Libellus de dysenteria

51쪽

tempore in pus laudabile transmutent. PharmaCR mer curi alia, haud raro eruptiones Cutis, foeda materie SCR

tentes celeriter Sanant, fortasse Vasa ratione utique in cognita ita irritando , ut non amplius a Crem et rodentem materiam, sed humeros mites Sanosque Se Cernant. Nostris

diebus Perili. Alexander de Humbold vir tam eruditione

quam ingenuitate Conspicuus, e Xperimento in proprio Compore instituto evicit, peculiari et inexplicabili quodam

irritamento, vasa in sanis quoque Corporibus ad eXCernendos acerrimos humeros posse cogi. Utrique nempe scapulae imposuit vesicatorium, et detracta dein cuticula aberam plagam Zinco, ulteram argento armavit. Clausa Catena , musculorum in hisce locis Coti tractio orta est, et eX saucia cute , lympha acerrima pronuXit ipsam Cutem

iuviolatam rubefaciens.

52쪽

Secundus irritationis ventralis effectus, est motus in testinorum auCtus. on vasa tantum intestinorum assi ciuntur , sed sibrae quoque muSculorum, ambo Vero non aequali semper tenore. Nonnullis enim , qui lioc morbo laborant, alvus Crobo non movetur, et vasa nihilominus bu mores alienos Oxcornunt alii Subinde desident, et quae des- Cendunt, minus aliena sunt. Imo in omnibus morbis epidem iis, irritatio non eadem esse videtur ex medi Corum enim monumentis adparet, in quibusdam morbis popula ribus, alvum in universum cruentam non furiisse. ). Respectu vero irritationis sibi arum intestinorum , fCiro oportet, magnam intercedere disserentinna, an tuos irri

dum moventur, illis una ventriculus. Ex nerVorum Consensu id sacile explicatur; maior enim est et facilior nervorum Consensus in irritabilibus, quam in torpidis. Si rusticus largam jalappae quantitatem devoravit, alvus ei purgatur tacente stomacho. Mediocrem dato huius phar

ventralis habent, rogatos velim , ut hunc locum iuxta ac experimenta ingeniosi auctoris cum attentione legant. ) Baro i an GMιns sanguinem descendere vidit , aegris ini hilominus vita periclitantibus. Thorn. Perinde talem dysei teriam internecinam sine cruentis deiectionibus descripsit. Sinai Iem in Thom. Dartholini Iustor. anatorn. cerat. II. Irast. I, V. legero memini. In illa opidemia alii cruorem, alii humoros serotos porraceos deiecere. Auctor quidem propter hanc div rrsitateruillos tantum dysenteria, hos diari hoea lal orasse inquit, sed unus idemque suit morbus epidenti iis , quod ex il sissimis auctoris Verbis patet. Inquit enim, D denignior suit d3S2nteria, sed diari hosa ,, seu fluxus albas Pluribus exitiosus. Illa facilius cessit rem

di, diis , haec dissiculicr. -

53쪽

inaei copiam pusae delicatulae, et Vonter ei non soluulmo vobitur, sed nauseabunda paene sua intestina Vomet. At si qui, dicat: puella nostrre sordei in praecordiis fovet,ipe cacuantiae ergo radicem ei dare Conducet. - Risum teneatis lectores ρ - Sed Hercules talia praecepta abundo in medicorum scriptis offenduntur, et non in priscis so

Fibras sntestini plenioris in universum vehementissime assiciuntur. Oritur sui luminis constrictio, ut faeces descendere nequeant. Ubi irritatio tantum in intestino recto locum habet, et tenue parum afficit, levioris notae est morbus. Mitigata enim ista irritatione , excrementa mox coacta descendunt, et paucis diebus secunda redit vale dulo. Raro id mihi tamen observare Contigit , anno 18ou in tribus tantum aegris. Quam plurimis profundius inhaeret labos, et totus intestinorum Canalis est affectus.

F. hi mam inquit, H quibus saburra quadam onustus est ventriculas , illi nauseam vomendi conatum ipsosque Vomitus patiuntur. A Et alio loco, is quae issenteria cum vomitu se exserit, et cui sἱngultus accedit, magnum metum incutit. Quarin ta animadi ersionctus ρracticis inquit ; , Non tantum M perieul; in vomitu est, cum principis morbi existit, quam curum in progressu morbἱ accedit. .c p. 212.

