장음표시 사용
421쪽
ad extremum. Eu autem illa uarietas in argumem . tando, O non iniucunda distinctior ut culle inter rogamus nosemet ipsos , aut percunctamur , aut imperamus , aut optamus: quae sunt cum aliis compluribus sententiarum ornamenta. Vitare autem
similitudinem poterimus, nonsemper a proposito ordientes si non omnia confirmando dissutabimus, breuiter i. interdum, quae erunt satis aperta , ponemus o quo . ex his ocietur, sed id apertum sit, non habebimus necesse semper concludere. C. F. QRid ita, quae sine arte appellantur, quae iamdudum assumpta dixi Iii , etquonam modo, ecquonam loco artis indigent e C. F. in uero indigent, nec eo dicuntur sine arte, quod ita sunt , sed quod ea non pari oratoris ars , sed foris ad se delata, tamen arte tractat, et maxime intesibus.nE de toto genere testum, quam id sit infirmum Jepae dicendu es ,
et argumenta rerum esse propria, testimonia uoluutatum. utendumq. en exemplis,quibus testibus cre
ditu non sit: O desingulis testibus, si natura uani, hi es, si cum ignominia, sisse , si metu ,si iracuumsericordia impulsi,si praemio, si gratia a
dueti, comparandiq.superiore cum auctoritate testium, quibus tamen creditum non sit Saepe etiam
quaesionibus resistendum es, quod dolorem fugientes multi in tormentis epentiti persaepe siunt, malueruntfalsum fatendo, quam infitia do dolore. Multi etiam suam uitam neglexerunt,
ut eos, qui bis cariores, quam ipsi sibi essent, libe-
422쪽
368 OR AT O R. I A Brarent. autem aut natura corporis, aut consuetudine dolendi, aut metu supplicii , aut mortis, uim tormentorum pertuleruκt. Alis, ementiti sunt in eos, quos oderant. Atque haec exemplis firmanda sunt. 2' eque est obscurum, quin, quoniam in utraque parte sunt exempla, ct item ad coniecturam faciendam loci, in contrarijs contraria sint sumenda. Atque etiam incurrit alia quaedam in testibus O in quaestionibus ratio. Saepe enim ea, quae dicta fiunt , si aut ambigue, aut conrianter, aut incredibiliter dicta sunt, aut etiam aliter ab alio dicta, subtiliter reprehenduntur. C. F. Extrema tibi pars resat orationis , quae posita in perorando est: de qua sane uelim audire. C. P. Faciliores explicatio perorationis. 2 sm en diuisa in duas partes, amplificationem, O enumerationem. Augendi autevi et hic est proprius locus in perorando: O in cursu ipso orationis declinationes ad amplificandum dantur confirmata re aliqua , alit reprehensa. M igitur amplisicatio , grauior quaedam asrmatio, quae motu animorum, conciliet indicendo fidem. ea ct uerborum genere conficitur , O rerum. Verba ponenda sunt, quae uim habeant illa Lirandi,nec ab usu sint abhorrentia, grauia,plena,sonantia, iuudia facta, cognominata, non uulgata,superlata , in primisq. translata, nec in sit gulis uerbis ,sed tu continentibus soluta, quae di
cuntur sine coniunctione, ut plura uidentur . - geut etiam relata uerba, iteram, duplicata, ea quae
423쪽
quae ascenduntgradatim ab humilioribus uerbis adsuperiora, omninoq.semper quasi ηaturalis, O
non explanata oratio ,sedgrauibus referta uerbis ad augendum accommodatior. Haec igitur uerbis :quibus actio uocis, uultus, O gesus congruens, O apta ad animos permovendos accommodata es. Sed uerbis, ct in actione caussa erit tenenda , O pro re agenda. Nam haec, quia uidentur perabsurda, cum grauiora sunt, quam caussa ; diligenter fere, quid quemque deceat, iudicandum est Rerum amplificatio sumitur eisdem locis omnibus , quibus illa, quae dicta sunt ad fidem: maximeq
