장음표시 사용
331쪽
interpretatio. Rationes interp etationis iniquillunae. Quando pro politiones
g. 894. Quodsi ergo quis ne vrovitus quidem semel, vel aliquoties, ob in 1pretatione definitionitus autoris adversa desipit, quin ea iniquoiura omnitunsis dubituri nequis ij. 88o. 88r ,
. 89F. Si quis ne movitus quidem ab interpretatisve verborum autoris domitioni ejus eontraria de it, is ei inhaeret vel exorio erga autorem, υ, ex fustu inani, vel ex supina ne figentia.
Elei 1im is aut no a dignatur veram interpretationem definitioni conformem intueri, multo minuS eam perpendere, aut errorem,
quem in iurerpretando committit confiteri renuit. In priori casu supinam esse negligentiam, nullo modo condonandam, praesertim ubi ex salsa interpretatione deducuntur consequentiae autori molestae, nemo est qui diffiteri ausit. In casu posteriori cum ratio non i n intellectu haereat, in voluntate utique quinenda. Aut igitur errorem confiteri non vult, quod autori nocere intendit, aut ne negligentia, Vel ignorantia ipsi vitio vertatur. Quod autori nocere intendens odium erga ipsum animo conceperit ; qui vero negligentiae vel ignorantiae reus haberi non vult, fastu inani turgeat: denuo satis manifestum esse arbitror, ut idem ulteriori probatione non indigeat. I. 896. Si compilator non utitur defvitioribus, quas vel in eodem ,
vel tu diversis scriptis ostieri, ubi earum applieatione prodit sensus propositioni vel falsus, vel nusius p pr positiones per desin stiones
interpretori non licet. Ubi compilator per alios libros sparsa in unum cogeus insuper habita veritatum connexione, I. 8 9.) definitionibus, quas inert, non utitur; ipse rerminos in propositionibus obvios per definitiones non explicat, adeoque non aditendiit, utrum sensus earum si hisce consentaneus, necne. Non igit hir propositiones per definitiones interpretari licet, ubi senti s prodit vel salsus, vel nullus, nisi iniquus in interpretando esse
332쪽
E. gr. Cum non nemo definiret per id, quo potessera, nee tamen fit, hac definitione vero gon obstante assirmaret, Derans non posse facere nis possibilia; iniquum lare pronuncia vi, si quis eius propolitionem de Deo per definitionem postibilitatis interpretaretur. Etenim s ea substituitur in locum definiti, sensius p positionis talis evadet: Deus non potes f. rere, nisi qua seri pessunt, nec tamen funt.
Quoniam itaque vi huius desinitionis dicendum erat, autorona statuere. quod Deus eorum, quae actu sunt, nihil faciat, consequenter nec mundum producere possit; malui iudicare, autore in definitionibus suis non uti, quam ipsi tribuere sententiam, quam sorte ne somniando quidem assecutus.
g. 897. Quoniam unius eiusdem que termini, non variato signifi--sta tcarii g. i39. plures dari possent definitiones 9. 169. Sseqq. ; sensus propositionis verus prodit , qua MI Iesubstitverepro ter Inmo antoma divi volueris de itionem. Non igitur iniquus es in inter retando, si in interpre- qui per definitionem ab cureris definitione diversam, modo veram tando. propositionem ejus interpretatur l. 802. . . I. 898. Si quis in scripto Icient eo demonstrationem autoris des Quando idem nitione nixam intelligere voluerit, pereas praecise desivitioves propositiones interpretarii tenetur quas atator conidit , non per alias eidem aquisostentes g. 899.2stod si autor cum quibusdam terminis conjuvit notionem eoUufam, lectore autem disinctam, es utraque eadem res repra. sentatur ἰ lector mentem autoris intinuit ae melius explicat
f. 9 . Si autor terminis rerum practicarum jungit notioner, quas traxis ipsa eidem suggessis; mentem ejus non restius intesigit , quam qui isto praxi easdem in se notiones excitat.
Monui in notis ad orationem de Sinarum philosophia practica, Consuetum, Sinarum philosophum, firmiter fuisse petauasum, absque exercitio veras rerum moralium notiones comparari non posse, nec obtineri
in interpre tando notio distincta eon. fusae substima.