Quί que saeile ntelliget nil, i horum utuque perpetuum esse ;iusius tamen id in sequentibus explanabo. Hic notari meretur in omnibus morsis popularibus vomitum

vulgatissimam non fuisse passionem, ac in ill Is quibus ego in ierfuί. Talis Matthei stiber die epidem selie Bithr) lue grassaute, .ertem tantum initio morbi hoc taedio aspectos observavit,

54쪽

Mitigata enim vehemento intestini plenioris irritatione et

contractione, faeces neutiquam spissae descendunt, sed alvus quamquam saeculenta, tenerrima tamen fluit, et non nisi summa adhibita cura Comprimi potest. )Videndum porro, quatenus intestinorum irritatio uni versam Corporis fabricam assiciat. Assectio ista mihi vi detur duplex, altera adspectabilis, altera inadspicua. Nulla sane pars totius Corporis Compagis, maiorem et

ni Cliorem Cum universa animali oeconomia habet Conson

sum , aC intestinorum Canalis; quod lucide observamus in mulieribus spasmis obnoxiis. Dum his spiritus ex inseriori parte non satis libere transmittitur, plerumque male se habent, et mille taedia lamontantur, imo haud raro nervorum tensione VeXatae prosternuntur. Tometiam Porro , vix ventriCulo illapsum, universum Corpus e XCitat, et pharmaca soporifera aliaque Venena, sequente fere Ino -

-) Quando pae, raro tamen, ne minima quidem animadver- itur intestini recti irritatio , doiectiones ab initio sunt saeculentae, aegris nihilo tamen minus maxime Periolitantibus. Dixerit aliquis, id esse diarrhoeam. Audiol sed diarrhoea saltem talis, ad modum perniciabilis est; nam mulierem memini quinto morbi dio ea exstinctam. Quandoque in illis , qui in maximo periculo ver Santur, irritatio intestini crassi est exigua, et recti constrictio primo die solvitur. Alvus di inde faeculenta profusa fertur, nullis

prorsus medicamentis comprimi potest , et aeger perit. - Donata IIo/iro universiam canalem intestinum in ea laveribus infectum vidit. Idem de intestinis tenuibus in cadavere observavit Thom. ambo tractatus reperiuntur in Sanam lung aufertesener Abhandiun

55쪽

mqnto, quo devorantur, integram fabricam asticiunt. Mirum itaque non est, irritationem intestinorum dysentericam , in universum Corpus operari. Istum universae animalis oeconomiae Assectionem, febrenh vocamus. Impetus itaque non tantum Pendet a maior o inlesti norum irritatione, sed a relatione potius, quae inter hanc et universi corporis irritabilitatem intercodit. Undo divinare in prono est, notas sebris db sentericae, in singulis corporibus multum inter sese discrepare. Istuc tiam tu grassau te ubertim conspicitur; nam pulsuum arteriarum frequentia, sitis et calor in singulis Corporibus revera multum discrepant.

oritur autem quaestio utrum sobris sit morbus Pri maritis , an ex sympathia tantum ortus, quam ad intes tinorum canalem reliquum habeat Corpus. Prinatim tuen-

') bdenham inquit; D cum varia, quae huic morbo accidunt, M symptomata diligenter ac mature mectam. Pensitassem , sebrem eum esse ssui scit. generis) in intestina introversam deprehendi, cuius ope humores calidi atque acres in massa sanguinea cori m tenti atque eandem exagitantes per arterias in saraicas in dictas m partes deponuntur. - H inari in libro , quein de morbis in insula Barbados occurrentibus scripsit, alvi fluoris volt ementiam nunquam aegrum necare contendit, mortem potius a febris veli mentia et intestinorum inflammatione esse timendam. Degner febrem ab irritatione intestinorum potissimum pendere credit, irritationem intestinorum vero a bile aeri alca lina. Evaeuando ita que materiam eainque astidis corrigendo febri oecur rit. Hac tamen vehementius urgente, alia pharmaca adhibet, inter quae emi nent lapides cancrorum. Singularis profecto curatio, quae ut que cum theoria sua de alcalitia bilis aerimonia pucnat l

56쪽

ante attinet, persuasissimum mihi est, sebrem tantum essse passionem ab irritatione intestinorum prose Ctam, non Vero morbum primarium.

