장음표시 사용
321쪽
DE POTENTIIS SENSIB COGNOSCITI VIA. 309
stat quod volumus; si nihil agit, tum sensatio dici nequitaetus immanen et cognOScitiVUS; non immanens, quia esset tantummodo aeti objecti non cognoscitivus, Siquidem sentiens non Xprimeret in se objectum vitali modo. Praeterea hoc admisso explicari non posset quare reliqua corpora non Sentiant, eum in iis species nostrae similis producatur, uti Pate V. g. in peculo aut saltem explicari nequiret quare in dormientibus v. g. aut distractis non detur sensatio, licet detur impressi organica in corpore animato PaueiS: Spe etes Sensibilis impressa, in se Spectata est mera immutatio Sensus et actio objecti;
Atqui sensatio est actio subjecti, et quidem immanens et vitalis Ergo haec in illa nequit constitui Ergo constituenda est in Operatione quae elicitur a facultate, posita illa
409. ASSERΤΙΟ 4'. Per sensationem aeternam immediate attinctitur concretum objectum, substantia sollioe sensibilibus qualitatibus assecta, non autem corporum qualitate8, prouthin sunt subjecti sentientis modi ieationes. Omnis sensatio requirit aliquod immediatum Objectum, sentire enim et non Sentire aliquid est Sentire et non entire quod contradiutorium est Atqui objectiun Sensationis extemiae nequit esse aliud quam ipsum X ternum Or-PUS, Seu quod idem est, Substantia qualitatibus sensibilibus asse eta Ergo haec immediate attingitur Per Xternant sensationem. Revera Objectum sensationi eXtertiae SSene qui nisi vel ipsum corpus nostrum, qua SentienS St, ejusque modificatio, vel corpora ipsa Xterna quἴ corpUS DOStrum modificant, eorumdemque qualitates Atqui subjectum SentienS, qua tale ejusque modificatio sunt Objectum Sensus interni Ergo vel debet negari realitas sen- Suum Xternorum, vel debet admitti corpora externa immediate a nobis attingi. confirmatur Si SenSu externi immediate attingerent non corpora Xterna Sed Ο-dificationes subjecti, nos deberemus in Sentiendo sentire
322쪽
310 ANTHROPOLOGIA. objecta prout sunt in nobiS, On prout Sunt extra nos. Atqui experientia constat re externas nobi exhiberi non secundum illas conditioneS, qua habent intra nos, verum secundum illas conditione qua in SemetipSi habent; v. g. Videmus arbores Secundum magnitudinem quam habent a parte rei tangendo Sphaeram XPerimur Superficiem con-
tio, te. Ergo SenSUS Xterni ipSa corpora immediate percipiunt. Addam et aliud Constat nos determinate corpora cognOSeere. Atqui haec cognitio inexplidabilis esset si sensatione Xterna non perciperentur immediate ipsae res externae Ergo immediate percipiuntur. Nam quomodo ad hane cognitionem deveniremus Num perfid0m divinam ut quidam volunt Sed tune miSSi epeteris, cognitio hae non esset naturalis. Num per instinetum caecum, ut alii Opinantur Sed lite absurdus est, et cognitionis certae nullam rationem redderet. Num per ratioeinium 3 Ita plures rem eXplicant; sed hi ad id non advertunt quod, si e modificatione subjectiva inferre licet
caUSam aliquam Xternam corpoream talis modificationis, non certe inferre liceret hanc aut illam determinate. Caeter systemata perSequi non Si perae pretium. ART. II. - DD FACULTATE INTELLECTUALITER
410. Pluria etiam de facultate intellectiva quaeri solent:
quaenam nimirum Sit ejus natura, quodnam Objeetum, quotui te aetUS, et quinam operandi modus. Jamvero primum illud jam expendimus probavimus quippe intellectum esse facultatem inorganicam, Seu fueuitatem qu ab anima sola Xeroetur. Postrennim Specialem sibi vindieat tractationemri agit enim de Origine dearum, quae multis septa est disticultatibus. Quare hoc in proximum caput remittentes, caetera nune breviter attingimus.
