장음표시 사용
451쪽
PARs II. SECTIO IV. 44ρlum inter ferrum & digitum. Porro admodum verisimile es, foliolum in hoc statu m
Dere, eo quod tantam vim electricam digito communicet, quantam ipsum a ferro a cepit, ea tamen quantitate dempta, quae ad superandam Eavitatem necessaria est. Sed haec pauca dicta sint, longiorem enim tractatum res postularet; legatur opus eδregium quod magna sagacitate parique experiment vim subtilitate conseripsit Tatirini doctis sit- Inus P. Beccarias. qui Franklini doctrinam non solum explicavit, sed & mirifice perfecit. Tota doctrina huc reducitur e esse quoddam fluidum electricum, aquod interna eo Porum quorumdam vistera illorumque super ficiem possit pervadere, in aliis autem corporibus nullum habeat motum , lieet tamen corporum illorum aliqua contineant huiusmodi fluidi copiam sibi firmissime adhaeremtem , nec sine frictione intestinoque motu effundendam . Prioris speciei corpora dicuntur
electrica per communicationem, alia autem corpora Vocantur electrica per naturam. Primra corpora fluidum electricum statim ad aequa-litatem in alia corpora diffundunt, licet alia malorem, alia minorem hujus fluidi copiam postulent ad quamdam sibi connaturalem ut aiunt, saturitatem. Quare e duobus ejuun di corporibus, quae eumdem natura sua tion habent saturitatis gradum, aliud respectu alterius electricum est per excessum, aliud au-δem per Ubi nempe corpora illa ad eam admoventur distantiam , in qua par licuis circa eadem corpora atmosphaerarum instar dissuta, aliae in alias possint agere, e
corpore electrico per excesium fluit illico ejusmodi
452쪽
4so Is sn TIONEI PHURICAE. modi fluidum in corpus electori cum per defectum, donec fluidum ad res spectivam aequalitatem in utroque corpore perVeniat. Porro fieri potest in hoc continuo effluxu, ut compora quae fluidum dant & recipiunt , ad se invicem accedant, si leviora sint, vel libere pendeant. Imo si materiae coacervatae motus vehementior fuerit, explosiones excitari poterunt, scintillae, tonitrua fulminaque ipsa. UHI. Hmc aliqua ratione intelligi potest experimentum Bataυ1cum , quod est lautuseno di. Phiala vitrea mediocris crassit ei, dimidia circiter parto aquam continet, haec autem manu sustinetur, filo metallico,in aqua interim pendente; illud vero filum alligatur lamellae metallicae aut corpori per communi cationem electrico, quod ideo vel d ferens latet appellari, eo quod illius ope materia elemica propagetur & veluti ducatur atque deferatur. Si machinae hoc modo comparatae imponatur globus vitreus, qui circa axem velocissime convertatur, sicca manu interim perfrictus, hic eximiam vim electricam concipiet, quae in corpora per communicationem electrica transibit. Jam excitata in globo vi electrica, si extremitas digiti admoveatur, non solum scintillam elicies, sed te quoque vehementiori ictu percusum
senties , atque eam ob causam experimentum istud fulmen electricum vocatur. Porro iam agnam distantiam propagatur fluidum electricum, & tanta est distantia illa ut Physicorum experimenta & diligentiam fu at, D longissimum quoque filum ferreum filis si ricis sustineatur, & in eo excitetur Uis ele-ictrica, ad alterum fili ferrei extremum pro
453쪽
pagatur fluidum electricum tanta velocitate , tuae nullam mensuram admittat. Si filum illud ferreum extremo digitat tangatur, infinita propemodum velocitate extunditur flui dum electricum; quo autem longius est filum ferreum, eo vehementior sentitur ictus
cum scintilla coni Rus. Si plureς homines massis resinosis insistant pedibus, & cum metallis in superficiem satis magnam extensis
communicent, . qbar tamen metalla filis seticis suspendantur, in hae etiam longissima hominum serie si vel unus ferrnm vi electrica imbutum manu contineat, singuli electicitatem acquirent, leviuscula corpuscula attrahent , atque ex iis vividis ae elicientur
