Libellus de dysenteria

21쪽

Se quotitibus duobus mensibus morbilli in insantes grAssati , ineunte Aprilis Variolae ; hae exeunte mense Septembris exstinctae sunt, illi ocius. Mense Augusti, Septembris et Octobris, sebros iterum dysente ricae adparitere ; dysenteria autem genuina hoc anno popularis non faCta est, nam duodecim tantummodo ea a Tectos in oppido notavi. Ad exitum usque anni, tempus fuit perquam sanum, acuti Periculosive morbi vix oc

curebiant.

Iupunte anno 18oa febris nervica latorum doloro sti pata, hic illic in oppido caput extulit, mox increbruit, et in pago vicino II ere magnam ruricolis dedit stragem.

Insidiosa admodum, ut neque aequalem unquam viderim, neque maligniorem descriptam legere meminerim. Gra

phice , quantum potui, eam delineaVi, medendique ra tionem tradidi in seorso libro , qui Uerolini prodiit. Monso Augusti denuo apparitere sebres dysentericae, Septembris dysenteria irrupit, et per universam Civitatem passa, medio demum di ovembris fugam dedit. Hoc quo

que anno nullam domum iuxta Coemeterium sitaru in gressa, in duabus tamen aedibus plateae molendariae in qua caeteroquin decumbentium numerus parvus fuerat)ad finem fere anni molabutur. Saeviente autem dysenteria, febris nervica, ac morbus stationarius imperium suum scrvavit. NUN quam tamen

cum illa complicatus, suum potius tramitem legit, ita, ut

22쪽

in eadem domo alterum dysenteria , alterum febre nor-xica decumbentem haud raro viderim. Narrata trium morborum popularis in historia, interiectaque anni Constitutione, antequam morbi imaginem lectori propono, id monendum videtur me in hac triplici lue, nullam observasse differentiam, nequo respectu mali naturae, ne Ine rationis medendi, vel notorum Comitantium, vel majoris minorisve periculi. Oriente, multo magis autem deflagrante morbo populari, insontem eum deprehendi, talem quoque in istis annis ubi epidentius non est, perniciosum vero in tuis seci

No itaque unum idemque Crebrius ruminare Cogar, una delineatione ista, quae diversis annis passim notavi complectar, morbum aeque talem descripturus, ex quo

facilis aegro salus, quam ex quo disticilior, vel omnino

nulla

Coepit triplici modo. Vel subito hominem adoritur absque praeviis signis, ac notabili valetudinis mutatione,

ora extemplo apparens facie. Notandum tamen, perpaucis id contigisse, quin dubito, an non isti qui Ox improviso amictos esse Contenderint, valetudinem alteratam dissimularint. Sunt enim, qui rudi oris corporis habitus, mentisque incultae , parvum incommodum lacile serant, neque ad id animum advertant. In aliis, et quidem quam plurimis, ante adversam valetudinem quaedam notae. Oriuntur. Sensus incommodi

23쪽

eos tenet, praecordiorumque oppressio. Quibusdam cibo

valido et instante intestinum Oneratum videtur. Lingua est alba, cibi cupiditas nulla vel minuta, somnus inquietus,

arteriae conCitatae plenioresque, et SterCUS Cinereum excer-Ditur. Hoc Ce stadium modo unum diem tenet, modo

quinque, modo plures. Oriuntur tum simul, vel singulae deinceps dysenteriae notae. Alios primo ventris tormina vexant, alios crebra desidendi cupiditas. Tandem vero morbum nostrum haud raro ventris nitor praecedit. Aeger vel parum aliter se habet, acidum bene valuit , cibique adhuc est desiderium suetum, vel febricula levis, cibumque fastidit. Plerumque tamen altero , vel tertio diis Oritur desi dendi cupiditas, quae paulatim in Crebrescit, donec serius vel ocius, tertio vel quarto die cum torminibus cruor des cendit. At morbi praesentis tales sunt notae. Febris est, et quidem validior vel mitior, arteriarum pulsus plenus et Citatus. Caput sub initio nonnullis dolet, decurrente morbo dolores eius non sunt rarissime ad sinem usque per stant. Sensus Compressionis in fronte Crebrior. Do

Ziimnermann in libro de dysenteria inquit: ,, In harten F ille a hut ten einige den ersteti Tag einen unaussprectilichen Kopiscli merg. - P. 18. Degner contra p. 27 sui libri sequentia

habet: D Nec hoc omittendum est, me in tanto numero os ictor uin ita uuiuum de sapitis dolore cociqucaeutem audivisae. -