333쪽
historia natu rae interpretanda requi. sitae. mitram reoctius eam in terpretentur.
qua interpretanda reqai- sita o
Inam eam rectius intelli. ganti
nisi umbras earum & inanes ac saepe falsas imagines. Vide not. Io 6. m. Et ibidem iam annotavi tit. 136, id inprimis fieri debere, ubi antor in confusis notionibus acquiescit. S. 9OI.
In lectisne historiae noturalis eum verbis autoris ea conjuv-gendae sunt notiones , quae rebi s aesentibus in animo hominis excitantur g. 7i . 873. .
E. gr. Si in hiiloria naturali asseritur, solem oriri; non alia cum his verbis notio iungenda est, quam quae sedem orientem intuentibus praesens est, hoc est, quae a re praesente abstrahitur. Cum igitur solem orientem intuentes non observemus, nisi quod appareat in horizonte, cum antea latuisset; notio ortui Solis respondens non est alia, quam quod sit apparentia Solis antea latentis is horizontei Similiter quando dicitur moveri circa testarem; cum his vel bis non alia conjungenda est notio, quam quae ad hoc phaenomenon attendentibus praesens, seu quae a phaenomeno praesente abstralii potest. Iam si ad Solem per diem suerimus attenti, nil quicquam aliud observamus, 'nisi quod situs bus resectu puncti fixi in Neltare dati continuo mutetur. Cum motu igitur Solis circa terram non aliam iungere licet notionem, quam quod si contistia situs Solis mutiatio rupedis puncti fixi in Tectare dati. tas, IO2.
Non igitur rectius historiam naturalem Aterpretatur , quam fui ipsa rerum naturistium observatione notiones sibi compia. rat, D Date formandi notiones, quantum datur, disinctas instructus I. 9CO.).
Facile absque demonstratione ulteriori patet,s in seripto
historico occurrant termini facta herimis m, vel opera artis denotantes, perinde ac in historia naturali g. 9o I. πω alias jungen- das esse 1: otioves, quom quae a rebuspraesentibus abstrahuntur. 'Pertinent huc etiam nomina ossiciorum & dignitatum, & istiusmodi
334쪽
De logeudis libris bisoricis di dogmaticis. 3Is infessi, nisi ab eo, qui rerum praesentium, de quibus sermo es, vo
tiores isto refusibi comparavit.
E. g. . Qui bello nunquam inte fuit, nec accuratis schematis, quae ibi contingunt, delineata vidit: is descriptionein belli alicuius non aeque intelliget ac alius, qui ipleinet bello interfuit & singula in eo usitata proprio sensu usurpavit.
f. 9OS. Eodem modo patet, si autor historia noturalis verbis Notiones eae eam votionem jungit, gitari ficto experimento sibi comparavit,' perimento aeeuvdem quoiue verbιs ejus esse jun endam , nec rectius mentem qMnebus intestigi quam ab eo, qui notionem expcrimento repetito ac-E. gr. Si quis ipsemet iteravit experimentum, Mo Hau fhejus
fit diu vitri per contactum manus lumen excitavit; is huius luminis noti nem eandem, quam ille habet, atque adeo rectius mentem eiusdem
intelligit, dum doscriptionem illius legit, quam si nunquam ipse idem l
E. gr. Si quis assi averit, figuram rectianearum omnium fi uiris.ui . simam esse histaeum rectilineum; is bilinei rectilinei nonnisi notionem deceptricem habet, dum id singit essenatium duabus lineis rectis terminatum. Eis igitur verbis natium duabus lineis rectis terminatum nulla respondeat notio, sed ea potius sint sina mente sonus; propositionem tamen, quam debilineo lineo in medium attulimus, interpretaturus, bilineum rectilineum per spatium duabus lineis rectis terminatum explicare debet, ut mentem autoris assequatur. . 9O Si autor terminis, quibus utitur, notiovem imastinariam Notlanum tuo it: lector mentem eius Q cuturus eum iisdem eandem noti imaginari nem imaginarram Iungere debet ssi interpretam E. v. Plerique Jatii nonnisi imaginariari notionem habent, dim dii. sibi istud repraesentant tanquam exresum continuum uni me, seu c με' . Rr a P irae
335쪽
Dennitioniam realium in in Mi pretando
partes aquales non ae erant m i loco. Quamobrem si quis hanc notionem cum voce spatium conjungit; lector a mente eius aberraret, si aliam cum cadem iungere vellet, v. gr. quod sit ordo simultaneorum, zel, ut Lei itius to luitur, coisistentium.
