Libellus de dysenteria

41쪽

ip testinorum compages sIrmior , poma esse neutiquam nocet, neque ac coeli vicissitudo Corpora vasta firmaque parum assi Cit, contra molliusculis et puellaribus alvum movet. Si animus mihi esset multos de Causis dysentoriae scri bore versus, uberrimam haberem occasionem ; recensendo enim diversa esculentorum genera integrum tacite Compo

nerem librum. Quis autem est, qui istis, quae protuli, rite perpensis, de omnibus alimentis iudicium non ferat ΘSupor est, ut de animi motibus quidquam proponam. Timor praecipuum inter potestates noCentes tenet locum. Vulgo creditur: homines pavidos facillimo hac tuo assici, et experientia id quoque testari videtur; interdum enim illos, qui aegris auxilium ferre detrectant, imp amicos

decumbentes Spectare abominantur, morbus adoritur. Ubi pavor aliquem in secunda valetudine Percellit, cui infir mior intestinorum compages, huic Protinus alvus movetur: cui vero intestinum minus irritabile, is Crebo sestem min gere cogitur. Unde patet, istum animi motum, singulare ') Quod si firmius fuerit primarum osscinarum robur,m commissi etiam errores, Deillimo corriguntur, et noxia saburra. M vegete proscribetur. At qui debiliori earum partium tono ac , daque iam saburra istius fidissimo comite sunt instructi, det di, clarum suarum gravissimas utique luere coguntur poenas. MF. Π fmanu Med. Nat. Ustem. CV. de 3 sent. Horstius inquit, , fructus quoque interdum conducere Possiant,

, , nihilominus progior sermentoscentem dulcedinem simi suspi D ciosi, A Zimmermanu contra fruetus sine restrictione commROn

42쪽

testinorum , et in universum viscerum esse turbamentum. bene valent, id facile serunt; at cum in loco aliquodysenteria desaevit, intestinorum est in universum exi mi a mobilitas. Alvus ex pavore, liquida, sua sponte non semper oppilatur, sed nonnunquam in dysenteriam tran

Sunt quoque, quibus dum ira excandescunt, venter fluit, unde lues gliscit; quia vero id subinde non accidit, siquidem timendi crebrior quam irascendi datur occasio,

in transitu attigisse sufficiat. Pharmaca tandem valetudinis tuendae causa adsumta in Censum veniunt. Prisci quidem medici sibi et populo Persuasere, dysenteriam ex redundante bile, humoribus que Corruptis, Calore aestivo adustis, intestinorum Cloa Cam Versus praecipitatis pullulare. Consonum itaque fuit, alvum purgare, et everrendo fomitem homines a Perni cie tueri. Hac ratione inter populum consuevit, medici nam purgantem, Praesertim Rhei radicem vorare. Sed anCeps est Consilium, eo tempore, quo alvus ad sitiorem vergit, talia ingerere, quae hunc proritent. Facile ven-

in Casum dysenteriae ex terrore contractae narrat F. Hos mann Med. rat. Vstem. Cay. de d sent. Obsero. V.

F. IIo ann idem amrmans dieit; adnotare mihi saepissime licuit , quod tunc temporis scilicet grassante lue) levissima intestinorum stimulatio , vel sumio Purgante excitata, Irotinus emolat dysentoriam. Idem observavit Thomas GH Ier Lond. Med. Journal Vol. VII. p. IV) cujus tractatus translatio reperitur

43쪽

X'n paucos equidem novi, quos fortasse nunquam dysenteria infestasset, adsumta medicina .piirgante in alvi fluorem, et elapsis aliquot diebus in luem incidisse; imo memini inter alios formosae puellae, quae tali intem pestiva praecautio non solum morbum Contraxit, sed quod pessimum, eo exstinta' est. Probe itaque Horatius qQuid quisque vitet, nunquam homini satis cautum estes, in horas. MHaec de dysenteriast causis externis dixisse sufficiat. Equidem non dubito sore homines angustos, quibus ista manca videantur, malo autem his displicere, quam unum idemque recoquendo viros ingeniosos taedio Conficere.