24쪽

lima nunquam observavi, nisi in mortis sere articulo. Somnium sobriculosum notam non habet, nam sere omnes quibus febris validior, noctu aliena tabulantur. Id vero adstantes potius quZm artificem terret. Cutis in singulis est varia, aut calida, aut arida, vel roscida, vel sudoribus Sctitens. Lingua sere omnibus ob ducta , alba, multis ex albo Cinerea, nonnullis flava, paucis arida. Gustus Corruptus, aliis amarus, nitis putridus, plurimis insipidus. Spiritus ex pulmonibus in quibusdam putridum olet, in plurimis odorem non habet. De siti magna omnes Conqueruntur, ardens tamen non est, quotiescunque enim potui si poscunt et id crebro accidit) modicum eis dare haustum abunde est. Notandum'

tamen, Omnes , quos Viderim maiorem ut quiaque Potus quantitatem sunIsisse, quam Consuevissent in secunda V

letudine

At vomitus inter omnes passiones pessimus. Serius velocius incidit. Vel nauseabundus est aeger, vel vomendi Conatu VeXatur, Vel multum vomit. Nullum vero vidi talia vomentem, quae acritavum sellis corrupti suspicionem darent. Neque eos quidem, quibus lingua nava, vel sa Por amarus, CorrUPlus, Putridus , quamquam in his prae

D uotavimus. M

25쪽

mirum , quod adsumserat aeger cibi vel potus prodiit, deinde pitulata liquorque limpidus, tandem , ubi validior

ursit vomitus, parva fellis sinceri quantitas, aeque ac in ais consuevit, qui dum bene Valent, vomere coguntur. Deiectionuria numerus est varius in singulis, alii tor die vel quater desident, olii omnibus momentis, ut diem noctem quo tu matula detineantur. At descondunt cum pituita, cruenta strigmenta , aut cruor sincerus pullus, aut liquor rusus ramentis subalbis

in matula subsidentibus mixtus, vel pituitae frusta hyalina pulla, pellucida, tremula, vel viride quiddam instar oleris

indigesti cum albo muco contortum Virgisque Cruentis sparsum , vel liquor navus ramentis albicantibus in matelli, subsidentibus mixtus, vel demum massa coloris murei limosa, id tamen raro. Dolores in universum non sunt admodum acerbi, aegri nempe citra eiulatum gestumque distortum eos serunt. Nonnullos tamen vidi, quos atrOCiores an Xerunt, ut Cubantes in eodem situ manere ne momentum quidem possent, Corpus hinc illinc movendo, pandando, distor quendo tormina Compescere adnitentes. In his quidem do lores ex umbilico orientes, Circum lumbos et os sacrum ad anum usque Vagabantur, cum in plurimis regionem umbilici solum tenent. Quandoque dolores indesinenteri urgent; Plerumque tamen remittunt, postquam assellavit aeger, iustante tantum deiectione reversuri. Omnibus Ven trem manu contrectari ingratum est. Multis venter non dolet, idcirco tamen non tu minori versantur Periculo.

26쪽

Fere omnibus desidendi cupiditas, nonnullis modica solum, ut eam Vix querantur medico, Aliis vehementior, ut integras noctes in matella pandati maneant. Urina in singulis est varia, pallida vel rubicunda vel turbulenta. Sod inspiciendi abunda non fuit occasio , quippe plurimi desidendo mixere. Retontio rara, at libido urinae irrita,

Crebro aegros vexat. Ecce morbi sanabilis notae t Ubi vero gravior est vel letalis, tales sere incidunt Pas

siones.

Arterino eousque tali celeritate pulsantes, qualis in febribus mitioribus consuevit, vel subito citatiores fiunt, vel intra spatium duorum dierum paulatim ad magnam motus velocitatem accedunt. Haec mutatio Certo non Contingit die, interdum secundo , vel decimo etiam, Vel decimo quarto , simul quoquo multo debilior sit pulsa io. Imbecillitas ista pulsuum praesertim in Censum Venit, ubi Corpus VaStum, arteriaque velut funis tensus digitum tangontis serit. Ibi idem' portendit, quod in aliis aucta frequentia. Sed hoc casu neque collapsa neque tenuis est Arteria, pristinae potius extensionis, multo tantum minori valore ad explorantes digitos essecta adpellit. Pulsus admodum frequentes in vastis corporibus non appropinquan tem mortem, sed instantem nuntiant. In nonnullis arte viae nequis non moventur intervallis, tantaque interdum velocitate, ut pulsus numerare dissicile sit. Omnos istae arterialis motus mutationes, magni ponderis sunt, Periculum enim, ipsam Me mortem praesagiunt. Neque sol tim ni illis accidunt, quibus nixus crebrior et

27쪽

cruentior fluit , vidi enim aegros decies tantum die desidentes, quibus pulsus cluarto vel Sexto funestus. Altera lugubris nota, est Vultus mutatio universiqu2 corporis habitus. Faeies Collapsa apparet et languida. Lingua vel alba manet, qualis fuit, vel nava sit, vel rubra. nigro reticulo instar araneae tecta. Interdum crusta. nigra admodum crassa , adspectu e horrida obducitur. Nonnunquam decurrente morbo, subito tersa et rubra

evadit, altero die pristinum receptura squalorem. Aliquos vidi, quibus periclitantibus rubra mundaque facta, talis ad

mortem usque mansit. Perpaucis lingua faucesque exul-Cerantur. Aliis marcet animus et loqui eos piget, alii somni perpetua Cupiditas. Mentis alienationes raro accidunt, interdum oblivi'. Quae fari voluit aeger, protinus e memoria elapsa sunt, et de rebus praeteritis ac si praesentes sint interdum fabula

tur. Id tamen momentarium est, nam omnes ad extremum sere vitae halitum mentis sunt Compotes. Pauci hisce obortis notis crebrius desident, quam an tea. Si ex pharmacis alvus faculenta iam fuit, plerum que talis quoque in his angustiis tenet. In aliis vero de nuo sit cruenta, imo descendunt subinde cruoris coagulati

frusta.

