장음표시 사용
411쪽
runtur aut immutantur; aut ea, quibus tamquam abutimur: aut ea, quae obscuramus, quae incredibiliter tollimus, quaeq. mirabilius, quamsermonis consuetudo patitur, ornamus. c. F. Habeo de sim plicibns uerbis:nunc de coniunctioise quaero. C. 1 tumeri quidamsunt in coniunctioneseruandi, consecutioq. uerborum. Humeros aures ipsae metiuntur , ne aut non compleas uerbis quod proposueris, aut redundes . Confecutio autem , ne generibus,
numeris, temporibus, personis, casibus perturbe tur oratio. nam ut in simplicibus uerbis, quod nones Latinum ,sic in coniunctis, quod non est consequens, uituperandum es. Communia autem sim plicium coniunttorumq. sunt haec quinque quasi lumina,dilucidum, breue, probabile, illurire,suave.
Dilucidum fit usitatis uerbis, propriis, disso itis,
aut circumscriptione conclusa, aut intermissone, aut concisione verborum.Obscurum autem aut longitudine,aut contractione orationis, aut ambigui tate , aut inflexione atque immutatione uerborum.
Bressitas autem conficitur simplicibus uerbis, semel unaquaque re dicenda, nulli rei, nisi ut dilucide dicas ,seruiendo, Probabile autem genus est orationis, si non nimis est comptum atque expolitum
si es auctoritas ct pondus in uerbis; si sententiae
uel graues, uel aptae opinionibus hominum ct moribus . Illusiris autem oratio est ,si uerba grauitate delecta ponuntur, ac traii lata, ct 'perlata,
O ad nomen adiuncta, duplicata, ct idem signi-
412쪽
338 ORATORIAE cantia,atque ab ipsa actione atque imitatione re
rum non abhorrentia. En enim haec pars orationis , quae rem confiituat paene ante oculos. is enim
maxime sensus attingitur: sed ceteri tamen, O maxime mens ipsa moueri potest. Sed quae dicta sunt de oratione dilucida, cadunt in hoc illustrem omnia. e Il enim plus aliquanto illustre, quam illud dilucidum. altero fit, ut intelligamus; altero uero
ut uidere uideamur. Suau e autem genus erit dicendi, primum elegantia O iucunditate uerborum J-naatium O lenium; deinde coniunctione, quae neque asperos habeat concursus, neque disiunctos atque hiantes; sit circumscripta non longo an -ctu,sed ad spiritum uocis apto; habeat . similitudinem, aequalitatemq. uerborum. tum ex contrarijs sumpta uerbis , crebra crebris , paria paribus respondeant ; relataq. ad idem uerborum , O geminata atque duplicata , uel etiam saepius iterata ponantur, constructioq. uerborum tum coniunctionibus copuletur,tum dissolutionibus relaxetur. Fit etiam suauis oratio, cum aliquid aut inuisum, aut inauditum, aut nouum dicas. delectat enim qui quid en admirabile,maximeq. mouet ea, quae motum aliquem animi miscet, oratio, quaeq. significat oratoris ipsius amabiles mores: qui exprimuntur aut significando iudicio ipsius, exanimo humano ac liberali; aut inflexione sermonis , cum, aut auge di alterius, aut minuendi sui caussa, alia dici ab oratore, alia exiIlimari uidentur, ii . comitate
413쪽
P Α R T I T I o N E s 3 sqfieri magis, quam uanitate. Sed multa sunt suauitatis praecepta, quae orationem aut magis obscuram , aut minus probabilem faciunt . Itaque
etiam hoc loco nobis est ipsis, quid causa postμ- leti, iudicandum. C. F. Reliquum est igitur , ut
dicas de conuersa oratione atque mutata. C. P.