Verum equidem est, instante lue aliquos compressa adhuc alvo aliter se habere, atque Consuerint, arterius que frequentor pulsare: ubi vero diligentius id Oxamina Veris , Comperies, intestinum iam esse assectum, citra alvi fluorem quidem, sed non citra alias turbas Cap. I.) levato morbo, si medicina intempestive neglecta, vel alio errore Commisso fluxus recrudescit, et febris denuo re

r, on negari quidem potest, febrem contracta iam alvo, et labe intestinorum fere sanata, aliquot insistere dies; at ignorare non oportet, omnem impetum in irritabilibus Corporibus, sublata sua Causa, non subito eVanesCere, Sed paulatim potius deflagrare. Quotidiana saltem eXperientia id docere videtur. Dum subitaneus terror aliquem percellit, corpus vehementer movetur, sed quamquam

Pavidus sequente momento vanum timorem Cassamque rideat terriculum, turbae tamen istae non incantatae disparent, sed paulatim Componuntur. In ConCentu mUSiCO, ex

trium octantium subsiliente modo, in lentum lugubremque quatuor quadrantium subito tranSire, quis est musices minus expertus, qui dissicile id non iudicet λ - Melius autem apparet, quantum systemati nervoso inhaereat irritamenti impulsio, si exsultans et agitata symphonia subito iacet; omnes enim auditores, nisi omnino plumbei sint, modum, huiusque numerum adhuc tu corpore sentiunt

57쪽

et haud raro nutando modulantur; quid r quod ii qui

praestitini sunt apti ad ho C irritamenti genus, inexpugnabilem in suis membris persetitiscunt saltandi pruritum. Moi bi porro periodici ex irritatione intestinorum orti, haud raro hac mitigata perstant. Memini Puerum, qui caduco

vexatus, foeda intestinorum illuvie ingenteque vermium agmine exturbato, rariores et leviores quidem patiebatur insultus, sed sanus non evasit, donec iisdem pharmacis, ab alio olim medico, insidente adhuc intestnis inquina

Sonorum irritamentum vehementius universum systemanervosum afficit, et tenacius ei inhaerescit, ac irritamentum radiorum lucis. Nihilo tamen minus reperiuntur homines squam quam sunt rari) in quibus imagines obieetorum visibilium , quae nervos opticos olim assecere, denuo resurgant, et ipsos nervos opticos perinde afficiant, ac si obiecta illa revera adessent, eo rumque radii revera retinam ferirent. Operae pretium videtur, talem casum satis memorabilem lectoribus narrare. Chiliarcha Borussicus de Utricli vir octogenarius , cui oculorum acies satis bona, ut sine vitro oculari legere posset, cui mens sana in cor pore sano, etsi belli calamitatibus et senecta rigido; ultimis vitae annis varias videbat imagines : milites nempe diverso vestituet ornatu distinctos , quem admodum tales olim viderat. Cum diaeta sua prope fluvium Fiersam esset sita, quandoque ex fenes ira copias cum calonibus et impedimentis fluvium traiieientes observavit, digitoque adstantibus singula monstravit. Interdum in hypocausto militum species sibi obversantes videbat, tunc vero imagines superne erant perquam distinstae, inferne lumborum

tenus indistinctae, et in nebulam quasi diffluentes. Superstitiosus profecto talia phantasmata pro prodigio habuisset; Chiliarcha

autem noster parum credulus tenuit, imagines istas in suo corpore potissimum esse sitas.

58쪽

mento, CoeCO Consilio et quod mirum non fuit) frustradatis, facile eum liberavi. Ρostquam integrum annum, optima fruCtus erat valetudine, sanus salvusque frigida Corpus lavavit, et denuo concidit, insultus vero Crebrius dehinc non est reversus. Ex hisce exemplis multisque aliis ubique obviis adparet, impetum in Corpore ortum, Temota sua CaUSa, non Celeriter Componi, sed aliquod spatium interdum tenere. Si itaque in dysenteria oppi lata alvo, febris adhuc dies binos ternosve perdurat, )hanc ideo pro morbo primario protinus habere non Con

venit.