f. 9O8. Si autor supponit in propositione definitionem realem, men'tem ejus curius m tediges , ubi re per genesin suppeditotam pro di via notionem ejus claram, sue disin sim, sive eo vom fueris consecutus q. 874 3. Ubi A litor definitionem rei termino aliquo
denotatae dedit realem, terminus iste per hanc definitionem realem explicari debet. Enimvero cum genesis rei raro inserviaICidem, quando nobis obvia est, agnoscendae & ab aliis distinguendae; non inutile est, ut praeterea ejusdem notionem aliam completam habeamus, sive distinctam, sive confusam. Hanc igitur ubi cum definitione reali combinamus, clarior nobiS e Uadit propositio, cum magis pateat, cuinam subjecto propositiost tribuenda. Quamobrem cum eandem notionem adipisc2mur, ubi rem praesentem intuemur, per genesin autem res praesens sisti possit; ut eam hac via venemur mentem emori S clarius intellecturi , e re nostra esse quis dubitet 3
E. gr. Definitio circuit realis est, quod si , quae desicribisaris recta quaedam circa punctum fixum in orbem rotetur. Quodsi igitur a tor pramissa hac definitione affirmet: triangulo tviqne circumscribi posse circulum, clarius mentem ejus intelliges, ubi vel nominalem simul habueris, vel confusa eius idea animo observetur.
modo extendit, quo votionem distinctam venamur; eaium memoria facile retinet sq. 6sa.). Constat vero experientia, ejus rei id eam memoriae facile imprimi, in qua cogitationes ita defigimus, ut attentionem ordine ad fingula promoveamus, quae in eadem discerni possunt. Qi amobrem si ad narrationem facti, vel descriptionem operis eandem attentionem afferimus, qua in venanda notione distincta utimur; eandem quoque memoriae ficile imprimere debemus.
Quodsi in scripto dogmatico historico eadem cum cura
336쪽
. De legendis libris historicis di Agwaticis. 3i
verseris, in definitione definitum & notas, quae eam ingrediuntur, singulas, ubi nominalis fuerit . I 89. vel quie in genesi diis ut o modo discemi possunt, ubi realis fuerit g. I9i. , in propositionibus subjectum S praedicatum vita cum adjellis determinationibus, si categoricae non fuerint I. I96. I97. 22 S. , di argumenta, quibus probatio continetur, a propositionibus probandis distingues. Quamobrem patet, ut ante, ea, quae legis, memoriae facile imprimi debere. f. 9IO. De probabilitate vel veritate rei narratae, Doturus in au- Ueritas rei toritatem testi oculati atque auriti inquirere 9. 383. 187. simulque dispicere debet, num in narratione occurram, 'sibi mutuo, vel veritati certo ognita repugnant. Cons. S. 73 se .
I. 9 II., Quoniam historiam naturalem remus interpretaturus ipse Veritatis bi rerum naturalium observatione & repetito eXperimento notiones sibi comparare debet f. 9oa. 9os.); qui historiae naturosi ii': ibsis, brctius intelligendae studet, eo isso veritatem ejusdem sorspicit euitaris. 9 . 77S. . I. 9ra. Si quis historiam rivilem, ecclesiasticam atque privatam ad χτufum suum transferre voluerit, isqEthica utque Politica cogni' uti 'tione instructus/Logica viente postere debet V, 7a Ris 343 sqq- u liturus.
