장음표시 사용
431쪽
P AR T I o N as 1τ' nevolentia nominatur. Atque hoc quidem uini tes cernuntur in agendo. Sunt autem aliae quasi ministrae comitesq. sapientiae: quarum altera,
quae sint in disputando uera atque falsa , quibusq- positis quid sequatur, ininguit O iudicat, quo
virtus omnis in ratione scientiaq. disputandi sita es: altera autem oratoria. nihil enim est aliud elo quentia , nisi copiose loquens sapientia: quae ex eο-dem hausta genere , quo illa quae in dispudiando,
uberior est atque latior, O ad motus animorum, vulgiq.sensus accommodatior. Custos vero virtutum omnium, dedecus fugiens, laudemq. maxime
nsequens, uerecundi' est . Atque hi sunt quidem fere quasi quidam babitus animi, sic affecti ct consituti, ut sint singuli inter seproprio uirtutis gen ra diIlincti: a quibus ut quaeque res gesta es , ita 'bonesta necesse est,summeq. laudabilis. Sunt autem alii quidam per lecti animi habitus ad uirtutem, quasi praeculti, O praeparati rectis Lludiis
O artibus, ut in suis rebus, nudia litterarum ut numerorum ac sonorum, ut me me, ut oderum, ut equorum , ut uenandi , ut armorum ein commumnibus , propensiora studia in 'aliquo genere virtutis colendo,aut diurnis rebus deserviendo, aut . paren
tibus , amicis hospitibus praecipue atque in ubter diligendis. Itque haec quidem uirtutum , uitiorum autem sunt genera contraria. Cernenda auriemsunt diligenter, ne fallant ea nos uitia, quae uirtutem uidentur imitari. Nam O prudentiam
432쪽
3 8 ORATORIAE malitia, O temperantiam immanitas iri voluptatibus aspernandis , O magnitudinem animi superinia in animis extoliendis , O despicientia in condemnendis honoribus, O liberalitatem effusio, fortitudinem audacia imitatur , o patientiam duritia immanis , O iustitiam acerbitas, ct religi
nem superstitio, o leuitatem mollitia animi , Oserecundiam timiditas , O illam disputandi prucientiam concertatio , captatioq. uerborum , Ohanc oratoriam uim inanis quaedam profluentia loquendi . Studsis autem bonis similia videntur ea, quaesunt in eodem genere nimia. Quamobrem omnis uis laudandi uituperandiq. ex his sumetur uim tutum uitiorumq. partibus : sed in toto quasi con textu orationis haec erunt illustranda maxime,que admodum qui uegeneratus , quemadmodum ed catus , quemadmodum institutus , moratusq. fu
rit : Osi quid cui magnum, aut incredibile acciderit , maximeq. si id diuinitus accidisse potuerit vi deri: tum quod quisque sensierit , dixerit, gesserit,
ad ea, quae proposita sunt, uirtutum genera ac commodabuntur , ex illisq. isdem inueniendi locis caussae rerum, O eventus, ct consequentia requiarentur. Neque uero mors eorum, quorum vita laudabitur ,silentio praeteriri debebit ,si modo quiderit animaduertendu aut in ipso genere mortis, aut in i, rebus , quae pori mortem erunt consecutae. C. F. Accepi ista , didiciq. breuiter, non solum quemadmodum laudarem alterum ed etiam quem admodum
433쪽
admodum eniterer ut possem ipse iure laudari. m-deamus igitur deinceps, in sententia dicenda quam viam, quae praecepta teneamus. C.P. Es igitur in deliberando finis utilitas , ad quem omnia ita r feruntur in consilio dando , siententiaq. dicenda, ut