323쪽
DE FACULTATE INTELLECTITA. 311411. Objectum est id ad quod facultas terminatur hoc relate ad cognitionem rationalem dicitur intelligibile. PONO cujuseumque facultatis objectum, aliud est forinale, materiale aliud Formale est illud quod facultas praecise attingit, vel est ratio sub qua facultas objectum conSiderat materiale est ipsa res circa quam faculta Versatur. Circa facultatis cujusque objectum alia datur considera tio objectum scilicet est aut adaequatum aut proportion, tum Adaequatum est omne id, ad quod facultas, absolute loquendo, Se protendere potest proportionatum autem est
illud, quod iacultati convenit, non quidem in Se Spectatae, Sed spectata conditione in qua reperitur. Hi ne relate ad objectum facultatis intellectivae tria quaeri possunt a P. Quodnam sit illud quod intellectus, dum suum actum ponit, praecise attingit; et respondetur, id esse ipsam
essentiam rei, Seu rei quid litatem; 2'. quodnam sit obj0 tum materiale adsequat sumptum; et respondetur, id esse quidquid habet rationem entis, Seu Omne ens, dummodo et rite proponatur 3'. quodnam Sit Objectum Proportionatum; et respondetur, pro praesentis Vitae Statu quid litates intellectui nostro primo a per Se proportionata ea esse, quae in rebus materialibus relucent. Id ex ordine XplicabimuS.
412. Quid sit rei essentia jam diximus in Ontologia
n. 173, sed hic notamus, nomine essentiae aut quidditatis nos non modo intelligere notionem specificum rei cognitae, Verum etiam quamlibet rationem in determinatam Sub qua re concipi potest. Si homo apprehendi potest Ut enS, ut Vivens, ut animal, ut animal rationale, etc. Res sub istis conceptibus intellectum apprehendere diui-mUS. Quod constat 19 ex ipso nomine. Nam intellectuS, ideo hoc nomine gaudet, quia res intus legit nimirum
attingit id quod rei est maxime intimum Atqui nihil est
rei magis intimum quam ipsa essentia Ergo haec St Or- male objectum intellectus Constat 2'. ex eo quod res N
324쪽
tingi possunt cognitione relativa, prout nenipe ametunt ipsum subjectum cognOSCenS; et cognitione absoluta, prout nempe sunt aliquid in seipsis Atqui constat priori modo res a sensibus attingi Ergo Si intellectus dieatur ut est saeuitas a sensu diStineta, eoque Superior, eaSilem re attingere debo absolute; Atqui res abSolute attingere, Si ea cognoscere Secundum SSentiam. Ergo Quod 3'. pSa experientia probat. Constat enim intelleetum in rebus perci- per illud quod sensus explicite et distincte minime attingunt Atqui nulla est rerum qualitas quae a SenSibu non
percipiatur Ergo id quod in iisdem rebus intellectus
explicite percipit, est quid diversum a meri rerum qualitatibus ergo est quid essentiale Notumus orro ipsassensibiles qualitates suam habere essentiam hane ergo Vel in illis intellectus percipit, quando rerum qualitate QO-gnOScit. 413. Diximus objectum materiale intellectus, Si adpe- quate Spectetur, SS Omne en S. Id autem non est ita intelligendum, ut intellectus Omne Verum actu intelligere
possit, quod ejus vi finitae repugnat; sed ita, ut nullum sit verum quod ab intellectu intelligi nequeat, si ei rite
proponatur. Hoc Constat a priori et a posteriori. Constat a posteriori, siquidem intelloetus cognitione Sua aliquatenus attingit tum entia spiritualia, tum Corporea, tum ea quae e Spiritu et corpore conflantur Atqui his continentur ea omnia, quae rationem entis labent Ergo quidquid habet rationem entis, Seu omne enS, S Objeetum adsequatum intellectus. Id ipsum a priori Constat; nam quum proprium intelle eius objectum sit essentia, id omne
potest ab eo intelligi quod essentiam habet; Atqui omne en habet essentiam n 174b Ergo ambitus objecti relate
ad intellectum totam sentis Lititudinem compleutitur. Neque in hoc finita mens infinitae aequiparatur; hae enim cum Omnia actu intelligit, tum itiam notam exhaurit
325쪽
DE FACULTATE INTELLECTIVA. 3130bjoctorum intelligibilitatem ii quibus duobus men nostra deficit. 414. Attamen objectum proportionatum intellectus nostri non St Omnis Ssentia, verum SSentia rei materialis. Diximus enim Objectum proportionatum illud esse, quod respondet Od eXistendi potentiae ad quam refertur; Atqui intellectus humanus, licet in se immaterialis sit, existit tamen in materia Ergo licet essentiam percipiat, eam tamen non percipit primo et per se nisi in re sensibili Hi intellectis, mens nostra ad alia SSurgit, quae Sunt omnino spiritualia.
