es. N. Q. V, 4 I. ceterum hodie adhue illud in omni fere antro nonnihil animadvertitur cum hac re

cohaeret sortasse quodammodo, quod scimus in Alpibus hic illie observari ubi validissimi interdum et gelidissimi flatus ex rupium Diuitia ' Corale

58쪽

Nebringi priore die mologiselisit A chamingis des Philosophen Seneca, im uiuet, 1873 p. 36. Audi et Sehil rem in Tenio: .m gravo Thalvom homini, Omptarunt de Fim, De Mythenstein risit sein Mos an daal heraris es an dem euerlata', et Maindium in libro, ni inscribitur das Thimebis deradem mest'. Liptiae 1875, p. 28. Interdum sane ad tempus tantummodo spirant venti periramen aliquod, quod sibi ipsi paravere vi sua

terram pers ingentes, es. N. Q. VI, 7, 3. - Iam ver omnis terrae motus et vulcaniorem ignium erit imis primaria causa est spiritus i. e. aer agitatus in Q. II, 1, 3 ex Aetnae auctoris doctrina

non minus quam Senecae, qui est gravissimus consensus omnium, quos assero, nam dominatur per totam Aetnam et per totum sextum librum naturalium quaestionum loci primarii sunt Aetna v. 1534m:. Hinc terrae tremor, hinc motus, ubi densus hiantes

Spiritus exagitat venas cessantiaqus urget.' et . . VI, 24, 1: Spiritum esse huius mali causam et ipso consentio , VI, 2l, i . bis quoque placet hune spiritum esse, qui possit tanta conari', II, 8: Quid autet est, quod magis credatur ex se ipso habere intentionem, quam spiritus Hunc intendi quis negabit, eum riderit iactari terram cum montibus, tecta murosque, magnas cum populis urbes, cum totis maria litoribusρ - v. 14 iis idem Oeent, quod legis apud Senecam

N. Q. VI, 17, 2: Idem spiritu fit, qui quo valentior agiliorque

est, citius rapitur et vehementius eptum omne disturbat. Iule loco a Jacobo laudato alter subiungendus est, quem ernsdortius advocavit, N. Q. VI, 14, 3 et 4. Blis autem Aetnaeis versibus hane inbno distinctionem:.Nam quo liberior quoslue est animosior ingens Spiritus - inclusis nee ventis segnior ira est Sub terra penitusque movent i hoc plura necesse est Vincla magis solvant, magis hoc obstantia pellant Altera pars publici iuris facta est tribus annis post ceterumon sunt inutiles hae Nebringi commentationes. Diuitia ' Corale

59쪽

ita, ut Verba, quae sunt inclusis nee ventis segnior ira est subterra penitusque movent uncis inclusa legantur hac sententia: . et profecto ille impetus ventorum, si angustiis comprimuntur

subterraneis, id quod cadit in Aetnaeos ventos, non freniori Vocabulum inclusis primo loco positum est, quia voce est efferendum. . Solvant autem et pellanit' scripsit poeta, non .solvat et pellat', quia venti intercesserant, ad quos qui

idem sunt atque spiritus et proxime leguntur, mente aberravit inscribendo, quod nos omnes lacillime excusamus, nam talia saepissime inveniuntur non solum apud veteres scriptores, sed etiam apud recentes. Quod autem v 146 praebent rediere ignis', illud seni nulla pacis potest, cum hic non nisi de spiritu sermo ut, quod vocabulum ausius initio sequentis versus suo iure reposuit Illa autem, qua sunt ignis et ingens' totiens sunt confusa ascribis, ut ea mutatio sere nulla sit. Liberior', ut hoc addam,

spiritus idem est, quem agiliorem dicit Seneca, animosior', quem 'valentiorem appellat philosophus. - Ιnde a. v. 158 errare dicit posita, si quis putet in summis Aetnae hiatibus, ergo in ipso vasto

Cratere, concrescere Vires ventorum eas enim auras, quae illie agentur, languidas esse et inertes, quia nimirum angustiae loci desint illos ventos coarctantes et ad impetum furoremque acu Entes: Saevos esse Ventos tantummodo, si conelius teneantur angustissimis Venis omnem languorem pacemque abitus prohibentibus . extum

autem Baehrentinum probo, nisi quod . 164 illud conceptae Gyriadini recte se habet in et in v. 165 illud acuatque Munronis

praeserendum in Sen. K Q. VI, 18 initio: Maxima ergo causa est, propter quam terra moveatur, spiritus natura itus et lacum loco mutans me quamdiu non impellitur et in vacanti spatio latet, iacet innoxius nec circumieetis molestus est ubi illum extrinsecus superveniens causa sollisis compellitque ex inarium agit, si licet adhuc cedit tantum et vagatur i,vagantur' v. 162 bene restituit Baehrens): ubi erepta discedendi stimitas est et undique obsistitur, uno Aditus est ipse rater ignes evomens e N. Q. VI, 5, i

60쪽

magno cum murinure montiscirem claustra fremunt e. q. s. N. Q. VI, 14, 3: Vide

ergo, numquid intret in illam se terram spiritus ex circumfuso am, qui quamdiu habet exitum, sine iniuria Iabitur. Si ollandit aliquid . . , quod viam claudat . . hoc acrius sertur quo angustius'. . u. VI, 17, 1: Nam quamdiu non impeditur se asin, it Ninde cum offenditur et retinetur, insanit et moras suas abrumpit': tunc ille quae aes locum omnes angustias dimove et austra sua conatur effringere N. Q. VI, 12, 2,Acriora enim sunt, quibus nisus est per angusta N. Q. VI, 30, 3. Versus 21 21 quomodo perscribendi sint, supra ex sui:

brevissime eandem sententiam complectitur et Seneca N. Q. VI,

21: ignem spiritus concitat. - fervida harena, qualem erectat interdum Aetna v. o. 199 207, 36I 469 . f. et . Q. II 30 I. radumbratur inde a v. 294 usque ad . 296 machina quaedam hydraulica cui forma fuit Tritonis cochleam inflantis: Omni Inoratur autem talis figura cum ab Herone in pneumaticis p. 227 tum a Suetonio in vita Claudii cap. 21 . Secuntur versus tres de ortina de qua cf. Vitruv. X, 8 133 . Utriusque autem machinae ea est ratio, ut aquae copia fortiter urgens devincat aera cedere coactum quam celerrime, ventus autem - nam quid

aliud est ventus nisi aer celerrimo motu concitatus - exitum quaerens, quia per angustum cogitur exire, sonum essiciat. Tales autem machinas, ut iam vidit; sorsus, voluit et Seneca, cum

de aeris intentionem Q. , , 5 haec scriberet: quis sine imtentione cantus est comina et tubae et quae aquarum pressura maiorem sonitum formant quam qui ore reddi potest. nonne actis intentione partes suas explicant=' Quae igitur paucis hie tetigit in universum Seneca, duobus exemplis maluit illustrare poeta, quo acilius intelimeretur, qualem ventorem in Aetna monison entium ipse sibi cogitaret causam. Contra non quadrat, quod de Metrodoro Chio narratum . Q. VI, 19, 2 laudat caligeri agitur enim nostro loco de pressura atque impetu aquae subremigantis, non de pressura, quam efficit aer voce perculsus nescio qua. Cave etiam, ne huc spectare credas, quae legis N Q. II, 9, 2 hoc loco sparsio non est soni, sed aquae sparsio solebant enim, antequam convenirent pectatores, ex media arena siphone aliquo

aquae viae in omnes partes theatri sursum disici, aut ut aer Diuitia ' Corale