At cum Causae enumeratae ad generandam luem non quiliciant, latentiores alias investigare oportet. Primo so offert Corporum quaedam ad morbum pro- . esivitas, cuius supra mentionem feci. Non pudet lateri, me rationem huius Opportunitatis nescire. Sydentiam accuratissimus naturae observator tenet: mutationem Constitutionis, mutationi manifestarum aeris qualitatum non esse tribuendam ; opinatur proinde , Constitutionis muta tionem a secreta aliqua abditaque alteratione in terrae

44쪽

visceribus atmosphaeram omnem pervadente, Vel a Cor porum Coelestium influxu aliquo maxime pendere. Quamquam ex eo tempore physica piobe eXCulta est, Parumtamen tu Cis obscurae rei affudit, ut sero neque ignari ad solam eXperientiam provocare obligει pur; quam si quis

TeiiCiat, non temere Cum eo disputabis, vastus enim Pa tet ratiocinationis campu3, in quo eXSultare possunt argutiae. SeCUnda Causa, quae in Censum renit, est Contagio.

Sunt, qui eam negent, alii, qui eam tueantur. ) Ego quidem in hoc scriptorum dissonsu, dubius primo haesi. quid mihi statuendum, donec propriae observationes me lucide docuerunt, contagium probabiliter subesse. AnaCCipiatur nn negetur, parum interesse aliqui credunt. '' Libenter eis adstipulos, si do decumbentibus tantum agi

morbus popularis in Cives debaChatur, medi Cum non solum oportet aegris opem ferre, sed sanos perinde reddere.

') mi iter o . omn. P. I. P. 343 contagium in dJsenteria populari statuero non dubitat, in sporodica negat. Hor tisis in consilio dysen lorico inqυit ; ,, hic ante omnia no-:, iandi ara, quod dusenteria alia Sit maligna et contagiosa, alia , , Vero omnis malignitatis et contagionis expers. F. B os' i mn scribit; ,, Dolari adhuc circa dysenteriae histo- ,, riam meretur, quod saepe numero contagiosa oxistat. Do hae re logi meretur Degner, Sirae in tentam. Med. de iovent. , Praecipue et an Geraris aliique. I chter et rccentiorum alii contagium negant.

45쪽

tutos adversus pericula. Id vero fieri nequit, si conta gio temere reiecto, liberum inter sanos et decumbentes

conceditur CommerCium.

Multi aue toros fidis observationibus e vicorunt, virus quoddam animale in corpore aegroto nasci, quod in alia Corpora translatum , dysenteriam procreare possit, modo eis insit ad morbum opportunitas. Istas observationes enu morare Supersedeo, Si quidem quemque eas in medicorum libris legisse puto ; ex propriis tantum adversariis quasdam tradere sussiciat. Plerumque in uuaquaque domo, quam lues ingressa est, Primo unum aegrotasge , dein do clapsis aliquot diebus binos, vel ternos, vel plures una a filictos observavi. In mendicorum attegiis, interdum universam familiam hac ratione prostratam vidi. In istis oppidi recessibus, ubi

semot pedem intulit lues, per plurima se pandit tuguria ,

dum sortasse in alio angulo pauperum Casae immunes ad huc manent. Aegre id ex aeris vicissitudine explicabitur. Annis i 8oo et 18O a observavi, in soro nostro qua drato patulo, ubi liberior est neris ACCESSUS, num θ πdecumbentium multo minorem fuisse quam in aliis plateis. Platea vero molendaria, quae Coenobii muro multisque angiportis est interἡecla, paucissimos habuit aegrotos. Tandem aedes iuxta sepulcretum sitas, lues plane prae

Si itaque costi vicissitudo dysenteriam faciat, incolae

locorum modo memoratorum ei apprimo obnoxii fuissent. Perpetuus saltem est in ista platea, magis adhuC in Coe-