415. His de objecto acultatis intellectivae delibatis,
gradum facimus ad 9Sam facultatem. Haec uniea est; pro actuum tamen diversitate, ut in Logica monuimus n. 124), diversum assumit nomen. Quare intelligentia, ratio, memoria, eon Scientia non Sunt diversae facultates, sed una eademque. Revera objectum Ormale rationis et objectum formale intelligentio specie non disserunt, in utraque enim est quoddam intelligibile Atqui diversitus facultatum pendet a diversitate Objecti formalis Ergo ab istius unitate illius unitas insertur. Idem diuendum de
memoria intellectiva. Ad hanc enim constituendam requiritur et sumet ut ideae serventur ne Sub ratione praeteriti exhib0untur Atqui idem ab intello diu labiise nequeunt ab alia facultate conservari et ut fiat recordatio sufficit etiam intellectus, qui profecto potest percipere fluxum temporis inter illud instans quo actum elicuit, et illud in quo uetus recordatur Ergo nihil est in memor ad quod intellectus se extendere nequeat, ne Proinde objectum formale memoriae non est diversum ab objeeto formali intellectus. Cf. Graticlaude. Conscientiam porro ab intellectu non differre patet, siquidem haec non est niSi reditus intellectus in Sua OperationeS. 416. Quae circa deas notari possunt, ea vel indicaVimus in Logica, vel attingentur in proximo cupit cum earum-
326쪽
314 ANTHROPOLOGIA.dem originem versabimus. Hic quaedam addemus de intellectu quatenus judicat et ratiocinatur. 19. Judicium esse actum voluntatis quidam post Cartesium opinati sunt, qui asseruit mrmationem et negationem diversos esse Olendi modo. Prima Parte Prino iorum 4 32). Id falsum esse patet quia - a Volunta non habet pro objecto verum Sed bonum p b saepe judicamus
tis volumus aliquid judicium aliquid vel amrmat, vel
negat. Velle ac nolle diei quandoque Olent aSsensus et dissensus, sed Sensu Omnirio diverso ab illo qui obtinotrolat ad intellectum. Assentitur Voluntas Secundum quod sibi complacet in agendis assentitur autem intellectuS, quatenu Verbum amrmationis profert.2R. Quidam etiam sunt qui opinantur judicium situm non Sse in apprehensione convenientiae vel discrepantiae inter deas ac proinde ad judicium formaliter constituendum aliquid aliud requirunt requirunt nempe OSiti-Vam aetionem mentis qua amrmetur Vel negetur Praedicatum inesse subjecto. Hoc parum reote diei nobis videtur, quapropter admittimus cum Suaresto de Anima lib. III., cap. I. et multis aliis, judicium non esse actum realiter distinctum a compositione intellectus cognoscitiva On-neXionis extremorum. Unde judicare est componere cognOSCendo connexionem possunt quidem in judicio duo distingui, apprehensionem Settieet Onvenientiae Vel discrepantiae ejusdemque amrmationem, sed tunc nillil aliud haberi putamus quam duplicem respectum ejusdem
3'. Demum alii sunt qui putant udicium esse actum refleXum, per quem intellectus conceptionem suam directam Comparat ad rem conceptam judicatque illi esse vel
non esse conformem. Hanc sententiam falsam pronuntiat Suarer, Oeo Superius citato, tum quia constat udietum
dari in rudibus et indoctis hominibus, qui tamen ortasse
327쪽
DE FACULTATE INTELLECΤIVA. 315 numquam ita refleetuntur, neque prorSUS Comparare norunt conceptu Suo ad re conceptas tum quia ante
eam reflexionem potest esse judicium, siquidem eo ipso, quod potentia comple X cognOScit, . . Ominem SSe,
aut non esse animal, ante Omnem reflexionem denominatur verum attingi aut falli judicium ergo illi reflexioni
417. Ratiocinatio ex ipsa intellectus nostri infirmitate