illa prima sint suasori aut dissuasori uidenda, quid aut possi feri, aut non post, ct quid aut necesse sit , aut non necesse. Pram ct si quid esci non poten, deliberatio tostitur , quamuis utile sit: Osiquid necesse es, necesse autem id es ,sine quo sa ui liberi ue esse non possumus o id est reliquis honestatibus in ciuili ratione , O commodis anteponendum . Cum autem quaeritur quid fieri possciuidendum etiam es , quam facile post. nam quae per discilla sunt, perinde habenda saepesunt, ac si sci non pQnt. Et cum de necesstate attende mus,etsi aliquid non necesarium uidebitur, uiden dum tamen erit quam sit magnum. quod enim pem magni intereu , pro necessario saepe habetur. Itaque cum conflet hoc genus caussarum ex suasione
coe dissuasione ,suasori proponitur simplex ratio:si 'O utile est. fieri potest at . Dissuasori duplex: una, si non utile es, ne fiat: altera, si fieri nou potes, nec suscipiatur. Sic suasori utrumque docendum est, dissuasori alterum infirmare sat eIi. Quare quoniam in his uersatur omne consilium duobus, de utilitate ante dicamus , quae in discernendis bonis malisq. versatur. Bonorum autem partim n
cessaria sunt, ut uita, pudicitia , libertas, ut liberia
434쪽
sto ORATOR IAR lsi, conitaes, germani, parentes . partim non nec
faria,quomm alia sunt perseexpetenda, ut ea quaesita sunt in victiis atque uirtutibus; alia quod aliquid commodi viciunt,ut opes, ct copiae. Eorumaatem, quae propter se expetunturis partim honesilate ipsa, partim commoditate aliqua expetunturi Honestate,ea quae proficiscuntur ab iis uirtutibus, de quibus paullo ante es dictum: quae sunt laudebilia ipsa perse. Commoditate autem aliqua, qAaς sunt in corporis, aut fortunae bonis expetenda. Quorum alia sunt quasi quodam modo cum honestate coniuncta, ut honos, ut gloria: alia diuersa, ut uires, forma, ualetudo, nobilitas, diuitiae, clientelae. V etiam quasi quaedam materies subiecta honestati , quae maxime θectatur in amicit3s: am
citiae autem charitate ct amore cernuntur . Nam cum deorum , tum parentum o patriaeq. cultus,
eorumq. hominum, qui aut sapientia, aut opibus excellunt, ad Garitatem referri solet. Coniuges autem , O liberi, O statres, O at', quos usius
familiaritasq. coniunxit, quamquam etiam chariatate ipsa, tamen amore maxime continentur . In
his igitur rebus, cum bona sint, facile est intellectu,quae sint contraria. Quod emper optima tenere possemus, haud sane, quoniam quidem ea persticua sunt,consilio multum egeremus. sed quia temporibus, quae vim habent maximam, per saepe Gueuit,ut utilitas cum honestate certet, earumq. r rum contentio plerunque deliberationes esscit , ne
435쪽
aret opportuna propter dignitatem , aut honema propter utilitatem relinquantur: ad hanc di*cui talem explicandam praecepta referamus. Et qη niam non ad ueritatem solum, sed etiam ad opiniones eorum,qui audiunt, accommodanda est oratio hocprimum intelligamus, hominum duo esse generira; alterum indoctum oe agreste , quod anteferat, emper utilitatem honenati; alterum expolitum squod rebus omnibus dignitatem anteponat . it rea , huic generi laus, bonor , gloria, fides , iustitia, orimnisq. uirtus: illi autem alteri quaerius , emolu mentum , ructusq. proponitur , atque etiam uoluptas, quae maxime es inimica uirtuti , boniq. naturam fallaciter imitando adulterat: quam immarisiissimus quisque accerrime sequitur, neque solum honeniis rebus,sed necessarijs anteponit. In suadendo, cum ei generi hominum consilium