In universum alvi excrementa hoc stadio aversabilem 'pargunt odorem, ut i iterdum gratius sit, morticinum lusetrare prole Ctum, quam Conclamatis disperatisque his corporibus medentes adhibere mauus.

28쪽

Vir s musculorum in plurimis modice vigent, proximo enim vel secundo ante obitum die, aegri lectum exire, et amica manu fulti ad lasanum desidere pos. unt. Sunt, qui

instante ipso mortis agone absque adminiculo corpus in sponda erigere valeant. Aliquos tamen vidi, quorum Vi Tes adeo convulsae, ut iam quarto ante obitum die lodi Cena nolentes spurcarent; raro id tamen sit, nisi in ipso mortis articulo. At, Pessimum portendunt manus algidae. Incidit illa algor interdum quarto anto mortem die, interdum ultimo, vel altero. In ullis morbis hancce notam Tonnunquam observavi, in dysenteria sere semper. ) Saltem duos tantum hac lue morientes vidi, quibus Calor manuum naturalis, quem truiente demo leto excepit frigus.

Interdum tamen Contingit, ut citra omne Vitae Periculum frigeant manus, si nempe a spasmis Contrahuntur vasa, uti in mulieribus aliisque Corporibus gracilioris compagis Consuevit, eo tamen terreri non Convenit' facile enim haec passio a letifera discernitur nota. Frigidae non sunt. Gerans idem observavit, inquit enim p. 6, libri sui,

Varios legi auctores , qui huiusce notae nullam faciunt D en-tionem, utrum eam reVera non obiervaveritat, vel tantum notaro

neglexerint, dubium est.

29쪽

morituri manus, sed gelidae, sudore udae, marcentque. Saepius ex improviso apparet insensum illud omen, fallit

que artificem temere Praes igientem. Vidi egomet aliquem, qui aegri manus stragulis operiri iuberet, aeris nimirum affatu eas algere opinans. Imo narravit mihi vir quidam

honestus, se moriturae uXOris algentes manus iussu medici' ceteroquin eruditi) lana succida involvisse. Doctum me hercle consilium t sed cassum; nam neque lana neque stra gulis Calor rEvocabitur unquam, ultimus agitur vitae lugubris uςtus. Tutum omnino est ad arteriarum pulsum di ligenter attendere, hune enim sub manuum algore nunquam non funestum deprehendi. Facies iam magis magisque collabitur. Nasus est acu tus, oculi in orbita profundi, palp0bra in serior livido cir-Cumscripta arcu, vultus pallidus frigidusque, ac in fronte sudor magnis splendet guttis. Insantes brevi ante mortem, nervorum distentione in-sestantur. In puero duodecim annorum, quatuor Ante obitum diebus resolutionem dextri brachii vidi; idem sub corporis distortione expiravit. Interdum aegros singultire observatur, ista passio mala relique nuntia, nisi in muliere hysterica aliove corpore irritabili, vel citra sunestas accidat notas. Dies, quo agri moriuntiar, sinitus non est. Aliqui moriuntur quarto vel quinto; tu his pestifera ista signa, quo lis pulsus velox, vultus mutatus, gelidaeque manus, Celeri ter se excipiunt. Plurimi intra octavum, et decimum quartum raPiuntur.

30쪽

CAP. II.

DisAutatio de causis et natura Senterias.

Perspecta morbi historia, ad causas veniendum est. Inter sCriptores cousuevit ab aere ordiri, a cuius vi Cissitudine intemperi equo morbum proficisci, luce clarius de monstrant. Sed demonstrare arduum non est demon- Stratur enim magna satis verborum pompa siclum perinde ac verum. Rite tamen perpensis omnibus momentis per- tunsus sum, non temere quidquam in abstrusa hac re posso evinci. Verum equidem, tribus a me descriptis morbis popularibus tempestatem mutabilem praecessisse , calores luctmagnos, frigora vicissim o xcepisse; id vero exeunte aestate hic locorum subinde citra ullum dyssenteriae vestigium

accidit. Quid quod pagi vicini eodem circumfusi

coelo, easdem passi mutationes immunes manserunt, e X-cepto pago WeeZe, qui anno 18OO luem contraxit. Vi ) P. Foressus obf. Med. I b. XXIT , observ. XXXIII au-

PMistrale et pluviosum, calidum aestatem; aestatis sitie et autumno dysenterias futuras pronuntiabimias. μ Dixerisne talia santem invisa uaturae punetralia lustrasse λ ) F. nos' man in sua Med. Rat. 9ssem. Cay. de Zysen .s lentia histet , , notari hoc loco meretur d3 senteriam interdunt . absque te restatis Vilio popularem stragem edere o X solo mi as- , male per acrem ObVersante. Tum Vero certis terrarum tracti' hiis quasi in elusus observatur affectus. μ