definitiones ualent conglobatae ct consequeutium frequentatio, ct contrariarum, O dissimilium , O inter se pugnantium rerum conflictio et caussae, O ea quae sunt de causιs orta,maximeq. similitudines coe exempla: fictae etiam personae, muta de nique loquantur: omninoq. ea sunt adhibenda, si caussa patitur , quae magna habentur: quorum es
duplex genus. Alia enim magna natura videntur, alia usive 'Natura ut caelesta, ut diuina, ut ea quorum obscurae caussae , ut in terris mundoq. admirabilia quae siunt: ex quibus similibusque , si attendas, ad augendum permula suppetunt. Visu,quae uidentur hominibus aut prodesse, aut ob se uebei mentius: quorum sunt genera ad amplificandum itria. 2 Livi aut charitate mouentur homines , ut deorum, ut patriae, ut parentum; aut amore, ut
fratrum, ut coniugum , ut liberorum, ut familia-A A rium;
424쪽
Πo ORATORI AE vium s aut honestate, ut uirtutum, maximeq. eari
rum, quae ad communionem hominum oe liberalitatem ualent. Ex ijs ct cohortationes flumuntur ad ea retinendabo in eos,a quibus ea uiolatafunt ο-dia citantur , O miseratio nascitur. Proprius locus augendi in iis rebus aut amiss , aut amittendi
pericillo. nihil est enim tam miserabile; quam
beato miser. Et hoc totum quidem moueat,si bona ex fortuna quis cadat eo , a quorum charitate diuellatur, quae amittat aut amiserit, in quibus malis sit, futurus ue sit, exprimatur breuiter. Cito enim arescit lacryma, praesertim in alienis malis. Nec quidquam in amplificatione nimis enucleandum est: minuta es enim omnis diligentia, hic autem locus grandia requirit. Illud iam est iudicur, quo quaque tu caussa genere utamur augendi An illis enim causis, quae ad delectatione exornantur ,
ij loci tradiandi sunt, qui mouere possunt exspectationem, admirationem, uoluptatem. In cohortationibus autem bonorum ac malorum enumerationes ct exempla ualent plurimum In iudicjs accusatori fere, quae ad iracudiam; reo plerunque quae ad misericordiam pertinent. Nonnumquam tamen accusator misericordiam mouere debet,ct defensor iracundiam. Enumeratio reliqua est nunnumquam laudatori,suasori no saepe,accusatorisaepius,qua reo necessaria . Huius ipsa tempora duo sunt,si aut memoriae disitas eoru ,apud quos agas , uel inter uallo temporis,uel longitudine orationis; aut, stequentatis
425쪽
PARTITION aes V7rquentatis firmamentis orationis, O breuiter e positis, uim es habitura causa maiorem. Et reo rarius utendum es, quod ponenda sint contraria equorum dissolutio in breuitate latebit, aculeipungent. Sed erit in enumeratione uitandum, ne ostentatio memoriae suscepta, uideatur esse puerialis. id essugiet, qui non omnia minima repetet, sed breui singula attingens, pondera rerum ipsa comprehendet. C. F. Quo N I A M O de ipse oratore inde oratione dixi ni, expone eum mihi nunc, quem ex tribus extremum proposuist quaesionis locare. Dnssunt,ut initio dixi, quaestionumgenerae quorum alterum, nitum temporibus O personis, Nam appello: alterum infinitum, nullis neque personis , neque temporibus notatum, propo
tum uoco . Sedes consultatio quasi pars causiae quaedam . Inest enim infinitum in definito , ad illud tamen referuntur omnia. uuamobrem prius de proposito dicamus , cuius genera sunt duo: cognitionis alterum: eius scientia es finis, ut, ueri ne sint sensus: alterum actionis, quod refertur ad efficiendnm quid , ut si quaeratur quibus o ficise amicitia colenda sit. sussup xiorisgenera sunt tria: sit necne, quia sit, quati sit .sit nec ne, 'ut ius in natura sit, an in more.