des , saepesane laudanda es. Et istud uidendum, quanto magis. homines mala fugiant , quam sequantur bona. nam neque honesta tam expetunt , quam deuitant turripia. quis enim honorem , quis gloriam , quis lauri dem,quis ustum decus tam umquam expetat,quam ut ignominiam , infamiam , contumeliam, dedecus fugiat; quarum rerum dolor grauis est. Est genus hominum ad honestatem natum, malo cultu , pra Nisq. opinionibus corruptum. Quare in cohortando atque suadendo propositum quidem nobis erit illud, ut doceamus qua ui bona consequi, malaq. ut
rare posmus o sed apud Lomines bene institutos. i plurimum
436쪽
381 ORATORI AEplurimum de laude , ct de honestate dicemus: m xime q. ea uirtutum genera tractabimus , quae incommuni ho num utilitate tuenda augendaq. uersantur. sin apud indoctos imperitosq. dicemus; fructum, emolumenta, uoluptates, uitationesq.dolorum proferantur, addantur etiam contumeliae atque ignominiae.2Vemo enim es tam agrestis,quem non, si ipsa minus honestas , contumelia tamen O dedecus magnopere moueat. Ouare quod ad utilitatem spectat, ex ijs, quae dicta sunt, reperietur. uod autem post estici nec ne in quo etiam, quam facile post, quamq. expediat, quaeri solet, maxime ex ca fis iis, quae quamque rem liciant, es uidendum. Caussarum autem genera sunt plura. 2Vam sunt aliae, quae ipsae conficiunt: aliae, quae uim aliquam ad conficiendum esserunt. itaque illae superiores conficientes uocentur: hae reliquae po nantur in eo genere, ut sine his confici non post. conficiens autem caussa alia est absoluta, ct perse
per se; alia aliquid adiuuans, esciendi socia' quaedam: cuius generis uis uaria est, ct saepe aut maior aut minor, ut oe illa, quae maximam uim habet, sola saepe caussa dicatur. Sunt autem aliae caussae,quae aut propter principium, aut propter
exitum conficientes uocantur. Cum autem quae
ritur quid sit optimum factu, aut utilitas, aut spessiciendi ad assentiendum impellit animos. Et quoniam de utilitate iam diximus, de liciendi ratione dicamus. Quo toto genere quibuscum , ct cou-- tra
437쪽
PARTITIONEs 38ytra quos, quo tempore, aut quo loco , aut quibus facultatibus armorum, pecuniae,sociorum, earum. ne rerum, quae ad quamque rem ociendam pertinent ,posmus uti, requirendum es. P eque solum ea sunt, quae nobis suppetunt ,sed etiam illa, quae aduersantur , uidenda. Et si ex contentione procliuiora erunt nostra, non solu,oci posse,quae, suademus,erit persuadendum e sed curandu etiam , ut illa facilia, procliuia, iucunda uideantur. dijse suadentibus autem aut utilitas labefactanda eri, aut oeciendi discultates efferendae,neque aliis ex praeceptis oed isdem exsuasionis locis. Vterque
uero ad augendum habeat exemplorum aut recentum,quae notio sint, aut veterum, quo plus au- ictoritatis habeant, copiam. Maximaeq.sit in hoc. genere meditatus,ut possi uel utilia, ac necessaria saepe bone iis, uel haec illis anteferre, ad commouendos autem animos maxime proficient, si incitandi erunt, huiusmodi sententiae,quae ad explendas cupiditates, aut ad odium satiandum, aut ad ulci. scendas iniurias pertinebunt . sin autem reprimen ses, de incerto Ilatu fortunae, dubiisq. euentis r rum futurarum, retinendis suis fortunis, si erantsecundae;sin autem aduersae,de periculo colu, monendi. Atque hi quidem sunt perorationis loci.