g. 9I3. Si quis ex historia leges providentiae divinae derivare volue- Legum provivit, is inquirere debet, quomodo fata singuloru- hominum, tum
reiam rerum. ecessa conveniant idorum actionibus, quo-
modo bona D mau plastea respourdeant morali. Etenim leges providentiae divinae in eo consistunt, quod in factis hominum contineatur ratio fatorum sapientia divina digna. Unde eas in apricum producturus inquirere debet in hanc rationem, lassis
337쪽
tempus, quo Veritas quae unque data suerit inventa; 2. veritates illo tempore de eodem objecto perspectas cum amnibus aliis stibi familiares reddat; 3. inquirat in modum, quo ex his continuo ratiociniorum filo illa deduci possit, usiis regulis supra se l. a. c. a. S 3. g. 639. 6c seqq. uberius expolitis & artificiis
aliis, vel aliunde cognitis, Vel meditanti veh. ii sponte sese os ferentibus. Hac ratione enim patebit modus, quo illo tempore ad veritatem, quae tum inventa supponitur, pervenire datum fuit. Quodsi ex circum stantiis vitae autoris constiterit, quasnam veritates habuerit perspectas, cum non uno modo ad eandem veritatem pervenire possimus; modum, quo inventor usus
fuit, certius hariolari licebit. Si vero ne tempus quidem constiterit, quo veritas aliqua primum in apricum producta; arrem inveniendi tamen excolet . atque sic serente occasione novis artificiis locupletabit, ubi inquisivarit, quomodo ex Veritatibus aliis ante discendis, quam illam capere possimus, inveniri queat. Gioniam ita in omni casu patet modus, quoad veritatem aliquam latentem ex aliis cognitis pervenitur; ubi ejusdem notionem distinctam attentione suffciente usi nobis formaverimus j. 648. , patebunt regulae, quibus dirigitur intellectus in ve .ritate latente investiganda in casu dato. Ars inveniendi regulas
istas tradere debet 63a. . Quamobrem si jam fuerint perspe
novo hoc exemplo confirmantur & confirmatae clarius ac certius' intelliguntur. Linodsi contingat esse in eorum numero aliquaS, quae nobis nondum cognitae fuerant; artem in eniendi 1ie regulis novis locupletari pares.
E. gr. Constat ex distertatione historica, quam de vero telescopii inventore edidit-telescopium primum suisse inventum, cum artifex ex perspicillis poliendis victum quaerens vitrum concavum& convexum sorte sortuna combinaret. Et licet Ioannes Baptisa Porta in Magia naturali lib. II. cap. Io. dudum ante monuerit, si vitrum concavum & conveAum recte coujungere noveris, & longinqua, & proxi-
338쪽
, maiora & clara videri; attamen ex novem, quas de refractione Neapoli A. iue93. in lucem clibris & speciatim libro octavo, ubi depe spicillo convexo & concavo agit, satis intelligitur, quod idem nonnili lentium combinatione sive fortuita, sive ex instituto facta didicerit. Patet igitur, Ares diverse variis, quibus fieri potest, modis combinentur, sola attentione ad ea, quI inde sequuntur, nova, seu incognita hactenus, sive nobis solum, sive etiam aliis, detegi ρosse. Habemusadeo regulam artis inveniendi ustis multiplicis, quae mihi hac ratione innotuit & quam superius in numerum regularum detegendi geneses rerum retuli 7o6. . Quoniam perinde est, sive quaedam actu coniungas & -- serves, quaenam inde consequantur; sive tantummodo eadem comiungi cogites iis, quae tibi de iisdem innotuere, colligas, quidnam inde sequatur; regula anteriori inventa, quae ad methodum veritatem a posteriori detegendam spectat, ei resipondens altera una innotescit ad methodum veritatem a priori investigandam reserenda, quam itidem in numerum regularum genesin rerum investigandi retuli I. TOS. .
E. gr. Canesius partem primam Principiorum philosophiae ita au- vicatur: Iuoniam infiniesn tb21nus e varia de rebus sensibilibusjudi.
cia prius tuumus, quom inigrum v xa rationis usum baberemus, multis praejuinciis a veri coguitione avertimur e quibus non aliter videmur
posse liberari, quam emel in vita de iis omnibus studeamus dubitare, in quibus vel minimam incertit Fuis uesicionem reperiemus. Quatuor hisce verbis continentur propositiones, quarum prima est: Omnis homo musta habet praejudicia; secunda: Omnis homo praejudiciis a veri cognitione avertitur . tertia: sesea praejudiciis liberare; quarta denique: Heritatem inquirens semel de omnibus in vita dubitare debet. In pr
positione prima, secunda & quarta aliquid de homine tanquam labiecto
nis obvia di. si ingpenda se invicem.