uuid autem sit, sit ne ius id quod maiori parti sit
utile. Quale autem sit , ii se uiuere sit nec ne utiale . A. ctionis autem duosunt genera: unum, ad persequen-
426쪽
persequendum aliquid, aut declinandum; ut quibus rebus adipisci gloriam poss , aut quomodo inuidia uitetur: alterum , quod ad aliquod commodum usiumq. refertur: ut quemadmodum sit resp.adminiseranda, aut quemadmodum in paupertate uiuendum. Rursus autem ea cognitionis consultatione , ubi, sit nec ne, aut fuerit futurum uesit, quae-τitur; unum genus es quaeIlionis, possi ne aliquid ci; ut , cum quaeritur, ecquisnam perfecteμ-piens Upe post: alterum, quemadmodum quidque
fato ut quonam pacto uirtus pariatur, natura ne , an xatione , anulo. Cuius generis sunt omnes, in quibus, ut in obscuris naturalibusq. quaeritonibus, caussae rationesq. rerum explicantur . Illius
autem generis, in quo, quid sit id de quo agitur, quaerituriduo seunt genera : quorum in altero di utandum est, aliud an idem sit, ut pertii iacia perseuerantia: in altero autem descriptio generis alicuius, ct quasi imago exprimenda est, ut qualis sit auarus, aut quid sit superbia. Tertio autem in genere, in quo, quale sit, quaeritur, aut de honestate, aut de utilitate, aut de aequitate dicendum est. De honestate sic: ut Honenum ne sit pro amico
periculum aut inuidiam subire. De utilitate autem sic: ut, Sit ne utile in rep. administranda uersari . de aequitate uero sic: ut, Sit ne aequum amicos cognatis anteferre . Atque in hoc eodem genere , tu quo, quale sit, quaeritur, exoritur aliud quoddam di utandi genus. 2 on enim simplicitersolum
427쪽
queritur quid honesum sit , quid utile, quid aequum ,ssed etiam ex comparatione liquid honectius, quid utilius, quid aequius, atque etiam quid bone
Iiissimum, quid utilissimum, quid aequissimum: cuius generis ista sunt, quae praestantissima sit dignitas uitae. Atque ea quidem, quae dixi,cognitio nis sunt omnia. Restant actionis , cuius alterum
es praecipiendi genus , quod ad rationem victi pertinet , ut, quemadmodum colendi sint: paren'tes. Alterum autem ad sedandos animos , ct ora tione sanandos , ut in consolandis maeroribus , ut in iracundia comprimenda, aut in timore tostendo,
aut in cupiditate minuenda. Cui quidem generi contrarium eri disputandi genus ad eosdem illos animi motus , quod in amplificanda oratione saepe faciendum es , uel gignendos , uel concitandos. Atque fere haec est partitio consultationum. C. F. Coguo-ui:sed, quae ratio est in bis inueniendi O disponendi, requiro. C. P. Quid ε' tu aliam ne censes , non eandem esse quae es exposita, ut ex eisdem locis ad fidem , O ad inueniendum ducantur omniae Coliocandi autem quae eLl exposita in aluis ratio, eadem huc tralissertur. Cognita igitur omni distributione propositarum consultationum , caussarum genera reflant omnino. Et earum quidem forma duplex es: quarum altera delectationem sectatur aurium ; alterius , ut obtineat , probet , O siciat quod agit, omnis es suscepta contentio. Itaque illud superius exornatio dicitur : quod cum latum M A S genus
428쪽
genus esse potest,saneq. uarium , unum ex eo dele Iimns , quod ad laudandos claros uiros suscepimus O ad improbos uituperandos . genus enim nullament orationis , quod aut uberius ad dicendum, aut utilius ciuitatibus esse post , aut in quo magis orator in cognitione uirtutum uitiorumq. uersetur. 