Oritur scilicet e e quod mens nostra nequeat omnia
immediate intelligere, Sed ut plurimum Verum Cognoscat unum ab alio de ludendo. Hine e Xj lieatur eur ratio, quae formaliter soli homini competit, adhib0atur ut differentia speeisi ea in eo definiendo atque homo dicatur animal rationale. Contra hanc definitionem insurgunt quidam, tria praesertim objieienteS, quae pauci eXpendere UVat. Dicunt rationem non exprimere nisi artem intelligenteni Ominis, nullo autem modo perfectionem volendi; 2'. rationem ab intelligentia fluere, siquidem est ejus iunctio ergo si non utramque illam potius quam hanc deberet definitio exprimere, et hominem dicere animal intelligens; ' in definitione animal poni ut subjectum, rationale ut ipsius proprietatem, luaSi ratio esSet proprietas animalitatis. Sed pec quae Rosmini magno apparatu profert, quaeque alii OSt ΡSum repetunt, nullius sunt valoris. In definitione voluntas non XPlieite exprimitur, quia haee, ut postea videbitur, radicem in intellectu habet et en spirituale dari nequit quin hoc ipso voluntate donetur ergo satis indicatur voluntas, cum homo animal rationale esse definitur. Praeterea, licet homo dici possit animal intelligons id non tam bene innuere characterem distinetivum humani intellectus, qui Seeus ae aeterae intelligentiae, Verum ut plurimum Ognoscit unum ab alio deducendo. Tertium quod objicitur puerile est definitionis quidem natura postulat ut iis definiatur per genus proximum et differentiam specificam, non autem deserb
328쪽
316 ANTHROPOLOGIA.bendo Vel numerando entis proprietates. Jamvero disserentia non est proprietas generis, neque hoc illius subjectum. Utrumque exprimit rei SSentiam unum quidem per notas alii entibu communes alterum per nota enti definito propriaS. ART. III. ME APPETITU SENSITIVO ET RATIONALI.
418. Experientia docemur hominem ad ea naturaliter tendere, quae enSi vel intellectu cognoscit, aut ab iisdem refugere, prout boni vel mali rationem in iis apprehendit. Istpe rationes diversae ab illis Sunt proindeque diversae Sunt potentiae, quae iis reSpondent. Potentiae porro, quibus ad bonum tendimus vel a malo refugimVS, nomine appet tus designantur. In hoc articulo tria praestabimus agemus imprimis de aptaetitia in genere tum in specie loquemur de appetitu sensitivo et intellectivo. 419. Cum bonum sit iis quatenu est OnVenienS, et malum boni debiti carentiam includat, in ente cui aliquid convenien est, vi quaedam exiStat oportet quamOVentur erga perseetionem Sibi convenientem, et fugiat ab ejus privatione. Haec Vis, ut notavimus, dicitur appetitus, qui generatim definitur: inclinatio entis ad bonum sibi conveniens. ' Dividere Solent auctores appetitum in naturalem et elicitum. Dicitur naturalis si exurgit ex Cognitione quae non in ipso appetente est, Sed tantum in Deo qui res Singula in proprios fines Ordinavit. Appetitu elieitus e contrario oritur ex cognitione quae in ipsis appetentibus existit et quoniam cognitio est sensitiva vel intellectiva, ideo appetitus qui illitam consequitur, dividitur in sensitivum et intellectivum. Unde appetitus=iaturalis is est quo entia ita ad bonum nolinant ut neque
illud, neque ju cum propria natura OnVenientiam Ognoscant sensitivus est ille quo entia bonum ita appetunt, ut ipSum percipiant, quin tamen rationem cognoScant
329쪽
DE APPETITU SENSITIVO ET RATIONALI. 317
propter quam appetibile sit rationali demum illo dieitur quo entia ad bonum tendunt, ipsius convenientiam cum sui natura apprehendendo. De appetitu naturali nihil dicimus, quia improprie ita vocatur sufficit illius dedisse desinitionem Pauca hic attingimus de appetitu Sensitivo