scintili se . Si resinois massae stat subtiliores , electricitatis effectus debiliores fiunt, & nulli omnino, si inter pedes terramque ipsam
nullum medium sit corpus natura sua electricum. Hinc certum videtur,. fluidam esse materiam electricam, eamque per Vitrum, resinam, bombycem transii re facilius, si corpora illa minus crassa fuerint, facillime autem perea: ere metallorum, animaliumque corpora, quibus intermediis ad terram propagatur, nisi corpore aliquo natura tua eletarico cohibeatur . Scintillae e corporibus e lectricis excussae cum fulgure & fulmine tantam amnitatem habere videntur, ut Physici plurimi persuasum habeant, tonitrus boatum nihil aliud esse quam vehementiorem scintillae electricae explosionem. Et re quidem ipsa, dum coelum tonar, ferramenta massis resinosis imposita tantam electricitatis vim coneipiunt, ut scintillas multo splendidiores reddant; quam quae machinarum vi extundi
454쪽
INsTITUTIONEς PHYsICAE .mstiunt; sed de his agemus in proximo a ticulo. Caeterum quamvis de Tecentiori electricorum phaenomenorum inVento non Pau- ei doctissimi viri praeclara nobis reliquerint quae hic lassius exponere non licet, fatendum tamen est, immaturum, ut ita dicam, adhuc esse argumentum illud, longa fortasse annorum atque experimentorum 1erie perficiendum . Quod vero generalem primamque a tractionis N. repulsionis electricae causam spectat, valde probabile est eam ad universum mundi lystema pertinere, ac proinde noltros auditores hortamur, ut in difficilioribus id genus quaestionibus nihil audacius proferant, vanissimasque ex icationum umbras & inanes verborum sonos non amplectanturo
1. 'LTEminem latet . 4n terrae gremio contineri diversisissimas maena copia corporum species , quae simul permixtae intestinis motibus agitantur, vehementissimamque fermentationem . concipiunt. Sulphure, bitumine, nitro, particuli ue metallicis abundant terrae viscera porro notissimum est Physicis , mixturas quasdam fieri ex nitro intermixto sulphuri bitumini, &calci vivae, quae humido aliquo aspersae accenduntur . Quidni ergo similes commixti nes sub terra fieri valeant, quae humore Mqueo imbutae ignem excitent Si limatura ferri & sulphur contritum misceantur, atque aqua
455쪽
aqua abluantui, ita ut ex iis componatur 'massa quaedam mollis , haec in vale aliquo condita, & sub terra defossa magnum calorem primo excitabit, tum ignis, & flamma
emicabit, quae terram ipsam submovere poterit .. Hac rati ne clarissimus Lamerius I fu-υhros ignes imitatus est; nec abhorret a V ro , hanc, aut consimilem rationem naturam adhibere ad magna Vesuvii incendia excitanda, ciendosque terrae motus. Et quidem causam hanc confirmat seli natura , in iis siquidem locis, quae tristissimis id genus phae
nomenis frequentius agitantur, terra praedi- .ctis materiis ad fermentationem , ignemque idoneis referta observatur. Nulla autem dubitandi ratio esse videtur, quin ad terrae motus conferat plurimum vis electrica , idque mox ostendemus, ubi fulminis causam explicare conabimur. Interim monere satis sit,
1ine eximia vi electrica intelligi vix posse , quod narrant Scriptores aliqui , ad incredibilem fere distantiam propagatos fuisse te rae motus. At si ponamus , quod quidem
probabilissinium est, ex vehementissimio partium attritu generari potentissimam vim electricam , multo facilius explicantur subterra- in ea phae nomena ad tantam distantiam propagata , & facto , quod scriptum relique
runt aliqui, fides conciliabitur, ingentem lci licet terrae concussionem , e Vesuvii monte ad Constantinopolin usque fuisse transmissam . Et requidem ipsa , vehementiores
Ierrae motus, quos memoriae tradiderunt antiquissimi Scriptores, fulgure , igne, tonitru horruisse leguntur. Idem quoque his nostris temporibus ann. I 736. Ullappone contigisse f-
456쪽