339쪽
cto affirmatur, scilicet in prima, quod multa habeat praejudicia; in secunda, quod praejudiciis a veri cognitione avertatur; in tertia, quod veritatem inqt liturus semel de omnibus in vita dulitare debeat. Sunt igitur theoreticae β. 26 , cumque earum veritas terminis intellectis nondum pateat, propositiones demonstrativae g asy), consequenter theoremata g. 272. . In tertia docet tr. aliquid fieri posse, nempe ut a stra iudiciis liberemur, atque adeo ea practica est ros . . cuinque modus, quo id fieri possiit, terminis intellectis nondum sit manifestus, nec pateat nos a praeiudiciis liberari, si semel invita de omnibus dubitamus, in quibus via minimam incertitudinis fusicionem reperimus, demonstrativa g. 2s9.), consequeliter problema β 273. . cuius solutio continetur his vertiis, semel in vita de iis omnibus dubitandum esse, in quibus vel minimam incertitudisis suspicionem reperiemus. Prima propositio inde probatur, quod infantes nascamur varia de rebus sensibicibus judicia feramus, quam integrum ratio nis usum habemas; secunda sumitur stae probatione tanquam expe-' rientiae consentanea; tertia denuo probatur de ex lemmate in margine adiecto , veritatem inquirenti siemes in vita de omnibus, quacrum fieri potes, esse clusi itandum , apparet, propositionem quartam esse primariam, quam autor dare intendit, ceteras nonnisi eius pro- bandae gratia adduci. Hac ratione primum articulum principiorum philosophiae Cartein logice resolvimus, quantum praesens propositiot PraeciPst.. g. 9I6.
ouaenam BL igitur Iubore logice risIvendi contexttvv carerepotes do imitea sector , uxi irae aretor singula a se invicem distinguit. Atque hine lectu faciliora. ulterius Patet, Iemovemscripti dogmatici, tu glia avtor irae δε- mitiones a propositionibus; propositiones ab earum probatiovibus. probationes a scholiis distinguit, faciliorem esse, quam alterius, evus autor continus rationis fra usus Assa a se invicem distinguendauctori relinquit. Nemo enim negabit, lectionem fieri .faci-- liorem, ubi lectori minus laboris incumbit, sit blato labore, quidemultam Logicae theoriam, S praxin supponit f. 9is.).
Apparet itaque ratio, cur Mathematici singulis veritatum generibus convenientes titulos definitionum, axiomatum, stomuotorum, theorematum, problematum, corollariorum, scholiorum σ κ-οωrationum prae- . figanti
340쪽
Dὸ legendis libris hi risis F dogmatteis.
g. 9I7. Definitio nominalis a lectore in tot resolvenda est prepose din-tiones , quot notae eandem in retuntur quarum quidem commune subsemim es definitum , praericata vero sunt gulae notae idam A. gredientes. laefinitionum nimirum ope res obvias ad suas species suaque genera reducere debemus g. i76.). Enimvero cum definitum non conveniat nisi rei, cui notae omnes in definitione enumenalae simul conveniunt 9. 34 δ; ante constare nequit, ad quodnam genus, vel ad quam nam i peciem eadem referri debeat, uam in casu dato ostenderis singulas notas definitionem ingre. ientes eidem convenire, consequenter.tur Probaveris propositiones, quot sunt notae definitionem ingredientes, quarum subjectum commune est res obvia, praedicura vero sunt istae singu
E. gr. Ubi matrimonium definitur per societatem inter marem fae 6--nam initam se tu generanaeae N educanaea gratia, definitio resolvitur in propositiones sequentes I. Matrimonium est scietas, E. Μatrimonium initur inter marem es forminam, 3. Matrimonium initur sobolis procreanda gratia, 4. Matrimonium ut initur sobosis educandae gratia. Probaturus enisi, definitionem applicando matrimonium inter duas personas intercedere, ostendere debet, quod in mas & scemi. na . ab inierint societatem 3 sobolis procreandae educandae gratia.
g. 9I8. . Quoniam definitionem intellecturus cum singulis terminis DesinitIonum notarum eam ingredientium notiones jungere debet, quae iisdem uominili axespondent f. lis. , illarum autem notarum notiones nabet, qui rem praesentem intuetur 6c in ca distinguit, quae sibi obvia in eadem deprehendit g. 33.); definitionem intellecturus ad exemplum applici e debet , attendendo scilicet, num inter praedicata Judiciorum , quae format, imustivo um I. 639ὶ singulae notae demitionem ingredientes compareant. q. 9I9. Et quia notio vera non est, nisi in qua conjunguntur, quae HKtatis desi. eidem subjecto una inesse possunt I. si 8. , definitiones vero in nitionum notionum numero habentur j. I 9. , definitionem nominalem υ gica contracta. SS exmi ' Disitirso by GOoste