et rationali. 420. Appetitus sensitivi subjectum est compositum exanima et corpore; Si quippe Otentia organica. Quaestioni quodnam sit ejus Organum, adamuSSim reSpondere nequimus in e tamen multi philosophi conveniunt ut dicant organum princeps appetitus SensitiVi esse eor. Illius objectum est bonum fluod Sensu apprehenditur; adeoque est bonum ali luod corporeum et limitatum. Notat tamen Tongioro post multos alios appetitum Sens, tivum in homine ad plura bona se porrigere, ad quae brutorum appetitus non fertur. Horum quaedam ad Sensibilia bona revocantur, ut delietae, commoditates divitiae; quaedam sunt bona intelligibilia, ut honor, Seientia, etc., in quae appetitu quoque SenSitivus suo modo tendere pote8t, propter intenSionem appetitus Superioris, e quo fit redundantia in inferiorem appetitum, ut li,quitur . Thomas. Notandum etiam venit appetitum sensitivum in homine, licet voluntati mediante ratione Subdatur, ac proinde sub voluntatis influxu ejus actus boni se mali moraliter evadere ossint, non ita rationi subesse ut ejus imperio renuere a reniti nequeat. Ratio petitur ex eo quod appetitus sensitivus a corporis qualitatibus ac dispo- Sitionibus non parum dependeat, quae rationi imperio non subjacent.
421. Appetitus sensitivus dividi solet in onoupiscibilem
et iraseibilem. Ille extenditur ad eos Omnes actu qui respiciunt tum boni prosecutionem, tum mali fugam, PraeciSe ut sunt bonum et malum. Irascibilis autem extenditur ad bonum et malum ut sunt dissicilia id est ad malum ut est dissicile quod declinetur, et ad bonum ut est
330쪽
318 ANTHROPOLOGIA. diffidito riod obtineatur. Ad primium Spectant amor, desiderium, gaudium respectu boni odium iuga, tristitia reSpectu mali ad alterum spectant spes et desperatio rospectu boni dissicilis nudacia, timor et ira, respectu
mali vitatu dissicilis De iis in thica agitur.
422. Appetitus intelloetivus seu rationalis proprio nomine voti tas Ocptur. Multa de hac facultate dicuntur in philosophia morali in Metaphysica quatuor haec expendi solent quid scilicet sit voluntas quodnam ejus objectum;
quotuplex ejus actus a tandem utrum et in quibus actibus libortate gaudeat. Postremum Oe unctum VerSubimus in sequenti artieulo. Primae autem quaestioni jam responsum fuit; vidimu enim Voluntatem esse facultatem animae proprium non nutem compositi 14 376 3'. eamque
ab int0lloctu distinctam. Nam divorsitas specifica facultatum eradet a diversitate objecti formalis Atqui idolintellectus et Voluntas Versentur circa idem idem tamen non attingunt sub eadem ratione ille nimirum versatur circa res quatenus habent rationem Veri, haec circa easdem
quatenus habent rationem boni Ergo hoc ipso quod
verum et bonum formaliter diversa Sunt, it Spe potentiae diversae sunt dicendae.
423. Objeotum appetitus intellectivi, ut e dictis constat, est bonum prout ab intellectu apprehenditur Atqui intellectus non hane tantummodo aut illiam soni speciem, sed plura diversorum ordinum bona ipsamque boni in
genere rationem OgnoSoit aliis Verbis quoniam bonum et en convertuntur intelleetu Sieu Omne enS, Si omne bonum cognoscit Ergo Objectum adaequatum Voluntatis complectitur omne bonum. Immo nonnisi bonum
esse potest Oluntati Objectum. Quod evincitur ex ipsa ratione potentide appetiti vae. Haec enim est in ente propter ipsius entis perfectionem. Ergo ferri nequit nisi in ea quae enti aliquo modo convenientia Sunt Atqui illud quod est eriti quocumque modo ConVenienS, St