Alter effectus adspectabilis, vel ex passionibus apparentibus facile explicandus et divinandus, est virium iaC-tura. oritur tam detractione humorum, quam irritatione solidi vivi. Verum equidem est, humorum Copiam des Cendentem , illam non aequare , quae interdum in suore ventris simplici deiiciatur ; sed quia decumbentes parum assumunt, et quotidie humores perdunt, fieri non potest, quin debiles et macri evadant: quod vero attinet ad irritationem solidi vivi, haec perinde non alit. Sed omnibus hisce curate trutinatis, non facile ex plicabitur, quare in dysenteria vires vitales tam celeriter

Convellantur. Humorum actura est modica, sebris non vehementissima, notis Saltem non stipata suspiciosis, et tamen aegri intra paucos dies rapi possunt. oportet it que suscipere irritamenti alvini essectum inadspicuum. Id tamen perquam raro accidit, et uoti nisi tu corporiba 'inime irritabilibus.

59쪽

Quaenam si iid istae mutationeS, quae ex inte8tinorum Singulari irritatione in reliquam invehantur animalem Oeco nomiam , nescio ; saltem maioris eaS Oportet esse ponde ris , quam illae, quas manibus ut ita dieam) contrectare possumus, quales sunt pulsus arteriarum frequens, sitis, Calor , sudor, linguaque alba. Nos certe, dum de irritamento loquimur, maioris vel minoris sui vehementiae gradus tantum putamus, et eam quidem ob rationem, quod mens nostrd Causam Primam mutationum vitae actum constituentium quidem postulat , quam vim vitalem appellamus) ceterum vero do

huius Causae natura omni notione, caremus. An itaque suae naturae mutationes vel modificationes accidere que ant , id extra sines humanae ratiocinationis habetor. Quum vero omne incitamentum in solidum vivum OPernyti, Vim vitalem assiciat, sequitur; omnem potentiam, quatenus virium momentum immutet, Vel vires minuere vel augere. ) Ex ista tamen notione augmenti vel detractionis virium, non nisi coacte eXplicabitur, quare morbus dysente ricus intra paucos dies homines praecipitet.

) Duplicem hanc priueipii vitalis mutationem suscipere sana ratio suadet, quum etiam omnes medici nunquam non statuerunt. Cum vero de natura principii vitalis nihil prorsus sciamus, de omnibus mutationibus, quae suae daturae accidere possint, Vix hypothetice disputandi vel fabulandi nobis' erit facultas. Omne itaque incitamentum, quod neque mechanice neque chemice eorpus assicit, quod neque vires evidenter minuere vel augere obsea

vatur, quod quandoque spectaci uomiae insignitur, unice ad em-' piricen speciat λ

60쪽

omne incitamentum vires vitales convellens, duplex esse potest, Vel vires immediate demit, vel solidi vivi actionem adauget, doneC tandἐm vires ipsa actione ex haustae fatiscant. Qua ratione irritamentum alvinum in dysenteria vires suffodiat, dissicile est dictu. Irritamentum inmediate vires demere, dari non potest, notae enim desunt, quae hanc opinionem verisimi litudine fulcire queant. Vires saltem musculorum non prostratae Cernuntur, omnibus aegris ad mortem usque mens Constat, remedia quae in febribus cum virium languore iunctis Condu Cunt, quale est Vinum, amara, roborantia, adstringentia, in dysenteria non solum Parum iuvant, sed noXam potius exasperant Statuendum itaque : in dysenteria, irritatione intesti

' norum ἰ univorsae animalis oeconomiae actionem eo usque

daugeri, donec vires effetae, sustinendae vitae sint impares. Hanc opinionem suscipere hortantur phaenomena; haud raro enim notae virium Prostratarum , qualis est

Pulsus arteriarum Citatus, parvus, inaequalis, manusque frigidae subito adparent, ut inexpertus arti X interdum miretur, se in limine Orci hodie invenisse negrum, quem heri adhuc extra omnem periculi aleam positum Credi derat. Quod si ista phaenomena cum effectu vini do

quo nemo dubitati se adaugendo animalem actionem vi Ies potius Consumere , quam inmediate demere in cor pora humana Comparamus; magna apparet similitudo. Ubi enim animalis oe Conomiae actio, temeto supra modum pucta est, incidit tandem punCtum, quo vires Convellun

'ur. Plerumque id quoque subito et exinopinato accidit. φ