Trincipia autem in sententuis dicendis breuia esseS
debebunt. non enimsupplex ut ad iudicem uenit O- .rator,sed hortator atque auctor. uuare proponere,qua mente dicat, quid uelit, quibus de rebus dicturus
438쪽
dicturus sit, debet, hortariq. adse breuiter dicer tem audiendum . Tota autem oratio simplex, ct grauis, oesententijs debet ornatior esse,quam uerbis. C. F. Cognoui iam laudationis, O suasionis locos: nunc quae iudiciis accommodata sunt ex*ecto idq. uobis genus restare unum puto. C. P. Id intelligis. atque eius 'quidem geueris finis essaequitas: quae non simpliciter spectatur ,sed comparatione nonnumquum: ut cum de uerissimo accusatore disputatur, aut cum hereditatis sine lege , aut sine testamento petitur possessio: in quibus causses quid aequius , aequissimum ue sit, quaeritur:
quas ad caussas facultas petitur argumentationum ex iis, de quibus mox dicetur, aequitatis locis .ii Atque etiam aute iudicium de constιtuendo ipso tu dicio solet esse contentio, cum, aut sit ne antio illi qui agit, aut iam ne sit, aut num, iam esse desierit, aut illa ne lege, ijs ne uerbis sit, quaerituro quae etiamsi ante, quam res in iudicium uenit, aut con-i certata, aut diiudicata, aut confecta non sunt; tamen tu ipsis iudicuis permagnum saepe habent ρ0udus, cum ita dicitur. Plus petisti , sero petissi, non fuit tua petitio,non a me, non hac lege,non his uerbis, nou hoc iudicio. marum caussarum genus es positum in iure civili, quod est in priuatarum ac pio blicarum rerum lege aut more positum: cvius sciemtia neglecti ab oratoribus plerisque , nobis ad diricendum necessaria uidetur . . Quare de constitueu dis amotubas , accipiendi; Uahe θη- iudi Gista
439쪽
PA A TITIONEs 38sri excipienda iniquitate actionis, de compar an da aequitate, quod ea fere generis eius sunt, ut, quamquam in ipsum iudicium saepe dilabantur , tamen ante iudicium tractanda uideantur. paullulum ea separo in iudiciis , tempore magis agendi, quam di militudine generis . omnia, quae de iure ciuili , aut de aequo ct bono disceptantur, cadunt in eam formam , in qua ; quale quid sit , ambigitur, de qua dicturis us, quae in aequitate O iure maxime tonsistit. In omnibus igitur cavis tres siunt gradus , ex quibus unus alia quis capiendus est, si plures non queas, ad resinen' dum. Nam aut ita conmendum esti ut , quod biicitur , factum neges: aut illud, quod factum fateare , neges eam vim habere, atque id else, quod aduersarius criminetur. Aut si neque de facto ,
neque de facti appellatione ambigi potest, id, quod
arguere, neges tale esse , quale ille dicat , o re-dium esse,quod feceris, concedendum ne defendas. Ita primus ille status, quasi conflictio inm a uersario , coniectura qliadam , sec nilus autem definitione, atque descriptione aut informati verbi; tertius aequi , ct ueri , ct resti , o humani ad euincendum disputationetractandus es. Et quoniam semper is , qui defendit , nonsolum rosistat oportet aliquo blatu , aut infitianda, aut definiendo , aut aequitato opponenda ,sed etiam rationem subiiciat recusationissuae e primus ille Liatus rationem habet uniqui criminis , ipsam nega-
440쪽
, infitiationemq. facti: secundus , quod non sit iis re quod ab aduersario ponitur in ue bor tertius , quod id recte facium esse defendet , quod sine ulla nomisiis controuersia factum fateritur. Deindς unicuique rationi opponendum eII ab accusatore id, quod si non essetis accusatione,caussa omnino esse non posset. Itaque ea, quaesic res
mutur continentia caussarum illocentur quam' quam non ea magis; quae contrai ration , esen
honis asseruntur, quam ipsae defensionis rationes continent caussas. Sed distinguendi gratia rationem appellamus eam, quae assertur a reo adre sandum depellendi criminis caussa , quae nisi esset quid defenderet non. haberet et firmamentum autem, quod contra ad labefactandam rationem re fertur, sine quo accusatio flare non pol It . E rationis autem G ex firmamenti conflictione , et quasi concursu quaestio exoritur quaedam,quam disceptationem uoco: in qua quid deueniat in iudicium, O de quo disceptetur ,quaeri si let. 2 tam prima aduersariorum contentio diffusam habet quaestionem, ut in coniectura, Ceperit ne pecusnias Decius. In definitione , minuerit ne maiestatem ri Urbauus . In aequitate , Iure ne occiderit Opimius Gracchuma Haec, quae primam conten tionem habent. ex arguendo resistendo , latant dixi , ct fusa sunt . utionum O firmamento
rum contentio adducit in angustam disceptatio- . Nem . ea in coniectura nulla s. nemo eitiim eius ,