Est itaque id genus totum situm in commutatione uerborum: quae simplicibus in uerbis ita tractatur , ut aut ex verbo dilatetur , aut in uerbum con- . trahatur oratio. Ex verbo, cum aut proprium , aut
idem significans, aut factum uerbum in plura vemba diducitur. Ex oratione, cum aut definitio ad unum uerbum reuocatur; aut assumpta verba remouentur; aut in circuitus diriguntur; aut in coniunctione fit unum uerbum ex duobus. In coniunctis autem verbis triplex adhiberi poten commutatio, non uerborum , sied ordinis tantummodo: ut, cum
semel dictum set directe ,sicut natura ipsa tulerit, inuertatur ordo , ct idem quasi sursum uersus retroq. dicatur,deinde idem intercise atque permiste.
Eloquendi autem exercitatio maxime in hoc toto conuertendi genere uersatur. C. F. Actio igitur se quitlir, ut opinor. C. P. Est ita: quae quidem oratori cum rerum, o cum verborum momentis commutanda maxime eri . facit enim o dilucidam orationem, O illustrem, probabilem insuauem, non uerbis, sed uarietate vocum , motu corpo ris , ulistu: quae plurimum ualebunt, si cum orationis genere consentient, eiusq. vim ac uarietatem
414쪽
subsequentur. C. F. 'IN umquidnam de oratore inoresat 'C. P. 2 bilsane praeter memoriam , quaσetigemina litteraturae quodam modo, in dis iligenere persimilis. nam ut tua constat ex notis litterarum, ex eo,in quo imprimuntur illae notae: sic confectio memoriae tamquam cera locis utitur, O in his imagines ut litteras collocat. C. F. . O N i A M igitur vis oratoris omnis
exposita est, quid habes de orationis praeceptis diceres C.P. Quattuor esse eius partes: quarum pri- .ma O potirema ad motum animi ualet: is enim initiis est oe perorationibus concitandus. Secunda narratio, ct tertia confirmatio fidem facit orationi . Sed amplificatio quamquam habet proprium locum , saepe etiam primum, ponremum quidem fere semperitamen reliquo in cursu orationis adhibenda eii,maximeq. cum aliquid aut confirmatum. est aut reprehensum . itaque ad dem quoque uel plurimum ualet. est enim amplificatio, uehemens quaedam argumentatio, ut illa docendi caussa sit,
haec commouendi. C. F.Perge igitur ordine quattuor mihi istas partes explicare. C. P. Faciam, O a principiis primum ordiar. suae quidem ducuntur aut ex personis, aut ex rebus ipsis. sumuntur
autem trium rerum gratia: ut amice, ut intelligenter, ut attente audiamur. suorum primus locus
es in personis nonris , disceptatorum, aduersariorum: e quibus initia beneuolentiae conciliandas comparantur aut meritis nostris , aut dignitate,
415쪽
PARTITIO NEs 36x aut aliquo genere uirtutis, O maxime liberalit iis, officij , iiιBitiae, fidei: contrariis rebus in a versarios conferendis, O cum iis , qui disceptant aliqua coniunctionis aut caussa, aut stesignificanda : O , si in nos aliquod odium olfensio ue collo cata sit , tollenda ea minuenda ue , aut diluendo,
aut extenuando, aut compessando, aut deprecando . Intelligenter autem ut audiamur , O attente,
a rebus ipsis ordiendum es. Sed facistime auditor discit , ct quid agatur intelligit , si complectare a principio genμs, naturam q. caussae, si definias, si diuidas, si neque prudentiam eius impedias confι-
sone partium, nec memoriam multitudineo quae mox de narratione dilucida dicenture eadem etiam huc poterunt recte referri. Vt attente autem audiamur , trium rerum aliqua consequemur . nam aut magna quaedam proponemus, aut necessaria, aut coniuncta cum ipsis , apud suos res agetur.