46쪽

naeterio persatus, ut quidem coelo petrum stabili, rorpor exaestuantia transgrediendo ista loca frigore afficiantur. Hisce probe perpensis, pro comperto habeo, Virus quod

dam animale ex ultero ad alterum non solunt arcto Commercio Propagari, sed aerem quoque pestiferis effluviis esse inquinatum. Quodsi in locis patulis plateisque in

terCisis perflatu atomi ven senosi auferunt ux , ista loca aliis angustis et interclusis multo salubriora esso oportet. Luem ex oppido in vicos vidi translatam. Si nempe decumbentes urbici ad suam spondam rusticos CognBtos vel amicos se visitantes diutius retinuerant; haud raro hi,

morbo a secti ad suos rediere , si lues paucis dehinc die

bus eos infestavit. Imo singulare vidi exemplum anno 38O2. Reverendus Bienta verbi divini minister, amicus meus, Spando viam Vocatus, UXorem, quia uter tam gere bat, molestiis longinqui itineris eXponere noluit, haec ita quo hic apud matrem remansit. Sequente anno, de ba chante in oppido dysenteria, maritus uxorem seCum Spandoviam ducturus rediit. Ilaec sana Salvaque rhedam Conscendit, tertio die trans Rhenum apud amicam moratura, ut intermissione viae longinquitatem sulleret. Elapsis ali quot diebus, cum sere in eo est, ut ab umica discedat, persentiscit in intestinis levia tormina, et alvus supra Con suetudinem movetur. At quia ista loca , in quibus tum tenetur, a dysenteria plane immunia sunt, animum ad leve incommodum vix adu tens ne suspicatur quidem,

se a tuo, cuius ditionem exsul modo effugerat, in dissita premi terra. Pergit proinde iter; - At alvi stu Xus et tormina 'exasperata, Hammonae eam detinent, et gryvi-

47쪽

ter ibidem dysonteria cruciatur, ut quod mihi retulit

non nisi summa adhibita cura prudentis medici, ex orci faucibris erepta sit. Omnia ista exempla, non nisi coacto ex aeris mutatione, ex materia ingesta aliisque potesta tibus explicabuntur; quare rationi magis Consentaneum mihi videtur, contagium suscipere. At si quis dicat qui sit, ut virus Contagiosum generetur ρ - Respondeo: nemo temere naturae peplum de trahet, absconditumque penetrabit sacrarium. Virus VR-riolarum, morbillorum , Venereum , quamquam modo ex uno loco in alterum transfertur, oportet tamen primo in Corpore aliquo sua sponte sit natum. Quis unquam de monstravit , qua ratione id fictuni sit ρ - Identidem quoque videmus, materiam contagiosam in corpore ani- Imali sua sponte nasci. Cutis eruptiones Contagiosae, haud

raro oriuntur absque omni Venenosae insertionis suspicione.

Imo novi puellam , quae tres annos lichene humido om nia membra obsidente vexata, in eodem lecto Cum altera Puella cubans, neque hanc, neque reliquam familiam materia infecit. Tandem qi .rto anno, foeda ista eruptio paulatim contagiosa facta, primo Puellam, quae sCabiosae laturi adiacuit, deinde universam temeravit domum. Quid multa ρ - Quotidie videmus, virus Contagiosum , in in tima Corporis oeconomia praeparari, rationem, qua id fiat, nesc inus; alienum itaque non est, Contagium quoddam dysentericum statuere, quamquam rationem, qua id in corporis fabrica producatur ignoramus. Quaeritur autem, utrum illud virus sit subtile , pesti

ferum , celeriter inficiens y - Id quidem nego. Si quis

48쪽

ad pondam decumbentis non ita diu moratus, statiin in locum salubrem revertitur, plerumque periculum elabe

tur. At si quis in platea angusta, hac tuo insecta habitat, magis periclitatur. Qui tandem in domo minus spatiosadegit, in qua unus vel alter samiliae asgrotat, facillimo

laboni contrahet. Hisco prasemissis teneo : dysenteriam aeque posse oriri eX Con Cursu contagii peculiaris cum opportunitate ad hunc