434 INsTITUTIONEs PHYsIC E. de publica certum est; de plerisque Vesuvii montis eruptionibus id etiam narratur . Si autem ignis hic subterraneus, illiusque , ut ita dicam, subtus mare delituerit, jam iptas maris aquas sublevare poterit , variisque in locis exundationes creare ; quod quidem annis 1733 , I736 accidisse, infaustis nuntiis
II. Materiae electricae procul dubio ref rengi videntur ignes illi, qui fatui, seu emratici , & ambulones vocantur . Frequentes
sunt in locis pinguibus, uliginosis , & paludosiis, in coemeteriis non raro visuntur, &timidae plebi terrorem incutiunt. Nonnunquam subito evanescunt, mox in alio loco resplendent, plerumque ad altitudinem sex pedum errant huc illuc, interdum altius haerent. Ex his ignibus aliqui lucentes sunt dumtaxat, alii autem lucentes sunt simul , sic incendiarii, ita ut palearia, tecta straminea, & aedes incendere valeant. Dum ignes illi manu capiuntur, constare observantur ex materia viscosa, de lubrica, non calida. E-jusdem naturae est ignis , qui lambens dicitur , hominum capillis , equorumque iubis aliquando adhaerens, praecipue dum pectine atterruntur. Ex dictis de igne electrico ma-- nifestum est , ignes illos nihil aliud esse , quam materiam elestii cam ex putrefactis plantis , cadaveribus, capillis, aliisque id genus
corporibus motu , atque attritu excussam .
Eodem referendae sunt exi 'ae flammulae , quae Castor & Pollux a nautis appellantur , ct saeviente tempestate ad aplustria , ad su-nes, partesque navis volitare persaepe obse Vantur. Ignem hunc esse elviricum, istis lam
457쪽
s iam demonstrat memoratum in praecedenti
articulo experimentum , quo nempe ferramenta, coelo tonante, eximiam vim electricam concipiunt, magnamque scintillarum copiam emittunt. Ad hunc ipsum locum pertinet phaenomenon plane singulare, cujus ego memini. In fastigio templi cujusdam apud Alvernos in Gallia posita erat de more Crux ferrea. Tonante coelo e tribus crucis cuspidibus copios, emanabant scintillae, tantaque lux aliquando splendebat, quae ingruente e iam pluvia, praefocari non posset; sed Crux e loco dimota loci incolis terrorem , Physicis autem phaenomenon eripuit. Iisdem causis tribuendi sunt globi ignei aliquando in
aere excitati, quorum aliqui longiorem caudam , ut plurimum trahunt . Sunt autem
Musmodi globi saepe ingentes, lunari magni
tudine apparuerunt plurimi, majores nonnulli . Ingentem hujusmodi globum Bononiae observavit Μontanarius ann. I 676. Visum est illud ipsum lumen super mare Adriaticum, tanquam ex Dalmatia venisse, ac per universam Italiam transivisse; in iis autem locis , quibus verticale fuit , auditum scribit laudatus auctor crepitantem fragorem , qualis . edi solet a curribus citato cursu super strata lapidea delatis. Addit, hoc lumen velocissis me motum fuisse ; nam intra horae scrupulum unum I 6o milliaria italica peragralse
comperit; aliqui autem ex his globis in eadem coeli parte suspensi, & fere immoti videntur. Ex odore sulphuris, quem globi illi spargere solent, intelligere pronum est, hoc meteoera ex sulphureis potissimum exhala
tionibus conflatum esse; & re quidem ipsa
458쪽
436 ΙusTITUTIONES PHYSIC π . talem esse globorum illorurn naturam , monitrant perniciosissimi hujus materiae effrictus, dum in terram non sine fragore ma ximo dissiliunt. Per longum tractum di persi arbores disjiciunt, evellunt, firmiora etiam edificia solo coaequant, vehementis fimos Uentos excitant.. Valde autem probabile ell, aeris elasticitatem magna sulphuris copia debilitari, quocunque tandem modo id fiat. Hinc aerem longius remotum magna vi irruere necessum est, Validiorem Ventum ex citare, & ad aedificiorum ruinam conferre . Porro certissimum est, hujus mete ri ignem materiae electricae simillimum esse , ac proinde vi elem icae referendam esse maximam praedictorum effectuum partem. Hoc ipso anno .I76I nuntiis publicis accepimus, Londini visum fuisse ingentem huiusmodi ρ bum , qui aedificia plurima subvertit non sine