Sit autem hoc etiam in praeceptis, ut , si quando tempus ipsum , aut res,aut locus , aut interventus alicuius, aut interpellatio, aut ab aduersario di ctum aliquod , ct maxime in perorando, dederit occasionem nobis aliquam ut dicamus aliquid ad tempus apte , ne derelinquamus: O quae suo loco de amplificatione dicemus , multa ex iis poterunt ad principiorum praecepta transferri. C. F. Quid, in narratione quae tandem conseruanda sunt C.P. Quoniam narratio es rerum explicatio, o qua
dam qua edes ac fundam tam constituendae β-
416쪽
dei, ea sunt in ea seruanda maxime, quae etiam hi Veliquis fere dicendi partibus, quaepartim sunt necessaria , partim sunt assumpta ad ornandum. nam ut dilucide probabiliterq. narremus , necessarium Ursed assumimus etiam suauitatem. ergo additu cide narrandum eadem ista superiora explicandi oeillustrandi praecepta repetemus , in quibus es breuitas ,eaq. saepissime in narratione laudatur, de qua supra dictumen. Probabilis autem erit,si personis , si temporibus , si locis ea, quae narrabuntur , consentient i, si cuiusque facti O euenti caussa ponetur; si testata dici uidebuntur, si cum hominum opinione, auctoritate ,si cum lege, cum in re, cum religione coniuncta; si probitas narrantis
gnificabitur, si antiquitatis memoria, si orationis A eritas, ct uitae fides. Suavis autem narratio est, quae babet admirationes, exspectationes, exitus inopinatos , si interpositos motus animorum, colloquia personarum, dolores ς iracundias, metκs, laetitias, cupiditates. Sed iam ad reliqua pergamus. C. F. Nempe ea sequuntur, quae ad faciendam fidem pertinent. C. P. Ita es: quae quidem in confirmationem, O in reprehensionem diuidunturonam in confirmando nostra probare uolumus, in reprehendendo redarguere contraria. Quoniam igiatur Omne, quod in controuersiam venit, id aut sic nec nei, aut quid sit, aut quale sit, quaeritur: in primo coniectura ualet , in altero definitio, in te tio ratio. C. F. Teneo istam diseributionem . nunciconiecturae
417쪽
PARTITIONEs 363 niecturae locos quaeTo.C. P. In uerisimilibus. i in propri s rerum notis posita es tota. Sed appella mus docendi gratia uerisimile, quod plerunque ita fat: ut adolescentiam procliuiorem esse ad libidianem . Tropriae autem notae argumentorum; quod
numquam aliter sit , certumq. declarat, ut fumus ignem. Verisimilia reperiuntur ex partibus , O quasi membris narrationis . ea sunt in personis , in locis , in temporibus , in factis , in euentis, in rerum imarum negotiorumq. naturis. In personis naturae primum θectantur , ualetudinis , figurae,
virium , aetatis, marium , feminarum: atque haec quidem in corpore. Animi autem, aut quemadmodum assecti sunt , ' uirtutibus , vitiis , artibus ,
inert se aut quemadmodum commoti, cupiditate, metu , uoluptate , molestia. Atque haec quidem
in natura spectantur. In fortuna, genus, amicitiae, liberi, propinqui, vines , opes , honores , potestates, diutiae , libertas , ct ea, quae sunt his contra ria. In locis autem ct illa naturalia, maritimi an remoti a mari , plani an montuosi , lenes an asperi, salubres an pestilentes, opaci an aprici: ct illa fomtuita , culti an inculti, celebres an deserti , coaedificati an uasti , obscuri an rerum gestarum uestigiis nobilitati , consecrati an profani. In temporibus autem , praesentia, O praeterita, ct futura ce nuntur: in his ipsis , uetum, recentia , innantia paullo post, aut aliquanto futura. Insunt etiam iuremporibus illa, quae temporis quasi naturam no-
418쪽