morbum , quam ex Con Cursu Potentiarum nocentium ex ternarum Cum opporinnitate ' ita tamen , ut primus mor-hum contrahendi modus minorem, insequens maiorem deposcat opportunitatOm. Aliora oritur quaestio : an praesente morbo adsit Causa quaedam Contrectabilis materialis r Priscorum qui dom multi pro certo habuerunt, bilem aliosque intestinorum humo res corruptos, fomitem esse morbi materialem. Recen tiorum aliqui materiam non agnoscunt, sed de statu irri tationis tantum loquuntur. Quo in hac scriptorum dis Crepantia verum inveniatur, necesse erit ponere, quid sit Causa materialis. Omnis autem materia, quae in corpore opportuno morbum ProCreare Potest, mihi e t Cati a materialis. Duplex est, Vel in ipso Corpore generatur , vel extrinsecus irrumpit, ambabus his Commune est, ipsa notione solidi vivi multiplicari, de venenis enim alionis, . quae Compori ingestu, vel Chemica, vel meChani CA, vel narcoticu vio conomiam animalem Vehementer turboni, ipsam quo vitam subinde exstinguunt, iam sermo non est) supra contagium

a cepimus, quamquam id palpabile non ost, tamen quia εχ titio corpore in alterum traimsertur, imo integra op

49쪽

pida inquinat, aso matum certe non videtur. Equidem non ignoro , illud virus perinde concursu impulsionis potentiarum et opportunitatis nasci, irritatione ita que intes tinorum potius esse productum. Sed quia idem , in cor pus aliud translatum, ni hum DCit; sane in eodem ventre, quo natum est, eundem effectum edet, et non qui dem ut tui bamentum accidens, quale est sei redundans vel acria ingesta. Quamquam in initio in Cabum non secit, tamen gravem eum secit, non Complicatione qualicunque gravem, sed incendendo suum furorem et tristi ut ita dicam simplicitate. Fortasse nisi peculiari intestinorum irritatione venenum animale esset natum, levicula initialis ista intestinorum irritatio notam non haberet, et guttis aliquot tincturae papaveris, instar alvi lluxus ex in frigidatione orti, Citra magii iam medicamentorum adparatum compesci posset. Pituita, cruor, bilis, aliique qui descendunt alieni humeros, perperam pro causa materiali habentur , prodii Cuntur tantum spe Cisica irritatione intestinorum , et acri

monia rodente carent, saltem Si talis eis insit, acciden talis eSt. Dum ex acrimonia alvus fluit, anus brevi tempore dolet, et decoriatur, id quod ab uade coispicitur in illis, qui vina acida astatim bibu ut . Si nempe his, nam

turae beneficio alvus fluit, Statim sedem Sauciam latuen

tantur. Raro autem illis, qui dysenteria i iborant, anus sauCiatur, quamquam crebe inae desideant; unde merito Cogendum, materiam descendentem acrina otii a rodentis carere. Infantibus quidem sedes celeriter decoria

Priscorum et recentiorum multi, tortilina, deiectioneS, alia et taedia acriinouia lauru ortivi rodeute Pria secta erce de-

50쪽

iur, id vero propter acrimoniam acidam tenellae aetatis; miliarem, quae singularem deposcit medelam, de qua

infra uberius. . Praecipuum dysenteriae momentum est assectio intes

tinorum quaedam peculiaris: huc singulari irritatione generantur humores alieni et virus ; quod quamquam Che mica acrimonia hucusque cognita vacat, SpeCissica tamen

irritandi vi pollet, ita ut eandem solidi vivi actionem qua

productum est, omni momento denuo suscitet et incendat. Si modo de singulari quadam irritatione loquor, id

intelligi volo; quod irritatio non respectu maioris mino risue vehementiae, virus generet ialis enim explicatio admodum coacta mihi videtur sed ratione hucusque omnino inCognita. Sunt quidem , qui omne obscurum Et in Comprehensum, ac fabulam temere reiiciant , id vero mihi non placet,' multa enim latent in naturae gremio abscondita, quae eruere non licet, et utplurimum satis secisse putamus, si in obscura re, ad genes 'liores naturae leges aequo obscuras provocamus. Quid ρ Effectum medicaminum viil neribus ulceribusque applicatorum ex maiore minore vesui irritandi potentia e xplicare conemur ρ Sunt nimirum Pharmacri, quae ulcerum saniem foetidissimam, brevirunt. F. UOMnanti tamen accuratissimus observator inquit: M At,, ne huic in totum subscribere possum opinioni, si vel id condi, sideravero , quod nonnunquam tam arris per intestina est unda- ,, tur humor , qui argentua corr.it vasa , inde vero nec tunicae ν, intestinorum ex Orientur, nec tam atrocia, ut in da sentericis r excitentur tormiua. M