magna animalium strage ; interim Uero coelum flammis fulgure se tonitruque saeviebat. Quod autem mete ra illa globi figuram. ut plurimum , aliasque etiam figuras interdum referant; id tribuendum videtur partim flantibus ventis, partim materiae elelfricae attrahenti. Sed tangulos talis materiae motus, innumeris causis Variatos, atque turb tos nulla asseu ui potest Physicorum indultria, uti
ve explicatio . III. Hinc fulminis naturam atque genesim aliqua ratione licet intelligere . Fulmen differt a tonitru & fulgure. Fialminis nomine appellatur rapidissima flamma ex nubibus ad terram usque maximo cum impetu delata, & obvia omnia prosternens. Tonitrus
autem nihil aliud est, quam fragor in sum
459쪽
mo aere subita exhalationum aut materiar electricae inflammatione ortus. Fulgur Uero . eit ipla materiae accensito. Itaque patet eam
dem esse fulminis, tonitrus, fulgurisque materiam, Sc ratione effectuum dumtaxat distin gui. Jam mete iri. causam, juxta recentiores cultioresque Physicos, explicabimus. Calore Solis, aut ventis alitique aeris mutationibus,
1altem tanquam a causa primaria , procellosas nubes non eXcitari, certum omnino Videtur. Etenim autumnali hybernoque tempore hic Romae, & in aliis regionibus plurimis haud rara sunt tonitrua & fulgura . Praeterea tranquillo penitus aere suboriuntur procellosir nubes, & ipsa atmosphaerae tranquillitas imminentis procellae indicium esse
solet. Haec igitur non est, ut Vulgo crede- . Datur , .saltem generealis procellarum origo.
In ter e sinu illiusque superficie , atque in liberis atmosphaerae regionibus , materiae electricae magnam copiam latere ex praecedentibus experimentis manifestum est. Porro huius materiae aequilibrium plurimis de causis tum in terrae gremio, tum in ipso aere tu bari posse evidens est. Hinc excitari poterunt plurimi, & infinitis fere modis variati hujus materiae motus ; hinc nubes quae ex aqueis partibus per communicationem electricis coalescunt, aliquando materia electrica imbuuntur magis , aliquando autem minus . Rem ita seliabere demonitrat motuum vicis situdo in nubibus procellosis, materiae electricae variatis motibus simillima. Nubes quae aquam deferunt, lente & tranquille admodum progrediuntur atque uniformi quasi motu expanduntur nubes aliae quae grandines, ac L. T. V. V . tur-
460쪽
turbines, fulgurque devehunt, ex improviso veluti apparent, impingunt, versus se invi cem poli contactum resiliunt, frequentissimisque reflexionibus jactantur , donec simuleonJungantur, & unum veluti corpus electricum componant. Jam vero si ponamus, variabilem aliquam ob causam alicubi accumulari materiam electricam, alibi autem deficere, & vapores plures, aut nubeS, aut
corpora quaeUis per commiιntationem electrica utrique loco esse interjecta; intelligimus
a loco ad locum redundantem electricitatis materiam vehementissime vibrari, interposita corpora trajicere, infinitis propemodum motibus serpere, atque mirabiles omnino effectus edere. Experimento rem illustrabimus- Supra massam ex cera vel resina conflatam collocentur metallici plures globuli, ita uti inea omnium centra conjungens per VarioS serpat gyros ; deinde quo tempore primus globulus catenae propius admovetur, ultimus
globulus digito tangatur, scintilla per globulos singulos ad digitum usque excurret. Porro experimentum illud varias fulguris ambages satis feliciter explicat; nec mirum amplius videbitur, quod fulminis materia quaedam corpora pervadat, aliis*ropioribus relictis , ensem. solvat vagina intacta, oculos feriat inoffenso corpore. Alia plurima sunt fulminis scintillaeque electricae simillima phaenomena , scintilla electrica inflammat compora, quae flammam concipere. possunt, ita etiam fulmen ejusdem naturae insummabilis corpora invadit, illaque in fumum ac cineres resolvit. Scintilla electrica corporum eVa-Porationem auget, gravem odorem spargit,