q6a ORATORIAR tant, ut hiems, uer, aestas, autumnus: aut anmtempora, At mensis, ut dies, ut nox, hora, tempesus: quae sunt naturalia. Fortuita autem Jacrι- fcia , feni dies, nuptiae, Iam facta, ct euentus aut consilii uni, aut imprudentiae e quae en aut in casu, ant in quadam animi permotione. Casu, cum aliter accidit, ac putatum sit ermstione , cum aut obliuio , aut error , aut metus, aut aliqua cupiditatis caussa permovit. Es etiam in imprudentia necestas ponenda. Rerum autem bonarumo malarum tria sunt genera. 2Xam aut in animis, aut in corporibus, aut extra esse possunt. Huim igitur materiae, ad argumentum subiectae, perlustrandae animo partes erunt omnes, ct ad id,quod agetur, exsingulis coniectura capienda . Eni etiam genus argumentorum aliud, quod ex facti ues qssumitur, ut telum, cruor, clamor editus , tituba tio, permutatio coloris,oratio inconnians, tremor,
o eorum aliquid, quod sensu percipi post, etiam δε praeparatum aliquid , si communicatum cum ali quo , si postea uisum, auditum, indicatum. Vert, similia autem partim singula mouent suo pondere; partim, etiam si uidentur esse exigua perse, muι-
tum tamen, cum sunt coaceruata, prociunt. Atque in his uerisimilibus insunt nonnumquam etia certae rerum propriae notae. Maximam autem facit fidem ad similitudinem ueri primum Gxemplum, deinde introducta rei similitudo: fabula etiam nonnumquam, esset incredibilis, tamen
419쪽
homines commouet c. F. Quid, definitionis quae ratio est, ct quae uia j c. P. Non dubium est id quidem, quin definitio genere declaretur, O proprie
rate quadam , aut etiam communium stequentia ,
ex quibus proprium quid sit eluceat: sed quoniam de proprijs oritur plerunque magna dissetio, demniendum eIlsaepe ex contrarijs, saepe etiam ex dissimilibus , saepe ex paribus . Quamobrem descriptiones quoquesunt in hoc genere saepe aptae
enumeratio uocabuli ac nominis. C. F. Sunt eapset
sita iam fere ea, quae de saIIo, quaeq. de Iacti ap'pellatione quaeruntur . 'INempe igitur ea re1lant ,
quae , cum factum constet oe nomen, qualia sunt, vocatur in dubium. C. P. Est ita ut dicis. C. F. Quae sunt igitur in eo genere partes ζ C. P. Aut iure factum depellitur , aut ulciscendi doloris gratia , aut pietatis, aut pudicitiae, aut religionis , aut patriae nomine, aut denique necestate, inscitia, casu . Tham quae motu animi perturbatione facta sine ratione sunt,ea defensionem contra crimen in legitimis iudic8s non habent, in liberis disceptationes habere posiunt. Hoc in genere , in quo quale sit quaeritur , ex controuersia , iure, O recte ne actumsit, quaeri solet: quorum dissutatio ex locorum descriptione sumenda est. C. F. Agesis ergo , quoniam in confirmationem O reprehensionem diuiseras orationis fidem , O disium de altero est , expone nunc de reprehendendo. C. P. Aut totum es negandum, quod in argumentatione aduersarius
420쪽
versarius sumpserit , si fictum aut falsum esse posi
dicere; aut redarguenda ea, quae pro uerisimilibus sumpta sunt. Primum dubia sumpta esse pro cem iis . Deinde etiam in pesime falsis eadem posse dici. Tum ex i s , quae summerint, non oci , quae
uelint. accedere autem oportet ad singula. c uniuersa stangentur. Comemoranda sunt etiam exempla , quibus simili in disputatione creditum non sit rconquerenda condicio communis periculi , si ingeniis hominum criminosorum sit exposita uita innocentium . C. F. Quoniam , unde inueniuntur quae ad fidem pertinent , habeo; quemadmodum in ducendo singula tractentur , eupecto. C. P. Argumentationem quaerere uideris , quae es argumenti explicatior quae sumpta ex iis locis, qui sunt e positi, conficienda ct distinguenda dilucide es.C.F. Plane istuc ipsum desidero. C. P. Est ergo, ut supra dictum est, explicatio argumenti argumentatio :sed ea conficitur,cum seumpseris aut non dubia , aut probabilia , ex quibus id escias quod aut dubium, aut minus probabile per se uidetur. Argumentaudi autem duo sunt genera: quorum alterum ad fidem directo spectat; alterum se inflectit ad motum . Dirigitur, cum propossit aliquid quod probaret , sumpsitq. ea , quibus uteretur; atque his confirmatis , ad propositum sese retulit,atque conclusit. Illa autem altera argumentatio quasi retro contra priussumit quae uult , eaq. confirmat: deinde