1 eliquum autem genus caussarum aut in prouisione poneri temporis , aut in praeteriti disceptatione uersantur: quorum alterum deliberationis est,alterum iudicii. Ex qua partitione tria genera causesarum extiterunt , unum , quod a meliori parte laudationis es appellatum, deliberationis alterum, certium iudiciorum, quamobrem de primo primum, si placet, distulemus. C. F. Mihi uero placet. c. P. Ac laudandi, uituperandiq. rationes, quaemon ad bene dicendum fotum, sed etiam ad honeste uiuendum stulent', exponam breuiter , atque a principiis exordiar laudandi , ct citiu-perandi . Omnia enim sunt probetio laudanda, quae coniuncta cum uirtute sunt: ct quae cum Nittiis uituperanda. Quamobrem finis altesius est honestas', alterius turpitudo . Conficitur au- sem genus hoc dictionis narrandis, exponendisq. factis , sine ullis argumentationibus, ad animi motus leniter tractandos magis, quam ad fidem facien
dam, aut confirmandam, accommodatae . non enim
dubia firmantur,sed ea, quae certa , aut pro certis posita fiunt; augentur. quamobrem exiis, quae a te dicta sunt, oe narrandi, O augendi praecepta
429쪽
PARTITIONES, 37s repetentur. Et quoniam in bis caussis omnis ratio fere ad uoluptatem auditoris, O ad delectationem refertur, utendum erit iis in oratione singulorum uerborum insignibus, quae habent plurimum sua uitatis: id est , ut factis uerbis, aut uetustis, aut transeatis stequenter utamur, O in ipsa conseructione uerborum ut paria paribus, Osimiliasimilibus saepe referantur, ut contraria, ut geminata, ut circumscripta numerose non ad militudine uersuum, sed ad explendum aurium sensum, apto quasi quodam uerborum modo. Adhibendaq. stequentius etiam illa ornamenta rerum sunt,sive quae admirabilia , nec opinata, siue significata monstris, prodigus, ct oraculis, siue quae uidebuntur rei, de quo agimus, accidisse diuina atque fatalia. Omnis enim exspectatio eius, qui audit, O admiratio, o improuisi exitus habent aliquam in audiendo uoluptatem. Sed quoniam in tribus generibus bona mala ue uersantur, externis, corporis, O animi: prima sunt externa,quae ducuntur a genere: quo breuiter modiceq. laudato, aut , si erit infame, praetermisso si humile, uel praeterito, vel ad augendam eius: quem laudas, gloriam tacto; deinceps, se res patiatur, de fortunis erit θ facultatibus dicendum. PoIi ea de corporis bonis: in quibus quidem , quae virtutem maxime significat, facillime forma laudatur. Deinde es ad acta ueniendum:quorum collocatio triplex est: aut enim temporum siernandus es ordo, aut in primis recentissimum quo
430쪽
3 6 ORATORIAE quae dicendum,aut multa ct uaria facta in propriamrtutum genera sunt dirigenda. Sed his locus uirtutem atque uitiorum latissime patens, ex multis O uariis disputationibus nunc in quandam angu- Ram ct breuem concludetur. Est igitur uis uiris iis duplex. Aut enim scientia cernitur Hirtus, actione. 2 Iam, quae prudentia, quae calliditas, quaeq. grauismo nominesapietia appellatur, haec
scientia pollet una. Quae uero moderandis cupidi talibus, regendisq. animi motibus laudatur, eius es manus in agendo, cui temperantiae nomen es.
Atque isto prudentia in suis rebus domesica , in
publicis ciuilis appellari solet. Temperantia autem in suas itidem res, ct in communes distributa est; duobusq. modis in reb is commodis discernitur, Oea, quae absunt, non expetendo , O ab iis, quae in potestatesiunt , abstinendo. In rebus autem in commodis es itidem duplex . nam quae venientiabus malis obstat , fortitudo: quae, quod iam aderi tolerat O perfert , patientia nomanatur. Quae autem haec uno genere complectitur, magnitudo anisi dicitur: cuius est liberalitas in usu pecuniae simulq. altitudo animi in capiendis incommodis,
ct maxime iniuriis, o omne quod est eius gen
ris , graue, insedatum, O turbulentum. In communione aAtem quae posita pars est, iustitia dicitur , eaq. erga deos religio, ergo parentes pietas uulgo autem bonitas, creditis in rebus fides, in mo deratione auiinaduertendi lenitas, amicitia in beneuolentia